در بخش طب کهن با درنظر داشتن نوع گیاهانی که در منطقه تحقیق مورد استفاده مردم بود، کتب معتبر اعم از قدیم و جدید مطالعه شد تا کاربردهای گیاهان ذکرشده در آنها بررسی شود و سپس، در بخش قیاس این کاربردها با هم مقایسه شدند و در مواردیکه استفادههای درمانی یکسانی دیده میشد بهمنزله مهر تاییدی بر صحت مطالب گردآوری شده در تحقیق محسوب میگشت. در حال حاضر بسیاری از جوانان به یادگیری روش درمان سنتی علاقمند شده اند، دلیل این امر می تواند در نتیجه بازدهی خوب درمان سنتی و به ویژه برای درمان بیماریهای جزئی و یا عدم درمان قطعی برخی بیماریهای حاد با بهره گرفتن از روشهای درمانی نوین باشد.
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
نکاتی که در این تحقیق به آن برخورد شد عبارتند از:
-
- دانش بومی گیاهان دارویی تنها در مورد خواص و کاربرد گیاهان دارویی نیست بلکه در مورد ویژگیهای اکولوژیکی گیاهان نیز اطلاعات گرانبهایی دارد که حتی بدون نیاز به عملیات اکولوژیکی و صرف زمان زیاد میتوان پراکنش تقریبی آنها را برآورد نمود. با توجه به اطلاعات دریافت شده از مردم بومی و ارائه آنها، پراکنش تقریبی و نیازهای اکولوژیکی گونه های دارویی مورد استفاده مردم مشخص می شود. بهگونه ای که حضور برخی از گونه ها را باید در دامنههای سنگلاخی و شیبدار و برخی گونه ها را در خاکهای دارای رطوبت بیشتر جستجو کرد. همچنین با بهره گرفتن از دانش بومی میتوان اطلاعات ارزشمندی پیرامون خواص دارویی، اندام دارویی، زمان رویش، تعیین بهترین زمان جمعآوری، و نیز یافتن مناطقی که پتانسیل رویشی برای پرورش این گیاهان را دارند کسب کرد.
-
- بر طبق نظر افراد بومی گیاهان دارویی در گذشته بیشتر از حال مورد استفاده قرار میگرفتند و تغییر در محیط و شرایط زیست باعث شده تا از برخی گیاهان تنها نامی باقی مانده باشد و مردم اطلاعات زیادی در مورد آن گیاهان نداشتهباشند. این مطلب بسیار مهمی است چراکه نشان میدهد تخریب دائمی زیستگاه گیاهان دارویی، کاهش آنها و دانش مربوط به آنها و نیز انتقال ناقص این دانش به نسلهای بعدی چه عوارضی را در پی خواهد داشت و پاسخی است به اینکه امروزه تعداد درمانگران محلی کم شده و این تعداد نیز بیشتر از افراد مسن تشکیل شده اند.
اما علیرغم پیشرفت رفاه اقتصادی- اجتماعی، توسعه جادهها و امکانات درمانی، فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی برای درمان برخی بیماریها هنوز در این مناطق ادامه دارد. طی مصاحبهای که با تعدادی از مراجعهکنندگان به این روش درمانی انجام شده، این نتیجه بهدست آمد که استفادهکردن از روشهای طب سنتی با میزان اعتقاد افراد به اثر بخشی روش درمانی مرتبط بوده است. به طوریکه افرادی که جهت درمان بیماری خود به این مراکز مراجعه مینمایند وقتی آثار بهبودی را در خود میبینند اغلب به صورت خانوادگی به این درمانگران مراجعه کرده و بعضاً سایر خویشاوندان و اقوام خود را نیز تشویق به مراجعه مینمایند. و نیز اینکه نسبت به درمانگران محلی و روشهای درمانی سنتی نوعی قداست و جایگاه معنوی قائلند و بسیاری از آنان بهاین نوع درمان امیدوارتر هستند. حتی در جوانان تمایل به یادگیری توانایی استفاده از داروهای گیاهی برای درمان بیماریهای گوناگون مشاهده می شود. از نکات قابل توجه دیگر تغییر زیادی است که در ظاهر مغازههای عطاری دیده می شود، بدین شکل که به جای عنوان عطاری معمولا از عنوان داروهای گیاهی یا گیاهدرمانی استفاده میگردد و ویترین مغازه نیز متناسب با نامش تغییر کرده است. فروشتدگان معمولا جوان هستند و در پاسخ به پرسشهایی که مردم در مورد بیماریشان دارند درباره ترکیبات داروی گیاهی و نمونه شیمیایی آن توضیح داده و به بیضرر بودن داروی گیاهی اشاره می کند.
