رشتههای مختلف تحصیلی در مقیاسهای مختلف انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی وجود نداشت. همچنین میان عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر و مشغول به تحصیل در رشتههای ریاضی، علوم انسانی و علوم تجربی تفاوت معنیداری دیده نشد. از میان متغیرهای پیشبین، تنها انگیزه درونی توان پیش بینی عملکرد تحصیلی را داشت. بنابراین هیچ یک از فرضیات این تحقیق تأیید نشد. در پایان تبیینهای احتمالی نتایج مورد بحث قرار گرفت و بر اساس نتایج به دست آمده، پیشنهاداتی ارائه و محدودیتهای تحقیق بیان شد.
کلمات کلیدی: انگیزش تحصیلی، سازگاری اجتماعی، عملکرد تحصیلی، دوره تحصیلی متوسطه، دبیرستان، ابرکوه
فهرست مطالب
فهرست مطالب صفحه
فصل اول: طرح کلی پژوهش 1
1-1- مقدمه: 2
1-2- بیان مسأله:. 3
1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش: 5
1-4- متغیرهای اساسی پژوهش 6
1-5- اهداف پژوهش. 7
1-5-1- هدف کلی. 7
1-5-2- اهداف جزیی تحقیق 7
1-6- فرضیات پژوهش. 7
1-7- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها: 8
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش. 13
مقدمه. 14
2-1- مبانی نظری و پیشینه پژوهش. 14
2-1-1- انگیزش. 14
2-1-1-1- انواع انگیزه. 17
2-1-1-2- بی انگیزگی. 24
2-1-1-3- نظریه های عمده درتوضیح انگیزش. 22
2-1-1-4- نظریه های رفتاری انگیزش. 27
2-1-1-5- نظریه های شناختی انگیزش. 33
2-1-2- سازگاری اجتماعی. 37
2-1-2-1-مؤلفه های سازگاری اجتماعی. 41
2-1-2-2-پایه های نظریه سازگاری اجتماعی . 49
2-2- پیشینه پژوهشی 49
2-2-1- تحقیقات انجام شده در خارج کشور 61
2-2-2- تحقیقات انجام شده در داخل کشور 60
فصل سوم: روش پژوهش 69
3-1- روش پژوهش. 69
3-2- جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری 70
3-2-1- جامعه آماری. 70
3-2-2- نمونه و روش نمونه گیری. 70
3-3- ابزارهای پژوهش 71
3-3-1- پرسشنامه انگیزش تحصیلی. 71
3-3-2 – پرسشنامه سازگاری اجتماعی 72
3-4- نحوه اجرای پرسشنامه و جمع آوری داده ها 80
3-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها. 74
فصل چهارم: یافته های تحقیق 75
مقدمه 76
4-1- یافته های توصیفی 76
2-2- یافته های استنباطی 84
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری. 97
5-1- بحث و نتیجه گیری یافته های تحقیق 98
5-2- پیشنهادهای پژوهشی. 102
5-2-1- پیشنهادات اجرایی 102
5-2-2- پیشنهادات پژوهشی 102
5-3- محدودیت های پژوهش. 102
فهرست منابع 105
پیوست ها. 118
مقدمه:
انگیزهها[1] نیروهای محرکی هستند که در موجود زنده، حالتی از نشاط و فعالیت را بر میانگیزند.انگیزهها عامل بروز رفتار هستند و او را به سوی هدف یا هدفهای مشخصی راهنمایی می کنند. آنها، وظایف ضروری و مهمی برای موجود زنده انجام می دهند. انگیزش به معنای وسیع و تحت عنوان علت یا چرایی رفتار،تمامی روانشناسی را در بر میگیرد(خداپناهی، 1385: 19).
