فهرست مطالب
فصل اول: کلیات
1-1. مقدمه 3
1-2 تعریف مساله و بیان نکات اصلی 5
1-3. ضرورت انجام پژوهش 7
1-4 فرضیات پژوهش 8
1-5 اهداف اصلی پژوهش 8
1-6. روش انجام پژوهش 8
فصل دوم: مبانی و پیشینه تحقیق
2-1. مقدمه 13
2-2 مفهوم سرمایه اجتماعی 14
2-2-1 سرمایه اجتماعی چیست 14
2-2-2 تعریف سرمایه اجتماعی از نگاه صاحبنظران 15
2-2-3 شاخص‌ها و مؤلفههای سرمایه اجتماعی 18
2-3. بازارهای مالی 23
2-3-1 اهمیت بازارهای مالی 24
2-3-2 بازار اوراق بهادار 25
2-4 سرمایه اجتماعی و مشارکت بازار سرمایه(مبادلات اقتصادی و سرمایه گذاری) 26
2-4-1 اعتماد به قراردادهای مالی 28
2-4-2 سطح اعتماد سرمایه‌گذاران به ناشران اوراق بهادار 29
2-4-3 تخصیص سبد دارایی 30
2-4-4 پس انداز و سرمایه گذاری 31
2-4-5 تعاملات و مشارکت در بازار 32
2-5. سایر عوامل مؤثر بر مشارکت در بازار سهام 33
2-5-1 تورم 33
2-5-2 تولید ناخالص داخلی 34
2-5-3 سپرده‌های بانکی 35
2-5-4 متوسط قیمت مسکن 36
2-6. پیشینه مطالعه 37
2-6-1 مطالعات خارجی 37
2-6-2 مطالعات داخلی 43
2-7 جمع بندی فصل 45
فصل سوم: روش تحقیق و ارائه مدل
3-1. مقدمه 49
3-2. روش‌های اقتصادسنجی مورد استفاده در تحقیق 50
3-2-1 روش حداقل مربعات((OLS 50
3-2-2 روش داده‌های ترکیبی 50
3-3. معرفی مدل‌ها 54
3-3-1 شرح داده‌ها و متغیرهای مدل 55
3-4 خلاصه فصل 58
فصل چهارم: برآورد مدل و تحلیل نتایج
4-1. مقدمه 61
4-2 بررسی فروض کلاسیک 62
4-2-1 نرمال بودن جمله پسماند 62
4-2-2 عدم ناهمسانی واریانس 63
4-2-3 عدم خودهمبستگی 64
4-2-4 عدم وجود همخطی 64
4-3 برآورد مدل با بهره گرفتن از روش OLS و تفسیر نتایج آن 65
4-4 برآورد مدل به روش داده‌های ترکیبی 66
4-4-1 آزمون برآورد به روش پانل و اثرات ثابت 67
4-4-2 تخمین مدل پانل و تفسیر نتایج 68
4-5 خلاصه فصل 70
فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادات
5-1. مقدمه 73
5-2 مروری کلی بر پژوهش 73
5-3. نتایج آزمون فرضیه‌ها 74
5-4 نتیجه گیری کلی تحقیق 75
5-5. پیشنهادات 75
منابع فارسی 77
منابع لاتین: 79
پیوستها و ضمائم 83
1-1 مقدمه
سرمایه اجتماعی مفهومی فرا رشتهای است که در چند دهه اخیر وارد مباحث رشتههای مختلف شده و مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. از آغاز تا کنون تعاریف مختلفی از سرمایه اجتماعی ارائه شده است؛ هر یک از صاحبنظران سرمایه اجتماعی نیز از زوایایی به تشریح آن پرداختند که به نظر میرسد هر یک تعریف متفاوتی با دیگری را ارائه کردهاند. به طور کلی سرمایه اجتماعی را میتوان هنجار غیررسمی جا افتاده‌ای دانست که همکاری بین دو یا چند نفر را تعریف می‌کند که می‌تواند روابط درون خانواده تا رابطه بین مردم و دولت را در برگیرد که اساس آن مبتنی بر اعتماد است. افزایش اعتماد بین افراد و گروههای اجتماعی مانع رفتارهای فرصتطلبانه و رانتجویی میشود. بنابراین، سرمایه اجتماعی نتیجه تعاملات بین افراد هر جامعه است که به شکل گیری اعتماد بین افراد منجر میشود. درنتیجه، هر چه سرمایه اجتماعی بیشتر باشد، روابط بین افراد از اعتماد بیشتری برخوردار بوده و این اعتماد به وجود آمده در جامعه بستر مناسبی برای انجام فعالیتهای اقتصادی مولد میشود.
