جایگاه آن پرداختهایم. همچنین با بهره گرفتن از آیات و روایات ونظرات اندیشمندان اسلامی چگونگی تقسیم خمس و مدیریت آن را تبیین نمودهایم. نتیجۀ بررسیها در این رساله، حاکی از این است که پس از رحلت رسول اسلام (ص) در خصوص سهم آنحضرت (ص) و سهم ذوی القربی میان مسلمانان اختلاف شد. و در مورد تقسیم و مصرف خمس نزد عامه و امامیه دو دیدگاه کلی مطرح گشت: یکی تقسیم خمس و دیگری عدم تقسیم و واحد و یکپارچه بودن آن. ولی انصاف این است که خمس امری واحد است و به منصب ولایت و حاکمیت تعلق دارد و حاکم با صلاحدید خود آن را به مصارف جامعه اسلامی می رساند. در مقابل این نظریه، دسته ای از روایات خمس را بر شش سهم تقسیم کرده و در بعضی از آنها آمده است که «فلا یخرج منهم الی غیرهم» یعنی خمس باید فقط در همان جهات شش گانه مذکور مصرف شود. با این بیان، حاکم حق ندارد خمس را در جهت مصالح عمومی جامعه مصرف کند. امام خمینی (رح) برای استحکام نظریه دوم، این دسته روایات را به دو گونه پاسخ داده اند: یکی اینکه معنای حدیث این است که سهام مذکور قبل از هر کسی به دسته های نامبرده تعلق می گیرد. دیگر اینکه، این دسته احادیث را مربوط به هنگامی بدانیم که خمس اندک است و کفاف مخارج صاحبان سهام را نمی کند. در این صورت ولی امر به مقتضای ولایت خود می تواند به هر اندازه که مصلحت می داند مردم را به پرداخت مالیات وا دارد. بنابراین، مشروعیت مالیات های حکومتی بر اساس حق ولایتی است. پس مالیات های حکومتی و خمس و زکات جایگزین هم واقع نمی شوند. چون هر یک از «خمس و زکات» و «مالیات های حکومتی» برای خود مبنایی جداگانه دارند و مستقل از یکدیگر هستند و از چند جهت با هم تفاوت دارند.
واژه های کلیدی: خمس، غنیمت، سهم امام، سهم سادات، ابن سبیل
فهرست مطالب
پیشگفتار 1
سابقه و ضرورت انجام تحقیق 3
فرضیه تحقیق 4
هدف تحقیق 4
جنبه جدید بودن و نوآوری تحقیق: 4
فصل اول: کلیات و مفاهیم 5
تعریف خمس: 6
تعاریف با رویکرد عبادی 6
ویژگی های این تعریف 8
توضیح اشکال: 9
رفع اشکال: 9
تعاریف با رویکرد مالیاتی 9
تعریف مصرف: 10
تعریف مدیریت: 11
اهمیت و جایگاه خمس از دیدگاه فقه و اقتصاد 11
رابطه خمس با مفاهیم زکات، فیء، انفال، غنیمت 14
خمس: 15
انفال: 15
غنیمت 16
تفاوت غنیمت، فئی و انفال 16
آیا معادن جزء انفال است؟ 16
قول چهارم: تفصیل میان معادن ظاهری و معادن باطنی 22
جمعبندی 29
فصل دوم: خمس از دیدگاه تاریخی 31
خمس قبل از اسلام 32
خمس بعد از اسلام 34
خمس در زمان پیامبر اسلام(ص) 34
زمان تشریع خمس: 38
خمس در سنت نبوی 43
تقسیم خمس در سیره نبوی 45
خمس در عصر خلفای بعد از پیامبر اسلام (ص) 46
خمس در عهد خلفای بعد از علی (ع) 48
خمس در عصر حضرات معصومین (علیهم السلام) 50
خمس در عصر غیبت 52
خمس در غیبت صغرى 53
خمس در غیبت کبریٰ 53
پیشینه پرداخت خمس به فقها، در عصر غیبت کبری 54
جمعبندی 56
فصل سوم: مصرف خمس 57
مصارف خمس از دیدگاه اهل سنت 58
دیدگاه اول: تقسیم خمس 58
تقسیم خمس در زمان حیات پیامبر اکرم (ص) 58
تقسیم خمس پس از وفات پیامبر اکرم (ص) 59
شافعیه و حنبلیه 59
حنفیه 59
ظاهریه 60
دیدگاه دوم: عدم تقسیم خمس 60
مصارف خمس از دیدگاه امامیه 61
دیدگاه اول: تقسیم خمس 61
الف. تقسیم خمس به شش سهم 61
ب. تقسیم خمس به پنج سهم 62
دیدگاه دوم: خمس، واحد و یکپارچه است 63
دلایل نظریه دوم 64
الف. کتاب 64
ب.سنت 67
ج. سایر استدلالها 70
جمعبندی 74
فصل چهارم: مدیریت خمس 76
مدیریت خمس از اختیارات حاکم اسلامی است 77
دلیلها 78
* آیه شریفه: 78
* روایات 80
3 . دلیل سوّم: اجماع. 82
نقد و بررسى دلیلها 82
سیره پیامبر(ص) 98
سیره ائمه(ع) 99
خمس در دوره غیبت 101
حکم خمس در نبود حکومت اسلامى 102
حکم خمس با وجود حکومت اسلامى 103
پاسخ به اشکالات: 105
جمعبندى 107
فصل پنجم: رابطه ی خمس با مالیات های حکومتی 108
مشروعیت مالیات های حکومتی 109
فلسفه تشریع خمس و زکات و انفال 109
فلسفه ی تشریع مالیات های حکومتی 110
فلسفه ی تشریع مالیات های حکومتی در رابطه با فلسفه ی تشریع خمس و زکات 112
ساختار مالیات های حکومتی 112
جایگزین شدن خمس و زکات با مالیات های حکومتی 113
تفاوت خمس و زکات با مالیات های حکومتی 113
تفاوت اول 114
تفاوت دوم 114
تفاوت سوّم 114
تفاوت چهارم 115
تفاوت پنجم 115
تفاوت ششم 115
جمعبندى 115
خاتمه و نتیجه گیری 117
فهرست منابع 121
پیوست 129
مصرف (Consumption) 130
نظریههای اقتصادی درباره مصرف 130
مصرف مطلوب در اسلام 130
مصارف ناشایست از دیدگاه اسلام 131
اسراف 131
تبذیر 132
اتراف 133