در‌ کشور ما نیز با توجه بـه تـشدید رقابت‌های صنعتی و تجاری ‌در سال‌‌های اخیر و اینکه ما‌ شاهد‌ دوران گذر از اقتصاد دولتی بـه‌ اقـتصاد مردمی‌ (خصوصی و تعاونی‌) هستیم‌، طرح‌ این مـوضوع درجهت ترویج فرهنگ‌ مسئولیت اجـتماعی شـرکتی در برابر محیط زیست، بسیار حائز اهمیت است(اسحاق رسولی۱۳۸۹).

(۲-۳-۳) مـفهوم‌شناسی مـسئولیت اجتماعی شرکت‌ها

بارنی و گریفین^[۲۱]: مسئولیت اجتماعی،مجموعۀ وظایف و تعهداتی است که سازمان باید در جهت حفظ و مراقبت و کمک به جامعه‌ای که در آن‌ فعالیت‌ می‌کند،انجام‌ دهـد (فلمینگ^[۲۲] ۲۰۰۲).

رابـینسون^[۲۳]: مسئولیت اجتماعی یکی از وظایف و تـعهدات سـازمان درجهت منتفع ساختن جامعه‌ است، به نحوی که هدف اولیه سازمان یعنی به حداکثر رساندن سود‌ را‌ صورتی‌ متعالی بخشد.

درک فرنچ^[۲۴]: مسئولیت اجتماعی وظیفه‌ای است بـر عـهده مؤسسات تا برزندگی اجـتماعی کـه در آن ‌‌کار‌ می‌کنند، اثرات سوء نگذارند. نوع این وظایف به طور روشن تعریف نشده است، اما‌ مشتمل‌ بر‌ وظایفی است چون آلوده نکردن محیط، تبعیض قائل نشدن در استخدام، اخلاقی عمل کردن، آگاه کردن مصرف‌ کـننده از کـیفیت محصولات یا خدمات و بالاخره مشارکت مثبت در زندگی افراد جامعه.

اما‌ کیث دیویس^[۲۵] دربارۀ مسئولیت‌ اجتماعی‌ معتقد است: مسئولیت اجتماعی یعنی نوعی احساس تعهد به وسیله مدیران سازمان‌های تجاری بخش خصوصی که آن‌گونه تـصمیم‌گیری کـنند که در کـنار کسب سود برای مؤسسه، سطح رفاه کل جامعه نیز بهبود یابد (مریم عراقی و مهرانگیز یقین‌لو ۱۳۸۳).

از دیدگاه کمیسیون اروپا، مسئولیت اجتماعی شـرکت‌ها، مفهومی است که به موجب آن شرکت‌ها مسائل زیست محیطی و اجتماعی را با فعالیت‌های تـجاری و تـعاملات خـود با ذی‌نفعان بر مبنای داوطلبانه، توأم می‌کنند‌. با‌ این توصیف، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها فراتر رفتن ازحداقل الزامات قـانونی ‌ ‌اسـت که به صورت داوطلبانه پذیرفته شده است، زیرا مؤسسات اقتصادی آن را جزء منافع بـلند مـدت خـود تلقی می‌کنند‌.

با‌ توجه به مطالبی که عنوان شد، تعریف نسبتا کاملی که می‌توان دربارۀ مـسئولیت اجتماعی ارائه کرد، به قرار زیر است:

مسئولیت اجتماعی، نوعی تعهد اجتماعی و چیزی فـراتر از آنچه قوانین و مقررات‌ تعیین‌ مـی‌کنند بـوده و متضمن کسب اهداف بلند مدت اجتماعی است.

تعریف اخیر چند نکته مهم را در بر دارد:

نکته اول: اینکه مسئولیت اجتماعی یک نوع تعهد اجتماعی است ومؤسسات باید‌ در‌ مورد‌ آن پاسخگو باشند.

نکته دوم‌: بیان‌ می‌دارد‌ کـه مسئولیت اجتماعی از آنچه قوانین و مقررات تعیین می‌کند، فراتر است.این موضوع را از چند بعد می‌توان مورد توجه قرار داد. مسئولیت‌ اجتماعی‌ از‌ آنجا که تعیین می‌کند چه کاری درجامعه شایسته‌ است‌ و چه کاری شایسته نیست، نـوعی التـزام اخلاقی رابرای سازمان‌ها در پی دارد. پایبندی به اصول اخلاقی در مدیران، تعهدی درونی‌ ایجاد‌ می‌کند‌ تا قوانین و مقررات و ارزش‌های اجتماعی را به نحو هر چه بهتر‌ رعایت کرده و منافع جامعه را فدای منافع مؤسسه خودنکنند.

