مرکزی دلایل متعددی دارد ولی آنچه مسلم است، این امر ریشه در این ادعا دارد که «استقلال بانک مرکزی رابطه منفی با نرخ تورم دارد.»
بنابراین در این پژوهش با بهره گرفتن از اطلاعات آماری 92 کشور منتخب از کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته در بازه زمانی 1990 تا 2004 ، سعی بر این است که رابطه استقلال بانک مرکزی با تورم و رشد اقتصادی مطالعه شود. روابط موجود بین متغیرها با بهره گرفتن از تخمین زنهای گشتاورهای تعمیم یافته (GMM) تخمین زده میشود. همچنین در ادامه این پژوهش، به بررسی اثرات متقابل و همزمان این سه متغیر بر یکدیگر با بهره گرفتن از رویکرد خود رگرسیون برداری (VAR)، پرداخته میشود.
نتایج این پژوهش با بهره گرفتن از رویکرد گشتاورهای تعمیم یافته نشان میدهد که استقلال بانک مرکزی به صورت جداگانه، بر نرخ تورم تأثیر منفی و بر روی رشد اقتصادی تأثیر مثبت دارد. اما با لحاظ کردن اثرات متقابل و همزمان استقلال بانک مرکزی، تورم و رشد اقتصادی، نتایج حاکی از این است که استقلال بانک مرکزی بر تورم تأثیر منفی و معنیداری دارد؛ اما اثرات این متغیر بر رشد اقتصادی معنیدار نیست.
واژگان کلیدی: استقلال بانک مرکزی، تورم، رشد اقتصادی، گشتاورهای تعمیم یافته (GMM)، متدولوژی VAR
فهرست
فصل اول: کلیات پژوهش 1
1- 1- مقدمه. 2
1-2- بیان مسئله و ضرورت انجام پژوهش. 2
1-3- اهداف پژوهش. 6
1-4- سوالات پژوهش. 6
1-5- فرضیات پژوهش. 6
1-6- تبیین مدل و روش پژوهش. 7
1-7- قلمرو پژوهش. 10
1-7-1- قلمرو مکانی 10
1-7-2- قلمرو زمانی 10
1-8- تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی. 10
1-8-1- بانک مرکزی 10
1-8-2- استقلال بانک مرکزی 10
1-8-3- رشد و توسعه اقتصادی 12
1-8-4- تورم 12
1-9- خلاصه فصل. 13
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش 14
2-1- مقدمه. 15
2-2- تاریخچه ایجاد بانک مرکزی. 15
2-3- وظایف بانک مرکزی. 16
2-4- نگاهی گذرا به مقوله استقلال بانک مرکزی. 17
2-4-1 تعریف استقلال بانک مرکزی 17
2-4-2- متغیرهای موثر در اندازهگیری استقلال بانک مرکزی 18
2-4-3- روند تغییر استقلال بانک مرکزی در دو دهه گذشته 23
2-4-4- دلایل افزایش استقلال بانک مرکزی در دو دهه اخیر 27
2-4-5- دلایل اهمیت استقلال بانک مرکزی 29
2-4-6- رویکردهای تعیین اهداف بانک مرکزی 31
2-4-7- شاخصهای استقلال بانک مرکزی 33
2-5- رابطه تورم و استقلال بانک مرکزی. 47
2-6- رابطه استقلال بانک مرکزی و رشد اقتصادی. 54
2-8- خلاصه فصل. 57
فصل سوم: روش شناسی پژوهش 58
3-1- مقدمه. 59
3-2- مدلسازی در قالب دادههای پانل. 59
3-2-1- مزایای استفاده از دادههای پانل 60
3-2-2- مدل کلی دادههای پانل 62
3-3- تخمینزنندههای GMM 63
3-3-1- روش گشتاورها 64
3-3-2- شرایط گشتاوری 64
3-3-3- روش تخمین گشتاورها 65
3-3-4- تخمین روش تعمیم یافته گشتاورها 66
3-3-5- تعریف تخمین زننده GMM. 67
3-3-6- تخمین ماتریس کوواریانس 67
3-3-7- مدل دادههای ترکیبی پویا 68
3-4- آزمون ریشه واحد پانل برای ایستایی متغیرها. 72
3-5- متدولوژی VAR. 73
3-5-1- رابطه بلندمدت بین متغیرهای درونزا 75
3-5-2- توابع عکس العمل آنی (ضربه – واکنش) 76