تاکنون مطالعات بسیاری پیرامون تبیین و شرح مفهوم سرمایه اجتماعی و نحوه ارتباط آن با سایر پدیدههای اجتماعی، جامعهشناختی، اقتصادی و . انجام شده است و هر کدام تفاسیر زیادی از آن ارائه کردهاند. در ارتباط با مباحث اقتصادی تحقیقات بسیاری صورت گرفته که به بررسی ارتباط مؤلفههای سرمایه اجتماعی با متغیرهای اقتصادی، چگونگی تأثیرگذاری سرمایه اجتماعی بر عملکرد اقتصادی و یا برای توجیه علل عقبماندگی و کمتر توسعهیافتگی برخی کشورها پرداختهاند. مطالعات زیادی به این موضوع پرداختهاند که یک جامعه در کنار سرمایه فیزیکی( کارخانجات، زیرساختها، ماشینآلات و .) و سرمایه انسانی( نیروی کار متخصص و ماهر) به سرمایه اجتماعی نیز به عنوان نوعی از سرمایه نیاز دارد. در واقع سرمایه اجتماعی فضایی را تشکیل میدهد که در آن سرمایههای فیزیکی و انسانی به کار گرفته میشوند. تمرکز بر سرمایه اجتماعی به دلیل نقش غیر قابل انکاری است که در تولید و یا افزایش سرمایه انسانی و اقتصادی ایفا می کند؛ به طوری که امروزه سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه و رشد اقتصادی معرفی شده است.
مشارکت مردم در طرحها و سرمایهگذاریهای اقتصادی و برنامه ریزیهای دولت در جهت رشد و شکوفایی اقتصادی امری ضروری است. در واقع بدون مشارکت مردم این برنامه ریزیها تحقق نمییابد. در بازارهای مالی نیز مشارکت مردم بسیار تأثیرگذار است. بازارهای مالی وظیفه تأمین کننده منابع مالی طرحها و سرمایهگذاریهای اقتصادی را بر عهده دارند. بازار سرمایه به عنوان جزئی از بازارهای مالی از اهمیت بسیار بالایی در جذب سرمایههای کوچک و بزرگ برای سرمایهگذاری در بازار سهام و جلوگیری از راکد ماندن آنها دارد. سطح بالای سرمایه اجتماعی در هر جامعهای، سطح بالای اعتماد در آن جامعه را نتیجه میدهد. با توجه به ماهیت قراردادهای مالی که سطح بالایی از اعتماد بین طرفین قرارداد را میطلبد، به نظر میرسد در فضایی که سرمایه اجتماعی سطح بالاتری داشته باشد، تمایل مردم برای حضور در بازار سرمایه نیز بیشتر است. اعتماد و مشارکت از مولفههای اصلی سرمایه اجتماعی هستند.
1-2 تعریف مساله و بیان نکات اصلی
سرمایه اجتماعی اگرچه مفهومی نوین و نوپا در عرصه مطالعات اجتماعی و اقتصادی است؛ اما ریشه در روابط اجتماعی نوع بشر دارد. این مفهوم به پیوندها و ارتباطات میان اعضای یک شبکه یا گروه اجتماعی به عنوان تسهیلگر که با خلق هنجارهای مشترک و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف و پیشبرد امور میگردد، اشاره دارد. سرمایه اجتماعی طی سالیان اخیر توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است؛ اقتصاد هم ازین امر مستثنی نبوده و مطالعات گستردهای در این باره انجام شده است.