اگر بـهترین تـحقیقات و پژوهش‌ها و بهترین قوانین ‌در مورد حفظ محیط زیست‌ ایجاد‌ شود‌، ولی مدیران مؤسسات، تعهدات لازم را در خود احساس نکنند باز هم‌ مشکلات‌ زیست‌ محیطی ناشی از کارخانه‌ها به جای خود خواهد ماند. پس در جایی که بستر اخلاقی مناسبی وجوددارد‌، قـوانین‌ و مـقررات‌ به شکل بهتری رعایت می‌شوند. حتی درموقعیت‌هایی که دست قانون نیز بسته‌ است‌، احساس‌ مسئولیت اجتماعی و تعهد اخلاقی، منابع اجتماعی را به خوبی تضمین می‌کنند.

اصولا در بیشتر‌ مواقع‌، قوانین‌ و مـقررات زمـانی ایـجاد و گسترش پیدا می‌کنند که اخلاق رو بـه افـول مـی‌گذارد و خصوصیت‌های انسانی کم‌رنگ می‌شود‌. به‌ عبارت دیگر، خلأ اخلاقی موجب می‌شود برای از هم نگسستن پیوندهای اجتماعی و عدم شکل‌گیری‌ رفتارهای‌ غیر‌ انسانی و ایجاد نـظم وآسـایش و رفـاه عمومی در جامعه، قوانین و مقرراتی وضع شود.

نکتۀ‌ سـوم: در تـعریف آمده است مسئولیت اجتماعی، متضمن کسب اهداف بلند مدت اجتماعی است، یعنی مسئولیت‌ اجتماعی‌ یک‌ واکنش سریع در برابر فشارها، تنش‌ها و بحران‌های اجـتماعی بـا نـگرش کوتاه مدت نیست. بلکه چارچوب تصمیمات و افق‌ زمانی‌ توجه به مـسائل اجتماعی درسازمان‌ها به صورت بلند مدت بوده و تکیه بر‌ کسب‌ اهداف‌ عالی اجتماعی است.

مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در بـعضی مـوارد، آمـیختگی‌هایی ‌با مفهوم توسعه پایدار دارد، این‌ امر‌ بیشتر‌، به واسطه فعالیت‌های کمیسیون برتلند۱بـوده و تـوسط اجلاس زمین ریو در سال ۱۹۹۲‌ هم‌ مورد پذیرش واقع شده است. بسیاری از حوزه های مورد نظر مسئولیت اجتماعی، در جـهت سـه مـحور اصلی‌ سازماندهی‌ شده‌اند: اقتصاد، محیط زیست و اجتماع. مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، به((همکاری‌های تـجارت و کـسب و کـار‌ برای‌ ماندگاری، پایداری و دوام)) اطلاق می‌شود و در بعضی‌ مواقع مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها و((پایداری)) با تعابیری یکسان بـه کـارمی‌روند‌. اگـر‌ چه، ماهیت توسعه پایدار، غالبا گسترده‌تر از آن چیزی است که مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها‌ بتوانند‌ آن را تحقق بـخشند. بـرای‌ مثال‌، توسعه پایدار‌ فراتر‌ از‌ رویکردهای داوطلبانه قدم برمی‌دارد و شامل فعالیت‌ها و تدابیری‌ است‌ که فـقط دولت و بـخش‌های مـیان حکومتی ازعهده آن برمی‌آیند.

بالاخره، مفهوم((اجتماعی‌)) در‌ اغلب مباحث مرتبط با مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها‌ و توسعه پایـدار، بـه دو‌ معنا‌ به کار می‌رود.بعضی مواقع‌ عبارت((اجتماعی)) در مقابل حوزه های دیگر چون زیـست ‌محیطی، اقـتصاد و غـیره قرار می‌گیرد‌ و در‌ این معنا مسئولیت‌هایی چون حقوق بشر‌، فرصت‌ برابر‌ کار، حمایت از‌ مصرف‌ کننده را در برمی‌گیرد‌. امـا‌ مـفهوم((اجتماعی)) به معنای وسیع‌تری نیز، برای در برگرفتن کل اجتماع به کارمی‌رود و در ایـن‌ مـعنا‌ شـامل، مسئولیت‌های اقتصادی و زیست‌ محیطی نیز می‌شود(اسحاق رسولی ۱۳۸۹).

(۲-۳-۴) گرایش بازار از منظرمسئولیت اجتماعی(SR): یک رویکرد محیط زیستی

یک سازمان بازار گرا ، فعالیت هارا تحت مفهوم کنونی بازاریابی ، مبتنی بر رفع نیاز های مشتری ، انجام می‌دهد. گرایش بازار از سه زیرساخت مرتبط تشکیل می شود .۱) تولید آگاهی بازاری بر نیاز های کنونی و آتی مشتری ۲) آشکارسازی این آگاهی در داخل سازمان و ۳) توانایی سازمانی در پاسخ دادن ‌به این آگاهی بازاری.