3-6- خلاصه فصل. 76
فصل چهارم: تخمین مدل و تجزیه و تحلیل داده ها 78
4-1- مقدمه. 79
4-2- معرفی متغیرها. 79
4-3- آزمون ریشه واحد پانل برای پایایی متغیرها. 80
4-4- تخمین مدلها. 83
4-4-1- استقلال بانک مرکزی و تورم 83
4-4-2- استقلال بانک مرکزی و رشد اقتصادی 87
4-4-3- استقلال بانک مرکزی، تورم و رشد اقتصادی 91
4-5- خلاصه فصل. 100
فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادات. 102
5-1- خلاصه پژوهش. 103
5-2- تحلیل اقتصادی نتایج حاصل از برآورد الگو و آزمون فرضیه ها. 106
5-3- محدودیتهای پژوهش. 107
5-4- پیشنهادات در مورد پژوهشهای آتی. 107
فهرست منابع 109
پیوست 113
هرست جداول و نمودارها
جدول2-1: متغیرهای پرسشنامه در شاخص قانونی بانک مرکزی (شاخص کوکرمن) 39
جدول 2-2: متغیرهای پرسشنامه در شاخص واقعی استقلال بانک مرکزی (شاخص کوکرمن) 42
جدول 2-3: شاخص جاکوم 44
جدول 4-1: بررسی ایستایی متغیرهای پژوهش 81
جدول4-2: تأثیر استقلال بانک مرکزی بر تورم در کشورهای منتخب 86
جدول4-3: تأثیر استقلال بانک مرکزی بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب 89
جدول 4-4: تعیین مقدار بهینه وقفه با بهره گرفتن از آزمونهای مختلف 94
جدول 4-5: تخمین رابطه بین استقلال بانک مرکزی، تورم و رشد اقتصادی 95
جدول4-6: تعیین تعداد بردارهای همگرایی با بهره گرفتن از آزمون . 97
جدول4-7: تعیین تعداد بردارهای همگرایی با بهره گرفتن از آزمون . 97
نمودار 4-1: تابع عکسالعمل آنی تورم نسبت به تکانههای استقلال بانک مرکزی 99
نمودار 4-2: تابع عکسالعمل آنی رشد اقتصادی نسبت به تکانههای استقلال بانک مرکزی 100
1- 1- مقدمه
یکی از مسائلی که در دو دهه اخیر موضوع مباحثه بسیاری از اقتصاددانان در کشورهای مختلف شده است، موقعیت بانکهای مرکزی و روابط این بانکها با دولتهاست. مقوله استقلال بانک مرکزی و تقویت آن، مدتی است که مورد توجه اقتصاددانان و مسئولین پولی کشورها قرار گرفته است و حتی برخی از این کشورها، تغییرات جدیدی در قوانین خود در جهت اعطای استقلال و قدرت بیشتر به بانکهای مرکزی خود بهوجود آوردهاند. اعطای استقلال بیشتر به بانکهای مرکزی دلایل متفاوتی دارد که به وسیله برخی مطالعات نظری و تجربی حمایت میشوند. به این منظور در ابتدا توضیح مختصری در مورد شاخص استقلال بانک مرکزی ارائه میشود و در ادامه به مبانی نظری تأثیر استقلال بانک مرکزی بر تورم و رشد اقتصادی پرداخته میشود.
1-2- بیان مسئله و ضرورت انجام پژوهش
برای یک بانک مرکزی مسئله استقلال زمانی مطرح میشود که این نهاد بهوسیله قانون، عرف جامعه، تئوریهای پولی و یا به شکل موضوعات کلی موظف به اجرای وظایفی میشود که در جهت منافع عمومی نیست. مشکل اساسی در بررسی استقلال بانک مرکزی، اندازه گیری آن در کشورهای مختلف بوده است. برخی از اقتصاددانان از جمله بید[1] و پارکین[2] (1982)، استقلال بانک مرکزی را از جنبه استقلال سیاسی بررسی کردهاند. استقلال سیاسی به روابط بنیادی بین بانک مرکزی و قوه مجریه، روش و مقررات مربوط به عزل و نصب رئیس بانک مرکزی، نقش مسئولان دولتی در شورای بانک مرکزی و تعداد تماسهای عادی بین دولت و بانک مرکزی مربوط میشود.
