الف) بیان موضوع: 1
ب) تبیین جایگاه موضوع: 1
ج) ضرورت و اهمیت موضوع: 2
د) هدف پژوهش: 2
هـ) پیشینه تحقیق: 3
و) سوالات پژوهش: 3
ت) روش پژوهش: 3
ن) فرآیند تحقیق: 3
فصل اول   5
کلیات   5
مبحث اول: مسئولیت   7
گفتار اول: مفهوم مسئولیت   7
گفتار دوم: اقسام مسئولیت   7
مبحث دوم: مبانی نظری مسئولیت مدنی   10
بند اول: نظریه تقصیر  13
بند دوم: نظریه خطر  14
بند سوم: نظریه تضمین حق   15
مبحث سوم: ارکان مسئولیت مدنی   17
گفتار اول: فعل زیانبار 17
الف) مسئولیت ناشی از فعل شخصی   18
ب) مسئولیت ناشی از فعل غیر  19
ج) مسئولیت ناشی از مالکیت بر اموال و اشیاء 20
بند اول: اقسام فعل زیانبار 20
بند دوم: نامشروع بودن فعل زیانبار 22
بند سوم: موانع انتساب فعل زیانبار به شخص (ناروا نبودن فعل زیانبار): 22
گفتار دوم: رابطه سببیت   24
بند اول: اهمیت رابطه سببیت   24
گفتار سوم: ضرر 29
بند اول: مفهوم لغوی ضرر 30
بند دوم: مفهوم فقهی ضرر 31
بند سوم: تعریف عرف از واژه ضرر 32
بند چهارم: تعریف دکترین حقوقی از ضرر 33
بند دوم: اقسام ضرر 34
بند چهارم: شرایط ضرر قابل جبران  37
فصل دوم  41
اهمیت مستقیم بودن ضرر  41
مبحث اول: شرط ضرر مستقیم  42
گفتار اول: مبانی شرط ضرر مستقیم در مسئولیت قراردادی   42
بند اول: اصل حاکمیت اراده 42
بند دوم: حمایت از منافع قراردادی   43
گفتار دوم: مبانی شرط ضرر مستقیم در مسئولیت غیر قراردادی   46
بند اول: قاعده فقهی لاضرر 46
بند دوم: حدیث رفع  47
بند سوم: اخلاق مدنی   48
بند چهارم: تقصیر  49
گفتار سوم: تعریف ضرر مستقیم  50
گفتار چهارم: تعریف ضرر غیرمستقیم  52
گفتار پنجم: ضرر مستقیم و عدم النفع  55
گفتار ششم: مستقیم بودن ضرر از دیدگاه فقه  58
گفتار هفتم: شرط ضرر مستقیم در قوانین موضوعه  60
بند اول: شرط ضرر مستقیم در قانون مدنی   60
بند دوم: آیین دادرسی مدنی   61
بند سوم: آییننامه اجرایی قانون بیمه اجباری   62
مبحث دوم: معیار و ضابطه تشخیص ضرر مستقیم  63
گفتار اول: طرح مطلب   63
گفتار دوم: قابل پیشبینی بودن ضرر 65
بند اول) پیشینه قاعده 67
بند سوم: سایر عوامل موثر در تعیین ضرر قابل پیشبینی   74
بند چهارم: منظور از انسان متعارف کیست؟  78
بند پنجم: زمان قابل پیشبینی بودن ضرر 79
بند ششم: قابلیت پیشبینی نوع یا میزان ضرر 80
بند هفتم: تفاوت رابطه سببیت با قاعده پیشبینی پذیری زیان  81
بند هشتم: جمعبندی   82
گفتار سوم: رابطه سببیت   83
بند اول: نظریه‌ سبب نزدیک و بی واسطه (آخرین سبب) 84
بند دوم: نظریه‌ سبب متعارف و اصلی   95
بند سوم: نتیجه  105
مبحث سوم: استثنائات شرط ضرر مستقیم  106
گفتار اول: سوء نیت   106
گفتار دوم: اکراه 108
بند اول: شرایط تحقق اکراه 109
بند دوم: اکراه و شرط «مستقیم بودن ضرر»  109
گفتار سوم: غرور 111
بند اول: اقسام غرور 112
بند دوم: غرور و تاثیر آن در شرط ضرر مستقیم در مسئولیت مدنی   112
گفتار چهارم: غصب و در حکم غصب   115
بند اول: غصب   115
بند دوم: در حکم غصب   116
گفتار پنجم: مسئولیت مطلق   118
گفتار ششم: شرط ضمان  119
گفتار هفتم: خسارات وارده بر شخص (خسارات شخصی) 120
بند اول: مفهوم خسارات شخصی   120
بند دوم: امکان ورود این استثنا در حقوق ایران  122
جمعبندی و نتیجهگیری   124
پیشنهاد  127
فهرست منابع  129
الف: منابع فارسی   129
ب: منابع عربی   132
ج: منابع انگلیسی   134
 علائم و اختصارات 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
مقدمه

