اشتباهی و گمانی در درون | رحمت حق است بهر رهنمون ج |
(۱/۲۵۰۴)
۵-۷ . تبدیل سیّئات به حسنات
خداوند نه تنها راه توبه را باز گذاشته، بلکه بعد از توبه، هر زشتی را به نیکی تبدیل می کند: یُبَدِّلُ اللهُ سَیِّاتِهِم حَسَناتٍ وَ کانَ اللهُ غَفُوراً رَحِیماً۷۹ (پس اینان بگرداند خدای، بدی های ایشان را به نیکی ها و هست خدای آمرزگار بخشاینده).
لطف شه جان را جنایت جو کند | زانک شه هر زشت را نیکو کند |
(۲/۳۳۶)
۵-۸ . تربیت و هدایت انسان
در قرآن آمده که : إنَّکَ لاتَهدِی مَن اَحبَبتَ وَلکِنَّ اللهَ یهدِی مَن یَشاءُ وَ هُوَ اَعلَمُ بِالمُهتَدِینَ۸۰ (به درستی که تو ای محمد راه ننمائی آن را نتوانی نمود که آن به تو نیست که دوست داری تو راه نمودن او ولیکن دریاب خدای راه نماید آن را که خواهد و او داناتر به راه یافتگان) و نیز: فَلَولا فَضلُ اللهِ عَلَیکُم وَ رَحمَتُهُ لَکُنتُم مِنَ الخاسِرِینَ۸۱ (و اگر نبودی افزونی نیکوئی خدای بر شما به توفیق توبه و بخشایش او به تأخیر عذاب هر آینه بودی شما از جملۀ زیانکاران). عرفا نیز معتقدند که خداوند انسان ها را از روی عنایت دعوت می کند و به آن ها قدرت انجام فرایض را می دهد تا مورد لطف قرار گیرند. «چون عنایت ازلی خواهد که مرد سالک را به معراج قلب در کار آرد، شعاعی از آتش عشق “نارُاللهِ المُوقَدَهُ الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الأفئِدَهِ” شعله ای بزند، شعاعی بر مرد سالک آید، مرد را از پوست بشریّت و عالم آدمیّت به در آرد. در این حالت، سالک را معلوم شود که : “کُلُّ نَفسٍ ذَائِقَهُ المَوت” چه باشد، و در این موت راه می کند، “کُلُّ مَن عَلَیها فَانٍ” روی نماید تا به جائی رسد که “یوم تُبدّلُ الارضُ غیرَ الأرض” باز گذارد تا به سر حدّ فنا رسد».۸۲
مولوی در فیه مافیه گوید: «جَذبهٌ مِن جَذَباتِ اللهِ تَعالی خَیرٌ مِن عِبادَهِ الثَّقَلَینِ یعنی چون عنایت او در رسد، کار صد هزار کوشش کند و افزون کوشش خوب است و نیکو و مفید است عظیم؛ اما پیش عنایت چه باشد. پرسید که : “عنایت کوشش دهد". گفت: “چرا ندهد چون عنایت بیاید کوشش هم بیاید"».۸۳
این همه گفتیم لیک اندر بسیچ | بی عنایات خدا هیچیم هیچ | |
بی عنایات حق و خاصان حق | گر ملک باشد سیاهستش ورق | |
ای خدا ای فضل تو حاجت روا | با تو یاد هیچ کس نبود روا | |
این قدر ارشاد تو بخشیده ای | تا بدین بس عیب ما پوشیده ای | |
قطره ای دانش که بخشیدی ز پیش | متّصل گردان به دریاهای خویش |