گریلی[3]، ماسیاندارو[4] و تابلینی[5] (1991) نیز معیاری برای استقلال بانک مرکزی معرفی کردند که هم استقلال سیاسی و هم استقلال اقتصادی را منعکس می کند. بر این اساس استقلال سیاسی بانک مرکزی یعنی اینکه بانک مرکزی بتواند اهداف سیاستگذاری خود را بدون مداخله و نفوذ دولت انتخاب و تعیین کند. این معیار به عواملی از قبیل: انتصاب و یا عدم انتصاب رئیس کل و شورای بانک از طرف دولت، طول دوره تصدی این مقامات، عضویت یا عدم عضویت نمایندگان دولت در شورای بانک مرکزی، لزوم یا عدم لزوم تصویب سیاست پولی از طرف دولت و سرانجام این که هدف ثبات قیمتها به طور صریح در اساسنامه بانک مرکزی آمده است یا نه، بستگی دارد. استقلال اقتصادی، به توانایی بانک مرکزی برای بهکارگیری آزادانه ابزارهای سیاستهای پولی مربوط میشود. معمولترین محدودیتی که در راه هدایت سیاست پولی توسط بانک مرکزی وجود دارد، کم و کیف فشارهای وارده به بانک مرکزی برای تأمین کسری بودجه دولتی است. بر اساس این شاخص استقلال اقتصادی، کیفیت سهولت دسترسی دولت به اعتبارات بانک مرکزی برای تأمین کسری بودجه اندازه گیری میشود.
در نهایت کوکرمن[6] (1993) شاخصی ارائه داد که در مقایسه با شاخصهای گذشته کاملتر است. وی شاخص استقلال بانک مرکزی را از چهار جنبه مورد بررسی قرار داد که عبارتند از: شرایط انتصاب هیئت رئیسه بانک مرکزی، فرمولبندی سیاستهای بانک مرکزی، بررسی اهداف بانک مرکزی و محدودیتهای استقراض دولت از بانک مرکزی. این بخشها به زیربخشهای زیادی تقسیم میشوند که در فصل بعد به طور مفصل به آنها پرداخته میشود.
یکی از مشهورترین عقاید پولی منتسب به پولیون این است که علت وجود یک تورم پایدار، پول است. به عبارت دیگر تورم یک پدیده پولی است. بنابراین برای رهایی از تورم، کنترل حجم پول امری الزامی است. پس بهترین راه برای کنترل و مهار تورم، کاهش انگیزشهایی است که بر اساس آن لزوم افزایش حجم پول احساس شود. این عملیات اصطلاحاً در ادبیات پولی در بخش سیاستهای پولی گنجانده شده است و وظیفه کنترل و هدایت این عملیات بر عهده بانک مرکزی است. علاوه بر این مسئولیت یعنی کنترل تورم و ثبات قیمتها، حفظ ارزش پول، حفظ تعادل داخلی و خارجی و کمک به رشد و ثبات اقتصادی جامعه به عنوان اهداف و مسئولیتهای بانک مرکزی ذکر شده است.
یکی دیگر از دلایل دیگر اهمیت استقلال بانک مرکزی، مقوله انگیزه دولتها برای تسلط بر بانک مرکزی است. شاید نتوان گفت که دولتها به عنوان یک هدف نهایی قصد ایجاد تورم دارند. بنابراین بهتر است سوال مربوط به چرایی انگیزه ایجاد تورم توسط دولتها را به سوال مربوط به انگیزه آنها برای افزایش حجم پول تغییر داد. دولتها با تقاضای انبوهی از جانب دریافتکنندگان خدمات عمومی مواجهند. بهرهمندی از امنیت بیشتر، بهداشت با پوشش گستردهتر، آموزش بهتر و فراگیرتر و موارد