ابزارهای سیاستی نظیر مخارج دولت و عرضه پول به این اهداف دست یافت. اثر سیاست پولی ابتدا در بازارهای مالی به خصوص در بازار سهام ظاهر میشود و سپس در بازارهای محصول و کار بروز میکند. به دلیل اینکه سیاست پولی دارای اثر مستقیم و فوری بر روی قیمت داراییها است، بازار سهام می تواند برای فرایند انتقال سیاست پولی مفید باشد. قیمت داراییها بر روی مصرف خانوارها از طریق تغییر دادن ثروت آنها و همچنین بر رفتار سرمایهگذاری بنگاهها نیز از طریق اثر گذاشتن بر روی توانایی آنها جهت تأمین مالی پروژه های سرمایهگذاری آینده مؤثر میباشد (دورنبوش، 1382).
در این فصل از پژوهش، ابتدا مسأله پژوهش، اهمیت و ضرورت آن مورد بحث قرار میگیرد. سپس توضیحاتی راجع به اهداف و فرضیات پژوهش، کاربرد نتایج آن ارائه شده و در نهایت، این فصل با تعریف واژگان کلیدی به پایان خواهد رسید. در این فصل چارچوبی کلی از مسأله پژوهش ارائه شده است و در فصول بعدی چگونگی پاسخ دادن به این مسأله ارائه شده است.
1-2- تعریف موضوع و بیان مسأله پژوهش
از ویژگیهای یک حرکت متداول به سوی توسعه اقتصادی پایدار، به دست آوردن منابع لازم برای مجموعه فعالیتهای اقتصادی با تجهیز منابع پساندازی موجود در اقتصاد ملی میباشد. در دهههای اخیر نقش بازار سرمایه و گسترش بازارهای مالی، ارتباط نسبتاً بالایی با رشد اقتصادی کشورها داشته است. کشورهایی همچون آمریکا، ژاپن، انگلیس، کره جنوبی، سنگاپور وسایر کشورهای توسعهیافته از این بازارهای مالی و مشخصاً بورس اوراق بهادار در جهت توسعه و رشد اقتصادی، استفادههای فراوان بردهاند. وضعیت بازار سرمایه در هر کشور نمادی از وضعیت اقتصادی حاکم بر آن کشور میباشد، زیرا بازارهای سرمایه تحولات اقتصادی را به سرعت رصد می کنند و نسبت به آنها عکسالعمل نشان میدهند. بازار بورس اوراق بهادار که خود بخش بزرگی از بازار سرمایه را تشکیل میدهد، به شدت از این تحولات اثر میپذیرد و میتوان از تغییرات آن، به تحولات بازار سرمایه پیبرد. برای پی بردن به تحولات بازار سرمایه از شاخص کل بازار سهام استفاده میشود. طبق نظریه های اقتصادی، کاهش شاخص سهام به معنای رکود اقتصادی و افزایش آن به مفهوم رونق اقتصادی است (حسنزاده و همکاران ، 1390).
بورس اوراق بهادار به عنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه، نقش مهمی در جمع آوری سرمایه و انتقال آن به افراد و واحدهای متقاضی وجوه دارد. موفقیت بورس اوراق بهادار و جذابیت آن برای سرمایه گذاران بالقوه توسط افزایش بازدهی و قیمت سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ممکن است. بورس اوراق بهادار ایران در راستای سیاستهای کلان اقتصادی دولت، پس از پایان جنگ و برای جلب مشارکت مردم در سرمایهگذاری و سوق دادن سرمایههای راکد و غیر مولد به سوی فعالیتهای مولد اقتصادی و تامین نیازهای مالی بنگاههای تولیدی و به تبع آن تامین کالاهای مورد نیاز جامعه، فعالیت دوبارهی خود را از سال 1369 آغاز کرد. از آن سال تا کنون به دلیل شرایط اقتصادی پس از جنگ و تأثیر تغییرات حاصل از متغیرهای کلان اقتصاد، شاخص بازار سهام شاهد نوسانات زیادی بوده است (راعی، 1389).
اولین ومهمترین عامل موثر بر تصمیمگیری سرمایهگذاران در بورس اوراق بهادار، شاخص قیمت سهام است. از این رو، آگاهی از عوامل موثر بر شاخص قیمت سهام از اهمیت زیادی برخوردار است. بازدهی و قیمتهای سهام بازار بورس در کلیه کشورهای جهان تحت تأثیر عوامل متفاوتی قرار دارد. عوامل متعددی همچون وضعیت شرکتها (مانند داراییها و بدهیها، مدیریت، طرحهای توسعهای و عدم اطمینان به سود آتی)، ویژگیهای بازار (مانند حضور سفتهبازان، مکانیزم معامله سهام، کمبود اطلاعات، تغییر هزینه فرصت و تعیین ارزش سهام) و عوامل کلان اقتصادی (مانند نرخ ارز، تورم، حجم پول، نرخ بهره، قیمت نفت، نرخ بیکاری ) دارای تأثیر فراوانی بر تحولات بازار سهام هستند (معتمدی، 1389).
