روش‏شناسی: نمونه شامل 350 نفر از دانش­ آموزان دبیرستان شهر سیرجان بود؛ نمونه مورد نظر به روش نمونه گیری خوشه­ای چند مرحله­ای انتخاب شد. تمام آزمودنی­ها به چهار پرسشنامه­ی مکانیزم­های دفاعی(DSQ-40)، طرحواره ناسازگار اولیه یانگ،دشواری تنظیم هیجانی و سیاهه­ی اختلال خوردن پاسخ دادند و نتایج بااستفاده از روش رگرسیون گام به گام تحلیل شد.
یافته‏ها: بر­اساس نتایج تحلیل رگرسیون مکانیزم دفاعی رشد­نایافته، طرحواره­ی ناسازگار اطاعت، طرحواره­ی ناسازگار محرومیت هیجانی، طرحواره­ی ناسازگار وابستگی / بی­کفایتی، طرحواره­ی ناسازگار انزوا / بیگانگی، طرحواره­ی ناسازگار رها­شدگی/ بی­ثباتی، طرحواره­ی ناسازگار ایثار­گری،طرحواره­ی ناسازگار گرفتاری، بعد دشواری کنترل تکانه، فقدان آگاهی هیجانی و عدم پذیرش هیجانی در پیش بینی ابعاد رفتارهای بیمارگونه خوردن نقش داشتند.
نتیجه‏گیری: بر­اساس یافته­ های پژوهش نقش عوامل روانشناختی در رفتارهای بیمارگونه خوردن در نوجوانان شایان توجه است. با توجه به ارتباط طرحواره­های ناسازگار اولیه، مکانیزم­های دفاعی و تنظیم هیجانی با رفتارهای بیمارگونه خوردن می­توان به وسیله­ی ارتقاء توانایی افراد در تنظیم هیجانی و آگاهی آنها از وجود طرحواره ی ناسازگار و مکانیزم های دفاعی مداخلات پیشگیرانه در زمینه اختلالات خوردن انجام داد.
واژگان کلیدی: مکانیزم­ دفاعی، طرحواره­­ی ناسازگار اولیه، تنظیم هیجانی، اختلالات خوردن
فهرست مطالب
فصل اول: چارچوب پژوهش 1
1-1. مقدمه 2
2-1. بیان مساله 4
3-1. اهمیت و ضرورت تحقیق 8
4-1.اهداف تحقیق 9
5-1.فرضیات تحقیق 10
6-1. تعاریف متغیرها 11
1-6-1. باورهای اختلالات خوردن 11
2-6-1. مکانیزم های دفاعی 11
3-6-1. طرحواره ناسازگار اولیه 11
4-6-1. تنظیم هیجانی 12
فصل دوم: پیشینه پژوهش 13
1-2. مقدمه 14
2-2. اختلالات خوردن 14
1-2-2. هرزه خواری 14
2-2-2. اختلال نشخوار 15
3-2-2. اختلال مصرف غذای دوری جو- محدودکننده 15
4-2-2. بی اشتهایی عصبی 16
5-2-2. پراشتهایی عصبی 18
6-2-2. اختلال پرخوری 20
7-2-2. اختلال تغذیه یا خوردن مشخص دیگر 21
8-2-2. اختلال تغذیه یا خوردن نا مشخص 22
3-2. مکانیزم های دفاعی 22
1-3-2. شخصیت و مولفه های آن 22
2-3-2.اضطراب و نقش آن در ساختار شخصیت 24
1-2-3-2.ماهیت اضطراب 24
3-3-2. مکانیزم های دفاعی من 25
4-3-2. انواع مکانیزم های دفاعی 25
1-4-3-2. سرکوبی 25
2-4-3-2.واکنش سازی 25
3-4-3-2.ابطال 26
4-4-3-2.فرافکنی 26
5-4-3-2. دلیل تراشی 27
6-4-3-2.انکار 27
7-4-3-2.همانند سازی 28
8-4-3-2.تثبیت و واپس گرایی 29
9-4-3-2.تصعید 30
5-3-2.دیدگاه وایلانت 30
1-5-3-2.دفاع های نارسیستیک 31
2-5-3-2.دفاع های نابالغ 31
3-5-3-2.دفاع های نوروتیک 32
4-5-3-2.دفاع های سالم 34
6-3-2. طبقه بندی دیگری از دفاع ها 34
1-6-3-2. دفاع های بسیار سازگارانه 35
2-6-3-2. بازداری های ذهنی 35
3-6-3-2. دفاع هایی که تصورات ذهنی را اندکی تحریف می کنند 35
4-6-3-2. دفاع های انکاری 35
5-6-3-2. دفاع هایی که تصورات ذهنی را خیلی تحریف می کنند 36
6-6-3-2. دفاع هایی که اقداماتی را در بر دارند 36
7-6-3-2. دفاع هایی که جدایی از واقعیت را دربردارند 36
