فیاض علاوه بر اشاره به پادشاهانی از قبیل اسکندر، خسرو، قیصر، انوشیروان و… از پادشاهان زمان خودش، مانند شاه عباس نیز یادکرده است. در میان پادشاهان تاریخی، تقریباً بیش از همه به اسکندر اشاره شده است. شخصیت اسکندر در مقام توصیف ممدوح خویش سود جسته است و معتقد است که ممدوح او، شأن شکوه اسکندر را دارد و منشور کشورستانش، شمشیر اوست:
سکندر شکوهی که در دســت دارد ز شمشیـــر منشـور کشورستـانی
(فیاض لاهیجی،۴۵۴:۱۳۷۳)
پادشاه پادشاهان جهان، عباس شاه آفتاب دین و دولت سایه پروردگار
(همان:۴۵۶)
شاه عباس، یکی از نامدارترین پادشاهان دوره صفویاست که در سن چهارده سالگی به سلطنت رسید و شاعر او را آفتاب دین و دولت و سایه پروردگار میداند.
ت- تلمیح به داستانهای عاشقانه
اشاره به داستانهای عاشقانه، «دستهای از تلمیحاتاند که به حوادث و شخصیتهای عاشقانه مربوط میشوند و معمولاً در داستانها و آثار ادبی میآیند و البته ممکن است، جنبه تاریخی هم داشته باشند. به هر حال در این نوع اشارات، جنبه غنائی و عاشقانه، بر جنبه تاریخی غلبه دارد و اولویت با جنبه غنائیاست»(اعلاء،۶۱:۱۳۸۹).
در اشعار فیاض لاهیجی، این دسته از تلمیحات کاربرد فراوانی دارد و اشاره به داستانهای عاشقانه، نظیر لیلی و مجنون، خسرو و شیرین و یوسف و زلیخا، که برخی از آنها از جمله شخصیتهای تاریخی و قرآنی نیز هستند، رنگ و بوی عاشقانهای به اشعارش دادهاست.
به عنوان نمونه، در بیت زیر اشاره به داستان لیلی و مجنون میکند و معتقد است که معشوقان زیبارویی همچون لیلی، دل عاشقانی چون مجنون را چنان تحت تصرف خویش قرار میدهند که آن ها را آواره بیابانها میکنند. البته شاعر میان خود و مجنون به نوعی احساس همدلی و یگانگی میکند و خود را نیز بر اثر حسن معشوق لیلی وش، آواره دشت و بیابان مییابد:
تصرفی که من از حسن لیلیان دیــــدم هنوز مجنـون سرگرم دشـــت پیمائیســـت
(فیاض لاهیجی،۱۳۴:۱۳۷۳)
در بیتی دیگر به داستان حضرت یوسف (ع) و زلیخا اشاره میکند و بر این باور است که حسن پردهنشین و عشق بازاریاست:
شد از ادای زلیخا و یوسف این معلـــوم که حسن پرده نشین است و عشق بازاریست
(همان:۱۳۷)
و در بیتی دیگر، فیاض لاهیجی با اشاره به ماجرای عاشقانه خسرو و شیرین و فرهاد و کندن کوه بیستون، به نوعی بین خود و فرهاد احساس یگانگی میکند. در این یگانگی، غصه معشوق و بلا، بیستون اوست که با وجود چنین مسایلی دیگر حتی بر خسرو و فرهاد هم حسرت نمیخورد:
غصه را شیرین خود کردم بلا را بیستون حسرتی بر خسرو و رشکی به فرهادم نمانــد
(همان:۱۸۰)
ث- تلمیح به آیات قرآن:
فیاض لاهیجی، شعر را در خدمت عقیده خویش قرار دادهاست و در جای جای اشعار وی تلمیح به آیات قرآن کریم، مشاهده میشود که نشان دهنده آشنایی فراوان وی با قرآن و بهرهمندی از آبشخور دین و شریعت میباشد. فیاض با الهام از آیات متعدد قرآن کریم، سخنان خود را تأثیرگذارتر و مستندتر کرده است.
بـه حـق اول و آخـر بـه ظاهـر و باطـن به مبــداء و به معــاد و السـت تا محشـر
(همان۳۵۵)
بیت اشاره دارد به آیههای: هُوَ الأولُ و الآخِرُ و الظاهِرُ و الباطِنُ و هُوَ بِکُلِ شیءِ علیم (حدید:۳) همچنین با آوردن واژه «الستُ»، به آیه ۱۷۲ سوره اعراف نیز اشاره دارد. وَ إذا أخذَ ربّکَ بنی آدمَ مِن ظهورهِم و ذُریتهِم وَ أشهَدَهُم عَلَی أنفُسِهِم ألَستُ بِرَبِّکُم قالوُا بَلَی…(اعراف:۱۷۲).