انگیزه پیشرفت تحصیلی به عنوان یکی از انگیزههای روانی است. انسان خواهان پیشرفت و ترقی در تمام ابعاد زندگی میباشد، یکی از این پیشرفتها که خود نیز می تواند زمینهساز پیشرفتهای دیگر باشد پیشرفت تحصیلی به عنوان ملاک ارزیابی و گزینش افراد در مراحل مختلف شغل و رشته تحصیلی میباشد. از مهمترین عواملی که می تواند در یادگیری توأم با موفقیت یادگیرنده نقش داشته باشد، انگیزه پیشرفت تحصیلی است. دانش آموزان با باورهای انگیزشی مثبت، همچون حفظ اهداف درونی برای یادگیری و نیاز به پیشرفت تحصیلی بالا، بیشتر از دانش آموزان دارای باورهای انگیزشی پایین در پردازش عمیق، بسط و سازماندهی تکالیف، درگیر میشوند. انگیزش درونی یکی از تعیینکننده های گرایش به مطالعه و یادگیری است و ترس از شکست در افراد با انگیزه درونی پایین، دیده شده است ( قربانی، 1386: 1). سازگاری اجتماعی یک سازه کلان است که دسته ای از مؤلفه های خاص را در بر میگیرد که روی هم رفته عمکرد تحصیلی مطلوب را پیش بینی می کنند (والز و لیتل[2]، 2005). عوامل گوناگونی از جمله عوامل تحصیلی، رفتاری و اجتماعی به منظور تشکیل الگوهای سازگاری، با هم و به عنوان یک نظام یکپارچه عمل می کنند و بر هم تاثیر متقابل دارند. انواع انگیزه های درونی و بیرونی اثر متفاوتی بر عملکرد تحصیلی و سازگاری اجتماعی دارد. در این میان انگیزش درونی می تواند نقش تسهیل گرانهای را در سازگاری اجتماعی داشته باشد و انگیزش بیرونی اثر مخربی بر سازگاری اجتماعی خواهد داشت (ملنیک[3] و همکاران، 2008).
1-2- بیان مسأله:
در نظام آموزشی ایران، ملاک قضاوت و ارزیابی موفقیت و عدم موفقیت همه ارکان آموزشی از جمله رویکرد کلی نظام، گروه آموزش دهندگان، سیستم مدیریت و دانش آموزان در قالب متغیر عملکرد تحصیلی نمود پیدا می کند. بنا بر این همه دست اندر کاران آموزش همواره در تلاش برای رسیدن به مولفهها و فرآیندهایی هستند که عملکرد تحصیلی دانش آموزان را بهبود بخشند. عملکرد تحصیلی به عنوان نمود عینی نتیجه و برآیند همه فعالیتهای آموزشی، به جنبههای قابل مشاهده یادگیری اشاره می کند. عملکرد همان محصول یادگیری است و ما با مشاهده تغییرات حاصل در عملکرد شخص استنباط میکنیم که در او یادگیری اتفاق افتاده است. عملکرد تحصیلی، همان نتایج عملکردی است که نشان میدهد یک دانشآموز تا چه حد به اهداف خاص مورد نظر در فعالیتهای آموزشی رسیده است (وولفولک، 2007).
نتایج پژوهشهای کوپر[4] نشان داده که علاوه بر ساختار و محتوای آموزشی کلاس، عوامل گوناگونی از جمله سلامت روان، تواناییهای شناختی، عوامل انگیزشی، هیجانها و ویژگیهای فردی و خانوادگی نقش عمدهای در سطح عملکرد تحصیلی دانش آموزان دارند (پاشایی و همکاران، 1388).
گیج و برلاینر[5] (1996)، انگیزه را به موتور یا فرمان اتومبیل تشبیه می کنند که شخص را برای رسیدن به هدف خاصی وادار به فعالیت می کند (ظهیری ناو و رجبی، 1388: 70). انگیزه تحصیلی، انگیزه روانشناختی فراگیری است که با اثرگذاری بر انواع مختلف فعالیتهای تحصیلی به تمایل فرد برای رسیدن به هدفهای تحصیلی اشاره دارد. این سازه با حصول آگاهی از چگونگی تأثیر فرایندهای شناختی–انگیزشی شخص روی فعالیتهایی که برای پیشرفت تحصیلی وی اهمیت دارند، برآورد میشود (شهنی ییلاق و همکاران، 1384: 48 ).