الف) بیان موضوع:
 

لزوم فعالیت اقتصادی در زندگی بشر به عنوان عاملی که در تامین معیشت وی نقش حیاتی دارد، انکار­ناپذیر است. اما امری که ممکن است وی را در این فرآیند آزرده سازد، عدم ایفای وظایف اجتماعی و تعهداتی (قراردادی یا غیر قراردادی) است که افراد در اجتماع یا به واسطه­ قانون یا قرار داد و یا عرف در مقابل یکدیگر دارند. زندگی اجتماعی صحنه تبادل ضرر و منفعت است به­ طوری که هر جا کسی نفعی می­برد، در مقابل سبب ورود زیان به دیگران می­گردد. اما همه این ضررها لزوماً قابل جبران نیستند، چرا که برخی ضررهایی که به افراد تحمیل می­شوند، لازمه­ زندگی اجتماعی است.
در واقع هدف و رسالت حقوق مسئولیت مدنی، جبران ضررهای ناروا و بازگرداندن وضع زیان­دیده به حالت قبل از متحمل شدن خسارت است. از منظر حقوق مسئولیت مدنی، ضرر ناروا دارای شرایطی است که شرط ضرر مستقیم یکی از این شرایط می­باشد. به این معنا که افراد در مقابل ضررهایی مسئولیت دارند که مستقیماً از عمل آنها بوجود آمده­باشد.  

ب) تبیین جایگاه موضوع:
 

همان­گونه که بیان شد، ضرری قابل جبران است و حقوق مسئولیت مدنی از زیان­دیده به خاطر متحمل شدن آن حمایت می­ کند، که ناروا باشد. یکی از شرایط ضرر ناروا که دراین پایان ­نامه مورد بررسی قرار می­گیرد، مستقیم بودن ضرر است که هم در مسئولیت قراردادی و هم در مسئولیت غیر قراردادی، محل گفتگو می­باشد.
در این خصوص، در حقوق مدنی ایران، هیچ­گونه متنی که به طور صریح دلالت بر وجود این شرط برای جبران خسارت باشد یافت نمی­ شود.
مهمترین متن قانونی که از شرط مستقیم بودن ضرر سخن رانده، ماده­ 520 قانون آیین دادرسی مدنی می­باشد. همچنین ماده­ 4 آئین­نامه­ قانون بیمه­ اجباری به این مطلب اشاره دارد. لازم به ذکر است، ماده­ 1151 قانون مدنی فرانسه صریحاً این شرط را برای جبران خسارت ضروری دانسته­است.

ج) ضرورت و اهمیت موضوع:
 

در مسئولیت مدنی، شرط ضرر مستقیم به صورت گسترده­ای به عنوان یکی از شیوه ­های محدود­نمودن جبران خسارات مورد استفاده قرار گرفته­است و در حقوق داخلی کشورها دارای شهرت بسزایی می­باشد.
از سوی دیگر گستره­ این معیار به همین عرصه­ حقوق داخلی ختم نشده بلکه در عرصه بین ­المللی در تدوین قرار­دادها و میثاق­های بین ­المللی مورد استفاده قرار گرفته­است و حقوق­دانان را بر آن داشته­است تا از این معیار، به مثابه ابزار و راه­کارهای بین ­المللی در جهت جبران خسارت به میزان عادلانه و متعارف، بهره ببرند. بنابراین تبیین شرط مستقیم بودن ضرر به ­عنوان یکی از شرایط مسئولیت مدنی و تعیین جایگاه دقیق آن سبب می­شود تا دعاوی مسئولیت مدنی با دقت بیشتری مورد بررسی قرار­گرفته و راه حل عادلانه و منطقی تری برای حل و فصل این گونه دعاوی ارائه­دهد.

د) هدف پژوهش: