نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد به‌طور خاص بین شاخص‌های اعتماد و مشارکت شهروندان با بهره‌وری خدمات شهری رابطه مثبت و معنادار وجود دارد، که شدت ارتباط مثبت بین شاخص اعتماد و بهره‌وری ۲۰٫۵۷۸ و شاخص مشارکت و بهره‌وری ۷۱٫۱۳۶ است. همچنین بین شاخص‌های اعتماد و مشارکت کارمندان با بهره‌وری خدمات شهری رابطه مثبت و معنادار وجود دارد، که شدت ارتباط مثبت بین شاخص اعتماد و بهره‌وری ۷٫۰۸۹ و شاخص مشارکت و بهره‌وری ۶٫۶۲۲  است.

 

واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، اعتماد ، مشارکت ، بهره‌وری، خدمات شهری، شهرداری، تحلیل پوششی داده‌ها، دوراهی اجتماعی

 

                                                    فهرست مطالب

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه 2

 

1-2- تعریف مسئله 2

 

1-3- اهداف 4

 

1-4- سؤالات تحقیق 4

 

1-5- فرضیه‌ها 4

 

1-6- مواد و روش تحقیق و جمع‌آوری داده‌ها 4

 

1-7- اصطلاحات 5

 

فصل دوم: ادبیات تحقیق

 

2-1-  مقدمه 10

 

2-2- تعریف سرمایه اجتماعی 10

 

2-3- پیدایش مفهوم، اصطلاح و ضرورت پرداخت به سرمایه اجتماعی 11

 

2-4- تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی 14

 

2-5- نحوه شکل‌گیری و عملکرد سرمایه اجتماعی 16

 

2-6- شاخص های سرمایه اجتماعی 19

 

2-6-1- شاخص های در نظر گرفته‌شده در پیمایش های انجام‌شده 19

 

2-6-2- اعتماد 21

 

2-6-3- مشارکت 23

 

2-7- عوامل ارتقاء سرمایه اجتماعی 24

 

2-7-1- نهاد خانواده 26

 

2-7-2- نهاد دین 26

 

2-7-3- نهاد فرهنگ 30

 

2-7-4-  نهاد دولت 31

 

2-7-5-  نهاد دادگستری 31

 

2-7-6- نهادهای اقتصادی و اجتماعی 31

 

2-7-7- نهادهای علمی و ارتباطی 32

 

2-7-8- نهادهای مدنی 34

 

2-8- بهره‌وری و مؤلفه‌های آن 36

 

2-8-1- کارایی 36

 

2-8-2- اثر بخشی 37

 

2-9- اهمیت بهره‌وری 37

 

2-10- اثر سرمایه اجتماعی بر بهره وری 37

 

2-10-1- هزینه‌های پایین‌تر تبادلات 38

 

2-10-2- نرخ پایین‌تر جابه‌جایی‌ها 38

 

2-10-3- تسهیم و جاری کردن دانش و نوآوری 38

 

2-10-4- ریسک‌پذیری 39

 

2-10-5- بهبود کیفیت ستاده‌ها 39

 

2-11- تحقیقات انجام‌شده درباره سرمایه اجتماعی 40

 

2-11-1- برخی از اهم مطالعات بین‌المللی 40

 

2-11-2- برخی از اهم پیشینه‌ها در قالب پایان‌نامه عبارت‌اند از 42

 

2-11-3- گزیده‌ای از پیشینه‌ها در قالب مقالات عبارت‌اند از 44

 

2-12- جمع بندی 45

 

فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق

 

3-1- مقدمه 48

 

3-2- سنجش بهره‌وری خدمات شهری 48

 

3-2-1- بازده به مقیاس الگوی مورداستفاده 49

 

3-2-2- انتخاب مدل مناسب 49

 

3-3- سنجش سرمایه اجتماعی کارکنان شهرداری و شهروندان 50

 

3-3-1- تعیین حجم نمونه 51

 

3-3-2- ابزار گرداوری داده‌ها 52

 

