مشکل افت تحصیلی در یادگیری الکترونیکی به دلایل مختلفی حائز اهمیت است و یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت این مقوله، تضمین کیفیت یادگیری الکترونیکی و ارتقاء اثربخشی و کارآمدی این نوع آموزش­ نوپا است. افت، ترک تحصیل یا تکرار پایه­ها هزینه­ های قابل توجهی بر مؤسسات آموزشی تحمیل می­ کند و از طرفی در صورتی که به ترک تحصیل منجر شود، معنایی جز اتلاف وقت و سرمایه نخواهد داشت.

افت تحصیلی در آموزش­های از راه دور از دیر باز، کانون توجه پژوهشگران این حوزه بوده است. برخی مواقع متخصصان و نظریه‌پردازان آموزش از راه دور به دلیل افت تحصیلی بالا در این نوع از آموزش­ها مورد انتقاد واقع شده‌اند، این پدیده و کاهش آن نیز به عنوان یکی از چالش­های پیش روی آموزش­های برخط مطرح است (رکدال^[۲]،۲۰۰۴). به زعم برگ و هانگ^[۳] (۲۰۰۴) بیش از ۷ دهه است که مقوله ماندگاری دانشجو با جدیت پژوهش می­ شود. این پژوهش­ها منجر به نتایج مفیدی در زمینه عوامل زمینه­ ساز و مرتبط با ماندگاری، شده است. تحقیقات مربوط به ماندگاری دانشجو بر مواردی از قبیل: نرخ دانش­آموختگی، الگوهای ماندگاری دانشجو، الگوهای رفتاری فرسودگی دانشجو، روندهای تاریخی و عوامل روانی مرتبط با ماندگاری، متمرکز بوده است. محققان این حوزه در تلاش­هایشان ابزارها و مدل­هایی برای تبیین، سنجش و پیش ­بینی افت تحصیلی ارائه کرده ­اند. با وجود قدمت زیاد پرداختن به افت تحصیلی در آموزش­های حضوری، پرداختن ‌به این مقوله در آموزش­های از راه دور، خیلی جدید نیست. نمونه اولین مدل­هایی که به مقوله افت تحصیلی در آموزش از راه دور پرداخته است، مدل بوشیر^[۴] (۱۹۷۳) است (بوشیر،۱۹۷۳ به نقل از برگ و هانگ،۲۰۰۴). این در حالی است که ‌به این مسئله در آموزش­های الکترونیکی کمتر پرداخته شده است.

راحت­ترین استدلال برای تحلیل علت افت تحصیلی این است که دانشجو درس نمی­خواند؛ هر کس درس نخواند مشروط می­ شود. هر چند این اصل ساده صادق است اما بیانگر عمق مسئله نیست. در علت شناسی این پدیده تحلیل سادۀ دیگر، این است که مدرس، خوب نتوانسته است محتوا را تدریس نماید به عبارتی روش تدریس مدرس خوب نبوده است و یا تحلیل دیگر می ­تواند این باشد که محتوای درس به اندازه­ای سخت بوده که دانشجویان آن‌را نفهمیده­اند. ‌در مورد اول، مشکل افت تحصیلی ناشی از یادگیرنده و ‌در مورد دوم به مدرس و ‌در مورد سوم به محتوا نسبت داده شده است. پژوهش­های فراوانی برای شناسایی علل افت تحصیلی دانشجویان در آموزش­های از راه دور و متعاقب آن در آموزش­های الکترونیکی صورت گرفته است. در این بخش در راستای بیان مسئله و تبیین پیچیده بودن عوامل مرتبط با افت تحصیلی دانشجو، چند نمونه پژوهشی گزارش خواهد شد و در فصل دوم، پیشینه پژوهش­ها تشریح خواهد شد. در یکی از اولین پژوهش­های نظام­مند، علل افت آموزش از راه دور این‌گونه گزارش شده است:

• • کمبود زمان: کار وقت زیادی از دانشجویان را ‌می‌گیرد.

• • دلایل مادی.

• • تغییر اساسی در برنامه ­های آینده.

• • مریضی.

• • مسائل شخصی.

• • نارضایتی از شرایط تحصیلی و زندگی.

• • رفتن به سربازی.

• • دلایل شخصی و خصوصی.

• • ازدواج.

• سخت بودن دروس (رکدال، ۱۹۷۲).

در پژوهش دیگری که مستقیماً به علل افت تحصیلی دانشجویان در یادگیری الکترونیکی پرداخته شده است، علل زمینه ساز آن این‌گونه گزارش شده است:

• • عدم زمان کافی.

• • عدم وجود انگیزه.

• • طراحی ضعیف دروس.

• عدم برخورداری از مدرسان توانمند (فرانکولا^[۵]،۲۰۰۱).

برخی در تحلیل علل مرتبط با موفقیت تحصیلی دانشجویان به نقش عوامل روان‌شناسانه چون سبک یادگیری^[۶]، مرکز کنترل^[۷] و … پرداخته­اند. به عنوان مثال در پژوهشی اثر مرکز کنترل (درونی/ بیرونی) بر بهبود عملکرد یادگیری زبان در آموزش مبتنی بر وب بررسی شده است. نتایج این بررسی حاکی ست، عملکرد و خودکارآمدی دانشجویان با مرکز کنترل درونی به مراتب بهتر از دانشجویان با مرکز کنترل بیرونی بوده است (چانگ و هو^[۸]، ۲۰۰۹).

همان گونه که از نمونه پژوهش­های انجام شده متوجه می­شویم، عوامل متعدد زیرساختی، شبکه ­ای، فرهنگی، روانی و اجتماعی زمینه ساز موفقیت و عدم موفقیت دانشجو در یادگیری الکترونیکی است. جهانی بودن پدیده افت تحصیلی از یک طرف و مشکلاتی چون موانع زیر ساختی و فرهنگی یادگیری الکترونیکی؛ این پدیده را در ایران تشدید می­ کند. مسئله‌ای که پژوهش حاضر بر آن متمرکز شده، شناسایی عوامل مرتبط با افت ­تحصیلی و شناسایی عوامل پیش ­بینی کننده موفقیت دانشجویان در تحصیل الکترونیکی است. علاوه بر این، پژوهش حاضر در صدد ارائه مدلی مبتنی بر هوش مصنوعی است. با این هدف که مدل هوشمند بتواند موفقیت دانشجو را با دقت بیشتری پیش ­بینی کند. این توان پیش ­بینی، برای دانشجویان الکترونیکی به عنوان یک سیستم هشدار عمل کرده و دانشجو می ­تواند با پیش ­بینی وضعیت خود، برای مواجه شدن و به حداقل رساندن ریزش تدارک لازم را ببیند. از طرفی، برای مدیران و تصمیم گیران این امکان را فراهم ‌می‌آورد تا برای دانشجویان در معرض خطر، خدمات حمایتی آموزشی، مشاوره­ای فراهم آورند و خطر ریزش آنان را به حداقل ممکن برسانند؛ در بحث اهمیت تحقیق بیشتر ‌به این قضیه خواهیم پرداخت.

۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق