مجتمع آموزش فقه تخصصی

گرایش: اقتصاد

موضوع:

مصرف خمس و مدیریت آن از دیدگاه فریقین

استاد راهنما: حجه الإسلام آقای علیرضا لشکری

استاد مشاور: حجه الإسلام آقای سید رضا حسینی

طلبه: محمد معظم جاوید حیدری

مسئولیت مطالب مندرج در این پایان‌نامه به عهده‌ی نویسنده می‌باشد.

هرگونه استفاده از این پایان‌نامه با ذکر منبع، بلااشکال است و نشر آن در داخل کشور منوط به اخذ مجوز از جامعه المصطفی العالمیه است.

تقدیم به

وجود مبارک حضرت صاحب العصر و الزمان موعود امم و ذخیره پاک خداوند و دادگستر دل‏ها و جان‏های جهانیان.

و تقدیم به پدر و مادر مهربانم که رنج تربیت و تعلیم مرا به خود هموار کرده و از خود گذشتند تا نهال وجودم را سیراب و بارور نموده و همیشه در این مسیر حامی و دعا کننده بودند و من مثل همیشه سخت محتاج دعای خیرشان هستم.

و در نهایت تقدیم به:

اساتید و معلمان گذشته و فعلی و تمام دوستانی که مرا در این مسیر یاری کرده و از هدایت‏ها و مشورت‏های آنها بهره‏مند شدم.

تقدیر و تشکر

با حمد و سپاس فراوان از خداوند منان که هیچ کاری جز در سایه عنایت و رحمت او انجام نمی‌گیرد او که به انسان علم و دانش را آموخت و با درود و صلوات فراوان به ساحت مقدس ختمی مرتبت و آخرین پیام آور خداوند، گل سر سبد هستی حضرت محمد۹ و اهلبیت طاهرینش که با اینکه فلسفه آفرینش بودند؛ همگی مظلومانه زیستند.

و از باب من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق بر خود لازم می‌دانم از همه کسانی که در مسیر این تحقیق یار و همراه ما بودند بویژه استاد محترم جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای علیرضا لشکری K که مدتها خوشه چین بوستان سر سبز علم و عملشان بودم و زحمت راهنمایی این اثر را با تمام مشغله هایی که داشتند به عهده گرفتند و در همه مراحل با حوصله تمام بنده را تحت الطاف خود قرارداده، راهنمائی کردند و همینطور از استاد محترم جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای سید رضا حسینی K که زانوی تلمذ در محضر ایشان زده ام و زحمت مشاوره این پایان نامه را پذیرفتند که با ارشادات مشفقانه خود همیشه یار و همراه ما بودند؛ تشکر و قدردانی کنم.

وهمینطور بر خود لازم می‌دانم که از همه مسئولین جامعۀ المصطفی۹ العالمیۀ بویژه ریاست محترم این جامعۀ علمی حضرت آیت الله آقای دکتر اعرافیK و ریاست محترم مجتمع آموزش عالی فقه جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای محامیK و ریاست محترم مدرسه عالی فقه تخصصی جنا ب حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر برجیK و اعضای هیئت علمی گروه فقه اقتصادی بویژه ریاست محترم گروه فقه اقتصادی و مسئول امور پایان نامه و همه کسانی که مسیر تحقیق و پژوهش را برای ره جویان علم و عمل فراهم کردند پدر و مادر و خانواده و فرزندانم که در تمام مراحل این تحقیق متحمل زحمات فراوان شدند؛ تقدیر و تشکر کنم.

چکیده

خمس در اصطلاح فقه حق مالی حکومتی است و حاکم برای پیشبرد نظام اسلامی و اداره جامعه، به این بودجه نیاز دارد. فلسفه تشریع خمس نیز همین است و اصل تشریع آن، در زمان حضرت ابراهیم، شیخ الانبیاء، علیه السلام، بوده است. حضرت عبدالمطلب، نیز بر اساس پیروی از آیین ابراهیم، خمس کنز را جدا می کرد و صدقه می داد. تفکر خمس در زمان جاهلیت نیز وجود داشته است ولی بعنوان یک چهارم مال الغنائم بود و به آن مرباع گفته می شد. در سنت و سیره ی پیامبر (ص)، خمس به عنوان امری جاری وجود داشت که در موارد مختلف پیامبر (ص) خمس را دریافت می کرد. وقتی به نزد پیامبر اسلام (ص) غنیمتی آورده می شد، پیامبر آن را به پنج قسمت تقسیم می کرد، چهار پنجم را برای صاحبان آن قرار می داد و یک پنجم آن را خود دریافت می کرد که همان خمس باشد. در این تحقیق سوال اصلی واساسی که مطرح شده این است که در نظام اسلامی مصرف خمس و مدیریت آن از دیدگاه فریقین چگونه است؟ در این تحقیق به تبیین مفهوم خمس و مصارف و فلسفه تشریع و جایگاه آن پرداخته‌ایم. هم‎چنین با بهره گرفتن از آیات و روایات ونظرات اندیشمندان اسلامی چگونگی تقسیم خمس و مدیریت آن را تبیین نموده‌ایم. نتیجۀ بررسی‎ها در این رساله، حاکی از این است که پس از رحلت رسول اسلام (ص) در خصوص سهم آنحضرت (ص) و سهم ذوی القربی میان مسلمانان اختلاف شد. و در مورد تقسیم و مصرف خمس نزد عامه و امامیه دو دیدگاه کلی مطرح گشت: یکی تقسیم خمس و دیگری عدم تقسیم و واحد و یکپارچه بودن آن. ولی انصاف این است که خمس امری واحد است و به منصب ولایت و حاکمیت تعلق دارد و حاکم با صلاحدید خود آن را به مصارف جامعه اسلامی می رساند. در مقابل این نظریه، دسته ای از روایات خمس را بر شش سهم تقسیم کرده و در بعضی از آنها آمده است که «فلا یخرج منهم الی غیرهم» یعنی خمس باید فقط در همان جهات شش گانه مذکور مصرف شود. با این بیان، حاکم حق ندارد خمس را در جهت مصالح عمومی جامعه مصرف کند. امام خمینی (رح) برای استحکام نظریه دوم، این دسته روایات را به دو گونه پاسخ داده اند: یکی اینکه معنای حدیث این است که سهام مذکور قبل از هر کسی به دسته های نامبرده تعلق می گیرد. دیگر اینکه، این دسته احادیث را مربوط به هنگامی بدانیم که خمس اندک است و کفاف مخارج صاحبان سهام را نمی کند. در این صورت ولی امر به مقتضای ولایت خود می تواند به هر اندازه که مصلحت می داند مردم را به پرداخت مالیات وا دارد. بنابراین، مشروعیت مالیات های حکومتی بر اساس حق ولایتی است. پس مالیات های حکومتی و خمس و زکات جایگزین هم واقع نمی شوند. چون هر یک از «خمس و زکات» و «مالیات های حکومتی» برای خود مبنایی جداگانه دارند و مستقل از یکدیگر هستند و از چند جهت با هم تفاوت دارند.

واژه های کلیدی: خمس، غنیمت، سهم امام، سهم سادات، ابن سبیل

فهرست مطالب

پیشگفتار ۱

سابقه و ضرورت انجام تحقیق ۳

فرضیه تحقیق ۴

هدف تحقیق ۴

جنبه جدید بودن و نوآوری تحقیق: ۴

فصل اول: کلیات و مفاهیم ۵

تعریف خمس: ۶