3-3-3- سنجش روایی و پایایی ابزار تحقیق 52

 

3-4- بررسی اثر سرمایه اجتماعی بر بهره‌وری خدمات شهری 52

 

3-5- جمع بندی 53

 

فصل چهارم: تجزیه‌وتحلیل داده‌های تحقیق

 

۴-۱- مقدمه 55

 

۴-۲- عوامل ارتقاء سرمایه اجتماعی در جامعه موردبررسی (شهر قم) 55

 

۴-۲-۱-  ارزش‌های درونی 56

 

۴-۲-۲- جریان اطلاعات 58

 

4-2-3- اعتماد + پاسخ مناسب 59

 

4-3- تحلیل سنجش بهره‌وری خدمات شهری 59

 

4-4- تحلیل سنجش سرمایه اجتماعی کارکنان شهرداری و شهروندان 63

 

4-4-1- آمار توصیفی ویژگی‌های جمعیت شناختی نمونه آماری 63

 

4-4-1-1- وضعیت تأهل نمونه‌های موردبررسی 63

 

4-4-1-2- وضعیت جنسیت نمونه‌های موردبررسی 63

 

4-4-1-3- وضعیت تحصیلات نمونه‌های موردبررسی 64

 

4-4-1-4- وضعیت درآمد نمونه‌های موردبررسی 65

 

4-4-1-5- وضعیت سن نمونه‌های موردبررسی 66

 

4-4-2- آمار توصیفی شاخص‌های سرمایه اجتماعی 66

 

4-4-2-1- آمار توصیفی شاخص‌های سرمایه اجتماعی کارمندان شهرداری 67

 

4-5- تحلیل بررسی اثر سرمایه اجتماعی بر بهره‌وری خدمات شهری 70

 

4-5-1- آنالیز واریانس فرضیه فرعی اول 70

 

۴-۵-۲- آنالیز واریانس فرضیه فرعی دوم 71

 

۴-۶- جمع‌بندی 72

 

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها

 

5-1- مقدمه 75

 

5-2- بررسی نتایج فرضیات و آزمون‌های آماری 76

 

5-3- ارائه پیشنهاد‌ها بر مبنای یافته‌های تحقیق 77

 

5-4- بیان محدودیت‌ها و ارائه پیشنهاد‌ها برای تحقیقات آتی 78

 

فهرست منابع  و مأخذ 80

 

الف) منابع فارسی 80

 

ب) منابع انگلیس 83

 

پیوست 86

 

– مقدمه

 

سرمایه اجتماعی یک مفهوم پیچیده بین‌رشته‌ای است که در دو دهه اخیر خیلی سریع موردتوجه بسیاری از پژوهشگران علوم انسانی و به‌ویژه جامعه‌شناسی و اقتصاد – و ازجمله در دهه اخیر مدنظر جامعه‌شناسان و اقتصاددانان کشورمان – قرارگرفته است. ابهام مفهومی، تعاریف چندگانه و فقدان اطلاعات لازم درزمینه سرمایه اجتماعی، مانعی بر سر راه تحقیقات نظری و عملی در مورد نقش سرمایه اجتماعی بوده است. سرمایه اجتماعی، ازآنجاکه مکمل سایر منابعی است که تحت کنترل افراد و سازمان‌ها می‌باشند، منبع مهمی برای افراد و سازمان به شمار می‌رود. ‏بسیاری از مطالعات به اثرات سرمایه اجتماعی در سطح یک شرکت یا صنعت بر عملکرد‏ پرداخته‌اند. اما مطالعات کمتری سرمایه اجتماعی را به بهره‌وری مرتبط کرده‌اند. مطالعات محدود انجام‌شده در این زمینه، نشان‌دهنده تأثیر سرمایه اجتماعی بر کارایی و بهره‌وری نیروی انسانی است. باید توجه داشت که امروزه افزایش بهره‌وری به‌عنوان مهم‌ترین روش دستیابی به اهداف در هر سازمانی مطرح است و اندازه‌گیری میزان بهره‌وری نیز اساسی‌ترین گام جهت ارتقای کارایی و بهره‌وری است. بنابراین در این پژوهش به دنبال بیان ارتباط مابین سرمایه اجتماعی و بهره‌وری در جامعه و سازمان موردمطالعه (شهروندان و کارمندان شهرداری قم) هستیم که در ادامه بابیان کلیات تحقیق، بیشتر در رابطه با آن توضیح داده می‌شود.

