امضا فرم رضایت آگاهانه اعلام کردند. سپس اعضای هر دو گروه مورد وزن کشی قرار گرفتند. مداخله شناخت درمانی گروهی به گروه درمان ترکیبی ارائه شد و از جلسه چهارم مداخله گروهی هر دو گروه، تحت مداخله رژیمی در 8 جلسه و هر دو هفته یکبار قرار گرفتند.پس از اتمام مداخله آزمودنی های حاضر در مطالعه مجدد مورد وزن کشی قرار گرفتند. دادهﻫﺎی ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺷـﺎﺧﺺ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺪن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ رواﺑﻂﭼﻨﺪﺑﻌﺪیﺧﻮد – ﺑﺪن و دادهﻫﺎیﻣﺮﺑـﻮطﺑـﻪ عزت نفس ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪعزت نفس روزنبرگﮔﺮدآوریﺷﺪ.ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ داده ﻫـﺎﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻧـﺮم اﻓـﺰار SPSS ﻧﺴﺨﻪ 16 و آزﻣﻮن تحلیل کوواریانس بررسی گردیده است. ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ: ترکیب گروه درمانی شناختی با رژیم درمانی در مقایسه با رژیم درمانی منجر به کاهش وزن بیشتر و عزت نفس و نیز بهبود تصویر در زنان مبتلا به چاقی می گردد.نتیجه گیری : به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که بین عزت نفس وبهبود تصویر بدن با شرکت در جلسات گروه درمانی شناختی – رفتاری رابطه مثبت و معنا دار وجود دارد. نتایج برخی تحقیقات داخلی و خارجی نیز نشان می دهند که بهبود تصویر بدن و افزایش عزت نفس درگروه شرکت کننده در گروه درمانی ، بیش ازگروه کنترل است.
کلید واژه ها : گروه درمانی شناختی – رفتاری ، عزت نفس ، توده بدنی ،تصویر بدن .
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: مقدمه
1-1- کلیات 2
1-2- بیان مساله. 4
1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق. 6
1-4- تعاریف مفهومی و عملیاتی اصطلاحات علمی. 7
1-4-1- شاخص توده بدنی. 7
1-4-2- عزت نفس. 8
1-4-3-تصویر بدنی. 8
1-4-4-چاقی. 9
1-4-5-گروه درمانی. 9
1-5- اهداف تحقیق. 10
1-5-1- هدف کلی. 10
1-5-2- هدف جزیی. 10
1-6- فرضیه های تحقیق. 10
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیقاتی
2-1- عزت نفس. 12
2-1-1-ابعادعزت نفس. 12
2-1-2-عزت نفس اجتماعی. 12
2-1-3-عزت نفس بدنی. 13
2-1-4-عزت نفس تحصیلی. 13
2-1-5-عزت نفس خانوادگی. 13
2-1-6-عزت نفس کلی. 13
2-1-7-نظریه های عزت نفس. 16
2-2- تصویر بدن. 18
2-2- 1 تعریف تصویر بدن. 18
2-3-بخش سوم : گروه درمانی. 22
2-3-1تعریف گروه درمانی. 22
2-3-2- رویکردهای نظری روان‌درمانی گروهی. 22
2-4- چاقی. 25
2-4-1-تعریف چاقی. 25
2-4-2-تشخیص. 26
2-4-3-شیوع. 26
2-4-4-عوارض. 26
2-4-5-سبب شناسی. 27
2-5- گروه درمانی چاقی. 29
2-6- پیشینه تحقیق. 30
2-6-1- تحقیقات انجام شده در داخل کشور 30
2-6-2- تحقیقات انجام شده در خارج کشور 32
2-7- جمع بندی پیشینه. 34
فصل سوم: روش تحقیق
3-1- مقدمه. 36
3-2- روش تحقیق. 36
3-3- جامعه آماری. 37
3-4- نمونه آماری و روش نمونه گیری. 37
3-5- روش اجرا 38
3-6- محتوای جلسات 39
3-7- ابزارهای تحقیق. 42
3-7-1- پرسشنامه روابط چند بعدی خود- بدن. 42
3-7-1-1- نمره گذاری پرسشنامه. 42
3-7-1-2- پایایی و روایی پرسشنامه. 42
3-7-2- پرسشنامه عزت نفس روزنبرگ 43
3-7-2-2- اعتبار و روایی آزمون. 43
3-7-3- پرسشنامه مشخصات دموگرافیک 44
3-7-4- مصاحبه بالینی ساخت یافته برای اختلالات محور یک در
(SCID I) DSM-IV. 44
3-7-5- مصاحبه بالینی ساخت یافته اختلالات شخصیت در
(SCID II) DSM-IV. 44
3-7-6- پرسشنامه الگوهای خوردن و وزن (QEWP-R) 45
3-7-7- ترازو 46
3-7-8- متر 46
3-8-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 46
