1-1 بیان مسئله 1

 

1-2 هدف پژوهش 5

 

1-3 سؤال پژوهش 5

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

 

2-1 پیشینه نظری 8

 

2-1-1 مسئله پژوهش 8

 

2-1-2 انواع مسئله 10

 

2-1-2-1 انواع مسئله بر اساس نتایج حاصل از آن 10

 

2-1-2-1-1 مسئله افزایشی 10

 

2-1-2-1-2 مسئله اصلاحی 10

 

2-1-2-1-3 مسئله اثباتی 10

 

2-1-2-1-4 مسئله ردی 11

 

2-1-2-1-5 مسئله ترکیبی 11

 

2-1-2-2 انواع مسئله بر اساس اسم پرسشی 11

 

2-1-2-2-1 تحلیلی: 11

 

2-1-2-2-2 ادراکی 11

 

2-1-2-2-3 توصیفی 11

 

2-1-2-2-4 تاریخی 12

 

2-1-2-2-5 جغرافیایی 12

 

2-1-2-2-6 انسانی 12

 

2-1-2-2-7 کمی 12

 

2-1-2-2-8 سنجشی 12

 

2-1-2-2-9 تحلیل اعتبار 12

 

2-1-2-2-10 تفسیری 12

 

2-1-3 معیارهای مسئله پژوهشی مناسب 13

 

2-1-4 تفاوت سؤال و مسئله و مشکل 16

 

2-1-5 راه‌های دست‌یابی به مسئله پژوهش 17

 

2-1-6 تهدیدات و موانع انتخاب مسئله رساله 20

 

2-2 پیشینه پژوهشی 21

 

2-3 نتیجه‌گیری 32

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

3-1 روش پژوهش 34

 

3-2 ابزار پژوهش 35

 

3-3 روش گردآوری اطلاعات 35

 

3-3-1 گام نخست: کسب اطلاعات و آمادگیهای لازم: 36

 

3-3-2 گام دوم: مطالعهی پژوهشهای مرتبط با موضوع و مطالعه پیشینه نظری   37

 

3-3-3 گام سوم: تدوین سؤالات محوری 37

 

3-3-4 گام چهارم: انجام مصاحبه‌های اولیه و درک نقاط قوت و ضعف آنها   38

 

3-3-5 گام پنجم: انجام و رعایت استلزامات پیش از مصاحبه: 38

 

3-3-5-1 ارائه راهنمای مصاحبه به مشارکت‌کنندگان 38

 

3-3-5-2 جلب رضایت و همکاری مشارکت‌کنندگان جهت انجام مصاحبه 38

 

3-4 ملاحظات اخلاقی 39

 

3-5 مشخص نمودن میدان پژوهش و نحوه دستیابی به مشارکت‌کنندگان: 40

 

3-6 انجام مصاحبه 42

 

3-7 نحوه کدگذاری اطلاعات گردآوری‌شده 44

 

3-8 شیوه تحلیل اطلاعات 46

 

3-9 اعتبار یافته‌های پژوهش 48

 

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش

 

4-1 استخراج مفاهیم، مقوله‌ها و تم‌های حاصل از مصاحبه با دانشجویان دکتری علوم انسانی 51

 

4-2 استخراج مفاهیم، مقوله‌ها و تم‌های حاصل از مصاحبه با دانشجویان دکتری علوم پایه 73

 

4-3 استخراج تم‌های مشترک حاصل از مصاحبه با دو گروه دانشجویان رشته‌های علوم انسانی و علوم پایه 88

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

 

5-1 نتایج و تفاسیر 92

 

5-1-1 تخصص علمی استاد راهنما 93

 

5-1-2 منش و ویژگی‌های شخصیتی استاد راهنما 94

 

5-1-3 توانمندی دانشجو 96

 

5-1-4 انگیزه دانشجو 98

 

5-1-3 مهارت های دست یابی به منابع کشف مسئله پژوهش 99

 

5-1-3-1 بهره‌گیری از طرح‌ها، اولویت‌ها و پیشنهادات پژوهشی 99

 

