1-2- بیان مسئله . 6
1-3- سوالات تحقیق 7
1-4- ضرورت انجام تحقیق . 7
1-5- اهداف تحقیق 8
1-6- فرضیه‌ها 8
1-7-پیشینه تحقیق . 9
1-8- تعریف اصطلاحات . 12
1-9- روش تحقیق . 13
1-10- روش گردآوری اطلاعات . 13
1-11- ابزار گردآوری اطلاعات . 13
1-12- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 14
1-13- ساختار پژوهش 14
فصل دوم : مفاهیم، مبانی و تاریخچه . 15
2-1- مفاهیم 16
2-1-1- حقوق بشر 16
2-1-2- حق آزادی 20
2-1-2-1- آزادی در اعلامیه جهانی حقوق بشر 23
2-1-2-2- آزادی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران 25
2-1-3- قرار بازداشت موقت در ایران 27
2-1-3-1- مقایسه قرار بازداشت موقت در قانون آ.د.ک 1378 و 1392 30
2-1-3-1-1- شرایط صدور قرار بازداشت موقت 30
2-1-3-1-2- مدت بازداشت موقت . 35
2-1-3-2- تفاوت دستگیری و بازداشت موقت 36
2-1-4- تمیز متهم و مظنون . 39
2-1-5- مرحله تحت‌نظر 40
2-1-6- شخص تحت‌نظر 42
2-1-7- تمیز بین تحت‌نظر و قرار بازداشت موقت . 45
2-2- تاریخچه و مبانی . 48
2-2-1- حقوق شخص تحت‌نظر در حقوق کیفری ایران 48
2-2-2- حقوق شخص تحت‌نظر در اندیشه های اسلامی . 51
2-2-3- حقوق شخص تحت‌نظر در اسناد بین‌المللی(فراملی) . 54
فصل سوم : حقوق شخص تحت‌نظر در آیین‌دادرسی‌کیفری ایران و فرانسه . 57
3-1- حق اطلاع از موضوع اتهام . 58
3-2- حق اطلاع رسانی به نزدیکان 63
3-3- حق سکوت 67
3-4- حق معایته پزشک . 73
3-5- حق داشتن مترجم 77
3-6- حق داشتن وکیل 80
3-6-1- مبانی قانونی حق داشتن وکیل در قانون آیین دادرسی کیفری 1378 و 1392 . 81
فصل چهارم : مدت تحت‌نظر در آیین دادرسی کیفری ایران و فرانسه . 89
4-1- مدت تحت‌نظر . 90
4-1-1- مدت عادی تحت‌نظر . 95
4-1-2- افزایش استثنائی مدت تحت‌نظر 95
4-1-2-1- تمدید اولیه مدت تحت‌نظر . 96
4-1-2-2- تمدید استثنائی مدت تحت‌نظر در جرایم باندی و سازمان یافته 97
4-1-2-3- تمدید استثنائی و فوق‌العاده مدت تحت‌نظر در جرایم تروریستی . 97
فصل پنجم : نتیجه گیری 99
5-1- نتیجه گیری . 100
5-4- پیشنهادها 103
منابع و مأخذ 104
چکیده انگلیسی . 109
چکیده
تحت‌نظر ناظر به مرحله‌ای از فرایند دادرسی کیفری است که مظنون به ارتکاب جرم در بازداشت نیروهای پلیس به سر می‌برد و به نوعی آزادی او برای مدتی(حداکثر تا 24 ساعت) به مخاطره می‌افتد. این مرحله به دلیل شرایط خاص حاکم برآن نسبت به حقوق مظنون به ارتکاب جرم اهمیت بسیاری دارد. به منظور اعمال حقوق از سوی هر شخصی، ضروری است وی از موجودیت این حقوق مطلع گردد. بنابراین عدالت اقتضاء می‌کند که ضابطین و دستگاه عدالت کیفری، حقوق اولیه شخص را به وی اطلاع دهند تا بتواند با اطلاع از حقوق خود از تضییع حق خویش جلوگیری نماید.
در حال حاضر مقررات مربوط به تحت‌نظر در حقوق فرانسه در مقایسه با حقوق ایران به تفصیل و با دقت لازم تدوین شده و به وضوح می‌توان گفت که قانونگذار ایران در قانون آیین دادرسی کیفری 1378 اهتمام چندانی به وضعیت فرد در این مرحله نداشته و بسیاری از تضمین‌های لازم را پیش‌بینی نکرده است. قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، نوآوری‌های ارزشمندی را پایه‌ریزی کرده و از محاسن آن این است که برای حقوق شخص تحت‌نظر حقوقی در نظر گرفته و میان فرد بازداشتی و تحت‌نظر قائل به تفکیک شده است اما به نظر می‌رسد تمامی ساز و کارهای قانونی آن‌گونه که در قانون فرانسه وجو دارد مد نظر نبوده و حتی مطابق برخی نظرات قضایی، تحت‌نظر به عنوان یک مرحله در فرایند دادرسی کیفری پذیرفته نشده است. در مقابل، مقنن فرانسوی ضمن پذیرش استثنائاتی درباره حقوق مظنون در موارد خاص، تشریفات و حقوق مشخصی را برای همه مظنونان در نظر گرفته است. به‌ویژه قانون مصوب 14 آوریل 2011، تحولی گسترده را در قوانین مربوط به تحت‌نظر در قانون آیین دادرسی کیفری فرانسه ایجاد نموده است. در این قانون سعی بر آن است تا بسیاری از موضوعات مرتبط با حقوق مظنون، متناسب با شرایط جدید بازنگری شده و به خصوص استثنائات متعددی، متناسب با شدت جرم ارتکابی یا ضرورت‌های تحقیق نسبت به مقررات سابق تدوین شود.