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل نتایج تحقیق
4-1- مقدمه. 48
4-1-1-یافته‌های توصیفی متغیرهای پژوهش. 48
4-1-2- میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش. 49
4-2 تحلیل‌های آماری مربوط به فرضیات پژوهش. 50
4-2-1-فرضیه شماره یک 51
4-2-2- فرضیه شماره دو 52
4-2-3- فرضیه شماره سه. 54
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1- مقدمه. 58
5-2-تجزیه و تحلیل فرضیه ها 58
5-2-1-فرضیه شماره یک 58
5-2-2- فرضیه شماره دو 60
5-2-3- فرضیه شماره سه. 61
5-4-محدودیت‌های پژوهش. 62
5-5-پیشنهادهای نظری، کاربردی. 63
منابع
منابع فارسی. 64
منابع انگلیسی. 66
پیوست‌ها
پیوست یک: تعهدنامه ی رازداری در گروه. 72
پیوست دو: فرم رضایت نامه آگاهانه داوطلبان انسانی شرکت کننده در طرح تحقیقاتی 73
پیوست سه: راهنمای گروه درمانی شناختی چاقی مبتنی بر نظریه جودیت بک (2008) 78
پیوست چهار: فرم ثبت اطلاعات دموگرافیک 98
پیوست پنج: پرسش نامه تصویر بدن و سبک زندگی مربوط به وزن. 100
پیوست شش: پرسشنامه الگوی خوردن و وزن (QEWP-R) 101
پیوست هفت: پرسشنامه عزت نفس روزنبرگ 104
چکیده و صفحه عنوان به انگلیسی
کلیات
در قرن حاضر، تغییر در شیوه زندگی، رویکردتمایل به شهرنشینی و صنعتی شدن با افزایش شیوع بیماریهای غیر واگیرهمراه شده است. تغذیه یکی از عوامل مهم در بروز بیماریهای غیر واگیر به حساب می آید و چاقی[1] به عنوان مهمترین مشکل تغذیه ای کشورهای پیشرفته و کشور های در حال توسعه محسوب می شود که با سرعت قابل ملاحظه ای در حال افزایش است. تغییر الگوی غذایی روزانه و کاهش فعالیت فیزیکی روزمره که ناشی از روند روز افزون مشاغل کم تحرک است، در بروز این مشکل نقش اساسی دارند.
این مشکل درجامعه بشری گسترش یافته است، به نحوی که چاقی را بیماری قرن نامیده اند.اضافه وزن و چاقی تهدیدی جدی برای سلامت محسوب میشود و شیوع چاقی در جهان رو به افزایش است(اگدن[2]، 2010 ).
چاقی باعث ایجاد عوارض جسمی، نظیر بیماری های قلبی – عروقی، دیابت، آسیب دیدگی مفاصل و غیره می گردد. چاقی پیامدهای روان شناختی نیز در پی دارد. این پیامدها شامل کاهش کیفیت زندگی،کاهش سطح اعتماد به نفس، خودکار آمدی و . می شود.
اﻣﺮوزه ﭼﺎﻗﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻌﻀﻞ اﺻﻠﯽ ﻧﻈﺎم ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﻮازات د ﯾﺎﺑﺖ ﻗﻨﺪ ی اﭘﯿﺪﻣﯽ دو ﻗﻠﻮ ی ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ . ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻃﯽ ﺳـﻪ دﻫـﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﯿﻮع ﭼﺎﻗﯽ در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ دو ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. 65 درﺻﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺟﻬﺎن در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ وزن و ﭼـﺎﻗﯽ ﺑـﯿﺶ از ﮐﻢ وزﻧﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ . ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺣﺪود 2/8 ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ از اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ دﻧﯿﺎ ﺑﻌﻠﺖ ﭼﺎﻗﯽ دﭼﺎر ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ ﻣـﯽ ﺷـﻮﻧﺪ . ﺑﻌـﻼوه 44 درﺻـﺪ ﺑـﺎر دﯾﺎﺑﺖ“ 23 درﺻﺪ ﺑﺎر ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎی اﯾﺴﮑﻤﯿﮏ ﻗﻠﺐ و ﺑﯿﻦ 7 ﺗﺎ 41 درﺻﺪ ﺑﺎر ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺮﻃﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ وزن و ﭼﺎﻗﯽ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽ ﺷﻮد( عزیزی،1392).
