۱) جهانگردی تفریحی؛ افراد یا دسته هایی را شامل می‌‌شود که با هدف تفریح، استراحت، گذراندن تعطیلات از سرزمین خود به سفر می‌‌روند.
۲) جهانگردی درمانی؛ شامل افرادی می‌‌شود که برای استفاده از تغییرات آب و هوا، با هدف پزشکی و درمانی و استفاده از آبهای معدنی، اقدام به مسافرت می‌‌کنند.

۳) جهانگردی فرهنگی؛ که در آن افراد برای آشنایی با فرهنگ و هنر و آداب و رسوم ملل مختلف، آثار تاریخی و مطالعۀ علمی، اقدام به سفر می‌‌کنند.
۴) جهانگردی مذهبی؛ هدف از این نوع جهانگردی زیارت اماکن مقدسه، بازدید از اماکن مذهبی مثل مساجد و کلیساها و معابد قدیمی، شرکت در مراسم عبادی و …
۵) جهانگردی ورزشی؛ که هر نوع مسافرتی را که به منظور فعالیتهای ورزشی انجام می‌‌گیرد، شامل می‌‌شود؛ مانند کوهنوردی، شکار، شرکت در مسابقات و تماشای مسابقات و…
۶) جهانگردی تجاری؛ مثل مسافرتهایی که افراد برای شرکت در بازارها و نمایشگاهای کالا و صنایع تأسیسات کارخانه‌ای و نظایر آن انجام می‌‌دهند.
۷) جهانگردی سیاسی؛ مسافرت به منظور شرکت در جشن های بین المللی و مراسم خاص و کنگره‌‌ها و کنفرانسها را جهانگردی سیاسی می‌‌گویند.(جعفری، ۱۳۹۱، ۱۷).
۲-۸ تاریخچه گردشگری
در این جا به توضیح تاریخچه گردشگری جهان– ایران- اروپا قبل از قرن بیستم و تاریخچه گردشگری در تمدن اسلامی می‌پردازیم:
۲-۸-۱ تاریخچه گردشگری جهان:
گذشته‌های دور مردم به منظور خرید، گشت و گذار، بازدید از اماکن تاریخی و شهرهای بزرگ، با ابتدایی‌ترین وسایل به سفر می‌رفتند. آنان اغلب در قالب کاروان و به طور دسته جمعی سفر می‌کردند. بسیاری از این کاروان‌ها راهنمایانی نیز داشتند. سفرهای فردی نادرو خطرناک بود. شاید بتوان سومریان را اولین قومی دانست که اقدام به سفرهای تجاری می‌کردند. در مصر حدود پنج هزار سال پیش سفرهای دریایی آغاز شد. پس از اختراع چرخ، چرخ و ارابه های چرخ دار را از هر راهی نمی توانستند عبور دهند. به همین منظور راه‌ها ساخته شدند. اورها، بابلیان، مصریان، ایرانیان و یونانیان در این زمینه پیشگام بودند. آتن از نیمه دوم قرن پنجم پیش از میلاد به شهری با جاذبه‌های فراوان برای گردشگری تبدیل شده بود. اما امپراطوری روم با ثروت و امکاناتی که برای مردمانش فراهم کرده بود و جاده‌ها و جاذبه‌های گردشگری و امکانات اقامت مسافران، جزء اولین کشورهایی بود که نوعی از گردشگری را پایه گذاری کرد که به سبک و سیاق گردشگری امروزی نزدیک است. رومی‌ها برای دیدن بناهای تاریخی مانند معابد مشهور در مدیترانه به ویژه اهرام و آثار تاریخی مصر سفر می‌کردند. یونان و آسیای صغیر محل بازی‌های المپیک، آب گرم‌های طبی، استراحتگاه‌های ساحلی، تماشاخانه‌ها، جشن‌ها و رقابت های پهلوانی از جاذبه های گردشگری آن دوران به شمار می‌آیید(الوانی وپیروزبخت، ۱۹،۱۳۸۵)
مارکوپولو جهانگردی که در قرن سیزدهم از ایتالیا به چین سفر کرد، بیش تر مسیر خود را از این طریق طی نمود او از کشورهایی مثل ایران، هند و چین عبور نمود. وی نخستین سیاحتگر غربی بود که با سفرنامه اش، تعداد بسیار زیادی از مردم را به جهانگردی علاقه مند ساخت.
