چکیده
 

هدف اساسی پژوهش  حاضر، علاوه بر تعیین رابطه ی ساده ی نوع جهت گیری دینی(درونی- بیرونی) با نشانه های وسواس فکری عملی، وسواس مذهبی و شناختواره های وسواسی، مشخص نمودن برازش مدل طراحی شده مبتنی بر تاثیر جهت گیری دینی( درونی- بیرونی) بر نشانه های وسواس فکری عملی و نشانه های وسواس مذهبی با توجه به نقش میانجی گری متغیرهای  هم جوشی فکر- عمل اخلاقی، هم جوشی فکر- عمل احتمال، احساس مسئولیت افراطی و احساس گناه، در نمونه ­های غیر بالینی ایرانی بوده است. بدین خاطر نمونه ای متشکل از دانشجویان دختر وپسر دوره کارشناسی-کارشناسی ارشد دانشگاه شاهد (275 کل، 170 دختر، 105 پسر) با پرسشنامه های جهت گیری دینی آلپورت[1]، نشانه های وسواسی- اجباری بازنگری شده[2]، وسواس مذهبی پن[3]، زیر مقیاس”خصیصه گناه”[4] (پرسشنامه گناه)، نگرش مسئولیت پذیری[5] و هم جوشی فکر – عمل باز نگری شده [6]  مورد بررسی قرار گرفتند. داده های به دست آمده بر اساس همبستگی پیرسون و آزمون مدل معادلات ساختاری مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته های پژوهش بیانگر آن بوده است که جهت گیری دینی بیرونی هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیر مستقیم (از طریق احساس مسئولیت افراطی و احساس گناه) با نشانه های وسواس فکری عملی ارتباط دارد. اثر مستقیم و غیر مستقیم (از طریق احساس مسئولیت افراطی) جهت گیری دینی درونی بر ترس از خدا قابل تبیین است. مدل مفروض نیز بعد از اصلاح نهایی، با داده‌های تجربی برازش قابل قبولی دارد.

 

در مجموع می توان چنین اشاره کرد که در نمونه ی غیر بالینی ایرانی، جهت گیری دینی بیرونی با نشانه های وسواس فکری عملی رابطه دارد که این الگو متفاوت از ارتباط جهت گیری دینی درونی با  نشانه های وسواس مذهبی (خرده مقیاس ترس از خدا) است. همچنین توجه به نوع جهت گیری دینی، متمایز از سطوح دینداری بوده و این متغیر می تواند مولفه ی مهمی در تبیین یافته های متناقضی باشد که در حوزه ارتباط دینداری با نشانه های وسواس فکری عملی وجود دارد.

 

کلید واژه: جهت گیری دینی(درونی- بیرونی)، نشانه های وسواس فکری عملی، نشانه های وسواس مذهبی، شناخت واره های وسواسی

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                            صفحه

 

تقدیم ‌ه

 

تشکر و قدردانی ‌ب

 

چکیده ت‌

 

فهرست مطالب ث‌

 

فهرست جدول‌ها د‌

 

فهرست شکل‌‌ها ذ‌

 

فصل 1-   کلیات پژوهش 1

 

1-1- بیان مساله 2

 

1-2- ضرورت عملی و نظری تحقیق 9

 

1-3- اهداف تحقیق 11

 

1-4- فرضیه های پژوهش 11

 

1-5- تعاریف نظری و عملی متغیرها 12

 

1-5-1- نشانه های وسواس فکری عملی: 12

 

1-5-2- نشانه های وسواس مذهبی: 13

 

1-5-3- جهت گیری دینی : 13

 

1-5-4- هم جوشی فکر- عمل: 14

 

1-5-5- احساس مسئولیت افراطی : 14

 

1-5-6- احساس گناه: 15

 

فصل 2-   مروری بر پیشینه های نظری و عملی پژوهش تحقیق 17

 

2-1- مبانی نظری 18

 

2-1-1- طبقه بندی و تشخیص اختلال وسواس فکری عملی 18

 

2-1-1-1- تاریخچه 18

 

2-1-1-2- طبقه بندی اختلال وسواس فکری – عملی 20

 

2-1-1-3- طبقه بندی بر اساس(DSM-IV-TR) 20

 

2-1-1-4- طبقه بندی جدید اختلال وسواس فکری عملی در DSM-5 21

 

2-1-2- همه گیر شناسی اختلال وسواس فکری عملی 22

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

 

 

 

 

2-1-3- علایم اختلال وسواس فکری عملی 22

 

2-1-4- دیدگاه های نظری در مورد وسواس فکری عملی 22

 

2-1-4-1- مدل های روانپویشی 23

 

2-1-4-2- مدل های شناختی رفتاری 25

 

الف) هدف مدل های شناختی رفتاری 25

 

