حرفه خویش آشنا شود تا بتواند به حل مسائل مربوط به حرفه‌ی خویش بپردازد. از این رو پژوهش حاضر به بررسی مؤلفه‌های منشور اخلاق حرفه‌ای معلمان دوره متوسطه استان سمنان با بهره گرفتن از روش پیمایشی می پردازد. جامعه آماری این پژوهش را کلیه معلمان دوره متوسطه استان سمنان که تعداد آن ها در زمان انجام پژوهش حدوداً 2501 نفر بوده است تشکیل می‌دهد. برای گردآوری داده‌ها از یک پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردیده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مهم ترین مؤلفه های منشور اخلاق حرفه ای از نظر معلمان دوره متوسطه استان سمنان به ترتیب شامل؛ مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در رابطه با همکاران، مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در رابطه با سازمان آموزش و پرورش، مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در رابطه با خود، مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در رابطه با جامعه، مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در رابطه با دانش آموزان و مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در رابطه با والدین دانش آموزان بوده است. نتایج بیانگر این است که لازم است که معلمان خلق و خوی خود را فزونتر از آنچه بر دیگران ضروری است بهبود بخشیده و روابط حرفه‌ای خود را با دیگران بر اساس حسن سلوک تنظیم نمایند واین غایت اخلاق حرفه‌ای است.
کلیدواژه: اخلاق، اخلاق حرفه ای، منشور اخلاقی، معلمان، دوره متوسطه
فهرست
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق 1
مقدمه. 2
الف) بیان مسئله. 3
ب) اهمیت و ضرورت تحقیق 6
پ) هدف های تحقیق 6
ت) سوال های تحقیق. 7
ث) تعریف متغیرهای تحقیق. 8
فصل دوم: مبانی نظری تحقیق. 11
مقدمه. 12
الف) تاریخچه 13
1-1-2 تاریخچه اخلاق 13
2-1-2 تاریخچه اخلاق حرفه ای 15
ب) ماهیت اخلاق حرفه ای. 18
1-2-2 تعریف اخلاق حرفه ای 18
2-2-2 ویژگی های دانش اخلاق حرفه ای. 26
3-2-2 نظام های عمده اخلاق حرفه ای 29
4-2-2 اصول اخلاق حرفه ای. 31
5-2-2 کدهای اخلاق تا منشور اخلاق حرفه ای 36
6-2-2 منشور اخلاق حرفه ای 38
پ) اخلاق حرفه ای معلمان 41
عنوان صفحه
1-3-2 اخلاق در حرفه معلمی 41
2-3-2 اهمیت و جایگاه دوره متوسطه 46
3-3-2 اخلاق معلم در دوره متوسطه 50
ت) پیشینه تحقیق. 52
1-4-2 پژوهش های داخلی. 52
2-4-2 پژوهش های خارجی. 62
ث) چارچوب مفهومی 66
فصل سوم: روش شناسی تحقیق 69
الف) روش تحقیق 70
ب) جامعه آماری تحقیق 70
پ) نمونه تحقیق 71
ت) ابزار تحقیق 71
1-3-3 روایی. 72
2-3-3 پایایی 72
ث) شیوه تحلیل داده ها. 72
فصل چهارم: یافته های پژوهش 75
مقدمه. 76
الف) اطلاعات جمعیت شناختی نمونه پژوهش 76
ب) بررسی سؤال های پژوهش. 82
1-2-4 بررسی سوال شماره یک پژوهش. 82
2-2-4 بررسی سوال شماره دو پژوهش. 83
عنوان صفحه
3-2-4 بررسی سوال شماره سه پژوهش. 89
4-2-4 بررسی سوال شماره چهار پژوهش. 93
5-2-4 بررسی سوال شماره پنج پژوهش 96
6-2-4 بررسی سوال شماره شش پژوهش. 101
7-2-4 بررسی سوال شماره هفت پژوهش 104
8-2-4 بررسی سؤال شماره هشت پژوهش 107
پ) یافته های جانبی پژوهش 114
1-3-4 مقایسه دیدگاه معلمان زن و مرد در خصوص اهمیت مؤلفه ها 114
2-3-4 مقایسه دیدگاه معلمان با سطوح مختلف تحصیلات در خصوص اهمیت مؤلفه ها 116
3-3-4 مقایسه دیدگاه معلمان با سوابق مختلف تدریس در خصوص اهمیت مؤلفه ها 119
4-3-4 مقایسه دیدگاه معلمان شهرهای مختلف در خصوص اهمیت مؤلفه ها 123
فصل پنجم: نتیجه گیری 126
مقدمه. 127
الف) نتایج بررسی سؤال های پژوهش. 127
ب) نتایج حاصل از بررسی یافته های جانبی پژوهش 137
پ) پیشنهادات پژوهش 139
ت) محدودیت های پژوهش 140
منابع. 141
پیوست. 146
مقدمه
امروزه در موارد بسیاری از علوم بین رشته ای صحبت می شود. یکی از این علوم دانش اخلاق حرفه ای است. این دانش از یکسو به اخلاق و تربیت اخلاقی افراد و از سوی دیگر به اقتصاد و تربیت حرفه ای آن ها وابسته است. علی رغم تأثیرات فراوانی که این دانش می تواند در زندگی فردی و اجتماعی انسان ها داشته باشد اما چنان که باید و شاید بدان پرداخته نشده است. مقایسه‌‌ی وضعیت اخلاق حرفه‌ای در جهان صنعتی در دو حوزه‌ی معرفتی و اجتماعی، منزلت اخلاق حرفه‌ای در ایران باستان و جایگاه راهبردی اخلاق حرفه‌ای در آموزه‌های اسلامی و منزلت اخلاق حرفه‌ای در تمدن اسلامی با وضعیت موجود بیانگر این واقعیت تلخ است که از وضعیتی مناسب شأن تاریخی خود در توسعه ی اخلاق حرفه ای برخوردار نیستم و این در حالی است که تاریخ فرهنگی و دینی این سرزمین حامل گنج های گرانباری از میراث غنی خود در این مورد است. عدم رشد اخلاق حرفه‌ای در مشاغل و سازمان‌ها و توسعه نیافتگی آن به عنوان یک دانش عوامل فراوانی دارد، که یکی از آن ها کم کاری در حوزه اخلاق پژوهی به طور عام و اخلاق حرفه‌ای به طور خاص است (قراملکی،1386: 23-22).
اخلاق حرفه‌ای یکی از مسائل اساسی همه جوامع بشری است. در حال حاضر، متأسفانه در جامعه ما در محیط کار کمتر به اخلاق حرفه‌ای توجه می‌شود. در حالی که در غرب سکولار، شاخه‌ای با عنوان اخلاق حرفه‌ای وجود دارد، ولی در جامعه دینی ما به اخلاق توجه کافی نشده است. جامعه ما نیازمند آن است تا ویژگی‌های اخلاق حرفه‌ای آشنا شده و برای تحقق آن فرهنگ‌سازی شود(امیری و همکاران،1389). به نظر می رسد در چارچوب فرهنگ ما، عملی کردن مسأله اخلاقی به بزرگان و علمای دینی، مربیان و مدیران در سطح فردی، سازمانی و اجتماعی وابسته است. شاید بتوان گفت چاره کار برای توسعه اخلاق، ترویج آن و نوعی فایده باوری یا قاعده نگری است. فایده باوری که مقید به مجموعه ای از ارزش ها، هنجارها و قواعد مقبولیت یافته است(خاکی به نقل از غلامی،66:1388). اما بین پیروی صرف از ضوابط اخلاقی و داشتن تعهد عملی نسبت به ضوابط اخلاقی سطح بالا نیز تفاوت زیادی وجود دارد. تعهدات اخلاقی مستلزم عملکرد اخلاقی است و ارتقاء معیارهای اخلاقی مستلزم دستیابی به استانداردهای مطلوب رفتاری است(کیانی و همکاران،81:1387).
