بر طبق ماده ۷ قانون گذرنامه انواع گذرنامه بر سه قسم است : [۴۵]
الف) گذرنامه سیاسی
ب) گذرنامه خدمت (فردی ، جمعی)
ج) گذرنامه عادی ( اعم از فردی یا جمعی)
همان طور که ملاحظه می شود گذرنامه هم در تعریف عام اسناد هویتی قرار می‌گیرد اما در داخل کشورها گذرنامه به ندرت به عنوان یک ورقه هویتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۴۶]
طبق ماده ۳۱ و ۳۲ قانون صدور گذرنامه (مصوب ۱۰/۱۲/۱۳۵۱)[۴۷] برای بیگانگان بدون تابعیت یا خارجیان که به جهاتی قادر به تحصیل گذرنامه از کشور متبوع خود نیستند برگ گذر بیگانگان صادر می شود.
مقصود از اتباع خارجی موضوع ماده ۱۸۰ قانون برنامه توسعه اقتصادی،- اجتماعی و فرهنگی[۴۸] که از این پس قانون نامیده می شود افرادی هستند (آواره – پناهنده – مهاجر و اتباع بیگانه دارنده گذرنامه) که تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران را ندارند و تحت عناوین زیر متقاضی ورود به کشور جمهوری اسلامی ایران هستند و تابعیت خارجی آن ها مورد قبول دولت جمهوری اسلامی ایران است.
پناهنده: به شخصی اطلاق میگردد که به علت ترس موجه از اینکه به دلایل مربوط به نژاد یا مذهب، ملیت یا عضویت در بعضی گروه‌های اجتماعی یا داشتن عقاید سیاسی تحت شکنجه و در خارج از کشور محل سکونت خود به سر میبرند و نمیتواند یا به علت ترس مذکور نمیخواهد خود را تحت حمایت آن کشور قرار گیرد.
آواره: فردی است که به دلیل وقوع جنگ داخلی یا بین المللی بدون تشریفات قانونی، کشور متبوع خود را ترک یا وادار به ترک آن گردد، اما نمیتواند برابر کنواسیون ۱۹۵۱ و پروتکل ۱۹۶۷ ژنو و ملحقات آن بیم موجه از اذیت و آزار به اثبات برساند.
مهاجر: فردی است که متقاضی اقامت در جمهوری اسلامی ایران باشد و درخواست وی مورد قبول جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته باشد.
دارنده گذرنامه: فردی است که در چارچوب قوانین و مقررات داخلی و بین المللی و با اجازه مخصوصی وارد کشور می شود.[۴۹]
با توجه به مطالب فوق می‌توان در تعریف کارت مربوط به هویت اتباع بیگانه (آواره، پناهنده، مهاجر)
گفت کارت اتباع بیگانه در واقع سند اقامتی این افراد در کشور محسوب می شود و نشان دهنده حضور قانونی فرد در خاک جمهوری اسلامی ایران است و از سوی وزارت کشور (اداره کل اتباع و مهاجرین خارجی) صادر می شود و شامل مشخصات (نام، نام خانوادگی و نام پدر …. ) و همچنین تابعیت فرد مورد نظر می‌باشد و در حال حاضر این کارت به نام «کارت اقامت موقت – آمایش ۸» شناخته می شود و البته مدت زمان اعتبار کارت یکسال است. [۵۰]
گفتار ششم : سایر اسناد هویت
الف) تابعیت : تابعیت عبارت است از نوعی رابطه سیاسی و معنوی که شخص را به دولت معینی مربوط می کند. تابعیت سبب می شود که فردی جزء اساسی و دائمی کشوری شود، تابعیت افراد نسبت به هر دولتی بر دو نوع است یکی تابعیت تولدی (اصلی) ، دیگری تابعیت اکتسابی یا تابعیت بعد از تولد (اشتقاقی).
تابعیت اصلی تابعیتی است که از تاریخ تولد به حکم قانون به طفل تحمیل می شود. تابعیتی اکتسابی است که بعد از تولد تا زمانی که شخص زنده است در اثر اعمال حقوقی شخص یا نماینده قانونی آن ممکن است تحصیل شود. از این گونه است تحصیل تابعیت در اثر سکونت مدت معینی در کشور خارجی یا تحصیل تابعیت از راه ازدواج.