تور بزرگ مسافرتی اروپا که تا سه سال هم طول می‌کشید توسط دیپلمات‌ها، بازرگانان و دانش پژوهانی که به سراسر اروپا، به ویژه شهرهای فرانسه و ایتالیا- سفر می‌کردند، پدید آمد. کاروان‌های مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی «گراندتور» نامیده شد. این کاروان‌ها کار خود را در نیمه قرن هفدهم شروع کردند و تا نیمه قرن نوزدهم کماکان رواج داشتند (همایون، ۱۳۸۴، ۶۳).
سفر در میان مسلمانان نیز بسیار متداول بود. اصولاً بینش اسلامی بینش جهان گرایی و دنیاگرایی است. قرآن کریم در آیات بسیاری سفر را توصیه کرده است؛ «قل سیروا فی الارض ثم انظروا کیف کان عاقبه المکذبین (انعام: ۱۱ – نحل: ۳۶- نمل: ۶۹). در مجموعه سیزده آیه شریفه در قران کریم درباره سیر و سیاحت و زمین گردی و جهان گردی است. در پی همین تأکیدها و سفارش‌های قرآن مجید از پیغمبر (ص) و ائمه معصومین (ع) احادیث بسیاری راجع به سیر و سفر روایت شده است. پژوهش‌های دقیق و قابل توجهی از سوی جهانگردان مسلمان انجام شده است. در همین ارتباط به کتب مسالک می‌توان اشاره نمود که در خصوص راه‌ها و فاصله‌ها و مسافت‌های شهرها و منزلگاه‌ها و شهرهایی که سر این راه‌ها واقع گردیده‌اند گفتگو به میان می‌آورد (دریایی، ۱۳۸۴، ۲۴۲).
۲-۸-۲ تاریخچه سفر و سیاحت در ایران:
آثار باستانی مکشوفه در جای جای نقاط تاریخی فلات ایران شباهتهایی دارند که گویای وجود ارتباط میان این بخشهای مجزا از یکدیگر است، اگر این فرضیه مقرون به صحت باشد باید پذیرفت که هزاران سال پیش از میلاد مسیح (ع) اقوام ایرانی در فلات ایران مسافرت می‌‌کرده اند. مهمترین مسافرت دسته جمعی که با نوعی با تاریخ ایران پیوند خورده است را باید مهاجرت اقوام آریایی از روسیه به ایران دانست. مادها در اواخر هزاره دوم پیش از میلاد در ایران سکنی گزیدند. با به قدرت رسیدن کوروش کبیر و بنا نهادن امپراطوری هخامنشی (۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) به منظور تسهیل ارتباط بخشهای گوناگون امپراطوری به بهبود و توسعه راه‌‌ها اهتمام ورزیده شد. گزارش هرودوت در شرح لشکرکشی کوروش به لیدی نشان میدهد که برای نخستین بار در تاریخ به فرمان کوروش بر روی رودخانه‌‌ها پل زده شد. نخستین مراوده سیاسی- تجاری مهم ایران و چین به سفر نماینده خاقان چین به ایران در عهد اشک نهم (مهرداد دوم) ۱۲۴ تا ۸۶ پیش از میلاد باز می‌‌گردد. این مراوده را در واقع میتوان مبنای شکل گیری راه ابریشم دانست. در عهد ساسانیان راه‌‌ها به تراز پیشین بودند، در ضمن آن که ایشان نیز همانند اشکانیان برای تأمین هزینه نگهداری راه‌‌ها مالیان هایی از کالاهای بازرگانی اخذ می‌‌نمودند.
