مرکزی دلایل متعددی دارد ولی آنچه مسلم است، این امر ریشه در این ادعا دارد که «استقلال بانک مرکزی رابطه منفی با نرخ تورم دارد.»

 

بنابراین در این پژوهش با بهره گرفتن از اطلاعات آماری 92 کشور منتخب از کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته در بازه زمانی 1990 تا 2004 ، سعی بر این است که رابطه استقلال بانک مرکزی با تورم و رشد اقتصادی مطالعه شود. روابط موجود بین متغیرها با بهره گرفتن از تخمین زن­های گشتاورهای تعمیم یافته (GMM) تخمین زده می­شود. همچنین در ادامه این پژوهش، به بررسی اثرات متقابل و همزمان این سه متغیر بر یکدیگر با بهره گرفتن از رویکرد خود رگرسیون برداری (VAR)، پرداخته می­شود.

 

نتایج این پژوهش با بهره گرفتن از رویکرد گشتاورهای تعمیم یافته نشان می­دهد که استقلال بانک مرکزی به صورت جداگانه، بر نرخ تورم تأثیر منفی و بر روی رشد اقتصادی تأثیر مثبت دارد. اما با لحاظ کردن اثرات متقابل و همزمان استقلال بانک مرکزی، تورم و رشد اقتصادی، نتایج حاکی از این است که استقلال بانک مرکزی بر تورم تأثیر منفی و معنی­داری دارد؛ اما اثرات این متغیر بر رشد اقتصادی معنی­دار نیست.

 

واژگان کلیدی: استقلال بانک مرکزی، تورم، رشد اقتصادی، گشتاورهای تعمیم یافته (GMM)، متدولوژی VAR

 

فهرست

 

فصل اول: کلیات پژوهش 1

 

1- 1- مقدمه. 2

 

1-2- بیان مسئله و ضرورت انجام پژوهش. 2

 

1-3- اهداف پژوهش. 6

 

1-4- سوالات پژوهش. 6

 

1-5- فرضیات پژوهش. 6

 

1-6- تبیین مدل و روش پژوهش. 7

 

1-7- قلمرو پژوهش. 10

 

1-7-1- قلمرو مکانی 10

 

1-7-2- قلمرو زمانی 10

 

1-8- تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی. 10

 

1-8-1- بانک مرکزی 10

 

1-8-2- استقلال بانک مرکزی 10

 

1-8-3- رشد و توسعه اقتصادی 12

 

1-8-4- تورم 12

 

1-9- خلاصه فصل. 13

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش 14

 

2-1- مقدمه. 15

 

2-2- تاریخچه ایجاد بانک مرکزی. 15

 

2-3- وظایف بانک مرکزی. 16

 

2-4- نگاهی گذرا به مقوله استقلال بانک مرکزی. 17

 

2-4-1 تعریف استقلال بانک مرکزی 17

 

2-4-2- متغیرهای موثر در اندازه‏گیری استقلال بانک‏ مرکزی 18

 

2-4-3- روند تغییر استقلال بانک مرکزی در دو دهه گذشته 23

 

2-4-4- دلایل افزایش استقلال بانک مرکزی در دو دهه اخیر 27

 

2-4-5- دلایل اهمیت استقلال بانک مرکزی 29

 

2-4-6- رویکردهای تعیین اهداف بانک مرکزی 31

 

2-4-7- شاخص­های استقلال بانک مرکزی 33

 

2-5- رابطه تورم و استقلال بانک مرکزی. 47

 

2-6- رابطه استقلال بانک مرکزی و رشد اقتصادی. 54

 

2-8- خلاصه فصل. 57

 

فصل سوم: روش­ شناسی پژوهش 58

 

3-1- مقدمه. 59

 

3-2- مدل­سازی در قالب داده‌های پانل. 59

 

3-2-1- مزایای استفاده از داده‌های پانل 60

 

3-2-2- مدل کلی داده‌های پانل 62

 

3-3- تخمین‌زننده‌های GMM 63

 

3-3-1- روش گشتاورها 64

 

3-3-2- شرایط گشتاوری 64

 

3-3-3- روش تخمین گشتاورها 65

 

3-3-4- تخمین روش تعمیم یافته گشتاورها 66

 

3-3-5- تعریف تخمین زننده GMM. 67

 

3-3-6- تخمین ماتریس کوواریانس 67

 

