۴ - قرارداد راجع به حمایت افراد کشوری در زمان جنگ.
که در تاریخ هفدهم آذر ماه یک هزار و سیصد و بیست و هشت مطابق هشتم دسامبر یک هزار و نهصد و چهل و نه در ژنو امضاء شده است تصویب‌می کند.
این قانون که مشتمل بر ماده واحده و متن قراردادهای ضمیمه است در جلسه پنجشنبه سی‌ام آذر ماه یک هزار و سیصد و سی و چهار به تصویب‌مجلس شورای ملی رسید. قانون بالا در جلسه روز سه‌شنبه ۸ آذر ماه ۱۳۳۳ به تصویب مجلس سنا رسیده است.
بحث و نتیجه گیری
خلاصه فصول
در تحقیق حاضر با عنوان « بررسی وضعیت حقوقی مجروحان و بیماران جنگی در مخاصمات مسلحانه» در پنج فصل تدوین شده است. فصل اول با عنوان کلیات تحقیق شامل بیان مسئله و هدف از انجام تحقیق حاضر بیان شده است . در واقع حقوق بشردوستانه حقوق مربوط به اسرا جنگی مجروحان زنان و کودکان حقوق مربوط به غیر نظامیان حقوق قربانیان جنگ و.. می باشد. پس حقوق بشردوستانه با جنگ ارتباط تنگاتنگ دارد و حقوق در جنگ می باشد در صورت وقوع جنگ به هر صورت و شکلی بین دو کشور یا در یک کشور به صورت جنگ داخلی این قواعد از سوی هر دو طرف متخاصم باید رعایت شود. حقوق جنگ همواره موجب یک جدال عقیدتی بین صاحبنظران بوده و هست. اختلاف نظر در این باب بعضا به حدی است که حتی موجودیت واقعی آن را مورد سوال قرار می دهد. برخی از دانشمندان، حقوق جنگ را قبول ندارند و ضرورت وجود آن را مورد انکار قرار می دهند. از سوی دیگر، همیشه این اعتراض وجود داشته و دارد که قوانین جنگ نقض شده و خواهد شد. یکی از این قوانین قراردادها و عهد نامه های مربوط به حقوق مجروحان و بیماران در مخاصمات مسلحانه است. همچنین به بررسی انواع عهدنامه های مربوط با عنوان تحقیق پرداخته می شود.
در فصل دوم به بررسی حقوق بین الملل بشردوستانه و خصوصیات آن پرداخته شده است و شامل مباحثی از جمله وجوه افتراق و اشتراک حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه بین المللی، حالت جنگی، تساوی بین طرفین درگیر نظامی در اجرای مقررات حقوق بین الملل بشر دوستانه، ختم اجرای مقررات حقوق بین الملل بشر دوستانه می باشد
فصل سوم به بررسی حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در اسناد بین المللی پرداخته شده و شامل انواع عهدنامه و کنوانسیون ها است که عبارتند از:
۱-کنوانسیونهای چهار گانه ژنو ۱۹۴۹
۱-۱- عهدنامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران نیروهای مسلح هنگام اردوکشی
۱-۲- عهدنامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران و نیروهای مسلح دریاها
۱-۳- عهدنامه مربوط به طرز رفتار با اسیران جنگی
۱-۴- عهدنامه مربوط به حمایت از افراد غیر نظامی در زمان جنگ
۲-پروتکلهای الحاقی ۱۹۷۷
و در فصل چهارم ضمانت اجراها آورده شده است که به دو قسمت ضمانت اجرای کیفری و ضمانت اجرای مدنی بین المللی تقسیم شده است.
فصل آخر تحقیق به حقوق ایران در خصوص حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در مخاصمات مسلحانه تخصیص داده شده است، تاریخچه حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در متون ایران و حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در مقررات حقوقی ایران در آن آورده شده است.
نتیجه گیری
مصون و دورنگاه داشتن افراد غیرنظامی, مجروحان و بیماران از آسیب ها و تبعات جنگ و منازعات مسلحانه از جمله دغدغه های حقوق مخاصمات مسلحانه و بشر دوستانه از بدو پیدایش آن بوده است. این حقوق با وضع مقررات و قواعد لازم سعی کرده است که جنگ را به جبهه های جنگ و نظامیان محدود کند و از توسعه آن به اماکن غیرنظامی و افرادی که هیچ مشارکتی در جنگ ندارند پیشگیری نماید. اسناد و مقرراتی که در این زمینه تدوین و منعقد شده است سلسله تعهداتی را برای دولت های درگیر در مخاصمات مسلحانه مقرر کرده که ملزم به رعایت آن هستند.