آغاز دوران اسلامی با رکود سفر و تجارت در ایران همراه بود. در زمان سلجوقیان و صدارت خواجه نظام الملک ایجاد راه های جدید و تأمین امنیت آنها طرف توجه دولت قرار گرفته که رونق تجارت را به دنبال داشت. پس از استیلای مغولان بر ایران و دوران نا امنی و غارت نخستین، اقداماتی به منظور ایمن کردن راه‌‌ها به عمل آمد که از آن جمله میتوان به احداث چاپار خانه هایی که در زبان مغولی به مخازن معروف بوده اشاره کرد.
علیرغم آشفتگی های اوایل دوران صفوی (قرن دهم هجری) که به تجارت لطمه بسیار زد، گاه و بیگاه مسافرانی با مقاصد تجاری- سیاسی از اروپا به ایران مسافرت می‌‌کردند. اما در دوران شاه عباسی اول امنیت عمومی و ثبات سیاسی مهمترین عامل توسعه اقتصادی کشور و رونق سفر در ایران به حساب می‌‌امد. در این دوران بود که شبکه راه های مهمی احداث گردید که هنوز نیز گاه به راه های شاه عباسی شهرت دارند. در این دوران بود که احداث راه‌هایی با جنبه گردشگری نیز مورد توجه قرار گرفت، از این جمله راه فرح آباد که به کمک آن امکان سفر به شمال کشور و بهره برداری از سواحل زیبای مازندران برای طبقات مرفه فراهم گردید. همچنین تاسیساتی ایجاد شد که در حکم پلاژها و ویلاها و کاخ های امروزی هستند.
افسانه ۹۹۹ کاروانسرای شاه عباس نیز حکایت از اهتمام این پادشاه در گسترش امکانات رفاهی برای مسافران است. سلطه ی افاغنه بر ایران در پایان عصر صفوی دیگر بار به رکود سفر و تجارت منجر گردید تا اینکه نادر شاه در قرن ۱۲ هجری بابیرون راندن افاغنه دیگر بار کشور آباد ساخت در دوران قاجار تا عصر صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر تحولی جدید در گسترش امکانات سفر پدید نیامد لیکن امیرکبیر کوشید تا میراث هخامنشی در تاسیس چاپار خانه و امنیت راه‌‌ها را باز زنده سازد و تا جایی که به عنوان مثال در کتابچه مخصوصی چاپارخانه‌‌ها و مسافت میان آنها نوشته شده و منتشر گردید. نخستین کالسکه‌‌ها احتمالاً در دوران قاجاریه در کشور و در مسیرهایی نظیر تهران- تبریز به راه افتادند.
در سال ۱۲۹۹ هجری مهندس فرانسوی به نام برآتال امتیاز ساخت راه آهن حضرت عبدالعظیم را از دولت ایران تحصیل نمود و با مشارکت بلژیکی‌‌ها ساختمان این خط آغاز گشت.
این خط در سال ۱۳۰۱ بدست ناصر الدین شاه قاجار افتتاح گردید. مظفرالدین شاه در سفر نخست فرنگ خود به سال ۱۳۱۷ هجری شمسی در بروکسل یک دستگاه اتومبیل که با زغال سنگ کار می‌‌کرد خریداری نمود، تا دهه دوم قرن چهارده هجری ۲۴۰۰ کیلومتر راه شوسه در کشور وجود داشت که فقط ۵۰ کیلومتر آن آسفالت شده بود.
نخستین راه آهن ایران میان جلفا و تبریز بطول ۱۴۶ کیلومتر در سال ۱۲۹۴ هجری شمسی احداث گردید. اما احداث راه آهن سراسری از سال ۳۰۶ آغاز گردید و در سال ۱۳۱۷ به انجام رسید. هزینه ساخت این راه آهن از طریق عوارض ایران بر قند و چای تأمین گردید.