در تئوریهای تقاضای کل، مصرف روند با ثباتی را طی می کند و مخارج دولتی نیز یک متغیر سیاستگذاری است که کنترل آن در دست دولت قرار دارد، بنابراین تنها متغیر پر تلاطم تقاضای کل که نقش عمدهای در ایجاد نوسانات دارد، سرمایهگذاری خصوصی است، لذا شناخت رفتار سرمایهگذاری و عوامل مؤثر بر آن، بسیار مورد توجه اقتصاددانان و سیاستگذاران بوده است. در ادبیات اقتصادی، بحث سرمایهگذاری بسیار غنی بوده و سرشار از منابع تئوریک تجربی در کشورهای توسعهیافته است. به دلیل ساختار متفاوت کشورهای توسعهیافته و توسعهنیافته و با توجه به اینکه بعضی از فروض اساسی لازم در تحلیل رفتار بهینه سرمایهگذاری مانند وجود بازارهای مالی نسبتاً کارا و عدم کنترلهای شدید توسط دولت در کشورهای توسعهنیافته فراهم نمیباشد.
بازارهای مالی بخش مهمی از اقتصاد و یکی از عوامل مهم رونق زیربنایی هر کشور محسوب میشوند و در ارتباط با مشارکت و سرمایهگذاری و تأمین مالی سایر بخشهای اقتصاد میتوان گفت نقش مهمی را در رشد و توسعه کشورها ایفا می کند. بازار سرمایه در کنار بازار پول نقش تأمین مالی بخشهای مختلف اقتصاد را به عهده دارد. بازارهای سهام نیز به عنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه، پساندازها و منابع مالی محدود را در سریعترین زمان ممکن و با هزینه معاملاتی کم به مسیر سرمایهگذاری هدایت می کنند و با جذاب نشان دادن سرمایهگذاری، مانع از راکد ماندن پساندازهای افراد میشوند و به نوعی به چرخهی تولید بازمیگردند.
پس از مطالعه ابعاد مختلف تاثیر سرمایه اجتماعی بر بخشهای مختلف اقتصاد و بازارها و با توجه به ماهیت بازارهای مالی به ویژه بازار سرمایه میتوان بر اهمیت وجود سطح بالای سرمایه اجتماعی و حاکمیت آن بر ارکان و نهاد‌های بازار سرمایه به خوبی پی برد. پرداختن به اینکه سرمایه اجتماعی چه تأثیری بر بازار سرمایه دارد و یا مکانیزم اثرگذاری آن بر بازار سرمایه چگونه است؛ و یا حتی تقویت و یا مدیریت این اثر به دلیل اهمیتی که بازار سرمایه در هر اقتصادی دارد، می تواند راهکارهایی مفید و البته کاربردی در جهت رونق هرچه بیشتر بازار سرمایه به ما ارائه دهد. از آنجایی که قراردادهای مالی ذاتاً قراردادهایی با اعتماد بسیار بالا هستند، سرمایه اجتماعی باید اثرات عمدهای روی توسعه بازارهای مالی داشته باشد. تأمین مالی و سرمایهگذاری چیزی جز چشمپوشی و تبادل مبلغی پول در امروز به منظور وعدهی بازگشت پول بیشتر در آینده نیست(گاسیو، ساپینزا و زینگالس، 2008).