هر حرفه ای دارای مجموعه پیچیده ای از دانش، معیارها و اخلاقیات مربوط به رسالت حرفه بوده و به اعتماد عمومی نیاز دارد. در این خصوص، مجموعه معیارهای اخلاقی و رفتاری به وسیله جامعه حرفه ای توسعه می یابد و اهمیت آن درک می شود. هر چند به نظر می رسد مفهوم اخلاق حرفه ای محدود به حرفه مندانی چون پژشکان، وکلا، حسابداران و مانند آنان باشد، اما به لحاظ تاریخی، همه حرفه هایی که از پایداری و اقبال برخوردار بوده اند داراری مجموعه ای از اصول کاری و اخلاق حرفه ای می باشند(اسفندیاری مقدم، حسنلو،48:1389). یکی از حرفه ای که در طول تاریخ مطرح بوده است، حرفه ی معلمی است. در طول تاریخ انبیاء و الیاء الهی نه تنها به رعایت اخلاقیات سفارش نموده اند بلکه به عنوان معلم همه بشریت خود را ملزم به رعایت اخلاقیات می کرده اند. معلمان نیز در جامعه برای انجام رسالت خود مسئولیت های اخلاقی خاصی دارند که در حوزه اخلاق حرفه ای جای می گیرد.
الف) بیان مسأله :
اخلاق درفرهنگ لغت به معنی عادت، رویه، سجیه و. است. و در اصطلاح به آن دسته از صفات مثبت گفته می شود که با هنجار های جامعه همخوانی دارند. اخلاق به طور ساده شامل شناخت صحیح از ناصحیح و آن گاه انجام صحیح و ترک ناصحیح است. به تعبیری دیگر، اخلاق معرفتی است که از افعال اختیاری انسان بر اساس یک سیر عقلایی شکل می گیرد. برخی نیز اخلاق را تدبیر انسان برای نفس خود تعریف کرده اند(قاسمی،1390:87). علامه مجلسی در تعریف اخلاق می گوید: «اخلاق ملکه ای نفسانی است که کار به آسانی از آن صادر می شود. برخی از این ملکات فطری و ذاتی اند و پاره ای از آن ها نیز با تفکر و تلاش و تمرین عادت دادن نفس به آن ها به دست می آیند.»(انجمن کتابداری قم،14:1386).
دانش ناظر به اخلاق از دو سطح معرفتی برخوردار است: علم اخلاق و فلسفه ی اخلاق. علم اخلاق دو رهیافت متمایز دارد: اخلاق حرفه ای و اخلاق کاربردی. اخلاق حرفه ای شاخه ای از اخلاق کاربردی است که به مباحث اخلاقی در حرفه می پردازد(قراملکی،1386: 11-10). برای فهم بهتر اخلاق حرفه ای ابتدا لازم است بدانیم که حرفه چیست؟ در تعریف حرفه چادویک[1] می گوید: « واژه حرفه به معانی گوناگونی به کار می رود. حرفه در معنای وسیع کلمه صرفاَ به معنای شغل یک شخص است اما در معنایی محدودتر به نوع خاصی از فعالیت اشاره می کند که: اولاَ شخص، همراه با آن دارای موقعیتی خاص می شود و ثانیاَ با اصول اخلاقی خاصی گره خورده است.» (چادویک،1381). به عقیده ی قراملکی اخلاق حرفه ای، حوزه ای تخصصی در دانش اخلاق است که به بیان مسئولیت های اخلاقی بنگاه ها و مشاغل و نیز تحلیل مسائل اخلاقی در کسب و کار می پردازد، نقش عملیاتی در حل معضلات اخلاقی در کسب وکار دارد(قراملکی،137:1382).