3-3-7- مدل داده‌های ترکیبی پویا 68

 

3-4- آزمون ریشه واحد پانل برای ایستایی متغیرها. 72

 

3-5- متدولوژی VAR. 73

 

3-5-1- رابطه بلندمدت بین متغیرهای درونزا 75

 

3-5-2- توابع عکس العمل آنی (ضربه – واکنش) 76

 

3-6- خلاصه فصل. 76

 

فصل چهارم: تخمین مدل و تجزیه و تحلیل داده­ ها 78

 

4-1- مقدمه. 79

 

4-2- معرفی متغیرها. 79

 

4-3- آزمون ریشه واحد پانل برای پایایی متغیرها. 80

 

4-4- تخمین مدل­ها. 83

 

4-4-1- استقلال بانک مرکزی و تورم 83

 

4-4-2- استقلال بانک مرکزی و رشد اقتصادی 87

 

4-4-3- استقلال بانک مرکزی، تورم و رشد اقتصادی 91

 

4-5- خلاصه فصل. 100

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادات. 102

 

5-1- خلاصه پژوهش. 103

 

5-2- تحلیل اقتصادی نتایج حاصل از برآورد الگو و آزمون فرضیه ­ها. 106

 

5-3- محدودیت­های پژوهش. 107

 

5-4- پیشنهادات در مورد پژوهش­های آتی. 107

 

فهرست منابع 109

 

پیوست 113

 

هرست جداول و نمودارها

 

جدول2-1: متغیرهای پرسشنامه در شاخص قانونی بانک مرکزی (شاخص کوکرمن) 39

 

جدول 2-2: متغیرهای پرسشنامه در شاخص واقعی استقلال بانک مرکزی (شاخص کوکرمن)   42

 

جدول 2-3: شاخص جاکوم 44

 

جدول 4-1: بررسی ایستایی متغیرهای پژوهش 81

 

جدول4-2: تأثیر استقلال بانک مرکزی بر تورم در کشورهای منتخب 86

 

جدول4-3: تأثیر استقلال بانک مرکزی بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب 89

 

جدول 4-4: تعیین مقدار بهینه وقفه با بهره گرفتن از آزمون­های مختلف 94

 

جدول 4-5: تخمین رابطه بین استقلال بانک مرکزی، تورم و رشد اقتصادی 95

 

جدول4-6:  تعیین تعداد بردارهای همگرایی با بهره گرفتن از آزمون . 97

 

جدول4-7: تعیین تعداد بردارهای همگرایی با بهره گرفتن از آزمون . 97

 

نمودار 4-1: تابع عکس­العمل آنی تورم نسبت به تکانه­های استقلال بانک مرکزی 99

 

نمودار 4-2: تابع عکس­العمل آنی رشد اقتصادی نسبت به تکانه­های استقلال بانک مرکزی   100

 

       1- 1- مقدمه

 

یکی از مسائلی که در دو دهه اخیر موضوع مباحثه بسیاری از اقتصاددانان در کشورهای مختلف شده است، موقعیت بانک­های مرکزی و روابط این بانک­ها با دولت­هاست. مقوله استقلال بانک مرکزی و تقویت آن، مدتی است که مورد توجه اقتصاددانان و مسئولین پولی کشورها قرار گرفته است و حتی برخی از این کشورها، تغییرات جدیدی در قوانین خود در جهت اعطای استقلال و قدرت بیشتر به بانک­های مرکزی خود به­وجود آورده­اند. اعطای استقلال بیشتر به بانک­های مرکزی دلایل متفاوتی دارد که به ­وسیله برخی مطالعات نظری و تجربی حمایت می­شوند. به این منظور در ابتدا توضیح مختصری در مورد شاخص استقلال بانک مرکزی ارائه می­شود و در ادامه به مبانی نظری تأثیر استقلال بانک مرکزی بر تورم و رشد اقتصادی پرداخته می­شود.