4-2. طرحواره های ناسازگار اولیه 36
1-4-2. ریشه های تحولی طرحواره های ناسازگار اولیه 37
1-1-4-2.نیازهای هیجانی اساسی 38
2-1-4-2.تجارب اولیه زندگی 38
3-1-4-2.خلق و خوی هیجانی 39
2-4-2. حوزه های طرحواره های ناسازگار اولیه 39
1-2-4-2.حوزه اول: بریدگی و طرد 39
2-2-4-2.حوزه دوم: خودگردانی و عملکرد مختل 40
3-2-4-2.حوزه سوم: محدودیت های مختل 41
4-2-4-2.حوزه چهارم: دیگر جهت مندی 42
5-2-4-2.حوزه پنجم: گوش به زنگی بیش از حد و بازداری 43
5-2. تنظیم هیجانی 44
1-5-2. کاربردهای تنظیم هیجانی در زندگی 47
2-5-2. شیوه های ایجاد تنظیم هیجانی 48
1-2-5-2.مشاهده و توصیف 48
2-2-5-2.افزایش هیجانات مثبت 48
3-2-5-2.عمل متضاد با هیجان 49
6-2. پیشینه پژوهش 50
1-6-2. پیشینه داخلی 50
2-6-2.پیشینه خارجی 53
فصل سوم: روش‏شناسی پژوهش 57
1-3. مقدمه 58
2-3. جامعه و نمونه آماری 58
3-3. ابزارهای جمع آوری اطلاعات 58
1-3-3. سیاهه ی اختلال خوردن 58
2-3-3. پرسشنامه سبکهای دفاعی 59
3-3-3. پرسشنامه طرحواره ناسازگار یانگ 61
4-3-3.پرسشنامه تنظیم هیجانی 62
4-3. روش اجرا 63
5-3. روش های آماری 63
فصل چهارم: یافته‏های پژوهش 64
1-4. مقدمه 65
2-4. یافته های توصیفی پژوهش 65
3-4. یافته های استنباطی پژوهش 70
1-3-4. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد گرایش به لاغری رفتارهای بیمارگونه خوردن 70
2-3-4. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد آگاهی درونی رفتارهای بیمارگونه خوردن 71
3-3-4. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد پرخوری رفتارهای بیمارگونه خوردن 72
4-3-4. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد نارضایتی بدنی رفتارهای بیمارگونه خوردن 74
5-3-4. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد ناکارآمدی رفتارهای بیمارگونه خوردن 75
6-3-4. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد ترسهای بلوغ رفتارهای بیمارگونه خوردن 76
7-3-4. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد کمال گرایی رفتارهای بیمارگونه خوردن 77
8-3-4. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد بی اعتمادی بین فردی رفتارهای بیمارگونه خوردن 78
9-3-4. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی رفتارهای بیمارگونه خوردن 78
فصل پنجم: نتیجه‏گیری و پیشنهادها 80
1-5. مقدمه 81
2-5. تفسیر نتایج تحقیق 81
1-2-5. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد گرایش به لاغری رفتارهای بیمارگونه خوردن 81
2-2-5. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد آگاهی درونی رفتارهای بیمارگونه خوردن 82
3-2-5. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد پرخوری رفتارهای بیمارگونه خوردن 82
4-2-5. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد نارضایتی بدنی رفتارهای بیمارگونه خوردن 84
5-2-5. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعدناکارآمدی رفتارهای بیمارگونه خوردن 85
6-2-5. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد ترسهای بلوغ رفتارهای بیمارگونه خوردن 86