5-1-4 مکاتبه با افراد ذی‌صلاح 101

 

5-1-4 ویژگی‌های مسئله مناسب پژوهش 102

 

5-1-4-1 علاقمندی پژوهشگر به موضوع پژوهش: 102

 

5-1-4-2 بدیع بودن و پرهیز از تکرار گرایی در انتخاب مسئله پژوهش   105

 

5-1-4-3 کاربردی بودن و مفید بودن پژوهش 107

 

5-1-5 عوامل موثر در کشف مسئله مناسب پژوهش 108

 

5-1-5-1 مطالعه پژوهش‌های قبلی و کسب تخصص در زمینه مسئله پژوهش 109

 

5-1-6 تدارک توشه سفر پژوهش 110

 

5-1-6-1 توجه به مواد اولیه و امکانات در دسترس 110

 

5-1-7 فراز و نشیب‌های پیش روی محقق در انتخاب مسئله پژوهش 112

 

5-1-7-1 روحیه مدرک‌گرایی و پژوهش رفع تکلیفی 113

 

5-1-7-2 پراکندگی و وسعت در حوزه پژوهش 114

 

5-1-8 صرف زمان 115

 

5-2 جمع‌بندی بحث و نتیجه‌گیری 117

 

5-7 محدودیت‌های پژوهشی 123

 

5-6 پیشنهادات پژوهش 124

 

5-6-1 پیشنهادات کاربردی 124

 

5-6-2 پیشنهادات پژوهشی 125

 

پیوست 2

 

اجازه‌نامه پژوهش 2

 

سؤالات محوری پژوهش 3

 

فهرست جداول                                    

 

جدول 3-1 اطلاعات دموگرافیک پژوهیدگان 42

 

جدول 4-1 کلیه مقوله‌ها و مفاهیم استخراج‌شده از تجربیات دانشجویان دکتری علوم انسانی جهت انتخاب مسئله پژوهش 52جدول 4-2 تم‌های اصلی استخراج‌شده از تجربیات دانشجویان دکتری علوم انسانی جهت انتخاب مسئله پژوهش 71

 

جدول 4-3 کلیه مقوله‌ها و مفاهیم استخراج‌شده از تجربیات دانشجویان دکتری علوم پایه جهت انتخاب مسئله پژوهش 74

 

جدول 4-4 تم‌های استخراج‌شده از (مصاحبه) تجربیات دانشجویان دکتری علوم پایه جهت انتخاب مسئله پژوهش 87

 

جدول 4-5 مجموعه تم‌های مشترک حاصل از تجربیات دانشجویان دکتری علوم انسانی و علوم پایه در انتخاب مسئله پژوهش 89

 

فهرست اشکال                          

 

شکل 2-1 انواع مسئله (قبول،1390؛ فرهنگی و صفر زاده، 1385؛ رضی، 1391)   12

 

شکل 2-2 ویژگی‌های مسئله پژوهش با بهره گرفتن از پیشینه موجود 16

 

شکل 2-3 فرآیند یافتن مسئله شایسته پژوهش (کراسول، 2005؛ الیس و لوی، 2008).   20

 

شکل 4 -1 روابط تم‌های مشترک مستخرج از تجربیات دانشجویان دکتری علوم انسانی و علوم پایه جهت انتخاب مسئله پژوهش 91

 

           چکیده

 