 

1-2- بیان مسئله و ضرورت انجام پژوهش

 

برای یک بانک مرکزی مسئله استقلال زمانی مطرح می­شود که این نهاد به­وسیله قانون، عرف جامعه، تئوری­های پولی و یا به شکل موضوعات کلی موظف به اجرای وظایفی می­شود که در جهت منافع عمومی نیست. مشکل اساسی در بررسی استقلال بانک مرکزی، اندازه ­گیری آن در کشورهای مختلف بوده است. برخی از اقتصاددانان از جمله بید[1] و پارکین[2] (1982)، استقلال بانک مرکزی را از جنبه استقلال سیاسی بررسی کرده­اند. استقلال سیاسی به روابط بنیادی بین بانک مرکزی و قوه مجریه، روش و مقررات مربوط به عزل و نصب رئیس بانک مرکزی، نقش مسئولان دولتی در شورای بانک مرکزی و تعداد تماس­های عادی بین دولت و بانک مرکزی مربوط می­شود.

 

گریلی[3]، ماسیاندارو[4] و تابلینی[5] (1991) نیز معیاری برای استقلال بانک مرکزی معرفی کردند که هم استقلال سیاسی و هم استقلال اقتصادی را منعکس می­ کند. بر این اساس استقلال سیاسی بانک مرکزی یعنی این­که بانک مرکزی بتواند اهداف سیاست­گذاری خود را بدون مداخله و نفوذ دولت انتخاب و تعیین کند. این معیار به عواملی از قبیل: انتصاب و یا عدم انتصاب رئیس کل و شورای بانک از طرف دولت، طول دوره تصدی این مقامات، عضویت یا عدم عضویت نمایندگان دولت در شورای بانک مرکزی، لزوم یا عدم لزوم تصویب سیاست پولی از طرف دولت و سرانجام این­ که هدف ثبات قیمت­ها به­ طور صریح در اساسنامه بانک مرکزی آمده است یا نه، بستگی دارد. استقلال اقتصادی، به توانایی بانک مرکزی برای به­کارگیری آزادانه ابزارهای سیاست­های پولی مربوط می­شود. معمول­ترین محدودیتی که در راه هدایت سیاست پولی توسط بانک مرکزی وجود دارد، کم و کیف فشارهای وارده به بانک مرکزی برای تأمین کسری بودجه دولتی است. بر اساس این شاخص استقلال اقتصادی، کیفیت سهولت دسترسی دولت به اعتبارات بانک مرکزی برای تأمین کسری بودجه اندازه ­گیری می­شود.

 

در نهایت کوکرمن[6] (1993) شاخصی ارائه داد که در مقایسه با شاخص­های گذشته کامل­تر است. وی شاخص استقلال بانک مرکزی را از چهار جنبه مورد بررسی قرار داد که عبارتند از: شرایط انتصاب هیئت رئیسه بانک مرکزی، فرمول­بندی سیاست­های بانک مرکزی، بررسی اهداف بانک مرکزی و محدودیت­های استقراض دولت از بانک مرکزی. این بخش­ها به زیربخش­های زیادی تقسیم می­شوند که در فصل بعد به طور مفصل به آن­ها پرداخته می­شود.

 

یکی از مشهورترین عقاید پولی منتسب به پولیون این است که علت وجود یک تورم پایدار، پول است. به عبارت دیگر تورم یک پدیده پولی است. بنابراین برای رهایی از تورم، کنترل حجم پول امری الزامی است. پس بهترین راه برای کنترل و مهار تورم، کاهش انگیزش­هایی است که بر اساس آن لزوم افزایش حجم پول احساس شود. این عملیات اصطلاحاً در ادبیات پولی در بخش سیاست­های پولی گنجانده شده است و وظیفه کنترل و هدایت این عملیات بر عهده بانک مرکزی است. علاوه بر این مسئولیت یعنی کنترل تورم و ثبات قیمت‌ها، حفظ ارزش پول، حفظ تعادل داخلی و خارجی و کمک به رشد و ثبات اقتصادی جامعه به عنوان اهداف و مسئولیت­های بانک مرکزی ذکر شده است.

 

یکی دیگر از دلایل دیگر اهمیت استقلال بانک مرکزی، مقوله انگیزه دولت­ها برای تسلط بر بانک مرکزی است. شاید نتوان گفت که دولت­ها به عنوان یک هدف نهایی قصد ایجاد تورم دارند. بنابراین بهتر است سوال مربوط به چرایی انگیزه ایجاد تورم توسط دولت­ها را به سوال مربوط به انگیزه آنها برای افزایش حجم پول تغییر داد. دولت‌ها با تقاضای انبوهی از جانب دریافت­کنندگان خدمات عمومی مواجهند. بهره­مندی از امنیت بیشتر، بهداشت با پوشش گسترده­تر، آموزش بهتر و فراگیرتر و موارد