واژگان کلیدی : تحت‌نظر، حقوق شخص تحت‌نظر، آیین دادرسی کیفری، حقوق ایران، حقوق فرانسه
-1- مقدمه
آزادی، توانایی انجام هر عملی است که به حقوق دیگران لطمه وارد نکند، آزادی یک نظم قانونی و یک عمل مسئولانه است.
در قوانین اساسی کشورها حد و مرزهای آزادی‌های مردم اجتماع را مشخص کرده‌اند. یکی از این آزادی‌های مشروع فرد در جامعه، آزادی تن می‌باشد، اما گاهی در جوامع سازمان یافته با اختیاراتی که شهروندان به قوه قضائیه تفویض می نمایند، قانونگذار با تصویب قوانین خاص اقدام به محدود کردن این آزادی‌ها می کند. لذا اصل بر آزادی تن بوده و موارد محدودکننده آزادی تن از موارد استثنائی می‌باشد که می‌بایست قانونگذار صراحتاً به ذکر این موارد بپردازد.
از جمله اقداماتی که برای پیشرفت بازجویی، اساسی و مهم تلقی می‌شود، تحت نظر قرار دادن فردی است که احتمال وقوع بزه توسط وی وجود دارد. اگر در متون قانونی آیین دادرسی کیفری ایران، چندان از واژه «تحت نظر» استفاده نشده است، قواعد مرتبط با «تحت نظر» در آیین دادرسی کیفری فرانسه تحولات متعددی را به خود دیده است.
تحت‌نظر ناظر به مرحله‌ای است که مظنون به ارتکاب جرم در بازداشت نیروهای پلیس به سر می‌برد. متهم تحت‌نظر که هنوز هیچگونه اتهامی علیه او ثابت نشده است شخصی است که از کرامت انسانی و اجتماعی برخوردار بوده و به هیچ بهانه‌ای حتی پراهمیت بودن اتهام وی نباید حقوق طبیعی وی نادیده گرفته شود .
از آنجائیکه اصل بر مجرم نبودن متهم و اصل بر حفظ و رعایت حقوق فردی و اجتماعی اوست، لذا ضابطین و پلیس و قضات حق هیچگونه اعمالی منافی با حقوق متهم ندارد و قانون الزاماتی را برای حفظ حقوق متهم در مرحله تحت‌نظر وضع و مقرر داشته است.
غالباً در جریان تحت‌نظر پلیس می‌تواند به جمع‌آوری دلایل ضروری بپردازد و مانع از بین رفتن آثار و
دلایل جرم و گسترش دامنه پیامدهای آن گردد.
بسیاری از قوانین ما با قوانین فرانسه مشابه هستند و حتی ترتیب قوانین نیز مقتبس از قوانین مشابه فرانسوی می‌باشد. دلیل استفاده از الگوهای فرانسوی را می توان تحصیل بسیاری از حقوقدانان کشورمان
و تألیف رساله دکتری در فرانسه و همچنین مسایل سیاسی و نفوذ فرانسه در زمان تدوین قوانین موقتی اصول محاکمات جزایی در کشورمان دانست.
در سال 1324 زمانی که صحبت از تأسیس عدالت‌خانه مطرح شد، مسولان ایرانی در دوران مظفرالدین شاه قاجار از مستشاران فرانسه برای تدوین قانون دعوت کردند، زیرا در آن سالها فرانسه یکی از معدود کشورهای دارای قانونی منسجم بود.
ناپلئون بناپارت در اقدامات خود برای اصلاحات و برنامه‌های توسعه فرانسه، دانشمندان کشورش را برای جمع‌آوری قوانین دیگر کشورها به بسیاری از نقاط دنیا گسیل داشت که نتیجه این سفرها و پژوهش‌ها، تدوین قوانین در قالب اثری با عنوان «کد» بود. بسیاری از قوانین آیین دادرسی کیفری از قوانین فرانسه اقتباس شده و این بخش از قوانین کمتر در فقه راه پیدا کرده است. فقه درباره موضوعاتی نظیر حدود، تعزیرات و قصاص، کامل و گسترده است که البته بیشتر آنها ماهوی‌اند تا اجرایی، به همین