در سال ۱۳۰۱ شمسی سازمان هواپیمایی ایران بنیان نهاده شده و چهار تن از جوانان برای آموزش خلبانی به روسیه اعزام شدند. در اردیبهشت ۱۳۰۳ شمسی با ورود پنج فروند هواپیما به تهران، فرودگاه قلعه مرغی افتتاح شد و در سال ۱۳۰۶ نخستین سرویس مسافربری هوایی افتتاح شد که تا پس از جنگ جهانی دوم ادامه داشت. نخستین فرودگاه کشوری در ۲۶ اردیبهشت ۱۳۲۱ در تهران گشایش یافت. در سال ۱۳۲۳ نخستین شرکت هواپیمایی ایران تأسیس شد و سابقه تأسیس هواپیمایی ملی ایران (هما) نیز به سال ۱۳۴۰ باز می‌‌گردد. به این ترتیب داستان سفر با ورود هواپیما به این صنعت در کشور به موقعیتی می‌رسد که اکنون در آن قرار داریم. (رنجبریان و زاهدی، ۱۳۹۳، ۳۹-۳۵)
۲-۹ اهمیت گردشگری
صنعت جهانگردی، دنیای مربوط به خود را دارد و به لحاظ شکل و محتوای کار، چشم انداز‌‌ها و امتیازات، برتری هایی نسبت به مشاغل دیگر دارد. در صنعت جهانگردی و مشاغل وابسته به آن می‌‌توان شاهد به کارگیری افراد متخصص تا رده های پایین شغلی بود در این راستا افراد جوان امکان جذب بیشتری در این بخش دارند (کریمی، محبوب فر، ۱۳۹۰، ۳۵).
گسترش گردشگری را نه تنها باید موجب رونق اقتصادی بلکه باید موجب گسترش روابط بین المللی، همزیستی مسالمت آمیز، استحکام دوستی‌‌ها و گسترش صلح و امنیت جهانی دانست(پاپلی یزدی، سقایی، ۵،۱۳۸۸).
بنابر آمار بانک جهانی، درسال ۲۰۰۰ تعداد گردش گران درسرتاسر جهان بالغ بر۷۰۱ میلیون نفر بوده و از این جریان گردش گری مبلغی حدود ۴۷۵ میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه اقتصادی جهان شده است(بانک جهانی، ۲۰۰۲). البته برخی منابع درآمد گردش گری را درسال ۲۰۰۰ حدود ۳۲۱ میلیارد دلار دانسته اند و آن را در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰ به ترتیب ۱۵۵۰ و ۲۰۰۰ میلیارد دلار برآورد کرده اند(میرطالبیان، ۱۳۸۰، ۱۲۹).
۲-۱۰ اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی توریسم
۲-۱۰-۱ اثرات مثبت و مطلوب
۲-۱۰-۱-۱ اثرات اقتصادی توریسم:
در طول یکصد سال اخیر، بخصوص بعد از جنگ جهانی دوم صنعت توریسم پا به مرحله‌ای گذاشت و به چنان اهمیت و اعتباری دست یافته که به جرات میتوان این صنعت را در قرن بیست و یکم اگر نه بزرگترین بلکه به عنوان کلیدی ترین صنعت در جهان برشمرد.
