1-2-اهمیت و ضرورت انجام تحقیق. 3
1-3- مروری بر ادبیات و پیشینه ی تحقیق: 4
1-4-جنبه ی جدید بودن و نوآوری درتحقیق. 17
1-5-ساماندهی پژوهش 17
1-6-اهداف مشخص تحقیق. 18
1-7-سوالات تحقیق: 20
1-7-1-سوال اصلی: 20
1-7-2-سوالات فرعی: 20
1-8-فرضیه های تحقیق. 20
1-8-1-فرضیه اصلی: 20
1-8-2-فرضیات فرعی: 20
1-9-روش شناسی تحقیق: 21
1-10-مفاهیم، واژگان و اصطلاحات مرتبط. 21
فصل دوم : چارچوب نظری پژوهش
2-1-بخش نخست: 25
2-1-1-نو واقع گرایی و ساختار نظام بین الملل. 25
2-1-2-تاریخ و مفهوم نو واقع گرایی. 27
2-2-بخش دوم: 29
2-2-1- واقع گرایی تدافعی. 29
2-2-3-برای واقع گرایان تدافعی، قدرت وسیله است، نه هدف و غایت : 34
فصل سوم : اهمیت خاورمیانه
3-1-مقدمه : 36
3-2-اهمیت خاورمیانه. 36
3-3-ویژگی های کلی خاورمیانه. 37
3-4-خاورمیانه جدید 40
3-4-1-تاریخچه، اصول و فرایندها 40
3-4-2-مفروضه های طرح خاورمیانه جدید 42
3-4-3-بازتاب های طرح خاورمیانه بزرگ 43
3-4-4-اهداف ایالات متحده ی امریکا از طرح خاورمیانه بزرگ 44
3-5-طرح خاورمیانه بزرگ در سطح تحلیل سیاست بین الملل. 48
3-6-تحلیل سیاست خارجی امریکا از طرح خاورمیانه بزرگ 51
3-7-تجزیه کشورهای منطقه. 52
3-8-امریکا به دنبال ضعف اقتصادی کشورهای منطقه، به ویژه عربستان و ایران. 53
3-9-کاهش اعتبار اقتصادی عربستان. 54
3-10-آینده اقتصاد عربستان سعودی 54
فصل چهارم : راهبردهای عربستان در قبال تحولات منطقه
4-1-مقدمه : 64
4-2-ایران، عربستان، قدرت و امنیت 64
4-3-ویژگی های عربستان. 65
4-3-1-منابع طبیعی. 66
4-3-2-اقتصاد 66
4-3-3-سیاست داخلی. 67
4-3-4-سیاست خارجی. 67
4-3-5-فرهنگ. 69
4-3-6-وضع زنان. 69
4-3-7-تحصیلات و آموزش زنان. 70
4-4-تهدیداتی که طرح خاورمیانه بزرگ، برای عربستان ایجاد خواهد کرد 71
4-4-1-مخاطرات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی. 71
4-5-واکنش های عربستان به تهدیدات داخلی ناشی از طرح خاورمیانه جدید 80
4-6-فرافکنی و بزرگ نمایی. 82
4-7-تهدید های خارجی. 84
4-8-هلال شیعی. 86
4-9-تجزیه خاورمیانه هدف نهایی امریکا و غرب 87
4-10- تهدید افراط و حمایت از گروه های تکفیری در منطقه. 89
4-11-ژئو پلیتیک جدید ایران، تهدیدی بالقوه برای عربستان. 90
4-12-افول نقش عربستان در منطقه و تلاش برای ایفای نقش موثرتر در اتحادیه عرب 92
4-13-تغییرات دموکراتیک، چالش درون سیستمی، تهدید بین المللی. 95
4-14-واکنش های عربستان به تهدیدات خارجی. 96
4-15-عربستان، حمله به یمن و ائتلاف سازی منطقه ای 96
4-16-ارتباط حماس و عربستان٬ پاسخ آل سعود به تهدیدات منطقه ای ایران. 98
4-17-روابط و پیمان های پنهانی با ترکیه برای مبارزه با حکومت سوریه. 101
4-18-شاه جدید، شرایط جدید، رویکرد جدید 102
4-19-نزدیکی عربستان به مصر، ترکیه و اخوان المسلمین. 102
4-20-موضع قطر و امارات نسبت به نزدیکی اخوان و عربستان. 103
4-21-سیاست های کاهش قیمت نفت 103
4-22-مداخله نظامی آل سعود در بحرین. 104
4-23-مداخله عربستان درعراق و حمایت از بازماندگان حزب بعث و داعش 105
فصل پنجم : ایران؛ خاورمیانه جدید و سیاست های راهبردی
5-1-ایران و طرح خاورمیانه ی بزرگ 109