از قرن هفدهم میلادی و با وقوع نوزایش علمی و انقلاب صنعتی، زندگی بشر به شدت با تکنولوژی، صنعت، حرف و مشاغل گوناگون و جدید گره خورده و پیچیدگی این تحولات و درهم تنیده بودن بسیاری از حرف و مشاغل با سازمان موجب پدید آمدن شخصیت های حقیقی در جامعه امروزی شده است. همان گونه که افراد و شخصیت های حقیقی در قبال محیط، مسئولیت اخلاقی دارند، یک شخصیت حقوقی هم در روابط جاری خود با دیگر اشخاص حقیقی یا حقوقی و جامعه ای که به آن تعلق دارد، وظایف و تکالیفی اخلاقی بر دوش دارد(غفوری نژاد،1387:58). اخلاق حرفه ای نیز بر حسب تنوع حرف دامنه ی بسیار وسیعی دارد: اخلاق پزشکی، اخلاق آموزش و پرورش، اخلاق پژوهش و . . یکی از حرفه های مهم و تأثیر گذار در جامعه حرفه ی معلمی است. معلم کسی است که به منظور آموزش معین به یک عده دانش آموز یا دانشجو در یک مؤسسه تربیتی استخدام می شود(شعاری نژاد،1375:411). معلمان کلیدی ترین عنصر یک نظام تعلیم و تربیت هستند. اهمیت جایگاه و نقش معلم در تعلیم و تربیت تا آنجاست که برخی معتقدند معلم، کفایت و کارایی او آیینه تمام نمای کفایت و کارایی هر نظام آموزش و پرورش است.
مرور سوابق تحقیقات انجام شده نشان داد که ابراهیم نیا (1374) در پژوهشی تحت عنوان اثر تشکل های صنفی در شکل‌گیری اخلاق حرفه‌ای رانندگان برون شهری ایران، جوزفسون (1379) درپژوهشی تحت عنوان اصول اخلاق حرفه ای، عاملی (1381) در پژوهشی عنوان بررسی مبانی نظری اخلاق حرفه ای در اسلام، چادویک (1381) در پژوهشی تحت عنوان اخلاق حرفه ای، قراملکی و سیاری (1386) در پژوهشی تحت عنوان تحویلی نگری مانع ترویج اخلاق حرفه ای، فریور (1386) در پژوهشی تحت عنوان اخلاق حرفه مندی و پیشه وری در ایران باستان، قراملکی (1386) در پژوهشی تحت عنوان بر سر گنج، نخود ساز (1387) در پژوهشی تحت عنوان بررسی میزان کاربست مؤلفه های اخلاق حرفه ای در مراکز تربیت معلم شهرهای یزد و اصفهان، بهنام جام (1389) در پژوهشی تحت عنوان بررسی وضعیت اخلاق حرفه ای آموزش اعضای هیأت علمی دانشگاه شاهد، یعقوبی(1389) در پژوهشی تحت عنوان مسئولیت اخلاق حرفه ای در آموزش مهندسی، قاسمی (1390) با پژوهشی تحت عنوان اخلاق حرفه ای، ضرورت یا انتخاب، ماریو (2002) با پژوهشی تحت عنوان «بازنگری کدهای اخلاق حرفه ای پزشکی قانونی آمریکایی- انگلیسی با ملاحظاتی برای طراحی کد و سقدین (2011) در پژوهشی تحت عنوان قابلیت انعکاسی- هدف خاص درس اخلاق حرفه ای معلمان در این حوزه تحقیقاتی را انجام داده اند.
معلم در یک جامعه نقش بسیار مهمی دارد و آن تربیت نسل هاست. لذا نحوه ی عمل او در موقعیت های گوناگون می تواند تعیین کننده و اثر گذار باشد. این حرفه مهم در جامعه نیز همانند بسیاری از حرف نیاز به آن دارد که با اخلاقیات مربوط به حرفه خویش آشنا شود تا بداند که در موقعیت های مختلف و چه بسا متعارض چگونه عمل کند و بتواند با بهره گرفتن از آن به حل مسائل مربوط به حرفه ی خویش بپردازد. با عنایت به مرور سوابق نظری و پیشینه تحقیق و با توجه به اهمیت فراوان نقش معلم در جامعه وهمچنین عدم وجود کدهای اخلاقی مصوب برای معلمان مسئله پژوهش حاضر «بررسی مؤلفه های اخلاق حرفه ای معلمان دوره ی متوسطه» است و به دنبال پاسخ گویی به این سؤال است که مؤلفه های اخلاق حرفه ای معلمان دوره متوسطه چیست؟
