۴ساعت

^a91/16±۱۴-

^b09/5±۶۴

^b09/5±۶۶

^b44/2±۹۶

^b44/2±۹۶

شپشه‏دندانه‏دار

۵۰۰

۲ساعت

^c35/14±۲۴

^cb8/5±۳۸

^ba09/5±۶۴

^a09/5±۷۶

^a09/5±۸۴

۴ساعت

^b12/8±۴-

^b09/5±۶

^a8/5±۶۲

^a07/7±۷۰

^a09/5±۸۴

حروف مشترک در هر سطر بر اساس آزمون توکی در سطح ۵% اختلاف معنی‏داری باهم ندارند.
مدکور و همکاران (۲۰۱۳) نشان دادند که روند دورکنندگی اسانس‏های R. stricta، L. camara، V. cinerea، W. somnifera و A. ochroleuca روی O. surinamensis با افزایش غلظت افزایشی بوده که مشابه اثر اسانس C. aurantium روی این حشره در بررسی حاضر می‏باشد.
شکل ۴-۱۵ نشان می‏دهد پس از ۲ ساعت قرارگیری در معرض اسانس نارنج اختلاف دورکنندگی ایجاد شده بین شپشه‏آرد و شپشه‏دندانه‏دار معنی‏دار نیست ولی دورکنندگی ایجاد شده برای سوسک کشیش به طور معناداری کمتر از دو آفت دیگر می‏باشد. پس از ۴ ساعت قرارگیری در معرض اسانس هم فقط بین سوسک کشیش و شپشه‏آرد تفاوت دورکنندگی، معنی‏دار بود. همین‏طور این شکل نشان می‏دهد که در هر دو زمان ۲ ساعت و ۴ ساعت بیشترین دورکنندگی مربوط به شپشه‏آرد بود.

شکل ۴-۱۶ دورکنندگی اسانس‏های E. occidentalis و C. aurantium را روی حشرات مورد آزمایش نشان می‏دهد. براساس این نتایج هر دو اسانس بیشترین میزان دورکنندگی را روی T. castaneum ایجاد کردند و از نظر میزان دورکنندگی اختلاف معنی‏داری بین دو اسانس روی این حشره وجود نداشت. در مورد شپشه‏دندانه‏دار میزان دورکنندگی اسانس نارنج بیشتر از اکالیپتوس بود. دورکنندگی اسانس اکالیپتوس روی سوسک کشیش بیشتر از اسانس نارنج بود.
شکل ۴-۱۵ نمودار مقایسه دورکنندگی اسانس برگ نارنج برای سه آفت مدل بین دو زمان ۲ ساعت و ۴ ساعت (حروف کوچک: مقایسه معنی‏داری دورکنندگی بین حشرات مختلف در یک زمان، حروف بزرگ: مقایسه معنی‏داری دورکنندگی بین دو زمان روی یک آفت)
شکل ۴-۱۶ نمودار مقایسه دورکنندگی اسانس برگ اکالیپتوس و نارنج روی سه آفت مورد آزمایش (حروف کوچک: مقایسه معنی‏داری دورکنندگی بین دو اسانس روی یک حشره، حروف بزرگ: مقایسه معنی‏داری دورکنندگی بین حشرات مختلف در یک اسانس)
فصل پنجم
نتیجه‏گیری نهایی و پیشنهادها
فصل پنجم
نتیجه‏گیری نهایی و پیشنهادها
۵-۱ نتیجه‏گیری نهایی
سمیت تنفسی بسیاری از اسانس‏های گیاهی روی آفات محصولات انباری ناشی از ترکیبات متشکله آن‏ها که عمدتا مونوترپن‏ها هستند، می‏باشد. این ترکیبات بسیار فرار بوده و برای کنترل آفات انباری به روش تدخینی مناسب می‏باشند (کیم و همکاران، ۲۰۰۳ و لی و همکاران، ۲۰۰۳). از اجزای اصلی اسانس‏های مورد مطالعه ۱و۸ سینئول در اکالیپتوس و لیمونن در اسانس نارنج است که اثرات بیولوژیکی آن‏ها از جمله سمیت تنفسی، روی حشرات توسط بسیاری از محققان مورد بررسی و تایید قرار گرفته است (لی و همکاران، ۲۰۰۱ و روزمان و همکاران، ۲۰۰۷).
نتایج تحقیق حاضر نشان داد که اسانس اکالیپتوس روی سوسک کشیش، شپشه‏آرد و شپشه‏دندانه‏دار سمیت تنفسی بالایی دارد، اما اسانس نارنج علی‏رغم داشتن ترکیباتی چون لینالول و مونوترپن‏های دیگر با خواص حشره‏کشی بالا و اثبات شده، سمیت تنفسی کمی روی آفات مذکور داشت که این موضوع ممکن است ناشی از عدم وجود مونوترپن ۱و۸ سینئول، برهمکنش بین اجزای اسانس و یا تجزیه سریع ترکیبات موثر اسانس قبل از رسیدن به محل هدف باشد (باکالی و همکاران، ۲۰۰۸). هم‏چنین باید توجه داشت که در دو اسانس مذکور خالص‏سازی انجام نشده است و علاوه بر این اجزای موثر، ترکیبات دیگری نیز حضور دارند که بر خواص بیولوژیکی اسانس از جمله اثر حشره‏کشی تاثیر خواهند گذاشت. تاثیر ناخالصی و اجزای غیر موثر اسانس‏ها روی اجزای فعال آن‏ها در بررسی شهسواری و همکاران (شهسواری و همکاران، ۱۳۸۷) در مورد فعالیت آنتی‏اکسیدانی اسانس آویشن شیرازی بیان گردیده است. بنابراین در صورت جداسازی ترکیبات موثر اسانس‏ها امکان تاثیر در غلظت‏های کمتر وجود دارد.
این تحقیق نشان‏دهنده‏ی کارایی قابل قبول اسانس برگ E. occidentalis از نظر تدخینی برای کنترل این سه آفت انباری است. بر اساس شاخص LC₅₀ اثر تدخینی، با یک حجم از اسانس اکالیپتوس می‏توان ۵۰ درصد حشرات کامل سوسک کشیش، شپشه‏آرد و شپشه‏دندانه‏دار را به ترتیب در حجم حدود ۱۶۰۰۸، ۱۲۹۶۳و ۳۵۰۷۳ برابری از بین برد. با مبنا قرار دادن LC₉₀، این حجم به ترتیب حدود ۴۹۹۰، ۵۳۴۵ و ۱۶۱۴۵ برابر خواهد بود. از آن‏جا که بخش مهمی از محل‏های انبار نمودن، با محصولات انباری اشغال می‏شود با در نظر گرفتن بخش خالی فضا، این مقادیر باز هم افزایش خواهد یافت. به عنوان مثال اگر نیمی از فضا توسط محصولات انباری پر شده باشد این مقادیر دو برابر خواهد بود (باقری و همکاران، ۱۳۹۰). بنابر این در صورت تولید انبوه اسانس و مقرون به صرفه بودن مصرف آن، می‏توان انتظار داشت که حداقل در فضاهای کوچک نگهداری محصولات انباری، اسانس این گونه جایگزین مناسبی برای ترکیبات تدخینی رایج باشد. اسانس برگ C. aurantium خاصیت تدخینی برای سوسک کشیش و شپشه‏آرد نداشت و یک حجم از این اسانس می‏توانست ۵۰ درصد حشرات شپشه‏دندانه‏دار را در حجم تقریبا ۳۸۰۳ برابری کنترل کند که این آمار نمی‏تواند از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه ‏باشد.
با توجه به دزهای کشنده‏ی میانی به دست آمده برای حشرات آزمایش شده برای دو اسانس اکالیپتوس و نارنج مشاهده شد که خاصیت تماسی اسانس نارنج برای سوسک کشیش و شپشه‏دندانه‏دار بیشتر از اکالیپتوس است در صورتی که شپشه‏آرد به اسانس اکالیپتوس حساس‏تر بود. این مطالعه نشان می‏دهد که اسانس اکالیپتوس و نارنج می‏توانند از طریق اثر تماسی محصولات انباری را در برابر سوسک کشیش، شپشه‏آرد و شپشه‏دندانه‏دار محافظت کند. به طور کلی اسانس نارنج سمیت تماسی بالاتری را نسبت به اسانس اکالیپتوس از خود نشان داد به طوری که در حساس‏ترین حشره به هر دو اسانس یعنی شپشه‏دندانه‏دار LD₅₀ به دست آمده برای اسانس نارنج ۱۱/۰ و برای اسانس اکالیپتوس ۴۴/۰ میکرولیتر بر سانتی‏متر مربع بود.
در آزمایشات دورکنندگی تحقیق حاضر بیشترین دورکنندگی حشرات در بالاترین غلظت یعنی ^۱-۱۰×۱۹۴/۱ میکرولیتر بر سانتی‏مترمربع برای هر دو اسانس مشاهده گردید. طبق روش جیان‏هوآ و همکاران (۲۰۱۱) برای اسانس اکالیپتوس دورکنندگی ایجاد شده برای سوسک کشیش و شپشه‏دندانه‏دار در گروه ۴ (دورکنندگی بین ۱/۶۰ تا ۸۰ درصد) و برای شپشه‏آرد دورکنندگی ایجاد شده بعد از ۲ ساعت در گروه ۴ و بعد از ۴ ساعت در گروه ۵ (دورکنندگی بین ۱/۸۰ تا ۱۰۰ درصد) قرار می‏گیرد. بر اساس این طبقه‏بندی دورکنندگی اسانس نارنج برای سوسک کشیش در دسته‎‏ی ۳ (دورکنندگی بین ۱/۴۰ تا ۶۰ درصد) و برای شپشه‏آرد و شپشه‏دندانه‏دار در دسته‏ی ۵ قرار می‏گیرد. نتایج نشان می‏دهد که قدرت دورکنندگی اسانس نارنج برای شپشه‏آرد و شپشه‏دندانه‏دار بیشتر بوده در صورتی که در مورد سوسک کشیش دورکنندگی اسانس اکالیپتوس بیشتر است. در مجموع می‏توان گفت که دو اسانس اکالیپتوس و نارنج می‏توانند ترکیبات مناسبی برای دور کردن آفات انباری ‏باشند.
۵-۲ پیشنهادها
با توجه به مقدار اسانس به دست آمده از گیاهان، باید تلاش‏هایی در زمینه رفع موانع موجود بر سر راه تجاری‏ شدن و تولید انبوه این ترکیبات در مقیاس وسیع و تجاری انجام گیرد. از آن‏‏جا که در تحقیقات انجام شده روی یک ترکیب، امکان بررسی تمامی اثرات بیولوژیکی آن ترکیب وجود ندارد و احتمال وجود اثرات ناخواسته در آن نیز وجود دارد، پیشنهاد می‏گردد که مطالعات بیشتری در زمینه مکانیسم و محل اثر این دو اسانس در آفات انباری و خطرات احتمالی آن‏ها بر روی سایر موجودات غیر هدف انجام پذیرد.
با توجه به کم خطر بودن ترکیبات اسانس‏ها برای انسان و محیط زیست، احتمالا کاربرد آن‏ها در حفاظت فرآورده‏های انباری در برابر آفات از جمله حشرات افزایش خواهد یافت. بنابراین تحقیقات بیشتر در مورد اثر بیولوژیکی این اسانس‏ها روی سایر مراحل زیستی سوسک کشیش، شپشه‏آرد و شپشه‏دندانه‏دار و هم‏چنین مطالعه روش‏های تولید انبوه و تجاری اسانس‏های گیاهی و یافتن فرمولاسیون‏های مناسب جهت کنترل آفات انباری توصیه می‏گردد.