اصول نیازسنجی
نیازسنجی مبنی بر یکسری اصول و مفروضات کلی است که فرایند جمع آوری اطلاعات و دستیابی به نتایج را هدایت می کند که مهمترین اصول زیربنای نیازسنجی بنا به نظرفتحی واجارگاه(۱۳۸۴) به شرح ذیل می باشد:
۱- اصل تداوم
۲- اصل جامعیت
۳- اصل مشارکت
۴- اصل عینیت
۵– اصل افزایشی بودن
۶– اصل سیالی نتایج
۷– اصل واقع گرایی
۸– اصل پویایی
۹– اصل تو جه نابرابر
۱۰– اصل تعهد
۱- اصل تداوم
نیازسنجی فرایندی مستمر است.مجموعه تغییر و تحولاتی که در مشاغل،وظایف،ایده آل ها و ارزشها و باورها به وجود می آید،ایجاب می کند که فرایند نیازسنجی به طور مداوم ومستمر انجام پذیرد.هنگامی با تحول در روش های انجام امور سازمانی،ظهورابزارها،و دستگاه های جدید و …دانش و مهارت کارکنان کهنه می شود و به این ترتیب نیازهای جدید به و جود می آید ،تغییرات اجتماعی و تحولات فرهنگی ،نیازهای کارآموزان را برای سازگاری با دنیای پویا و در حال تحول دگرگون می سازد.همه ای تحولات ایجاب می کند که نظام های آموزشی به طور مستمر،نیازهای آموزشی جامعه تحت پوشش را مورد سنجش قرار دهند.

۲- اصل جامعیت
این اصل ایجاب می کند در بررسی نیازهای یک نظام یا جامعه ،تمام ابعاد و ارکان آن نظام و جامعه مورد جستجو قرار گیرد و اطلاعات مربوط به کاستیها ،موانع ،خواستها وضرورت های گوناگون با بهره گرفتن از روش های مختلف جمع آوری و تحلیل گردد. این اصل التزام دارد که نیازسنجی را به مثابه فرایند پژوهش وتحقیق در نظر گرفته شود و در بررسی نیازهای جامعه تحت پوشش،نمونه ای را مورد تفحص قرار دهیم که معرف جامعه مورد باشد.
۳- اصل مشارکت
به موجب این اصل تمام گروه های ذینفع؛به ویژه آنهایی که نیازسنجی و تدوین و اجرای برنامه ها بر وضعیت آنها تاثیر می گذارد ؛باید در نیازسنجی شرکت کنند و نقش گروه نیازسنجی ؛نه تعیین نیازها ؛بلکه بلکه تنها ایجاد هماهنگی و مدیریت جمع آوری اطلاعات از گروه ها ومنابع اطلاعاتی مختلف و سازماندهی آنهاست . مشارکت بودن نیازسنجی با کثرت گرایی در فرایند بر نامه ریزی ؛ ارتباط تنگا تنگ دارد. در کثرت گرایی تمامی گروه ها ذینفع در تمام سطوح در قدرت تصمیم گیری دخیل هستند.
۴- اصل عینیت
این اصل بر قابلیت اعتماد و عینی بودن نیازسنجی تاکید دارد.عینیت در نیازسنجی به زعم (پاک وود،بارو،۱۹۸۸-۱۹۹۰)با مقوله داده های نیازسنجی ارتباط بسیار نزدیکی دارد . به طور کلی در فرایند نیازسنجی حداقل سه دسته از داده ها را می توان از هم متمایز کرد :
الف- داده های هنجاری: این داده ها عمدتا ریشه در ارزشها دارد
ب- داده های کمی: به صورت اعداد و ارقام بیان می شود .
ج- داده های کیفی: که وضعیت فرد یا گروهی از افراد را مشخص می کند و بیشتر ذهنی بوده ؛ مستلزم تعبیر و تفسیرند.
۵- اصل افزایشی بودن نیازسنجی^[۲۱]
به موجب این اصل ؛ نیازسنجی ها در سطوح مختلف تصمیم گیری از لحاظ میزان و درجه تعین و تشخیص با یکدیگر تفاوت دارند .به این دلیل هر قدر که از سطح وسیع تر به سمت سطوح محدودتر حرکت کنیم نیازها ئیوسته افزایش می یابد و با محدودتر شدن قلمرو نیازسنجی ؛ نیازهای خاص آن قلمرو بر داده های نیازسنجی افزود ه خواهد شد(اسمیت،۱۹۹۹.ص۶)
۶- اصل سیالی نتایج نیازسنجی
این اصل تاکید دارد که در نیازسنجی با پدیده ای به نام “نایایداری نتایج” مواجه هستیم و اینکه داده ها ی حاصل از نیازسنجی در بلند مدت قابل اتکا و اعتماد نیستند.
۷-اصل توجه نابرابر^[۲۲]
اصل توجه نابرابر در نیازسنجی به این امر اشاره دارد که در فرایند سنجش نیازها میزان تاکید بر هریک از منابع اطلاعاتی تابعی است از میزان اطلاعات موجود در هریک از آنها ‘ سطح تصمیم گیری ؛قابلیت احصاء اطلاعتا ؛مراحل نیازسنجی و متغیرهای دیگزر می باشد
۸- اصل واقع گرایی
این اصل تاکید دارد بر این امر که نیازسنجی باید اطلاعاتی را فراهم کند که برای تدوین و اجرا ی برنامه ها مورد استفاده قرار گیرد (عملی بودن) اطلاعات فراهم شده باید مربوط و مناسب باشد(سودمندی)و در عین حال از دقت و کفایت لازم برخوردار باشد و تصویر روشنی از واقعیات موجود ارائه نماید(سویل،۱۹۹۶)
۹- اصل پویایی
به موجب این اصل برنامه ریزی اساسا فرایندی پویا و جامع و دربرگیرنده مولفه های طراحی ؛اجرا و ارزشیابی است.
۱۰- اصل تعهد
در این اصل تاکید بر این امر است که قبل از مطالات نیازسنجی باید تعهد درونی لالزم را در کلیه افرا دخیل نسبت به نیازسنجی به وجو د آورد.
انواع نیاز سنجی
علاو ه برطبقه بندی که در ابتدا نیازها صورت گرفته ست انواع نیازسنجی بر طبقه بندی ویژه ای ارائه شده است اگر چه طبقه بندی انواع نیاز سنجی تا حد زیادی تابع نیاز سنجی است.(فتحی واجارگاه،۱۳۷۶)
راجرز کافمن با توجه به موارد کاربرد نیازسنجی آموزشی از شش نوع نیازسنجی نام می برد که عبارتند از :
۱- نیازسنجی آلفا^[۲۳]
دراین نیازسنجی اقدامات و فعالیتها با آنچه که باید باشد مرتبط است و برسی معایب و مسائل وضع موجود در درجه اول اهمیت قرار ندارد.هدف اصلی ممکن است تغییر اهداف و مقاصد فعلی باشد و این امر ممکن است به طرح اهداف و مقاصد جدید و تدوین برنامه های نو منجر شود.
۲- بتا^[۲۴]
در این نیازسنجی،اهداف و مقاصد وسیاستهای آموزشی یا غیرآموزشی درست فرض می شود.مقصد نیازسنجی ،شناسایی فاصله یا شکاف بین عملکرد فعلی(وضع موجود)مطلوب است.
۳- گاما^[۲۵]
این نوع نیازسنجی عمدتا ناظر بر اولویت بندی اهداف و مقاصد است وکمیت و کیفیت آنها مد نظر قرار نمی گیرد.
۴- دلتا^[۲۶]
نیاز سنجی دلتا در پی بررسی شقوق مختلف عمل با هدف مشخص کردن شیوه انجام بهینه یک کار یا وظیفه است.
۱- اپسیلون^[۲۷]
در این نوع نیازسنجی ،شکاف بین نتایج حاصل و اهداف تعیین شده تعیین و به نوعی تحلیل می شود.نتیجه نیاز سنجی اپسیلون در گامهای بعدی برنامه ریزی مورد استفاده و مبنای تغییر یا اصلاح برنامه قرار می گیرد.
۶- زتا^[۲۸]