از طرف دیگر، تأثیر اقتصاد بر بازار سهام به نسبت تأثیر بازار سهام بر اقتصاد برجستهتر است و همچنین تأثیر شوکهای متغیرهای کلان اقتصادی بر بازار سهام نسبت به تأثیر خود متغیرهای اقتصاد کلان بر بازار سهام از اهمیت بیشتری برخوردار است (فراسر و گرونئولد[1]، 2006).
واکنش بین بازار سهام و شوکهای سیاستهای پولی موضوعی است که در چند سال اخیر مورد توجه بسیاری از تحقیقات تجربی قرار گرفته است. بازارهای سهام به تغییرات غیر منتظره در سیاستهای پولی حساس هستد. اما این حساسیت ممکن است در اقتصادهای مختلف متفاوت باشند. تبیین چنین تأثیری می تواند سیاستگذاران را در جهتگیریهای سیاستهای پولی کمک کرده و اثر این سیاستها را بر بازار سهام مشخص کنند. پاسخ به این سوال که سیاستهای پولی چه تأثیری بر قیمت سهام دارند هم برای سرمایهگذاران و هم برای سیاستگذاران اهمیت دارد. سرمایه گذاران باید بدانند که بازار سهام تحت تأثیر شوکهای سیاست پولی هستند و از طرف دیگر سیاستگذاران نیز باید بدانند که تبیین سیاستهای پولی از طریق تأثیر بر بازار سهام چه تأثیری بر اقتصاد دارد (لی وهمکاران[2]، 2010).
بنابراین، در این پژوهش به بررسی تأثیر شوکهای سیاست پولی به عنوان یکی از متغیرهای کلان اقتصادی بر شاخص قیمت سهام بورس اوراق بهادار تهران پرداخته میشود. بنابراین سوال پژوهش این است که:
آیا شوکهای سیاست پولی بر شاخص قیمت سهام تأثیر دارد؟
1-3- اهداف پژوهش
هدف کلی این پژوهش تعیین شوکهای سیاستهای پولی بر شاخص قیمت سهام در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد که برای دستیابی به این هدف، در این پژوهش اهداف عملیاتی زیر دنبال میشود:
1- تعیین تأثیر شوک حجم نقدینگی بر شاخص قیمت سهام در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
2- تعیین تأثیر شوک نرخ مبادله ارز بر شاخص قیمت سهام در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.
1-4- اهمیت پژوهش
رکود و رونق بازار بورس نه تنها اقتصاد ملی، بلکه اقتصاد جهانی را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. به عنوان مثال، بحران بزرگ دهه 1930 که اغلب کشورهای سرمایهداری را با رکود و بیکاری بیسابقهای مواجه ساخت، از بورس اوراق بهادار نیویورک شروع شد. همچنین، بحران سال 1997 که کشورهای جنوب شرقی آسیا را فرا گرفت، و بر اقتصاد جهانی و از جمله اقتصاد ایران از طریق کاهش تقاضای کشورهای مزبور برای نفت خام و سقوط قیمت نفت تأثیر گذاشت، از بازارهای مالی کشورهای مزبور شروع شد. ملاحظه می شود که بین تحولات بورس و رکود و رونق اقتصادی رابطه معنیداری وجود دارد (کریم زاده، 1385).
تعامل بین نیروهای اقتصاد کلان و بازار سهام یک موضوع تکراری در اقتصاد کلان است. مساله اساسی برای درک ارتباط بین بازارهای مالی و اقتصاد کلان در ارزیابی اهمیت شوکهای متغیرهای کلان اقتصادی برای بازار سهام است. متغیرهای اقتصاد کلان از طریق سود سهام مورد انتظار بر قیمت داراییها تأثیر میگذارند، که وابسته به تأثیرات سیاستهای اقتصاد کلان میباشد. بنابراین پیشرفت در درک رابطه بین اقتصاد کلان و بازارهای مالی می تواند تصمیم گیری مالی و سیاستگذاریها را بهبود بخشد (ارنتیون آراخیو[3]، 2009).
واکنش بین بازار سهام و شوکهای سیاستهای پولی موضوعی است که در چند سال اخیر مورد توجه پژوهشهای تجربی قرار گرفته است. بازارهای سهام به تغییرات غیر منتظره در سیاستهای پولی حساس هستد. اما این حساسیت ممکن است در اقتصادهای مختلف متفاوت باشند (لی و همکاران، 2010).