در گسترش استفاده از روشهای درمان گیاهی این نکات قابل اهمیتند؛
-
- خطر مصرف بیرویه داروهای شیمیایی.
-
- برخی بیماریها با داروهای جدید قابل علاج نیستند.
-
- داروهای جدید علاوه بر فواید مضراتی هم دارند.
-
- برخی داروهای جدید پس از مدتی مضر اعلام شده اند.
-
- با مصرف داروهای جدید بیماریهای جدیدی ایجاد شدهاست.
-
- استفاده از داروهای گیاهی سنتی را هر کسی می تواند یاد بگیرد و استفاده کند.
-
- آنچه مشخص است اینکه داروهای گیاهی پس از آزمایش و خطاهای متعدد در گذشته های دور مهر تأیید فرهنگ انسانی خورده است، ضمن اینکه ایمنی آن به دلیل هماهنگ بودن محیط بومزاد با انسانهای آن تا حدود زیادی تضمین شدهاست.
علیرغم نکات مثبت ذکر شده امر بسیار مهمی که در ارتباط با استفادههای نوین از داروهای گیاهی قابل بحث است مضرات جانبی آن است. انسان جامعه سنتی دانشی گسترده در باب شناخت گیاهان، بخشهای مورد استفاده و نحوه استفاده از آن، طرز تهیه داروی گیاهی به صورتهای مختلف جوشانده، بخور، خوراکی، ضماد و … جایگزینهای آنها دارد ولی در حال حاضر مصرف داروهای گیاهی بهسبک صنعتی که به صورت بستهبندی ارائه می شود، عیبی عمده دارد و آن اینکه فرهنگ طبسنتی را از دسترس عامه مردم خارج میسازد. دیگر نسلهای جدید گیاهان طبی را نمیشناسند و از شیوه های طبسنتی اطلاع زیادی ندارند. برخی پزشکان جدید نیز عمدتا بر علیه طبیبان سنتی داد سخن می دهند و کار آنها را بیاهمیت جلوه می دهند ولی به این نکته توجه ندارند که با جمعآوری و انسجام بخشیدن به دانش پزشکی توده مردم و آزمایشهای لازم روی مواد مورد استفاده میتوان شیوه های پزشکی نوین را امنیت بیشتری بخشید، ضمن اینکه فرهنگ مردم نیز حفظ شدهاست.
علاوهبر گیاهان دارویی مواد حیوانی و معدنی نیز کاربردهای عمدهای در درمان یا پیشگری بیماریها دارند. بخشهای مختلف بدن حیوانات همچون اسبل(برای حبس بول) کلهپاچه( برای شکستگیها)، پشم گوسفند (برای سینهدرد)، و … و همچنین محصولات دامی همچون لبنیات و مواد معدنی همچون نمک(برای سردرد و ترس و …) و آبهای معدنی(برای پادرد و …) و بسیاری دیگر در زندگی روزمره انسانهای نقاط مختلف جهان سهمی عمده دارند.
در کنار اینها از شیوه هایی همچون طب سوزنی که با شناخت کامل بدن و نقاط درد، سعی در بهبود بیماری دارد و حجامت که متکی به تصفیه خون و فعال ساختن نظام بدن است و همچنین شیوه هایی همچون رگزنی، هیپنوتیزم، زالواندازی و … نیز در طبسنتی استفاده میگردد. این شیوه ها غالبا همدیگر را کامل نموده و گاهی جایگزین میگردند.