7-2-5. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد کمال گرایی رفتارهای بیمارگونه خوردن 87
8-2-5. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی بعد بی اعتمادی بین فردی رفتارهای بیمارگونه خوردن 87
9-2-5. بررسی سهم ابعاد مکانیزم های دفاعی،طرحواره ناسازگار اولیه و دشواری تنظیم هیجانی در پیش بینی رفتارهای بیمارگونه خوردن 88
3-5. محدودیت های پژوهش 89
4-5. پیشنهادات پژوهشی 89
5-5. پیشنهادات کاربردی 89
منابع 91
پیوست‏ها 103
مقدمه
امروزه یکی از اختلالات نسبتا شایع روان­پزشکی که عمدتا در دوران انتهای نوجوانی و ابتدای جوانی در افراد مشاهده می­شود، اختلالات خوردن[1] است که تحت عنوان اختلالات تغذیه و غذا خوردن نام گذاری شده است(راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی، 2013).
اختلالات تغذیه و غذا خوردن با یک اختلال مداوم در غذا خوردن یا رفتار مربوط به غذا خوردن مشخص می­شود که منجر به تغییر مصرف یا جذب مواد غذایی شده و به طور قابل توجهی باعث اختلال در سلامت جسمی و عملکرد روانی فرد می­شود(راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی، 2013).
اگر­چه اختلالات خوردن هم زنان و هم مردان را در بر­می­گیرد اما زنان تقریبا 10برابر بیشتر از مردان تشخیص این اختلال را دریافت می­ کنند. بطوریکه میزان شیوع بی­اشتهایی عصبی[2] در بین زنان جوان 4/0درصد است و نسبت زنان و مردان 10 به 1 می باشد و معمولا در طول نوجوانی و اوایل جوانی آغاز می­شود(راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی،2013).
همچنین میزان شیوع پر­خوری عصبی[3] نیز در بین زنان جوان5/1-1درصد است و نسبت زنان و مردان 10 به 1 می­باشد و بیشترین شیوع در طول نوجوانی می­باشد(راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی،2013).
این دسته از اختلالات باعث ایجاد اشکال در سلامت جسمی و عملکرد روانی فرد می­شوند؛ کیفیت زندگی فرد مبتلا را مختل کرده و همچنین ممکن است سبب افزایش مرگ و میر شوند. علت اصلی این اختلالات هنوز به خوبی شناخته نشده است و درمان آن­ها نیز مشکل است(ماترز و همکاران، 2000؛ به نقل از استریگل- مور[4] و بولیک[5]، 2007). سبب شناسی اختلالات خوردن عوامل متعدد زیست شناختی، روان پویشی، روان شناختی و محیطی را در این اختلال دخیل می­داند(سادوک [6]،سادوک؛ 1390). پژوهش­ها درمورد سبب شناسی و علل زمینه ساز علایم اختلالهای خوردن به عوامل مختلفی از قبیل عوامل فرهنگی، اجتماعی، تعاملات خانوادگی، عوامل زیست شناختی و روان شناختی اشاره می­ کند(ویلیامسون[7]،استوارت[8]، مارتین[9]؛2004).
نظریه­ های شناختی رشد و نگهداری اختلالات خوردن پیشنهاد می­ کنند که نشانگان اختلالات خوردن توسط افکار منفی و بدکارکردی پنداشتها درباره خوردن، وزن و شکل بدنشان بوجود می­آید(بک،1976؛به نقل از دامیون[10] ، ریس[11]، رید[12]، اتکینس[13]،پاتون[14]، 2015). بطوریکه افرادی که از این اختلال رنج می­برند به تغذیه، وزن و شکل بدن خود و همچنین به توانایی­هایشان برای کنترل داشتن روی این جنبه­های زندگی­شان اهمیت زیادی قائل می­شوند(فریبورن، کوپر و شافران2003؛ به نقل از دامیون و همکاران، 2015).