در نظام طبقه بندی دسی[6]، شوارتز[7] و رایان[8] (1985 )، افراد، در سه نوع جهتگیری انگیزشی قرار میگیرند: افراد با جهتگیری انگیزشی بیرونی[9]، افراد با جهتگیری انگیزشی درونی[10] و افراد بدون انگیزه[11](بحرانی، 1384: 105). افرادی که دارای انگیزش درونی هستند، برای خود اهدافی تعیین می کنند و در جهت رسیدن به آن میکوشند. در واقع اگر آنان احساس کنند که در انجام فعالیتهای مورد علاقه خود، در فشار هستند؛ سطح انگیزش یا علاقه درونی آن ها کاهش مییابد. افراد با انگیزش بیرونی به جای تمرکز بر تکلیف و احساس رضایت، با انجام خوب آن، در انتظار نوعی پاداش یا تنبیه اجتماعی هستند. افراد بدون انگیزه، مانند افرادی که دارای انگیزش بیرونی هستند خود را شایسته نمیدانند. این افراد، در مقایسه با همسالان خود که دارای انگیزش بیرونی هستند، بعد از مدتها تلاش برای انجام تکلیف و صرف انرژی و وقت، آن را رها می کنند. ادراک شایستگی و کنترل در آنان، چنان پایین است که در موقعیتها احساس درماندگی می کنند.کوشش برای این افراد یک عمل بیفایده است. آنان موفقیت و شکستهای خود را نتیجه عوامل بیرونی و کنترل ناپذیر میدانند (دسی، اسکوارتز، شین من[12]، و رایان: 1981، به نقل از بحرانی، 1384: 105).
علاوه بر انگیزش که تا حد زیادی ناظر بر عوامل فردی یادگیری است، یادگیری در محیط و در کنش با دیگران انجام میشود. هر انسانی آگاهانه یا ناآگاهانه میکوشد تا نیازهای متنوع و گاه متناقضش را در محیط زندگی خود برآورده کند، و از آنجا که باید نیازهای خود را در قالب ساخت اجتماعی برآورده کند، سازگاری او لاجرم سازگاری اجتماعی است (والی پور، 1360، به نقل از مظاهری و افشار، 1388).
سازگاری اجتماعی[13] به عنوان مهمترین نشانه سلامت روان از مباحثی است که در دهههای اخیر توجه بسیاری از جامعهشناسان، روانشناسان و به ویژه مربیان را به خود جلب کرده است (نظیری، 1381، به نقل از مظاهری و همکاران، 1385 :17). از دیدگاه انجمن روانشناسی آمریکا سازگاری اجتماعی هماهنگ ساختن رفتار به منظور برآورده ساختن نیازهای محیطی است که غالباً مستلزم تکانهها، هیجانات یا نگرشها میباشد (حجاری و همکاران، 1385: 52). گودشتاین و لانیون[14](1995، به نقل از خوش کنش و همکاران، 1389) سازگاری را فرایند پیوستهای تعریف کردهاند که در آن، تجارب یادگیری اجتماعی شخص توانایی و مهارتهایی را فراهم میسازد که از آن طریق میتوان به ارضای نیازها پرداخت.
پژوهشهای متعددی در نظامهای آموزشی مختلف انجام شده است و به صورت تجربی نیز رابطه و اثر مثبت و معنادار عوامل انگیزشی و سازگاری اجتماعی را با عملکرد تحصیلی نشان داده است. این در حالی است که در نظام آموزشی ایران و به ویژه در شهر ابرکوه، پژوهشی که به طور خاص و با روش علمی رابطه این متغیرها را بررسی کرده باشد، انجام نشده است. لذا در این تحقیق، رابطه عوامل انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی با عملکرد تحصیلی در دوره متوسطه به عنوان یک نیاز اساسی در برنامه ریزیهای آموزشی بررسی شد.
1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش:
انگیزهها نیرویی قوی در فرآیند یاددهی-یادگیری هستند، به طوریکه حتی غنیترین و بهترین برنامه های کارآموزی و آموزش سازماندهی شده نیز در صورت فقدان انگیزه در فراگیران، سودمند نخواهند بود. یکی از مهمترین مسایل تأثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان انگیزه میباشد. انگیزه تحصیلی یکی از ملزومات یادگیری به حساب میآید و چیزی است که به رفتار شدت و جهت میبخشد و در حفظ تداوم آن به یادگیرنده کمک می کند. در واقع انگیزه آن چیزی است که به یادگیرنده انرژی میدهد و فعالیتهای او را هدایت می کند. از آنجا که انگیزه تحصیلی مستقیماً با میزان یادگیری و پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان در ارتباط است، لازم است برای ایجاد یک نظام آموزشی موفق و پویا به این امر مهم توجه بیشتری شود. کم توجهی نسبت به مشکلات دانش آموزان بیگمان سبب تراکم و گره خوردن مشکلات با یکدیگر و به وجود آمدن نابسامانیهای روحی و آموزشی مختلف برای آنان خواهد شد. چنین غفلتهایی از یک طرف باعث اتلاف منابع انسانی و از طرف دیگر باعث افت کیفیت نیروی انسانی میشود. متاًسفانه یکی از مشکلات شایع نظامهای آموزشی در بسیاری از کشورها، پایین بودن سطح انگیزه تحصیلی در بین یادگیرندگان میباشد که سالانه زیانهای علمی، فرهنگی و اقتصادی زیادی را متوجه دولتها و خانوادهها می کند و نظام آموزشی کشورها را با افت تحصیلی مواجه میسازد(رمضانی و افشار، 1389: 12).