5-1-1-ویژگی های ایران. 109
5-1-2-منابع طبیعی ایران. 109
5-2-ایران؛ پنجمین کشور ثروتمند دنیا در ذخایر منابع طبیعی. 110
5-2-1-اقتصاد وابسته به نفت 110
5-2-2- پایین ترین شاخص های توسعه منابع انسانی. 111
5-3-تهدیدهایی که طرح خاورمیانه بزرگ، برای ایران ایجاد خواهد کرد 113
5-3-1-مخاطرات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ژئو پلیتیک. 113
5-3-2-تهدیدهای داخلی. 113
5-3-3-قومیت های ایران و مدعیان استقلال. 113
5-4-تاثیر پذیری کردهای ایران از اقلیم کردستان عراق. 118
5-5-تهدید فرهنگی. 120
5-6-توطئه کاهش قیمت نفت و تاثیر آن بر اقتصاد ایران. 121
5-7-تهدید ترور و آشوب و حمایت از مخالفان. 122
5-8-تهدیدات خارجی. 124
5-9-تحریم های همه جانبه علیه ایران. 126
5-10-واکنش ایران به تهدیدات داخلی و خارجی. 129
5-10-1-گسترش شبکه های رادیو – تلویزیونی و ماهواره ای 129
5-10-2-کنفرانس ها و همایش های بین المللی. 130
5-10-3-گسترش نشریات و شبکه های استانی. 130
5-10-4-اعطاء محدود برخی آزادی های مدنی و سیاسی. 131
5-10-5-گسترش روابط تجاری و فرهنگی با اقلیم کردستان عراق. 132
5-10-6-سیاست گسترش روابط و حمایت از عراق. 133
5-10-7-سیاست حمایت از سوریه و محور مقاومت 134
5-10-8-دفاع و حمایت قاطع ایران از حزب الله و حماس 135
5-10-9- تقویت و گسترش صنعت هوا – فضا و صنایع موشکی. 136
5-10-10- موشک های قدرتمند ایران، عامل بازدارنده تهدید های نظامی. 137
5-10-11-نگاه شرق سوی ایران و پیمان های استراتژیک با روسیه و چین. 137
5-10-12-حل معضل هسته ای از طریق مذاکرات با امریکا و اروپا 138
5-11-نتیجه گیری 139
منابع و مآخذ: 144

چکیده
خاورمیانه؛ منطقه ای ژئو پلیتیک و ژئو استراتژیک است که بزرگ ترین منابع نفت و گاز جهان را درخود جای داده است. به نظر می رسد طرح خاورمیانه جدید؛ تلاش برای حفظ این کانال انتقال انرژی به صنایع غرب باشد. درطرح خاورمیانه نوین؛ اهدافی مانند تغییر مرزها و تجزیه کشورها، نوسازی نظام های سیاسی و استقرار نظم نوین امریکا در منطقه، تغییر ماهیت فرهنگی منطقه و پارامترهایی از این دست گنجانده شده است. به نظر می رسد ارزش ها و پارامترهای موجود در طرح خاورمیانه نوین، به هیچ وجه نمی تواند منافع مادی و معنایی ایران و عربستان را تامین کند. ساختار نظام های سیاسی این دو بازی گر منطقه ای، هم چنین فرهنگ دینی و اسلامی، آداب و رسوم سنتی و بومی، باورهای عمومی و روش زندگی مردم در ایران و عربستان علی رغم برخی تعارضات زبانی و نژادی به گونه ای است که به هیچ روی نمی توانند سیاست ها و فرهنگ مورد نظر غرب و به ویژه امریکا را بپذیرند . عدم تجانس و تناسب فرهنگی و سیاسی، خصوصا” صبغه های دینی، سبب می شود تا حتی عربستان که متحد منطقه ای امریکا به شمار می رود، به جای هماهنگی و همراهی با نقشه های امریکا؛ راه تقابل و تعارض را در پیش بگیرد. این مساله البته درمورد ایران روشن است و نیاز به تشریح بیشتر آن نیست، زیرا ایران پس از انقلاب اسلامی، از جرگه کشورهای ائتلاف و دوست و متحد امریکا خارج شده، سیاست های مستقلی را در پیش گرفته و لذا تقابل ایران انقلابی و اسلامی با امریکا و هم پیمانانش جدی و بدیهی است.