همچنین نظریه­ های شناختی- رفتاری اختلالات خوردن بر نقش نگرش­ها و باور­های مربوط به وزن، شکل و خوردن در شکل­ گیری و تداوم اختلالات خوردن و علایم آن تاکید می­ کنند. این باور­ها عموما در افکار خود­آیند مربوط به وزن، شکل و خوردن منعکس می‌­شوند(سادوک و سادوک، 1391). رز[15]،کوپر[16] و ترنر[17](2006) اهمیت این باور­ها را در بروز اختلالات خوردن تصدیق می­ کنند. به هر حال وجود افکار خود­آیند منفی و باور­های نا­مطلوب مربوط به شکل و وزن ممکن است توضیحات شناختی مناسبی برای اختلال خوردن فراهم کنند(رز و همکاران،2006).
همچنین امروزه مکانیزم­های دفاعی[18] به دلیل اهمیت ویژه­ای که در مفهوم­پردازی اختلالات روانی و درمانی آنها از دیدگاه روان‌پویشی دارند مورد توجه زیادی قرار گرفته اند . بطوریکه سبک­های دفاعی غیر انطباقی منجر به بروز نشانه­ های روان پزشکی می شوند(یونگ جان[19] ، لی[20]، یونگ یو[21]، سونگ[22]، کیم[23]،2015). در نظام روان­تحلیل گری هر اختلال روانی با مکانیزم­های دفاعی مشخصی همراه است و دفاع­ها نقش مهمی در سلامت روانی افراد ایفا می­ کنند. با این توصیف مکانیزم­های دفاعی بطور منطقی این ظرفیت را دارند که به عنوان یکی از عامل­های تأثیرگذار در بروز اختلالات روانی در نظر گرفته شوند(افضلی، فتحی آشتیانی، آزاد فلاح، 1388).
هیجان­ها نیز نقش حیاتی در زندگی انسان ایفا می­ کنند و بسیاری از فرایند­های اجتماعی و شخصی را شکل می­ دهند. اما گذشته از این که انسان­ها در اعمالشان تحت تاثیر هیجانات هستند، به نوبه­ی خود توانایی تنظیم کردن پاسخ­های هیجانی را بوسیله مکانیزم­های متفاوت نیز دارند(ورتیکا[24]، ویلیومیر[25] و ساندر[26]، 2011). در حقیقت اختلالات روان­پزشکی متعددی با بی­ثباتی عاطفی و بی­نظمی هیجانی ارتباط داده شده است (کوئنیسبرگ و همکاران ، 2002؛ فیلیپس و همکاران، 2003، به نقل از چمبرز[27] و همکاران، 2009). در دهه گذشته، توجه روزافزونی به پدیده هیجانات شده است و مفهوم تنظیم هیجانی، نقطه آغازین پژوهش‌ها در این زمینه بوده است (سوارس[28]، 2003). در سال‌های اخیر تنظیم هیجانی به عنوان یک فرایند اساسی در تحقیق و درمان آسیب‌شناسی روانی مورد هدف قرار گرفته است. تنظیم هیجانی[29] یک مهارت کلیدی اجتماعی است و کسانی که در تسلط داشتن در آن شکست می‌خورند در معرض خطر اختلال‌های بالینی هستند (لام[30] ،گرانیس[31]،زلازو[32] و لوئیس[33] ، 2011).
گیلبا-اسکچمن[34] و همکاران(2006) دریافتند که زنان دارای اختلال خوردن در مقایسه با گروه سالم از هیجانات خود کمتر آگاهند و در کنترل هیجانات خود مشکل دارند، همچنین افراد کم اشتها در مقایسه با افراد پر­اشتها از آگاهی هیجانی کمتری برخوردارند. در مقابل افراد پراشتها نسبت به افراد کم اشتها در تنظیم هیجانات خود مشکلات بیشتری دارند.