رشد صنعت توریسم در برخی از کشورها رشد اقتصادی این کشورها را به دنبال داشته منتهی این رشد در برخی از کشورها کمتر در برخی دیگر بیشتر بوده، در این میان سهم کشورهای پیشرفته صنعتی به مراتب بالاتر از کشورهای در حال توسعه میباشد آثار اقتصادی توریسم چند گانه است مهمترین اثر توسعه‌ای این صنعت ایجاد اشتغال و درآمد است. توسعه جهانگردی در افزایش درآمدهای مالیاتی نیز تاثیر مستقیم دارد. بخشی از درآمدهای مالیانی ازمالیات بر شرکتها و مالیات بر فروش اخذ میشود. وقتی تعداد گردشگر زیاد شود میزان فروش و به تبع آن درآمدهای مالیاتی نیز افزای می یابد توریسم همچنین در تأمین ارز بهبود تراز پرداختها نقش موثری دارد به گونه‌ای که باورود گردشگر به منطقه‌ای‌ تقاضا برای کالاهای بومی و تولیدی داخلی افزایش می‌‌یابد چون گردشگر به طور مستقیم به بازار داخلی وار می‌شود در نتیجه کالا خریداری کرده ارز وارد می‌کند و باعث می‌شود اقتضا کشور میزبان از درآمدهای فراوان مردم کشورهای غنی سود ببرد. جهانگردی علاوه بر مزایای ذکر شده هم سبب رونق و درآمد بیشتر برای اکثر مردم از نظر کسب و کار فروش فرآورده های کشاورزی و صنعتی شده و هم برای کشورهایی که دارای زیبایی های طبیعی و میراث فرهنگی غنی و اماکن تاریخی هستند موجب توجه هر چه بیشتر جهانگردان قرار گرفته و صلحب میلیونها دلار درآمد ملی از طریق جهانگردی می‌‌گردند. اشیاء و لوازمی که جهانگردان در مدت اقامت خود در کشوری خریداری میکنند و وجوهی که جهت استفاده از خدمات می‌‌پردازند همان اثراتی را در اقتصاد یک کشور دارد که صدور کالا را موازنه بازرگانی و تراز پرداختهای بین المللی ایفا می‌‌کند.
- افزایش رقابت در خدمات رسانی
- افزایش درآمد
- ایجاد اشتغال
- افزایش تقاضا برای صنایع دستی
- بهبود خدمات و تسهیلات شهری
- افزایش ضریب تکاثری(عباس نژاد و همکاران ، ۱۳۸۷، ۲۶)
۲-۱۰-۱-۲ اثرات اجتماعی- فرهنگی:
اگرچه توسعه جهانگردی در بین انبوه مردم ممکن است ابزاری جهت ارتقاء سطح آگاهی، صلح طلبی کاهش نابرابریهای اجتماعی، عرضه کردن فرهنگ و هویت ملی و قومی، به نظر میرسد لیکن برخی دیگر نیز بر این باورند که نگرش‌‌ها و باورهای مردمی در مواجه با جهانگردان تغییر می‌‌کند، پیوندها و مناسبات مردمی با رهنگف اخلاق، مذهب و اعتقادات خویش سست شود و حتی برخی آنرا وسیله‌ای برای انعطاف اخلاقی می‌دانند. (تاثیر جهانگردی و جهانگردان بر ارزش‌‌ها و رویه های سنتی یک واقعیت است ولی نباید همه چیز را به آن نسبت داد. به سخن دیگر، جهانگردی صرفاً عالی است که به توسعه آنچه از قبل در راه است سرعت می‌‌بخشد. جهانگردی همواره به صورت یک کاتالیزور عمل می‌‌کند بعضی در کل اجتماع، در همان مسیری تاثیر می‌‌گذارد که تاریخ حرکت می‌‌کند.
برخی از اثرات مثبت اجتماعی، فرهنگی عبارتند از:
- افزایش حمایت از فرهنگ سنتی، به نمایش گذاران هویت ملی و قومی، تجدید حیات هنرهای سنتی و جشنها و…
- از بین رفتن نمودهای منفی در اثر تماس مستقیم جهانگردان و اهالی.
- ایجاد فرصتهای جدید اجتماعی کاهش نابرابریهای اجتماعی از طریق تغییر در مشاغل و تغییر در نقشهای اجتماعی.
- افزایش محلهای گردش و تفریح با توسعه تشکیلات جهانگردی
- تاسیس مراکز بهداشتی و درمانی و بهبود کیفیت زندگی از طریق افزایش جمعیت ناشی از توسعه امور جهانگردی
- ایجاد فرصت های جدید اجتماعی
- بهبود در کیفیت زندگی