تابعیت اکثر اتباع هر کشور از نوع تابعیت تولدی (اصلی) است و موارد تابعیت اکتسابی ( اشتقاقی ) در مقابل آن ناچیز است. تابعیت اصلی از دو راه حاصل می شود:
۱٫ نظام خون ۲٫ نظام خاک
۱- نظام یا اصل خون : مطابق این اصل تابعیت از راه نسب به طفل تحمیل می شود و به همین علت بعضی از علمای حقوق بین الملل خصوصی آن را تابعیت نسبی هم گفته اند. به موجب این اصل طفل به محض تولد بدون توجه به محل ولادت قهراً تابعیت پدر و مادر ( یا پدر یا مادر یا فقط پدر) خود را دارا می شود.
۲- نظام یا اصل خاک : متأسفانه نظام خون نمی تواند به تنهایی تأمین تابعیت را برای تمام کسانی که متولد می‌شوند به عهده بگیرد و گاهی اتفاق می افتد که به کار بردن اصل خون برای تعیین و اعطای تابعیت به طفل غیر ممکن می شود از جمله اگر طفلی به دنیا بیاید ولی پدر و مادرش معلوم نباشد ( اطفال سر راهی ) در این گونه موارد به کار بردن اصل خون برای تعیین تابعیت طفل میسر نیست و چون نمی توان طفل را بدون تابعیت رها کرد باید برای حل این مشکل از اصل دیگری استفاده کرد که آن اصل، اصل خاک است که مطابق این اصل تابعیت هر شخص محل تولد اوست.
یاد آور می‌شویم که به دست آوردن تابعیت دولت ایران از ۳ راه ممکن است :
۱٫ از راه به کار بردن نظام خون یا نظام خاک که در ابتدای ولادت و یا اگر احیاناً بعد از ولادت است از نتیجه اموری که مربوط به ولادت است اعمال می شود.
۲٫ از راه ازدواج
۳٫ از راه پذیرش تابعیت دولت ایران
راههای به دست آوردن تابعیت دولت ایران در ماده ۹۷۶ قانون مدنی[۵۱] بیان شده است.[۵۲] در مورد سایر اسناد هویت می توان به مدارک صنفی از جمله پروانه کسب، پروانه تخصصی و فنی، کارت شناسایی پرسنلی کارمندان و … نام برد.
حوزه اصناف و قوانین و مقررات حاکم بر آن را می توان یکی از حوزه های حقوق اقتصادی دانست. حوزه اصناف با بر عهده داشتن بخش قابل توجهی از تولید و به عنوان شریان اصلی توزیع کالا و ارائه خدمات فنی و غیر فنی از جمله حوزه هایی است که در آن چگونگی دخالت دولت و حدود و ثغور آن در روابط بازار، نحوه نظارت بر این حوزه و این که آیا این نظارت توسط نهادهای دولتی صورت گیرد یا از توانایی نهادهای مدنی در این زمینه استفاده شود و با واگذاری بخشی از امور مربوط به ساماندهی و نظارت بر نهادهای خود تنظیمی مانند اتحادیه ها و … ضمن حفظ نظارت بر نهادهای عمومی، بخشی از هزینه های دستگاه دولتی در این زمینه کاسته شود به روشنی نمود پیدا می‌کند.[۵۳]
طبق ماده ۵ قانون نظام صنفی کشور (مصوب ۲۴/۱۲/۱۳۸۲) : « پروانه کسب عبارت است از مجوزی که طبق مقررات این قانون به منظور شروع و ادامه کسب و کار یا حرفه به فرد یا افراد صنفی برای محل مشخص یا وسیله کسب معین داده می شود.» و ماده ۶ بیان می‌دارد که « پروانه تخصصی و فنی گواهینامه ای است که برداشتن مهارت انجام دادن کارهای تخصصی یا فنی دلالت دارد و به وسیله مراجع ذی صلاح صادر می شود و شامل پروانه فنی : مثل پروانه پرده دوزی، خیاطی، جوشکاری، فنی و مهندسی ، پروانه تخصصی پارچه فروشی و پوشاک و … می‌باشد.
کارت شناسایی پرسنلی به کارت‌هایی گفته می شود که هر نهاد و سازمانی برای کارکنان خود صادر می‌کند.
مبحث سوم :اهمیت اسناد هویت در زندگی امروزی وضرورت حفاظت از آن ها
گفتار اول : اهمیت اسناد هویت برای دولت‌ها