 

1-2- تعریف مسئله

 

تحولات اقتصادی، گسترش مراکز صنعتی و  بازرگانی و پدیده‌های ناشی از پیشرفت تکنولوژی در شهرها مسائل و مشکلات متعددی را برای زندگی شهری به وجود آورده است(طاهری، 1377 ). مهاجرت به شهرها، افزایش جمعیت شهری و درنتیجه، افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی و.  سبب گسترش و تنوع نیازهای شهروندان ازجمله افزایش نیاز به خدمات پایه‌ای شهری شده است. نیازهایی که برآورده کردن آن‌ها رفاه جامعه را افزایش می‌دهد.

 

ایجاد سازمانی به نام شهرداری، عالی‌ترین تدبیری بود که از طرف دنیای متمدن برای پاسخ‌گویی به نیازمندی‌ها و توقعات بی‌شمار ساکنان شهرها به‌کاربرده شد (همان). شهرداری سازمانی عمومی و مستقل، با ماهیت حکومتی و موضوعیت محلی است که ازنظر قانونی در زمره نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی محسوب می‌شود(داودی، 1390). شهرداری‌ها به‌منظور افزایش رفاه شهروندان به دنبال افزایش کمی و کیفی خدمات‌رسانی خود هستند. شهرداری‌ها برای رسیدن به این مهم و با توجه به طیف گسترده خدماتی که می‌باید ارائه دهند، نیازمند صرف هزینه بالا هستند؛ که این هزینه از طریق کمک‌های دولت و عوارض دریافتی شهرداری تأمین می‌شود.

 

مصوبه خودکفایی کلان‌شهرها در سال 1368، شهرداری‌ها را بر این داشت تا به دنبال روش‌هایی برای کاهش تصدی‌گری بر فعالیت‌های شهری باشند؛ تا بدین‌صورت شهرداری‌ها هزینه خدمات‌رسانی به شهروندان را از خود آن‌ها دریافت کنند. یکی از این روش‌ها، واگذاری و مشارکت در امور شهری است. ضرورت عملیاتی شدن راهبرد گذر از تصدی‌گری به واگذاری امور و وظایف از جانب شهرداری‌ها در کلان‌شهرها، نگرش مشارکتی به فعالیت‌های عمرانی خدماتی را تقویت کرده است (صالحی فرد، 1390).

 

برای اینکه مشارکت مردم در امور شهری افزایش و بهبود یابد، لازم است که بر تعاملات میان مردم و شهرداری تمرکز بیشتری شود و در این خصوص می‌باید به سؤالاتی از قبیل اینکه: چه عواملی این تعاملات را ارتقاء می‌دهد؟ پیامدهای ناشی از ارتقای این تعاملات چیست؟ پاسخ داده شود. پاسخی که اغلب پژوهشگران به این قبیل سؤالات می دهند، اثرگذاری سرمایه اجتماعی[1] است.

 

سرمایه اجتماعی از مفاهیم نوینی است که در چند دهه اخیر در اکثر رشته‌های علوم انسانی به‌خصوص جامعه‌شناسی، علوم سیاسی و اقتصاد در رابطه با موضوعات متعدد رواج یافته است. سرمایه اجتماعی مربوط به روابط و تعاملات بین اعضای جامعه می‌شود. از مطالعاتی که پیرامون سرمایه اجتماعی صورت گرفته است، می‌توان چنین برداشت کرد که سرمایه اجتماعی منبع کنش جمعی و کیفیت روابط اجتماعی است. در مطالعاتی که پیرامون سرمایه اجتماعی صورت گرفته است بسته به شرایط و