ب) مدل رفتاری اختلال وسواس فکری – عملی: پیش شرط رویکردهای معاصر 26

 

ج) مدل رفتاری شناختی سالکووسکیس برای اختلال وسواس فکری- عملی 27

 

2-1-5- د) نظریه شناختی – رفتاری با تاکید بر انتظار خطر 32

 

ه) نظریه شناختی راچمن برای وسواس های فکری 33

 

2-1-6- و) نظریه شناختی رفتارهای اجباری چک کردن 35

 

ز) نظریه شناختی پوردون و کلارک با تاکید بر اهمیت کنترل افکار 36

 

هم جوشی فکر – عمل در اختلال وسواس فکری عملی 37

 

2-1-6-1- نقش هم جوشی فکر- عمل در سایر اختلال های روانشناختی 39

 

2-1-6-2- نگاه روانشناختی به احساس گناه 40

 

2-1-6-3- احساس گناه در اختلال وسواس فکری عملی 41

 

2-1-6-4- ارتباط هم جوشی فکر- عمل، احساس مسئولیت افراطی و احساس گناه در وسواس 42

 

2-1-7- مسائل فرهنگی و شیوع علایم وسواسی در فرهنگ های مختلف 44

 

2-1-7-1- ویژگی های بالینی وسواس مذهبی 46

 

2-1-7-2- ویژگی های شناختی 46

 

2-1-7-3- ویژگی های رفتاری 49

 

2-1-7-4- ویژگی های عاطفی 50

 

2-1-7-5- ویژگی های اجتماعی 50

 

2-1-7-6- معیارهای تشخیصی پژوهشی برای اختلال وسواس مذهبی 50

 

2-1-8- احکام شرعی و مسائل فقهی مربوط به وسواس 53

 

2-1-9- نظر اسلام در مورد خطورات نفسانی 53

 

2-1-10-    مسئولیت پذیری  در اسلام 54

 

2-1-11-    زیر بنای مسئولیّت پذیری در اسلام 54

 

2-1-12-    مسئولیّت حقیقی در مقابل خداست 55

 

2-1-13-    گناه، احساس گناه و احکام مربوط به آن در اسلام 56

 

2-1-14-    آیا فکر و اندیشه گناه، گناه شمرده می‌شود یا نه؟ 58

 

2-1-15-    تعریف دین 59

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                        صفحه                                                                                                              

 

2-1-16-   تفاوت دینداری و معنویت 60

 

2-1-17-    تبیین روانشناختی دین 60

 

2-1-18-    ‌‌‌آلپورت‌ و دینداری‌ درونی‌ و بیرونی 60

 

2-1-19-    ‌‌‌ایمان‌ مسلمین‌ و جهت‌گیری‌ دینی‌ آلپورت 63

 

2-2- ادبیات تحقیق 64

 

2-2-1- پژوهش های خارج از کشور 64

 

الف) ارتباط هم جوشی فکر- عمل، احساس مسئولیت افراطی و احساس گناه با نشانه های وسواسی 64

 

ب) ارتباط دینداری با نشانه های وسواس فکری عملی و وسواس مذهبی 66

 

ج) ارتباط جهت گیری دینی (درونی- بیرونی) با سایر مولفه های روانشناختی 69

 

د) ارتباط جهت گیری دینی (درونی- بیرونی) با نشانه های وسواسی 70

 

2-2-2- پژوهش های داخلی 70

 

الف) ارتباط هم جوشی فکر- عمل، احساس مسئولیت افراطی و احساس گناه با نشانه های وسواسی 70

 

ب) ارتباط مفاهیم حوزه دینداری با نشانه های وسواس فکری عملی و وسواس مذهبی 72

 

ج) ارتباط جهت گیری دینی (درونی- بیرونی) با نشانه های وسواسی 74

 

فصل 3-   فرایند روش شناختی پژوهش 76

 

3-1- مقدمه 77

 

3-2- نوع تحقیق 77

 

3-3- ازمودنی ها 77

 

3-3-1  جامعه آماری 77

 

3-3-2- شیوه نمونه گیری تحقیق و حجم نمونه 78

 

3-4- ابزار های تحقیق 78

 

3-4-1- پرسشنامه جمعیت شناختی 78

 

3-4-2- پرسشنامه ی وسواسی- اجباری بازنگری شده (OCI-R) 78

 

3-4-3- پرسشنامه وسواس مذهبی پن (PIOS) 80

 

3-4-4- مقیاس جهت‌گیری دینی آلپورت (ROS) 80

 

3-4-5- مقیاس تجدیدنظر شده هم جوشی فکر- عمل(TAFS-R) 81

 

3-4-6- پرسش نامه نگرش مسئولیت پذیری (RAS) 82

 

3-4-7- پرسشنامه گناه 83

 

3-5- شیوه انجام پژوهش 84

 

فهرست مطالب