تصور می­شود باعث حفظ اضطراب اجتماعی می­شود (بوگلز و مانسل، 2004؛ راپی و هیمبرگ، 1997). بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، تعیین اثربخشی تکنیک آموزش توجه مبتنی بر الگوی dot-probe در کاهش نشانه­ های اضطرابی افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی بوده است.

 

روش: نمونه پژوهش حاضر بر اساس روش در دسترس مبتنی بر هدف ،بر اساس “پرسشنامه هراس اجتماعی” (SPIN) و مصاحبه بالینی مبتنی بر  DSM – IV، از جامعه آماری برگزیده شدند پس از تایید اختلال اضطراب اجتماعی شرکت کنندگان ، نهایتا 23 نفر از افراد بطور تصادفی در سه گروه آزمایش، پلاسیبو و کنترل جایگزین شدند و ابزارهای مرتبط با  ترس از ارزیابی منفی و ترس از تعامل اجتماعی را در  مراحل پیش و  پس آزمون تکمیل کردند. گروه آزمایش تکنیک آموزش توجه را دریافت کرد، گروه پلاسیبو ، مواجهه صرف و گروه کنترل در انتظار ماند.

 

یافته­ها: نتایج به دست آمده نشان داد که تکنیک آموزش توجه بطور کلی و نیز در مقایسه با مواجهه صرف باعث بهبود سوگیری توجهی افراد به سمت محرک­های تهدیدکننده می­شود. همچنین این تکنیک، باعث بهبود مولفه­های ترس از ارزیابی منفی در گروه آزمایش نسبت به پلاسیبو، ترس از تعامل اجتماعی و اضطراب سخنرانی در گروه آزمایش نسبت به دو گروه دیگر شد؛ اما در اجتناب از تعامل اجتماعی تفاوت معناداری بین سه گروه ایجاد نکرد.  

 

نتیجه­گیری:  نتایج به دست آمده نشان میدهد که تکنیک آموزش توجه در شرایط محدود و با رعایت شرایط بالینی ، می تواند سوگیری توجهی افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی را به همراه برخی نشانه های افراد مبتلا بهبود بخشد.

 

کلیدواژه­ها: اضطراب اجتماعی، آموزش توجه، الگوی dot-probe ، تعامل اجتماعی

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                      صفحه

 

فصل اول: کلیات پژوهش 1

 

1-1: مقدمه 2

 

1-2: بیان مسأله 4

 

1-3: ضرورت­های نظری و عملی پژوهش 11

 

1-4: اهداف پژوهش 13

 

1-5: فرضیه ­های پژوهش 14

 

1-6: تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش 15

 

1-6-1)اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder): 15

 

1-6-2) برنامه آموزش توجه (ATT): 15

 

1-6-3) سوگیری توجه (Attention Bias): 16

 

1-6-4) ترس از ارزیابی منفی 16

 

1-6-5) ترس از تعامل اجتماعی 16

 

1-6-6) اجتناب از تعامل اجتماعی 17

 

1-6-7) اضطراب سخنرانی: 17

 

فصل دوم: مروری بر پیشینه‌های نظری و عملی پژوهش 19

 

2-1: مقدمه 20

 

2-2: اختلالات اضطرابی 20

 

2-3: طبقه ­بندی اختلالات اضطرابی 21

 

2-4: اختلال اضطراب اجتماعی (هراس اجتماعی) 22

 

2-5: ملاک­های تشخیصی اضطراب اجتماعی در DSM – IV– TR 22

 

2-6: ملاک­های تشخیصی اضطراب اجتماعی در ICD-10 23

 

2-7: شیوع 24

 

2-8: سیر و پیش­آگهی 25

 

2-9: اختلالات همراه 25

 

2-10: تشخیص افتراقی 27

 

2-11: انواع فرعی تشخیصی 29

 

2-11-1: تعاریف DSM. 29

 

2-11-2: تفاوت­های بین انواع فرعی تشخیصی 31

 

2-12: جنبه های شخصیتی در بیماران مبتلا به اختلال هراس 35

 