عقاید و باورداشتهای هر قومی در زمینه های گوناگون با توجه به شیوه زندگی در عمق فکر و ذهن آن قوم ریشه دارد و هنگامیکه با دید باز و تفکری ژرف به این مفاهیم توجه داشته باشیم، درخواهیم یافت که حتی در افراطیترین این دستورات راز و رمزی پنهان است که، جلوههایی از اندیشهها و گرایشهای نیاکان ماست. ریشهیابی و تحلیل این باورها که در زمانهای دراز، دگرگونیهایی بهخود گرفته، در اثر پیشرفت روزافزون بشر به دست فراموشی سپرده شدهاست. بسیاری از این باورها نشاندهنده عدم شناخت کامل بشر اولیه از محیط و طبیعت اطرافش بودهاست که امروزه بهسبب بالارفتن علم و آگاهی او به صورت پندار و خرافه درآمده، ولی بررسی شیوه های درمانی و باورهای مرتبط با آن بهعنوان گنجینههای مسیر تکاملی و پیشرفت اندیشههای بشری، نمونههایی از میراث معنوی ما هستند که باید بهثبت رسانده شود. نمونهای از این باورها، برخی از کاربردهای درمانی است که گاها برای ما عجیب مینماید و در علم پزشکی کهن و جدید نیز تایید نمی شود.
اما این باورها بهسبب ریشه داشتن در فرهنگ مردم دارای عمیقترین بنمایههای عقیدتی، انسانی و اجتماعی است. در شکل گیری آنها اراده مستقیم و رویکرد عامرانهای در کار نبوده و حاصل تبیین ذهنی و عاطفی مردم و نوع ارتباط و نگرش آنان بههستی و محیط زندگیشان است. این باورها متناسب با قومها و ملیتهای گوناگون علتها و شاکلههای متفاوتی دارند. برخی از آنها زمینههای مذهبی دارند و بعضی هم با نوع زندگی، شرایط اقلیمی و فرهنگ خاص مردم یک منطقه ارتباط مستقیم دارد. در حوزههای متفاوت جغرافیایی و فرهنگی روشهای گوناگونی برای درمان بهکار برده میشود. این روشها که درتمام مناطق ایران وجود دارد، راهکاری بودهاست برای مبارزه با بیماری و با بهره گرفتن از منابع طبیعی و در دسترس. این اعمال، در بیشتر مواقع، علاوهبر کارکرد روانی و جسمی غلبه بر بیماری که داشت، کارکرد و تاثیرات اجتماعی دیگری نیز همچون وحدت، همدلی، سرگرمی، شادی و… نیز دارا بوده است.
گیاهان دارویی بهطرق مختلف در منطقه مورد استفاده قرار میگیرند؛
-
- دمکرده: این روش مانند تهیه چای است. قسمت مورد استفاده برای دمکرده گلبرگ و گلها است. در صورتیکه بخواهند از قسمت های دیگر مانند ساقه، ریشه یا دانهها، دمکرده تهیه کنند، آنها را له، خرد و یا پودر می کنند. آب درحال جوش را بر روی گیاه ریخته و در آنرا بهمدت نیمساعت با پارچه یا در دیگری میبندند تا محلول سرد نشود. در اینمدت مقداری از مواد موثر گیاه در آب جوش حل شده و پساز این مدت آنرا صاف می کنند. تفاله را دور ریخته و محلول را می نوشند.
-
- جوشانده: در این روش اجزای فعال گیاه، در مقایسه با دمکرده بهمیزان بیشتری استخراج می شود. اکثرا جوشانده را برای ریشه، پوست، ساقه و برخی میوه ها بهکار میبرند. آب سرد را روی گیاه ریخته و به جوش میآورند. سپس آنرا بهمدت مناسب با حرارت کم میجوشانند. حجم محلول در اثر جوشاندن بهعلت بخارشدن کم شده و بهحدود دوسوم میرسد. جوشانده را به صورت تازه مصرف می کنند.
-
- خیسانده: برخی فرآورده های گیاهی را برای مدتی در آب با حرارت معمولی میخیسانند و سپس صاف می کنند. مدت زمان خیساندن از یک تا چندروز است. در اینمدت هر چندساعت ظرف را تکان داده و یا آنرا بههم میزنند تا مواد آن بهتر خارج شود.
-
- شربت: در صورتیکه به جوشانده یا دمکرده گیاهان عسل یا شکر بیفزایند، به آن شربت میگویند. شربتها اکثرا برای سرفه موثرند و بهعلت شیرینی برای کودکان مناسبترند.