یکی از دغدغه‌ها‌ی اصلی دانشجویان دکتری انتخاب مسئله پژوهش برای انجام رساله‌ی است که در این مسیر آنها با چالش‌های جدی مواجه هستند. هدف از این پژوهش، بررسی تجارب زیسته دانشجویان دوره‌ی دکتری رشته‌های علوم انسانی و علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد در انتخاب مسئله رساله‌ دکتری بود. جامعه پژوهش کلیه‌ی دانشجویان دوره‌ی دکتری دانشکده علوم پایه و دانشکده های علوم انسانی در سال 1393-1392 بودند. نمونه پژوهش شامل 25 نفر از این دانشجویان بود، به شیوه‌ی نمونه‌گیری هدفمند و مبتنی بر ملاک انتخاب شدند. پژوهش حاضر از رویکرد کیفی و با روش پدیدارشناسی توصیفی انجام پذیرفته است. ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه نیمه ساخت‌یافته بود. برای تحلیل اطلاعات از روش تحلیل تفسیری و رویکرد مقایسه مداوم استراوس و کوربین استفاده شد. جهت کسب اعتبار پژوهش از روش‌های توصیف غنی و انتخاب هدفمند مشارکت‌کنندگان، نگارش یادداشت‌های تأملی، کفایت اجماعی و کدگذار ثانوی استفاده شد. یافته‌های پژوهش بر اساس مصاحبه با دو گروه از دانشجویان دکتری رشته‌های علوم انسانی و علوم پایه برای انتخاب مسئله پژوهش، در قالب ده مضمون مشترک: مضمون اول تخصص علمی استاد راهنما، مضمون دوم ویژگی‌های شخصیتی استاد راهنما شامل رابطه استاد راهنما- استاد مشاور- دانشجو و رهبری استاد راهنما می باشد؛ مضمون سوم توانمندی دانشجو شامل جسارت علمی و صبر و شکیبایی وی برای ورود به عرصه های مجهول و کمتر توجه شده می باشد؛ مضمون چهارم انگیزه دانشجو؛ مضمون پنجم مهارت‌های دست‌یابی به منابع کشف مسئله پژوهش شامل: بهره‌گیری از اولویت‌ها و طرح‌ها و پیشنهادات پژوهشی، مکاتبه با افراد ذی صلاح می‌باشد؛ مضمون ششم ویژگی‌های مسئله پژوهش شامل: علاقمندی پژوهشگر به موضوع پژوهش، بدیع بودن، کاربردی بودن می‌باشد؛ مضمون هفتم عوامل موثر بر شناسایی و کشف مسئله مناسب پژوهش که شامل: مطالعه عمیق و دقیق پژوهش قبلی می باشد؛ مضمون هشتم تدارک توشه سفر پژوهش شامل: دسترسی به منابع و امکانات و افزایش توانمندی در بهره‌گیری از منابع موجود می باشد؛ مضمون نهم فراز و نشیب‌های پیش رو محقق در انتخاب مسئله پژوهش که شامل: عدم وجود روحیه مدرک‌گرایی و انجام پژوهش رفع تکلیفی، وسعت و پراکندگی حوزه پژوهش می باشد و آخرین مضمون مشترک زمانبر بودن فرآیند انتخاب مسئله می‌باشد؛ کشف و طبقه بندی شدند.

 

کلید واژگان: تجربه زیسته، انتخاب مسئله، رساله دکتری، علوم انسانی، علوم پایه                                         

 

1-1 بیان مسئله

 

از وظایف عمده آموزش عالی رشد دانشجویان از طریق افزایش دانش، مهارت، نگرش‌ها و توانایی‌ها و توان‌بخشی آنان به عنوان فراگیری دائماً نقاد و متفکر است. این هدف زمانی حاصل خواهد شد که نظام آموزش عالی مبتنی بر پژوهش و تحقیق باشد، به فعالیت‌های پژوهشی میدان عمل ببخشد، جاذبه‌های پژوهشی را فراهم و از نتایج و فرآیندهای آنها در تحول و گسترش کلیه ابعاد زندگی انسان، استفاده نماید و در رشد و اعتلای بسیاری از زمینه‌های علمی و عملی جامعه گام بردارد (عزیزی، 1385؛ اتزکویتز[1]، 2003؛ گدازگر و علیزاده اقدم، 1385). پیشرفت هر جامعه‌ای در نتیجه پژوهش حاصل می‌گردد. افزون بر این، پژوهش یاری‌رسان انسان در پیدا کردن راه‌حل مسئله و حل تضادهاست (کومار، 1381: 5؛ آبرامسون[2]، 2002). یکى از اهداف سازمان‏هاى آموزشى و تحقیقاتى، تربیت و پرورش انسان‏هایى توانمند در