2-13: ابعاد هراس اجتماعی 37

 

2-14: علت­شناسی اضطراب اجتماعی 52

 

2-14-1: دیدگاه روان پویشی 53

 

2-14-2: عوامل رفتاری 54

 

2-14-3: عوامل عصب ـ شیمیایی 55

 

2-14-4: عوامل شناختی 57

 

2-14-5: آسیب­شناسی شناختی هراس اجتماعی 59

 

2-15: مدل­های شناختی رفتاری 60

 

2-15-1: دو مدل منسجم شناختی رفتاری در اختلال هراس اجتماعی 60

 

2-15-2: مدل بازداری رفتاری 62

 

2-15-3: مدل کمبود مهارت های اجتماعی 63

 

2-16: درمان های هراس اجتماعی 64

 

2-16-1: درمان های رفتاری 65

 

2-16-2: درمان های شناختی و رفتاری 68

 

2-16-3: سایکودینامیک وروان درمانی میان فردی 72

 

2-17: تکنیک آموزش توجه (ATT) 75

 

2-17-1: پیشینه پژوهشی ATT 77

 

2-18: نتیجه­گیری 79

 

فصل سوم: فرایند روش­شناختی پژوهش 81

 

3-1: مقدمه 82

 

3-2: نوع تحقیق 82

 

3-3: آزمودنی­ها 83

 

3-3-1: جامعه آماری 83

 

3-3-2: شیوه نمونه گیری 83

 

3-3-3: ملاک­های شمول و عدم شمول: 84

 

3-4: ابزارهای گردآوری اطلاعات 84

 

3-4-1:پرسشنامه هراس اجتماعی (SPIN) 84

 

3-4-2: مصاحبه تشخیصی مبتنی بر SCID-I (فرست  و همکاران، 1996؛ 1389) 85

 

3-4-3: مقیاس اضطراب اجتماعی لیبوویتز (LSAS) 86

 

3-4-4: فرم کوتاه مقیاس ترس از ارزیابی منفی (BFNE) (لیری، 1983) 87

 

3-4-5: مقیاس ادراک از عملکرد سخنرانی (PSP) 87

 

3-4-6: تکلیف تشخیص کاوشگر (probe discrimination task) 88

 

3-5: شیوه انجام تحقیق 88

 

3-6: شیوه تحلیل داده­ ها 90

 

فصل چهارم: نتایج پژوهش 82

 

4-1: مقدمه 92

 

4-2: نتایج مربوط به مرحله اول تحقیق: 92

 

4-2-1: نتایج توصیفی مربوط به ویژگیهای جمعیت شناختی آزمودنی­های مرحله اول 93

 

4-2-2: نتایج توصیفی مربوط به پرسشنامه هراس اجتماعی 94

 

4-3: نتایج مربوط به مرحله دوم تحقیق (نتایج مربوط به اجرای مداخله): 95

 

4-3-1: شاخصهای توصیفی مربوط به ویژگیهای جمعیت­شناختی آزمودنی­ها در گروه های سه گانه و مقایسه آنها با یکدیگر 95

 

4-3-3: مقایسه میانگین متغیرهای پژوهش در گروه­های سه گانه در مرحله پیش آزمون 108

 

4-3-4: بررسی فرضیه ­های پژوهش 115

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری 92

 

5-1: مقدمه 141

 

5-2: خلاصه نتایج 144

 

5-3: بحث و نتیجه­گیری 146

 

5-4: محدودیت­های پژوهش 151

 

5-5: پیشنهادهای پژوهش 152

 

5-5-1: پیشنهادهای پژوهشی 152

 

5-5-2: پیشنهاد کاربردی 152

 

فهرست منابع 141

 