چاقی یک اختلال روانی نیست و هم چنین در اغلب موارد پیامد فرآیندهای روانشناختی نابهنجار نیز محسوب می گردد. با این وجود این مشکل در بسیاری از افراد مبتلا به آن اضطراب گسترده ای ایجاد می کند. واکنش های مردم به چاقی یک از علل اصلی این اضطراب به شمار می آید. رسانه های گروهی، افراد کوچه و بازار و حتی متخصصان بهداشت اغلب چاقی را شرم آور و افراد فربه را واجد بیماریهای شحصیتی می دانند و بدین ترتیب این افراد قربانی تبعیض های متعددی در قلمرو حرفه ای، تحصیلی و ارتباطی در می آیند(دادستان،1378).
در چهارمین مجموعه تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا (1992) پرخوری به عنوان عمده ترین اختلالات تغذیه شناخته شده اند. اختلال پرخوری به مفهوم بالینی بر اساس برانگیختگی ناگهانی، مقاومت ناپذیر و مهار نشدنی نسبت به خوردن مشخص می شود. مدت زمان آن محدود است و از چند دقیقه تا یک ساعت طول می کشد. مقدار غذایی که بیمار در خلال این مدت مصرف می کند آشکارا بیش از بسیاری دیگر از افراد است که در همین مدت و شرایط توانایی خوردن آن را دارند (انجمن روانپزشکی آمریکا، 1992؛ به نقل از دادستان، 1378).
تاکنون برنامه های متعددی برای درمان چاقی ارائه شده، که در اغلب این برنامه ها تاکید بر کاهش دریافت انرژی و افزایش فعالیت بوده است. نتایج تحقیقات نشان داده است که این خصوص مداخله های طولانی مدت نسبتا ناکارآمد هستند و نهایتا به صورت چرخه معیوب به افزایش وزن منتهی می گردد. درمان شناختی –رفتاری[3] با تغییر در تفکر و نگاه فرد به مواد غذایی، تغذیه و با تغییر سبک زندگی نقش مهمی در درمان چاقی داشته است.
بر مبنای نظریه های شناختی- رفتاری انسان زندگی خود را بر مبنای گرایش های ذاتی منطقی و تجربی بنا می کند که از این طریق بتواند از آشفتگی های هیجانی اجتناب نماید. اگر به عقل به عنوان راهنمای خود در زندگی توجه کنید رابطه انسان با خود، دیگران و جهان می تواند مؤثرتر باشد. هر چند عقل برای مهار مشکلات به تنهایی کافی نیست و نقاط ضعف هم دارد و این نقاظ ضعف انسان را ناراحت می کند اما برای به حداقل رساندن اختلال های هیجانی مبنای بهتری از بکار بردن شناخت برای مهار رویدادهای شخصی و بین فردی وجود ندارد و تفکر نوعی نور در تاریکی است. بر این اساس در درمان عقلانی -هیجانی الیس عقاید و تفکرات غیر منطقی افراد می تواند سبب کاهش عزت نفس و توانمندی فرد در موقعیت های فردی و اجتماعی گردد (پروچسکا[4] و نورکراس[5]،1389).
1-2- بیان مساله
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی پدیده چاقی در20 سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. این سازمان سلامت زنان راازشاخصهای رشدیافتگی کشورها معرفی نموده است.چاقی یکی ازمهمترین چالشها در حوزه سلامتی است که در تمام کشورها هزینه های اقتصادی و روانشناختی زیادی را برای مهار آن به خود اختصاص داده است.تغییردرشیوه زندگی؛مانندمصرف غذاهای پرچرب وکاهش فعالیت فیزیکی،موجب رشدروزافزون چاقی وافزایش وزن درکشورهای توسعه یافته ودرحالت وسعه شده است. این عوامل واجد جنبه های زیستی،روانشناختی واجتماعی هستند که در نتیجه برای مهار و درمان آن نیز نیاز برنامه های درمانی ترکیبی و همه جانبه است.
ﭼﺎﻗﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﯿﻦ اﺳﺘﻌﺪاد ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ رﻓﺘﺎری در ﯾﮏ ﻓﺮد اﺳﺖ. ﻣﺼﺮف ﻏﺬا ﻫﺎی ﭘﺮ ﮐﺎﻟﺮی و زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻢ ﺗﺤـﺮک ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ اﭘﯿﺪﻣﯽ ﭼﺎﻗﯽ در دﻧﯿﺎ اﺳﺖ . ﺑﺎ ا ﯾﻦ وﺟﻮد ﺑﺮوز و اﺳﺘﻤﺮار ﭼﺎﻗﯽ ﭼﻨﺪ ﻋﻠﯿﺘﯽ ﺑﻮده و ﻣﺪاﺧﻼت ﺑﺮای ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی و درﻣـﺎن آن اﻣﯿـﺪوار ﮐﻨﻨـﺪ ه ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ. اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎ ی ﺑﻨﯿﺎدی« اﭘﯿﺪﻣﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﺟﻬﺖ ﭘﯽ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﺑﺮوز و اﺳﺘﻤﺮار ﭼﺎﻗﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﻤﺎری زاﯾﯽ و ﻣﺪاﺧﻼت درﻣﺎﻧﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭼﺎﻗﯽ و اراﺋﻪ راﻫﮑﺎر ﻫﺎی ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮﺷﻮاﻫﺪ ﺑﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ اراﺋﻪ دﻫﻨﺪه ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ-درﻣﺎﻧﯽ ﮐﺸﻮر ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺟﻮاﺑﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ » اﺻﻼح رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎ ی ﺳﺒﮏ ﺳﺎﻟﻢ ﺷﯿﻮه زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺨﺼﻮص در ﮐﻮدﮐﺎن و ﻧﻮ ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ای در ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از ﺑﺮوز ﭼﺎﻗﯽ و روﻧﺪ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ آن در ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد(هاشمی،1392).
تحقیق (کنت[6] ،2000) نشان داد که بافت فرهنگی جامعه بر ارزشمندی وجذابیت ظاهری فردبه ویژه برای زنان تاثیر می گذارد، و به بتدریج این پدیده شرایط و زمینه بروز نگرانی راجع به تصویربدن را نیز فراهم میکند.
نا رضایتی از تصویر بدن پبامدهای چون اضطراب،افسردگی ،انزوای اجتماعی و اختلالات روانی گوناگونی در بر دارد .
رژیم بک[7]بر اساس اصول درمانگری شناختی بنا شده است. شناخت به فکر کردن اشاره دارد. در این روش اصول درمان بر تغییر تفکر و در نتیجه تغییر رفتار استوار است. در اواخر دهه 1950 بک اصول درمان شناختی را پایه گذاری نمود . او متوجه شد می توان افراد افسرده را با تغییر تفکر درمان نمود . در روش شناختی که اصولا درمان خودیارمیباشد در ابتدا دوره درمان اهداف درمانی تنظیم می گردد و مهارت های تغییررفتار به بیماران آموزش داده می شود. بیش از 400 مطالعه پژوهشی نشان داده اند که روش شناختی رفتاری برای بسیاری از مشکلات و اختلالات موثر واقع می شود . این مطالعات در زمینه اختلالات خوردن و نیز علل شکست رژیم های درمانی نیز بوده است. جودیت بک بر اساس روش شناختی رفتاریبرنامه 8 هفته ایی را ارائه داده است که در این برنامه به افراد در کنار رژیم درمانی روش های شناختی جهت شناسایی افکار ناکارآمد برای ادامه رژیم درمانی یاد داده می شود و به افراد مهارت نه گفتن در شرایط مختلف آموزش داده می شود . در این روش شناسایی افکار و مهارت های کنترل بر خود به فرد آموزش داده می شود .با توجه به افزایش مهارت های فردی اعتماد به نفس در فردکامل تر خواهد شد. در این روش به فردراه های مقابله باشکست آموزش داده خواهد شد.
با توجه به سبک زندگی در کشور امارات، نوع آب و هوا و نیز آمارهای تکان دهنده از جمعیت چاق و نیز گرایش شدید برای عمل های زیبایی رفع چاقی در این کشور و تغییر فرهنگ غذا خوردن این تحقیق در پی بررسی اثربخشی درمانی روش های شناختی- رفتاری بر شاخص توده بدنی، تصویر بدنی و عزت نفس زنان اماراتی دارای اضافه وزن است.
1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
دنیای کنونی همراه با تغییرات پرشتاب به سمت آینده در حرکت است و نیز با توجه به افزایش روز افزون شیوع چاقی در جهانی ( کمبپل[8] و جانسون[9]، 1994؛ پری[10] و کوریسکا،2006 و اگدن، 2010) به نظر می رسد باید روش هایی برای کنترل وزن و جلوگیری از شیوع چاقی اندیشید.امروزه افزایش روز افزون مصرف