دوستـدار اهل بیـت و عتــرت پاک توأم دیگری لایق ندانم در سری و سـروری
عتـرت پاک مرا تا بر سرنــد و سرورنــد حاش لله گر پسندم دیگری در چاکری
هر که او بیمهر عترت لاف ایمان میزند پیش من فرقی ندارد از جهود خیبری
(فیاض لاهیجی،۲۲:۱۳۷۳)
دوستی اهل بیت علیهم السلام در دیوان فیاض لاهیجی، امریاست که بیشتر از هر چیزی مورد تأکید قرار گرفتهاست و شاعر دوستدار امامان و پیامبران معصوم (ع) میباشد و این شیفتگی خود را با توسّل به آیات قرآن کریم، بیان میکند. بیت اشاره به آیه معروف مؤدت در سوره شوری دارد. «قُل لا أسألکُم علیهِ أجراً إلا الموَدَه فی القُربی…»(شوری:۲۳). در بیتی دیگر، با اشاره به آیه ۵۵ سوره مائده میگوید:
سزای امامت به صورت به معنی علی ولی آن که شاه است و مولی
ولـی ولایـت وصـی وصـایــت هدی هدایت هم أعلی هم أدنــی
(فیاض لاهیجی،۲۳:۱۳۷۳)
بیت ناظر است به آیه: «إنما وَلیُکُم الله و رسولهُ و الذینَ آمنوا الذینَ یُقیمونَ الصَلوه و یُؤتونَ الزَکوه وَ هُم راکعونَ و مَن یَتَول اللهُ و رسوله وَ الذینَ آمنوا فَإنَ حزبَ الله الغالبونَ»(مائده:۵۵).
به اظهار او بوده جبرئیل مأمور به پیغمبر اخفای او گشته منهی
نبوّت به اظهار امرش محقــق رسالت ز اخفای او گشته منفی
(فیاض لاهیجی،۲۵:۱۳۷۳)
اشاره دارد به آیه: «یا أیها الرسول بَلَغَ ما اُنزِلَ إلَیکَ من رَبِکَ و إن لَم تَفعل فَما بلغّت رسالَته وَ الله یعصمُکَ مِن الناس إن لا یَهدی القومَ الکافِرین»(مائده:۶۷).
ج- تلمیح به احادیث:
در اشعار فیاض لاهیجی، تلمیح به احادیث نیز از جایگاه ویژهای برخوردار است. «شاعر همانند متکلّمی برهان مدار در شعر خویش، اشاره به احادیث را بر مرکب شعر نشانده و بدان پرداختهاست که نشان دهنده این است که فیاض لاهیجی، شاعری ولایت مدار و امامت شعار و منادی تفکر ناب شیعی است»(احمدی،۱۶۰:۱۳۸۰).
خلافتی که به قد تو راست همچو قباست اگر به خصم پسندی چه باک و نقص از آن
هوای شوکــت صاحــب قرانیاش نبــود کسی که در دو جهان است صاحب القـرآن
(فیاض لاهیجی،۷۳:۱۳۷۳)
تعبیر صاحب القرآن، بی تردید به حدیث مشهور ثقلین اشاره دارد: «قالَ رسول الله صلّی الله علیه و آله: إنّی تارک فیکُم الثقلین کتابُ الله و عِترتی ما أن تَمَسکتُم بِهِما لن تضلوا بَعدی و انهمّا لن یَفترقا حَتی یَردا عَلَیَّ الحوض»(قمی،۴۳۳:۱۳۶۹). در بیت بالا منظور شاعر از صاحب القرآن، پیامبر (ص) میباشد.
خـــدا جملــــه پیغمبــران امـــم را به ایجاد او داده صـــد گونـــه بشـــری
(فیاض لاهیجی،۲۵:۱۳۷۳)
در بخشی از حدیث غدیر میخوانیم: «ألا اَنّه الرشید السّدید ألا انّه المفوضُ إلیه ألا أنّه قَد بشّر به مِن سلف بَینِ یَدیه ألا أنّه الباقی حُجه…» (قمی،۷۱:۱۳۶۹). در بیت بالا منظور از او، حضرت علی (ع) میباشد که بعد پیامبر (ص) به امامت میرسد. همچنین در اشعار فیاض، به احادیث حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) اشاره شده است.
بررسی صنایع بدیعی از دیدگاه زیبایی شناختی در دیوان فیاض لاهیجی- قسمت ۱۳