: مقدمه
 

   اضطراب[1] به منزله بخشی از زندگی هر انسان، در همه­ افراد در حدی اعتدال­آمیز وجود دارد (دادستان، 1389). منظور از اضطراب، هیجانی است ناخوشایند که همه ما درجاتی از آن را در قالب کلمه­هایی همچون “دلشوره”، “نگرانی”، “تنش” و “ترس” تجربه کرده­ایم. بنابراین آدمی غالباً در روبروشدن با موقعیت­های تهدیدآمیز یا تنش­زا احساس اضطراب و تنش می­ کند. این­گونه احساسات، واکنش­هایی بهنجار در برابر فشار روانی به شمار می­آید. اضطراب فقط هنگامی نابهنجار است که در برابر موقعیت­هایی روی دهد که اکثر مردم آنها را به راحتی حل و فصل می­ کنند (اتکینسون[2] و همکاران ، 1385). این حالت ممکن است جنبه مزمن و مداوم بیابد که در این صورت نه تنها نمی­توان پاسخ را سازش­یافته دانست بلکه باید آن را به منزله منبع شکست، سازش­نایافتگی و استیصال گسترده­ای تلقی کرد که فرد را از بخش عمده­ای از امکاناتش محروم می­ کند (دادستان، 1389).

 

اختلال­های اضطرابی، گروهی از اختلال­ها را در بر می­گیرد که در آنها اضطراب یا نشانه اصلی اختلال است یا اینکه وقتی شخص تلاش دارد رفتارهای غیر انطباقی معینی را کنترل کند گرفتار آن می­شود (اتکینسون و همکاران، 1385). فهرست اختلالات اضطرابی در “چهارمین نسخه راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی” (DSM-IV-TR[3]) شامل 12 مورد زیر است: (1) اختلال پانیک[4] با گذرهراسی (آگورافوبیا)[5] ، (2) اختلال پانیک بدون گذرهراسی، (3) گذرهراسی بدون سابقه اختلال پانیک، (4) هراس (فوبیا)­­های معین[6]، (5) فوبیای اجتماعی[7]، (6) اختلال وسواسی-اجباری[8]، (7) اختلال فشار روانی آسیب زاد[9]، (8) اختلال فشار روانی حاد، (9) اختلال اضطرابی فراگیر[10]، (10) اختلال اضطرابی ناشی از بیماری طبی عمومی، (11) اختلال اضطرابی ناشی از مواد، (12) اختلال اضطرابی­ای که جای دیگر ذکر نشده باشد (NOS) (سادوک[11] و سادوک، 1387). این طبقه در DSM-V نیز با همین نام قرار دارد. اما تفاوتی که وجود دارد این است که بسیاری از اختلالاتی که در DSM-IV-TR تحت عنوان اختلالات اضطرابی مطرح شده‌اند در راهنمای جدید در بین طبقات مجزای اختلالات اضطرابی، اختلالات وسواسی- عملی و اختلالات مرتبط با آن، و اختلالات مرتبط با سانحه و عوامل تنش‌زا، توزیع شده ­اند (2013، APA).

 

اختلال اضطراب اجتماعی ([12]SAD) یا هراس اجتماعی ([13]SP) رسماً به عنوان یک ماهیت بالینی متمایز، با انتشار DSM-III در سال 1980، شناخته شد. اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) ترسی مشخص و ثابت از شرمنده­شدن یا مورد ارزیابی منفی قرارگرفتن در موقعیت­های اجتماعی یا در زمان انجام فعالیتی در حضور دیگران است (سادوک[14] و سادوک[15]،1386). بنابراین از این موقعیت­ها بیشتر به واسطه اضطراب شدیدی که به همراه دارند پرهیز می­شود (ترک[16] و همکاران، 2001). SAD شایع است (فرماک[17]، 2002؛ کسلر[18] و همکاران، 2005)، تا آنجا که شیوع 13 درصدی این اختلال در جامعه، آن را در جایگاه سومین اختلال رایج روانپزشکی پس از اختلال افسردگی اساسی و وابستگی به الکل قرار داده است (کسلر و همکاران، 1994). معمولاً این اختلال به دوره­ای درازمدت از ناتوانی می­انجامد (براس[19] و همکاران، 2005) و مبتلایان به این اختلال از آسیب­های چشم­گیری درکارهای روزانه زندگی، روابط اجتماعی و شغلی رنج می­برند (ویتچن[20] و