یکی از مکانیزمهایی که از طریق آن سرمایه اجتماعی روی بهرهوری اقتصادی اثر میگذارد، بوسیله افزایش سطح اعتماد غالب است. در مناطق با سرمایه اجتماعی بالا، مردم میتوانند بیشتر به یکدیگر اعتماد کنند چرا که شبکه های اجتماعی موجود در جامعه فرصتهای بهتری برای مجازات کجرویها فراهم می کنند (همان). اصولاً حتی بیش از بخشهای دیگر اقتصاد، بازار سرمایه مبتنی بر معاملات و قراردادهای دوجانبه و چند‌‌‌‌جانبه و جریان سیال اطلاعات جامع، شفاف و دقیق می‌باشد و به این ترتیب کیفیت و سطح متغیرهای سرمایه اجتماعی نقش پایه‌ای و حیاتی را در این بازار بر عهده دارند. اعتماد سرمایه گذاران به ناشران اوراق بهادار از این حیث بسیار مهم است چرا که آنچه در بازارهای مالی و خصوصاً بازار سرمایه مورد معامله قرار می‌گیرد، نه داراییهای واقعی (برای مثال زمین، ساختمان، ماشینآلات و.) بلکه تنها مجموعه ای از داراییهای مالی (کاغذی) هستند که ارزش آنها مبتنی بر دارایی‌ها و درآمدهایی است که این اوراق مالی به پشتوانه از آن دارایی‌ها منتشر و عرضه میگردد و سرمایه‌گذاران در ازای تحصیل این داراییهای کاغذی، اقدام به سرمایهگذاری و ارائه‌ی وجوه و پساندازهای خود می کنند. به این ترتیب، پایه و اساس شکل‌گیری، دوام و توسعه‌ی بازارهای مالی را اعتماد به عنوان متغیر اصلی سرمایه اجتماعی تشکیل میدهد. علاوه بر این سرمایه گذاران با خرید اوراق بهادار مالکیت درصدی از یک شرکت یا یک جریان درآمدی در آینده میشوند که در واقع به سود دهی و بازدهی و اعتبار شرکت نیز اعتماد می کنند. طبیعیایست در خرید و فروش اوراق بهاداری که مبتنی بر سایر داراییهای مالی و واقعی هستند از قبیل اختیارهای معامله و قراردادهای سلف و پیمان آتی، عنصر اعتماد نمود بیشتری دارد. سطح سرمایه اجتماعی و میزان فساد، تقلب و تخلف در بازارهای سرمایه می تواند رابطه‌ی نزدیکی با یکدیگر داشته باشد؛ تقلب و تخلفات شایع در بازار سرمایه از جمله دستکاری قیمتها، پولشویی، و غیره عمدتاً ناشی از فقدان و یا پایین بودن میزان سرمایه اجتماعی در سطح بازار سرمایه می‌باشد.
1-3 ضرورت انجام پژوهش
در کشور ما مطالعات محدودی در زمینه سرمایه اجتماعی صورت گرفته که اغلب به ارائه تصویری از آن و توصیف آن پرداختهاند و در حال یافتن جایگاه درخور توجهی در مباحث اقتصادی است. ضمن اینکه با توجه به بررسی‌های انجام شده تا به این مرحله، در خصوص رابطه‌ی بین سرمایه اجتماعی و سرمایهگذاری و ایجاد انگیزه برای آن و توسعه بازار سرمایه تا کنون تحقیق علمی قابل توجهی صورت نگرفته و مطلبی منتشر نشده است. بازار سهام به عنوان جزئی از بازار سرمایه، محیط امنی را برای سرمایهگذاری و کسب سود و تأمین مالی پروژههای سرمایهگذاری مهیا می کند. با توجه به نقش بازار سهام در جهت توسعه مالی و رشد اقتصادی، این ضرورت را ایجاد می کند که عوامل تأثیرگذار بر این بازار به منظور رونق و پویایی هر چه بیشتر این بازار مورد بررسی دقیق قرار گیرند؛ از این رو ضروری است تا ضمن بررسی سرمایه اجتماعی و پیامدهای اقتصادی آن در ایران، رابطه آن با رونق بازارهای مالی و میل به مشارکت افراد در بازار سهام در استانهای ایران مورد بررسی دقیق قرار گیرد.