از آنجا که جنگ در دنیای معاصر جنگ تمام عیار است و حتی یک نبرد چریکی و یا مخاصمه داخلی را نیز شامل می شود، بنابراین حمایت از افراد غیر نظامی امری بسیار ضروری و در عین حال مشکل است، زیرا قربانیان جنگی در روزگار ما بیشتر غیر نظامیان هستند تا اعضای نیروهای مبارز.
امار و ارقام این امر را به خوبی نشان می دهد : در زمره کل قربانیان جنگی در طی جنگ جهانی اول ، افرادغیر نظامی ۵% ، در جنگ جهانی دوم ۵۰% ، در جنگ کره ۶۰% و بالاخره در جنگ ویتنام ۷۰% بوده اند. این افزایش روز افزون در واقع ناشی از اتلاط و ائتلاف میان افراد غیر نظامی ومبارزان است . در نتیجه تعریف « غیر نظامی» و حمایت از او مشکل می شود.
می توان گفت در کنار کسانی که در جنگ حضور ندارند و غیر نظامی تلقی می شوند، زخمیان و کشتی شکستگان و بیماران و کارکنان بهداری و مذهبی در حکم غیر نظامی بوده و مورد احترام و حمایت کنوانسیون های چهارگانه ژنو می باشند.
عهدنامه سوم ژنو هر چند تضمیناتی به افراد غیر نظامی اعطا می کند ،اما محدودیت های دو گانه ای بر ان وارد می سازد:
۱)مقررات عهد نامه جهت حمایت از افراد غیر نظامی در مقابل سلاحهای هوایی یا سلاحهای انهدام فراگیر که خصیصه ویژه ی انها غیر متمایز بودن انهاست و بدون تفاوت غیر نظامیان و نظامیان را در مناطق شهری که تمرکز جمعیت در انها زیاد است ، مورد اصابت و صدمه قرار می دهد و قربانیان اصلی انها فراد غیر نظامی هستند ، نا کافی است و مشکل اجرایی به همراه دارد.
۲)طبق ماده ۴« افرادی تحت حمایت این عهدنامه قرار می گیرند که در هر زمان و در هر صورت در وضعیت مخاصمه بوده و در دست کشور طرف مخاصمه گرفتار باشند و یا نیروهای اشغالگر اتباع ان کشورها نباشند»
بنابر این اصولا حمایت از افراد غیر نظامی در برابر اراده بی قید و شرط دشمنی که انان را در اختیار گرفته ، اعمال می شود . به جز موارد استثنایی حمایت مقرر در عنوان دوم اتباع کشورهای متعاهد را در برابر سوء استفاده های ممکنه از جانب کشور متبوعشان در بر نمی گیرد. با این حال ،مقررات عهد نامه سوم ژنو با عنوان چهارم ( مواد ۴۸ تا ۷۹ ) پروتکل شماره یک تکمیل شده گام موثری در جهت رفع محدودیتهای مذکور برداشته است.
کنوانسیون ژنو حتی اگر در حمایت از غیر نظامیان منبعی جامع و مانع نباشد، اما این امر بدیهی است که تعهد واجرای این کنوانسیون همین گونه که هست، توسط دول متخاصم و نیروهای حامی خود مهمترین عامل در راستای ارتقای حقوق غیر نظامیان در مخاصمات مسلحانه خواهد بود تا جایی که اگر بگوییم کنوانسیون های ژنو ایجاد کننده رشته ای در علم حقوق به نام “حمایت از غیر نظامیان ” بوده است ، سخن به بیراهه نبرده ایم.
حمایت از غیر نظامیان در وهله اول به نظر می رسد که در دوره ” حین جنگ “در طبقه بندی دوره های روابط دول از حیث مخاصمات مسلحانه قرار دارد اما نمی توان پیش بینی مقررات پیش گیرانه در حمایت از غیرنظامیان در دوره « قبل از جنگ » را نادیده گرفت.
