1-4 اهداف تحقیق 7
1-5 فرضیات تحقیق 7
1-6 کاربرد نتایج تحقیق .8
1-7 پیشینه تحقیق 8
1-8 روش شناسی تحقیق 9
1-8-1 روش تحقیق 9
1-8-2 روش و ابزار جمع آوری اطلاعات 9
1-8-3  جامعه آماری تحقیق 9
1-8-4 روش انتخاب جامعه نمونه آماری 10
1-8-5 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 10
1-9 محدودیت های تحقیق 10
 
فصل دوم
2-1 مقدمه 12
2-2 گردشگری 12
2-2-1 مفاهیم و تعاریف گردشگری 12
2-2-2 تعاریف فنی صنعت گردشگری 14
2-2-3 انواع گردشگری 15
2-3 توریسم درمانی 18
2-3-1 مفاهیم و تعاریف توریسم درمانی 18
2-3-2 انواع فعالیتهای گردشگری با هدف بهبود جسمی و درمان امراض 19
2-3-3 تاریخچه توریسم درمانی 22
2-4 بررسی توریسم درمانی در جهان 25
2-4-1 عوامل موثر در توریسم درمانی 27
2-4-2 آثار رشد و توسعه توریسم درمانی بر کشورها 31
2-4-3 موانع گسترش توریسم درمانی 31
2-4-4 پیش بینی آینده توریسم درمانی در جهان 33
2-4-5 مروری بر توریسم درمانی در برخی کشورها 37
2-5 توریسم درمانی در ایران 39
2-5-1 جایگاه و ساختار برنامه ریزی برای توریسم درمانی 42
2-5-2 نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و چالش های توریسم درمانی در ایران 44
2-5-2-1 نقاط قوت و فرصت ها 44
2-5-2-2 نقاط ضعف و تهدیدها 45
2-5-2-3 چالش ها و موانع پیش روی صنعت گردشگری درمانی در ایران 46
 
فصل سوم
3-1 مقدمه 48
3-2 جغرافیای طبیعی منطقه 48
3-3 پیشینه تاریخی شهر مشهد 48
3-4 موقعیت شهر مشهد 49
3-5 مشخصات اقلیمی 50
3-6 جغرافیای انسانی 50
3-6-1 تعداد جمعیت 50
3-6-2 سواد و تحصیلات 51
3-7 مروری بر وضعیت کشاورزی، صنعتی، تجاری و فرهنگی مشهد 51
3-7-1 وضعیت کشاورزی 51
3-7-2  وضعیت صنعتی 51
3-7-3 وضعیت تجاری 52
3-7-4  وضعیت فرهنگی 53
3-8 ظرفیت های گردشگری 54
3-8-1 جاذبه های تاریخی، فرهنگی 54
3-8-1-1 مجموعه آستان مقدس رضوی 54
3-8-1-2 مجموعه فرهنگی- تاریخی توس 56
3-8-1-3 مجموعه فرهنگی- تاریخی آرامگاه نادری 59
3-8-1-4 دیگر آثار 60
3-8-2 جاذبه های طبیعی 60
3-8-2-1 تفرجگاه ها و باغ ها 60
3-8-2-2 ییلاقات 61
3-9  بررسی وضعیت گردشگری شهر مشهد 62
3-9-1 تاسیسات گردشگری موجود 62
3-9-2 ورود مسافر 64
3-10 زیرساختهای درمانی موجود شهر مشهد 67
3-10-1 بیمارستان امام رضا(ع) 67
3-10-2 بیمارستان رضوی 68
3-10-3 بیمارستان تخصصی چشم خاتم الانبیاء 69
3-10-4 بیمارستان امید 70
3-10-5 بیمارستان دکتر شیخ 70
3-10-6 بیمارستان پیوند اعضاء منتصریه 71
3-10-7 بیمارستان قائم 72
3-11 وضعیت موجود توریسم درمانی در مشهد مقدس 72
 