باتوجه به مطالب گفته شده و شیوع انواع اختلالات روانی در بین جوانان جامعه در این تحقیق سعی بر آن است که به بررسی عوامل پیش بینی کننده اختلالات خوردن پرداخته شود. به همین منظور سازه های روانشناختی طرحواره های ناسازگار اولیه، مکانیزم­های دفاعی و دشواری تنظیم هیجانی مورد توجه قرار گرفته­اند.
2-1. بیان مساله
اختلالات خوردن در دهه های اخیر یکی از رایج ترین اختلالات روانی (روجا[35]و همکاران، 2003) و یکی از شایع ترین اختلالات در بین نوجوانان و جوانان محصل می­باشد به طوریکه که انواع اختلالات خوردن در4 درصد نوجوانان و جوانان دانش­آموز گزارش شده است(سادوک سادوک،1390). یکی از گروه­های در معرض خطر این بیماری­گروه دختران 25-14سال است. در نوجوانان دختر اختلالات خوردن شایع­ترین بیماری­ها بعد از بیماری­هایی چون چاقی و آسم تعریف شده اند (گولدن[36]،2003). حدس زده می شود که بی اشتهایی عصبی در 5/0 تا 1 درصد دختران نوجوان روی می دهد و شیوع آن 10 تا 20 برابر در دخترها بیشتر از پسرها است( انجمن ملی اختلال خوردن،2005؛ به نقل از رجبی و حسینی، 1392). حال آنکه پر اشتهایی روانی شایع تر از بی اشتهایی روانی است و تخمین های شیوع پراشتهایی روانی بین 1 تا 3 درصد در زن­های جوان است(رجبی و حسینی،1392).
این اختلالات اختلالهای روانشناختی هستند که با نگرانی بیمارگونه در مورد شکل بدن، خوردن و وزن مشخص گردیده است(پیتیرنی[37] ،کاستلینی[38]، ریکا[39]،پولیتو[40]، پاپی[41]،فاراولی[42]، 2011) و با افکار و رفتارهای خطرناک کنترل وزن شناخته می شوند(ویسلبرگ[43]،گونزالز [44]و فیشر[45]،2011)،که اغلب در طول نوجوانی شروع شده و تغییر رفتار راجع به خوردن و وزن منجر به مشکلات جسمی و نیز روانی اجتماعی می­شود(سادوک سادوک،1390).
در راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی(2013) این اختلالات، تحت عنوان اختلالات تغذیه و خوردن نام گذاری شده اند. هرزه‌خواری، اختلال نشخوار، بی‌اشتهایی عصبی و پراشتهایی عصبی از مهم‌ترین اختلالات این طبقه هستند. پرخوری نیز یه عنوان یک تشخیص قابل کدگذاری در این طبقه قرار می­گیرد.(راهنمای اماری و تشخیصی اختلالات روانی،2013).البته چاقی علی رغم خطر مرگ و میر بالا در مجموعه اختلالات خوردن قرار نمیگرد(جاکیومنت و همکاران2011 به نقل از گونارد[46]،2012).
اختلالات خوردن در طول زندگی رخ می دهد و با اختلالاتی هم چون افسردگی اساسی(پناس-لیدو[47] و همکاران،2009) اختلال وسواس فکری-عملی(جیمنز مورکیا[48] و همکاران،2007) اختلالات اضطراب(پنلو[49] و همکاران،2010) اختلال سومصرف مواد(روت[50] و همکاران2012) و اختلال شخصیت(اگورا[51] و همکاران،2012) همبودی دارد.
از جمله اختلالات مهم این گروه بی اشتهایی عصبی و پر اشتهایی می­باشد که در کتابچه تشخیصی و آماری اختلالات روانی ویرایش پنجم (DSM-V ) بی­اشتهایی