به طور کلی، در جریان مخاصمات مسلحانه، دوطرف درگیر دو نوع تعهد اساسی را در قبال غیرنظامیان و اماکن غیرنظامی بر عهده گرفته اند که عبارت انداز: تعهدات ایجابی و سلبی.
منظور از تعهدات ایجابی این است که دولت های درگیر در منازعات مسلحانه ملزم هستند با اتخاذ یک سلسله تدابیر و اقدامات از توسعه جنگ به غیرنظامیان و اماکن غیر نظامی جلوگیری کنند. شالوده این تعهد به طورجالبی در پروتکل اول ضمیمه کنوانسیون های چهارگانه ژنو مقرر شده است. طبق این پروتکل ، دو طرف (دولت های ) درگیری های مسلحانه بین المللی باید حرمت غیرنظامیان و اماکن غیرنظامی را از راه اتخاذ اقدامات احتیاطی و تفکیک اهداف نظامی از غیرنظامی رعایت و از توسعه جنگ به آنها جلوگیری کنند. این پروتکل تصریح کرده است که در جریان مخاصمه، به محض این که ثابت شود حملات انجام شده علیه اهداف دشمن اهداف نظامی نبوده یا ماهیت حملات طوری بوده است که خسارات و آسیب هایی را به غیرنظامیان و اماکن غیرنظامی وارد کرده است درحدی که میزان خسارات و آسیب ها ، بیش از فواید نظامی آن عملیات باشد، باید متوقف شود. طبق این پروتکل، دوطرف مخاصمه هم چنین متعهد هستند که سایر اقدامات احتیاطی لازم را نیز اتخاذ کنند تا جمعیت غیرنظامی را از اثرات جنگ دور نگه دارند. تعهد دیگر دو طرف مخاصمه در قبال غیرنظامیان و اماکن غیرنظامی تعهد از نوع سلبی است، یعنی دو طرف مخاصمه نمی توانند علیه غیرنظامیان و اماکن غیرنظامی به اقداماتی متوسل شوند که حقوق مخاصمات مسلحانه و بشر دوستانه آنها را نهی و منع کرده است. پروتکل ضمیمه به کنوانسیون های ژنو (پروتکل اول) به منزله یک قاعده کلی مقرر داشته است که حمله به اهداف غیرنظامی ممنوع است و حملات متخاصمان تنها باید علیه اهداف نظامی انجامی شود. در صورتی که دو طرف درباره نظامی بودن یا نبودن هدفی تردید داشته باشند، باید آن را هدف غیرنظامی در نظر بگیرند و از حمله به آن خودداری کنند، پروتکل به صراحت، هم چنین دوطرف درگیر منازعات مسلحانه را از حمله به اماکن مذهبی و فرهنگی، سدها و نیروگاه های هسته ای منع کرده است و از آنها خواسته که در جریان جنگ به روش ها و اقداماتی متوسل نشوند که موجب آلودگی یا تخریب محیط زیست شود. امروزه، تقریباً تمامی مقررات راجع به حمایت از غیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه جنبه عرفی دارد؛ بنابراینِ، برای دولت هایی که اسناد مربوط به آن مقررات را تصویب نکرده اند نیز، الزام آوراست.
مشابه تعرضاتی که دولت عراق در طول هشت سال جنگ تحمیلی به مقررات حقوق مخاصمات مسلحانه و بشر دوستانه نمود، چند سال بعد، در نقاط دیگری از جهان نیز اتفاق افتاد، اما این بار، شورای امنیت سیاست سکوت و بی تفاوتی را کنار گذاشت و سریعاً دست به کار شد و محاکم خاصی (یوگسلاوی و رواندا) را ایجاد کرد و متعرضان به مقررات آن حقوق را به پای میز محاکمه کشاند. شدت جنایت هایی که دولت عراق در طول هشت سال جنگ تحمیلی مرتکب شد، به هیچ وجه از جنایت هایی که چند سال بعد در یوگسلاوی و رواندا اتفاق افتاد، کم تر نبود، اما همان طور که گفته شد شورای امنیت هیچ گاه درصدد برنیامد که به طور جدی، اقدام موثری برای پیشگیری از تکرار جنایت های عراق و محاکمه و مجازات عاملان آنها به عمل آورد. البته، از این شورا چنین انتظاری نیز می رفت؛ شورایی که تهاجم آشکار و گسترده عراق به جمهوری اسلامی ایران و هشت سال تداوم جنگ را تنها وضعیت بین دو دولت تلقی کرد و حتی حاضر نشد حمله مسلحانه عراقی ها با آن وسعت و گستردگی را به ایران، که خود مقامات عراقی نیز آن را تأیید کرده بودند، تأیید کند. هر چند ممکن است که سکوت شورا در قبال حمله مسلحانه عراق به ایران و نقض پی درپی اصول و مقررات جنگ از سوی این دولت، در چارچوب معادلات سیاسی آن دوره اعضای شورا توجیه پذیر باشد، اما، از دیدگاه مقررات حقوقی ، اخلاقی و وجدان سالم بشریت، این اقدامات به هیچ وجه توجیه پذیر نیست و حافظه بشریت همچنان جنایت های عراق و سکوت های عامدانه شورای امنیت را به منزله بخشی از عملکرد تاریک آن سازمان در زمینه حفظ صلح و امنیت بین المللی، در خاطر خود حفظ خواهد کرد.
منابع و مآخد
الف) منابع فارسی
۱.حسین نژاد، کتایون، برگزیده‌ای از کتاب «خدمت و حمایت»، حقوق بشر دوستانه در عملکرد حرفه‌ای پلیس، تهران، نشر سیر سپهر، سال ۱۳۸۳.
۲.حسینی، ابراهیم؛ اصل منع توسل به زور و موارد استثنای آن در اسلام و حقوق بین الملل معاصر؛ تهران: دفتر نشر معارف؛ ۱۳۸۲.
۳.رستمی، هاجر، مجموعه حقوق بین الملل بشردوستانه، پاسخ به سوالات شما، به کوشش کمیته بین المللی حقوق بشردوستانه، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۱.
-
- شارل روسو، حقوق مخاصمات مسلحانه، جلد۲، ترجمه سید علی هنجنی، دفتر خدمات حقوقی بین المللی، ۱۳۶۹.
۵.ضیائی بیگدلی، محمد رضا، حقوق بشر حوق بشر،دوستانه، حقوق بین الملل بشر، مجموعه مقالات نخستین همایش حقوق بشردوستانه بین الملل، تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ۱۳۸۲.
۶.عمید زنجانى، عبّاسعلى، فقه سیاسى، جلد۵، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۷.
۷.کمیته ملی حقوق بشردوستانه ایران، آشنایی با حقوق بشردوستانه بین المللی به انضمام قراردادهای چهارگانه ژنو و پروتکل الحاقی ۱۹۷۷، تهران، لیتوگرافی باختر، تابستان ۱۳۸۱.
۸.کنعانی، محمدطاهر ؛ حسین نژاد، کتایون، دادرسی عادلانه در حقوق بشر و بشردوستانه، روزنامه شرق، شماره ۷۹۷ مورخ ۱۱/۴/۸۵ ، ص ۵.
۹.مجلسى، محمّدباقر ، بحارالانوار، جلد۹۷، بیروت، دار احیاءالتراث العربى، ۱۹۸۳.
۱۰.محلاتی، حمید، انسانیت در ادب پارسی ،مجله الانسانی ، بخش فارسی ،کمیته بین المللی صلیب سرخ ، بهار ۲۰۰۴ میلادی
۱۱.مسائلی، محمود و ارفعی، عالیه، جنگ و صلح از دیدگاه حقوق و روابط بین‌الملل، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، تهران، چاپ دوم ۱۳۷۳.
۱۲.مصفا، نسرین و دیگران ، مفهوم تجاوز در حقوق بین‌الملل، مرکز مطالعات عالی بین‌المللی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ۱۳۶۵ ه . ش، ص ۸ ـ ۱۳۷.
۱۳.ملک محمدی نوری، حمیدرضا، مفاهیم تعلیق مخاصمات و حالت نه جنگ و نه صلح در حقوق بین‌الملل، تهران: و زارت امور خارجه، ۱۳۷۲.
۱۴.نجفى، محمّدحسن، جواهر الکلام، جلد۲۱، بیروت، داراحیاء التراث العربى.
ب) منابع لاتین
- A.Biad , Droit international humanitaire , Ellipses, Paris , 1999, p.92.