انگیزش نمیتواند از چارچوب اجتماعی که آن را احاطه کرده است جدا شود. در درون هر جامعه، یک سری ارزشهای اجتماعی و اهداف فرهنگی وجود دارد که باید در نظر گرفته شود. افراد آدمی فقط با غذا و آب زندگی نمیکنند، بلکه انگیزههایی وجود دارند که شرایط اجتماعی و فرهنگی موجب بروز آن میشود. همچنین، انگیزش، در ارتباط با ارزشهای دیگران تغییر می کند. به عنوان مثال تحقیقات نشان میدهد که یادگیری بهوسیله همکاری با یادگیرنده تسهیل میشود (دریسکول[15]،308:1993). ارتباط در کلاس درس، خواه شناختی و یا عاطفی باشد، انتقال دهنده یافتهها از فردی به فرد دیگر و از یک گروه به گروه دیگر است. به عنوان مثال، نگرشی که فرد دارد یا ادراکات شخصی او در انگیزه او تاثیر میگذارد. رابطه بین انگیزش و پیامدهای مربوط به مدرسه مانند عملکرد تحصیلی و بهزیستی تحصیلی به خوبی جای خود را در تحقیقات آموزش و پرورش باز کرده است (دسی و رایان، 2000، به نقل از والز و لیتل، 2005).
انگیزش افراد در موقعیتهای تحصیلی پاسخها، تمایلات و کنشهای آنها را تحتتأثیر قرار میدهد. این سازه نقش مهمی در تعلیم و تربیت دارد. به عبارت دیگر، افرادی که انگیزش درونی دارند، از سازگاری اجتماعی برخوردارند و برای موفقیت تحصیلی تلاش می کنند و بر این باورند که با سعی و کوشش خود میتوانند موفق گردند. با توجه به این مسائل، معلمان با شناخت انگیزش دانش آموزان میتوانند در زندگی اجتماعی افراد نیز تاثیرگذار باشند. تحقیقات نشان دادهاند که انگیزش با سطح فعالیت افراد در موقعیتهای یادگیری ارتباط دارد (پینتریچ[16]،2000).
1-4- متغیرهای اساسی پژوهش
متغیر پیشبین اول: انگیزش تحصیلی (درونی، بیرونی و بیانگیزهگی)
متغیر پیشبین دوم: سازگاری اجتماعی
متغیرهای تعدیل کننده:جنسیت، رشته تحصیلی
متغیر کنترل: مقطع تحصیلی، شهر محل سکونت و پایه تحصیلی
متغیر وابسته یا ملاک: عملکرد تحصیلی
1-5- اهداف پژوهش
1-5-1- هدف کلی
هدف اصلی این پژوهش، بررسی رابطه انگیزش تحصیلی وسازگاری اجتماعی با عملکرد تحصیلی دردانشآموزان پایه سوم دبیرستان شهرستان ابرکوهدر سال تحصیلی 93-1392میباشد
1-5-2- اهداف جزیی تحقیق
با توجه به هدف کلی فوق، اهداف جزیی زیر تدوین شده است:
الف- بررسی رابطه انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی دانش آموزان
ب-پیش بینی عملکرد تحصیلی دانش آموزان توسط متغیرهای انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی
پ- مقایسه انگیزش تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر رشتههای علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی-فیزیک
ت- مقایسه سازگاری اجتماعی دانش آموزان دختر و پسر رشتههای علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی-فیزیک
ث- مقایسه عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر رشتههای علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی-فیزیک
1-6- فرضیات پژوهش
بین انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی در دانش آموزان پایه سوم دبیرستان شهرستان ابرکوه رابطه وجود دارد.
عملکرد تحصیلی دانش آموزان پایه سوم دبیرستان شهرستان ابرکوه توسط متغیرهای انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی پیش بینی میشود.
بین انگیزش تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر رشتههای علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی-فیزیک پایه سوم دبیرستان شهرستان ابرکوه تفاوت معنادار وجود