فصل چهارم
4-1 مقدمه 77
4-2 متغیرهای توصیفی تحقیق 77
4-3 یافته های حاصل از ویژگی های پاسخگویان 78
4-3-1 ویژگیهای مربوط به جنسیت پاسخگویان 78
4-3-2 ویژگیهای مربوط به سن پاسخگویان 79
4-3-3 ویژگیهای مربوط به سابقه کار پاسخگویان 80
4-3-4 ویژگیهای مربوط به سطح تحصیلات پاسخگویان 81
4-3-5 ویژگیهای مربوط به سطح شغلی پاسخگویان 82
4-4  یافته های بدست آمده از سوالات پرسشنامه ها 83
 
فصل پنجم
5-1 مقدمه 91
5-2  خلاصه نتایج تحقیق 91
5-2-1 شاخص اداری- اجرایی 91
5-2-2 شاخص اقتصادی 93
5-2-3  شاخص قانونی- سیاسی 95
5-2-4  شاخص بازاریابی- اطلاع رسانی 95
5-3  راهکارها جهت توسعه گردشگری درمانی در مشهد مقدس 98
5-4  پیشنهادات 103
5-4-1 پیشنهادات اجرایی تحقیق 103
5-4-2 پیشنهادات پژوهشی 104
 
فهرست جداول                     
جدول 2-1 : روند تاریخی و رشد گردشگری سلامت.22
جدول 2-2 : روند تاریخی و رشد توریسم درمانی23 جدول 2-3 : گردشگری درمانی در کشورهای مبدا و مقصد27
جدول 2-4 : مقایسه قیمت برخی خدمات در کشورها28
جدول 2-5 : آثار رشد گردشگری پزشکی بر کشورها.31
جدول 3-1 : هتل ها63
جدول3-2 : هتل آپارتمان ها.63
جدول 3-3 : مهمانپذیر ها63 جدول 3-4 : منازل شخصی63
جدول 3-5 : تعداد افراد خارجی وارد شده به مشهد در سال .139264
جدول 3-6 : وضعیت تورگردانی دفاتر خدمات مسافرتی مشهد در سال. 139264
جدول 3-7 : نوع تورهای دفاتر خدمات مسافرتی مشهد در سال. 139265
جدول 3-8 : آمار مقایسه ای مسافران خارجی شهر مشهد از 1384 – 139265
جدول 3-9 : آمار مقایسه ای مسافران داخلی شهر مشهد از1384 – 139266
جدول 4-1 : ویژگی های مربوط به جنسیت پاسخگویان78
جدول 4-2 : ویژگی های مربوط به گروه های سنی پاسخگویان79
جدول 4-3 : ویژگی های مربوط به سابقه کار پاسخگویان.80
جدول 4-4 : ویژگی های مربوط به سطح تحصیلات پاسخگویان.81
جدول 4-5 : ویژگی های مربوط به سطح شغلی پاسخگویان.82
جدول 4-6 : فراوانی نظر کارشناسان به راهکارهای پیشنهاد شده.88
جدول 5-1 : راهکارهای اداری- اجرایی91
جدول 5-2 : راهکارهای اقتصادی.93
جدول 5-3 : راهکارهای قانونی- سیاسی.95 
جدول 5-4 : راهکارهای بازاریابی- اطلاع رسانی96
 
 
 
فهرست نمودارها و اشکال
نمودار 3 – 1 : واحدهای اقامتی مشهد .62
نمودار 3 – 2 : هتل .63
نمودار 3 – 3 : هتل آپارتمان 63
نمودار 3 – 4 : مهمانپذیر63
نمودار 3 – 5 : تاسیسات گردشگری شهرستان مشهد 64
نمودار 3 – 6 : آمار مقایسه ای مسافران خارجی شهر مشهد از 1384 – 139265
نمودار 3 – 7 : نوع وسیله سفر مسافران ورودی به مشهد مقدس .66
نمودار 3 – 8 : آمار مقایسه ای مسافران داخلی شهر مشهد از 1384 – 1392.66
نمودار 5 – 1 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای اداری- اجرایی93
نمودار 5 – 2 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای اقتصادی .94
نمودار 5 – 3 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای قانونی- سیاسی.96
نمودار 5 – 4 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای بازاریابی- اطلاع رسانی98
 
فهرست اشکال و عکس ها :
شکل 2 – 1 : تقسیم بندی گارسیا وبنگا، 2005 21
عکس 3 – 1 : حرم مطهر امام رضا(ع)54
عکس 3 – 2 : آرامگاه فردوسی 57
عکس 3 – 3 : بنای هارونیه 58
عکس 3 – 4 : مجسمه نادرشاه در باغ نادری .59

چکیده :
گردشگری درمانی که از بهم پیوستن دو شاخه پردرآمد گردشگری و خدمات درمانی بوجود آمده است، همواره در جهان مورد توجه بوده و هست، بطوریکه بر اساس آمار بین المللی این شاخه از صنعت گردشگری حتی در دوران رکود اقتصادی در جهان توانسته سالانه رشدی معادل 20 درصد برای خود به ثبت برساند و بسیاری را به خود مشغول کند. عمده ترین دلیل سفر گردشگران درمانی در سراسر جهان را می توان نبود زیرساختهای درمانی در زادگاهشان یا پایین بودن سطح ارائه خدمات درمانی نام برد. در کشورهای عراق، افغانستان، کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس و جمهوری آذربایجان یا اصلا زیرساختهای درمانی وجود ندارد یا اگر هم هست محدود و غیرقابل دسترس همگان است. با توجه به آثار مثبت توسعه گردشگری درمانی از قبیل توسعه زیرساختهای بهداشتی، افزایش تعداد بیمارستانهای استاندارد بین المللی، افزایش سطح خدمات و کیفیت ، افزایش درآمدهای ارزی و جلوگیری از خروج نیروهای متخصص پزشکی و بهداشتی، بررسی و ارائه راهکار جهت توسعه این شاخه از گردشگری می تواند در راستای اهداف برنامه های توسعه ای دولت جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.
شهر مشهد به عنوان دومین کلان شهر کشور و دومین شهر بزرگ مذهبی جهان اسلام بعد از مکه معظمه با وجود ظرفیتهای فراوان گردشگری و زیرساختهای خدمات درمانی موجود می تواند به عنوان قطب گردشگری پزشکی خاورمیانه و همچنین در بین کشورهای اسلامی ایفای نقش نماید. 
هدف اصلی تحقیق ارائه راهکار جهت توسعه توریسم درمانی در شهر مشهد می باشد که لازمه آن شناخت و بررسی وضع موجود گردشگری درمانی این شهر می باشد. پس از بررسی وضع موجود راهکارهایی در چهارشاخص اداری- اجرایی، اقتصادی، قانونی- سیاسی و بازاریابی- اطلاع رسانی تعریف گردید و بر اساس نظر کارشناسان راهکارهای دارای اولویت مشخص گردیدند.
کلمات کلیدی: گردشگری درمانی، توریسم درمانی، گردشگری پزشکی، خدمات درمانی، مشهد مقدس
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1-1 مقدمه
 

جهانگردی و گردشگری بزرگترین تحرک اجتماعی انسان در طول تاریخ است، از نظر کسب درآمد تا سال 2020 در راس تمام فعالیتها قرار خواهد گرفت. فعالیتی است که منشاء عمیق ترین اثرات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می باشد، اثرات تخریبی زیست محیطی کمی داشته و فاقد خصلت استهلاکی است. منبع لایزال و تمام نشدنی، که به عنوان صادرات نامرئی کشورها مطرح گردیده است.
استفاده از منابع طبیعی جهت تقویت روح و روان جایگاه ویژه ای در سلامتی انسانها دارد. بطوری که در برنامه ریزی شهرهای توسعه یافته، جهت گذراندن اوقات فراغت ساکنین، مناطقی تاسیس و راه اندازی میگردد. از لحاظ جاذبه های طبیعی ایران جزء پنج کشور اول جهان است و با بهره گیری از آب و هوای سالم شهر، چشم اندازهای بی نظیر طبیعی، کوه ها، چشمه ها و در صورت برنامه ریزی  و سرمایه گذاری مناسب، رعایت اصول بهداشتی و امنیتی میتوان توریسم طبیعی و درمانی را در آنها رونق بخشید.