بررسی طرح خاورمیانه جدید؛ ازآن جهت حائز اهمیت است که این طرح می تواند ماهیت کلی منطقه را از هر نظر دستخوش تغییر و دگرگونی کند و این واقعیت، قطعا” در سرنوشت ملت های خاورمیانه، تاثیرگذاراست. همچنین این پژوهش، در نوع خود، یک اقدام جدید مطالعاتی است، از این نظر که تا کنون پژوهش مفصل و منظمی دراین خصوص، انجام نشده ولذا به خاطر اهمیت مساله، پرداختن به آن، ضروری می نماید. دیدگاه های مختلف مذهبی، تنوع فرهنگی، و نظام های سیاسی، استراتژی امریکا دراین زمینه، دلایل برخوردها و آشوب های منطقه ای و تاثیرات طرح برشکل جدید ساختارهای سیاسی خاورمیانه، مهم و قابل تامل است.
طرح خاورمیانه جدید؛ درنگاه کلی یک عامل خارجی است که بر ساختار منطقه، تحمیل می شود. درچنین شرایطی؛ باید سازوکارهای مترتب بر طرح مذکور را شناخت تا راه های مقابله با آن را پیدا کرد. بی تردید یکی از عوامل بسیار مهم که سبب می شود این طرح به عنوان یک عنصر فرا منطقه ای، بر ساختارهای محلی عارض شود، وجود پارادوکس ها، چالش ها، تضادها و تعارضاتی است که درمنطقه وجود دارد. بی گمان این طرح بر منافع بازی گران منطقه ای مانند عربستان و ایران تاثیر گذاشته و موجب بروز تغییراتی خواهد شد . واکنش ایران و عربستان به عنوان دو بازی گر قدرتمند منطقه ای که رفتارهای آن ها می تواند بر تحولات خاورمیانه اثر بگذارد، در شکل گیری خاورمیانه و معادلات منطقه ای بسیار مهم و حیاتی است .
واژگان کلیدی : خاورمیانه جدید، نظم نوین، ساختار سیاسی، ماهیت فرهنگی، صبغه های دینی.


.




فصل اول
کلیات









1-1-بیان مساله
محدوده ای که امروزه خاورمیانه نامیده می شود، یکی از مهم ترین مناطق ژئوپلیتیکی و ژئو استراتژیکی جهان است که طی قرون متمادی، همواره مورد توجه قدرت های بزرگ و بازی گران اصلی عرصه ی روابط بین الملل بوده است.
خاورمیانه، اصطلاحی است که شامل محدوده ی جغرافیایی حد فاصل دریای سرخ در غرب، دریای مدیترانه و دریای سیاه در شمال غرب، منطقه ی قفقاز و مرزهای شرقی ایران درشرق و دریای عرب و اقیانوس هند درجنوب می شود و کشورهای ایران، ترکیه، سوریه، عراق، لبنان، فلسطین اشغالی، اردن، عربستان، یمن، عمان و شیخ نشین های حاشیه ی جنوبی خلیج فارس رادر بر می گیرد که بیشترین ذخایر نفت و گاز جهان را درخود جای داده و ازاین نظردارای اهمیت فراوان است. دراین میان؛ ایران وعربستان از دیرباز به عنوان دو رقیب سنتی درمنطقه، چالش هایی را بایکدیگر تجربه کرده اند، اما عواملی چون مبارزه با تروریسم و بروز تحولات گسترده در جهان عرب و درمنطقه، سبب شده تا این رقابت، ابعاد عمیق تر و حیاتی تری برای دو بازی گر و رقم زدن آینده آن ها و حتی آیند ه تحولات درمنطقه داشته باشد. در بطن چنین فضایی، مطرح شدن ایده ی خاورمیانه جدید از سوی محافل غربی و تاحدی محافل داخلی با پارامترهای خاص خود، دامنه ی کنش های منطقه ای را پیچیده تر کرده است. واکنش ایران و عربستان به عنوان دو بازی گر اصلی این متن ژئوپلیتیک، به چنین ایده و طرحی برای موفقیت یا شکست آن، بسیارحیاتی است. از این رو؛ تحقیق حاضر سعی دارد به این مساله بپردازد که دامنه ی انطباق و سازگاری منافع و ارزش های این دو بازی گر با طرح جدید و بنیان های آن تا چه اندازه است و با توجه به میزان این سازگاری یا تضاد، میزان موفقیت طرح چقدراست. درواقع؛ سنجش ارزش های موجود در طرح خاورمیانه ی نوین با قالب ها و پیش فرض های مادی و معنایی ایران و عربستان، مساله اساسی این تحقیق است.
1-2-اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
خاورمیانه جدید؛ اصطلاح کاملا” جدیدی است که هنوز از سوی پژوهش گران به آن پرداخته نشده و اهمیت آن، ناشناخته مانده است، براین اساس به نظر می رسد، انجام چنین پژوهشی، مهم و ضروری تلقی گردد. ” تحولات 11 سپتامبر 2001 خصوصا” حمله ی امریکا به افغانستان و عراق و سرنگونی طالبان و رژیم بعث عراق، همچنین شکل گیری موج بیداری ملت های عرب، از سلسله رویدادهایی بود که باعث شد منطقه خاورمیانه، دوران گذار خود را سریع تر طی کند. دراین دوران، بیش از هرقدرت دیگری، ایران تحت حاکمیت یک نظام انقلابی، به عنوان یک بازی گر مستقل و عربستان به عنوان یک بازی گر وابسته به غرب، به دنبال افزایش جایگاه و نقش منطقه ای خود بوده اند. “( امین زاده، 119-1393)
بسیاری براین عقیده اند که عربستان به خاطر رادیکالیسم مذهب وهابی و کوشش برای رهبری جهان عرب و اسلام شدن، با ایران شیعی، هیچ گاه کنار نخواهد آمد.این درحالی است که تلاش ایران در یکپارچه کردن شیعیان و دخالت درعراق، حضور و نفوذ درسوریه، حمایت از شیعیان بحرین و یمن، و جبهه مقاومت در لبنان و فلسطین، سیاست های عربستان را که از هر نظر در نقطه ی مقابل ایران قراردارد، توجیه می کند.
” در آستانه ی سال 1917 سیاست های جهانی آن گونه رقم خورد که انگلیسی ها، استیلا برفلسطین را آغاز و آوریل همان سال، شروع به بهره برداری ازجنبش صهیونیسم در راستای منافع خود کردند. با اشغال عراق درمارس 2003 توسط امریکا، باردیگر شبح شکل گیری یک سایکس پیکوی دیگر با تقسیم مجدد خاورمیانه بر منطقه سایه افکند. طرح خاورمیانه جدید که جرج بوش ارائه داد، پیام آور تقسیم مجدد خاورمیانه به شکل امریکایی، به جای شکل و ماهیت انگلیسی آن بود، درحالی که امریکا، خاورمیانه را دستاویزی برای تحقق اهداف استراتژیک خود می خواست. ” ( یزدان پرست، 1392 )
درنهایت فهم این مساله مهم است که نقش دو کشورعربستان وایران، در تحولات پیش گفته چیست و چگونه سیاست های راهبردی این دو بازی گر منطقه ای درراستای طرح جدید و ساختارهای فکری – عملی آن، با توجه به واقعیات موجود در شکل نظام های سیاسی و ساختارهای فرهنگی و اقتصادی آن ها، به چه صورت خواهد بود؟




1-3- مروری بر ادبیات و پیشینه ی تحقیق:
امنیت، مقوله ای است که کشورهایی مانند عربستان و ایران، به طورمداوم به دنبال تامین آن هستند، اما واکاوی رفتارهای امریکا در تبیین طرح خاورمیانه جدید، این واقعیت را به اثبات می رساند که پیامد های امنیتی چنین طرحی نمی تواند تضمین کننده امنیت مورد نظر طرفین باشد . این موضوع در تحلیل سید جلال الدین دهقانی، تا حد زیادی بررسی و روشن شده است. دهقانی در مقاله ای تحت عنوان: ” خاورمیانه بزرگ و امنیت ایران ” که در تاریخ: 30 دی ماه 1383 در سایت خبری – تحلیلی ایرانیان، انتشار یافته، دراین باره چنین گفته است: ” پس از 11 سپتامبر2001( 20 شهریور 1380 )، که مبارزه با تروریسم به صورت مفهومی، غالب در سیاست خارجی و امنیت ملی امریکا درآمد، خاورمیانه نیز به کانون روابط و مرکز ثقل نظام بین المللی تبدیل شد. تصمیم سازان و سیاست پردازان ایالات متحده، با ایجاد پیوستگی و همبستگی بین اسلام گرایی یا بنیادگرایی اسلامی با تروریسم، علاوه بر توسل به نیروی نظامی و قوه قهریه علیه تروریست ها، درصدد اصلاحات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از طریق مهندسی اجتماعی- سیاسی و اصلاح دینی- مذهبی جوامع خاورمیانه به عنوان خاست گاه تروریسم بین المللی نیز برآمدند. ژنرال کالین پاول؛ وزیر امورخارجه امریکا در تاریخ 12 دسامبر 2002 ( 22 آذر ماه 1381 ) در سخنرانی خود در بنیاد هریتیچ برای نخستین بار و به طور رسمی طرح این کشور برای خاورمیانه را مبنی بر اصلاحات سیاسی، اقتصادی و آموزشی اعلام کرد. همچنین یکی از توجیهات و بهانه های سه گانه امریکا به عراق در کنار ” نبرد علیه تروریسم و ” سلاح های کشار جمعی “، استقرار دولت سرمشق دراین کشور برای توسعه و اشاعه دموکراسی در منطقه براساس منطق دومینوی دموکراتیک اعلام شد. به نظر جرج بوش؛ بزرگ ترین خطری که امریکا با آن رو به روست ” تلاقی و اتحاد افراط گرایی و تکنولوژی است، یعنی دست یابی گروه های تروریستی و کشورهای ضعیف دشمن امریکا به سلاح های کشتار جمعی، به ویژه تسلیحات هسته ای. دست یابی کشورهایی که ایالات متحده، آنان را سرکش و محور اهریمنی می نامد به سلاح های هسته ای، به مثابه تسلیح گروه های تروریستی به این جنگ افزارهای راهبردی و مآلا” کاهش ضریب امنیت ملی این کشور است. عقلانیت متفاوت و ایدئولوژی متمایز این بازی گران بین المللی بر میزان تهدید کنندگی آنان می افزاید و آنان را از تهدیدات متقارن خطرناک تر و مخرب تر می سازد. درنتیجه، راهبرد امنیت ملی امریکا بیش از آن که معطوف به قدرت های بین المللی متقارن باشد برای مبارزه و مقابله با تهدیدات و بازی گران نا متقارن طراحی و تدوین شده است، به ویژه مبارزه با تروریزم و جلوگیری از گسترش سلاح های کشتار جمعی، مرکز ثقل و کانون این راهبرد را تشکیل می دهد. ” ( دهقانی – 1383: 25-120)