-
- تنتور: گاهی گیاه خشکشده یا تازه را در محلول الکل و آب میخیسانند. از تمامی بخشهای گیاه بهاین منظور استفاده می کنند. الکل ضمن استخراج ترکیبات فعال گیاه، نقش محافظ و ضد میکروب نیز دارد.
-
- عصارههای روغنی: بسیاریاز گیاهان دارویی را در روغنهای آفتابگردان، بادام یا زیتون ریخته و عصارهگیری می کنند و به صورت سرد یا گرم برای ماساژ، بهعنوان کرم و پماد استفاده می کنند.
-
- مرهم(ضماد)
-
- مرهم عملی مشابه کمپرس دارد؛ اما در این روش از کل گیاه استفاده می کنند که دارای اثرات بهتری نسبت به عصاره گیاه است. مرهمها اکثرا به صورت گرم مورد استفاده قرار میگیرند. گاهی از برگهای تازه گیاهان به صورت مرهم سرد استفاده می شود. گیاه تازه را در ظرفی خرد کرده و برای چند ثانیه له نموده و یا بهمدت چنددقیقه در مقداری آب میجوشانند. گیاهان خشک را کمتر میجوشانند. پودرها را با آب به صورت خمیر در میآورند.
بهطور کلی پژوهش حاضر در راستای اهداف در نظر گرفتهشده به پایان رسید و برای پرسشهای مطرحشده در پژوهش پاسخ دریافت شد و نتایج ذکرشده در این بخش حاصل آمد.
.
منابع و مآخذ
منابع و مآخذ:
- ارزانی، محمداکبر،۱۳۸۰. میزانالطب، تهران: موسسه احیاءطب سنتی
- افشارسیستانی، ایرج،۱۳۷۷. پزشکی سنتی مردم ایران، چاپ دوم، تهران: روزنه
- الگود، سیریل،۱۳۵۲. تاریخ پزشکی ایران و سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمه دکتر باهرفرقانی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر
- امین، غلامرضا،۱۳۸۴. متداولترین گیاهان دارویی سنتی ایران، چاپ اول، تهران: دانشگاه علوم پزشکی تهران، مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی
- انصاریشیرازی، حسین،۱۳۷۱. اختیارات بدیعی، تهران: شرکت دارویی پخش رازی
- اولمان، مانفرد،۱۳۸۳. طب اسلامی، ترجمه فریدون بدرهای، تهران: توس
- آقارفیعی،احمدعلی،۱۳۸۲. طب اسلامی و علوم پزشکی نوین، تهران: ساجدین
- آیتالهی، محمدباقر و تاجبخش، حسن،۱۳۷۱. تاریخ طب، تهران: کیهان فرهنگی
- آینهچی، یعقوب،۱۳۷۰. مفردات پزشکی و گیاهان دارویی ایران، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران
- براون، ادوارد،۱۳۶۴. تاریخ طب اسلامی، ترجمه مسعود رجبنیا، چاپ چهارم، تهران: علمی
- بیتس،دانیل، پلاک،فرد،۱۳۸۶. انسانشناسی فرهنگی، مترجم محسن ثلاثی، تهران: نی
- بیرونی، ابوریحان،۱۳۸۳. الصیدنه فیالطب، مترجم باقر مظفرزاده، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
- پاکدامن، ابوالقاسم،۱۳۸۹. مقایسه طب قدیم ایران با پزشکی نوین، تهران: دانشگاه تهران
- پانوف، میشل و پرن، میشل،۱۳۸۲. فرهنگ مردمشناسی، ترجمه دکتر اصغر عسگریخانقاه، تهران: سمت
- پولاک، یاکوبادوارد،۱۳۶۱. سفرنامه پولاک، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی
- توسلی، غلامعباس،۱۳۸۵. نظریه های جامعه شناسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علومانسانی
- توکلیصابری، محمدرضا،۱۳۶۳. جایگزینهای طب نوین-راه ها و روشها، تهران: دارو و درمان
- جرجانی، اسماعیل،۱۳۸۲. ذخیره خوارزمشاهی، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران
- جهانآرا، فهیمه،۱۳۸۰. اطلاعات و کاربرد داروهای گیاهی رسمی ایران، تهران: داروگستر رازی
- حاجیآخوندی، عباس،۱۳۸۱. راهنمای کاربردی گیاهان دارویی، تهران: مرکز دانشگاه آزاد اسلامی