بانکهای مرکزی معمولا از ابزارهایی که در دسترس دارند برای اثرگذاری بر متغیرهای پولی استفاده می کنند. عمده ابزارهای پولی مورد استفاده بانکهای مرکزی، نسبت سپردههی قانونی، نرخ تنزیل مجدد و عملیات بازار باز هستند که باعث تغییر در متغیرهای پولی از جمله نرخ بهره واقعی، حجم نقدینگی و نرخ مبادله ارز میشوند. بنابراین عمده ابزارهای اجرای سیاست پولی در ایران بر پایه نرخ بهره واقعی، حجم نقدینگی و نرخ مبادله ارز استوار است. با در نظر گرفتن نقش عمدهی دولت در ادارهی اقتصاد و تصمیمگیریها و تأثیرگذاری شدید سیاستهای دولت بر بازار سهام در ایران، میتوان نتیجه گرفت که مطالعه درباره تأثیر عوامل کلان اقتصادی بر شاخص قیمت سهام، می تواند راهگشای درک جدیدی در این خصوص باشد، به نحوی که سرمایهگذاران و سهامداران بتوانند اثرات ناشی از تصمیمهای کلان اقتصادی را بر تغییرات شاخص و قیمت سهام پیش بینی کنند. بنابراین، در این مطالعه تأثیر شوکهای سیاست پولی در کوتاهمدت و بلندمدت بر شاخص قیمت سهام بورس اوراق بهادار تهران، به دلیل اهمیت این موضوع، تجزیه و تحلیل و بررسی میشود.
1-5- کاربرد نتایج پژوهش
کاربرد نتایج این پژوهش می تواند برای سرمایه گذاران فعال در بورس اوراق بهادار و همچنین سرمایه گذاران جدید که باید به تأثیرات شوکهای سیاست پولی بر شاخص قیمت سهام واقف باشند مفید باشد. بعلاوه نتایج این پژوهش برای مدیران مالی شرکتها به منظور تجزیه و تحلیل تصمیمهای خود برای سرمایهگذاری نیز می تواند مفید واقع باشد. و در نهایت، نتایج این پژوهش میتوان به تصمیمگیران و سیاستگذاران اقتصادی، در هنگام تدوین سیاستهای پولی در سطح کلان برای تصمیمات آنها بر شاخصهای بازار سهام کمک شایانی کند.
1-6- فرضیه های پژوهش
فرضیه اصلی – شوک حجم نقدینگی بر شاخص قیمت سهام تأثیر دارد.
فرضیه فرعی – شوک نرخ مبادله ارز بر شاخص قیمت سهام تأثیر دارد.
1-7- قلمرو پژوهش
هر پژوهشی باید دارای قلمرو و دامنه مشخصی باشد تا پژوهشگر در تمامی مراحل پژوهش، بر موضوع پژوهش احاطه کافی داشته باشد و بتواند بر اساس آن نتایج حاصل از نمونه را به جامعه تعمیم دهد. قلمرو مکانی این پژوهش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد و قلمرو زمانی این پژوهش سال دادههای ماهانه از سال 1370 الی 1390 می باشد.
1-8- روش پژوهش و جمع آوری اطلاعات
این پژوهش از نظر هدف، کاربردی محسوب میشود. هدف پژوهشهای کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. به عبارت دیگر تحقیقات کاربردی به سمت کاربرد عملی دانش هدایت میشود. همچنین از نظر نحوه گردآوری داده ها این تحقیق توصیفی – تحلیلی میباشد. توصیفی، از آن جهت که به شناخت بیشتر شرایط موجود و یاری دادن به فرایند تصمیم گیری میانجامد. برای جمعآوری مبانی نظری و شرح پژوهش از روش کتابخانهای استفاده میشود. بدین منظور از کتب، مقالهها و پایگاههای اطلاعاتی مرتبط استفاده خواهد شد.
1-9- ابزار تجزیه و تحلیل
برای بررسی رابطه علی بین متغیرهای مستقل و وابسته از روشهای اقتصاد سنجی و همچنین از نرم افزارهای Eviews و Excel به منظور تجزیه و تحلیل آماری دادهها استفاده میشود. در ضمن این پژوهش در سطح 95٪ اطمینان میباشد.
1-10- تعریف واژه ها و اصطلاحات کلیدی
شاخص قیمت سهام (Stock Prices Index): نماگری است که بیانگر سطح عمومی قیمت سهام شرکتهای پذیرفتهشده در بورس است (راعی و پویانفر، 1389).
شوک (Shock): نیروی تصادفی و برونزایی است که باعث نوسانات غیرمنتظره در متغیرها، با توجه به مجموعهای از اطلاعات در زمان مشخص، میشود (ارنتیون آراخیو، 2009: 336).
سیاست پولی (Monetary Policy): به هر سیاستی که باعث تغییر حجم پول گردد، سیاست پولی اطلاق میگردد. سیاستهایی که باعث افزایش حجم پول میگردند، سیاست پولی انبساطی و سیاستهایی که باعث کاهش حجم پول میگردند، سیاست پولی انقباضی نام دارند (نظری، 1389)
1-11- خلاصه فصل
این فصل پس از ارائه مقدمه، با شرح بیان مسأله پژوهش آغاز شده است که در این قسمت به بررسی شاخص قیمت سهام و عوامل موثر بر آن پرداخته شده است و سپس اهمیت و ارزش پژوهش بیان گردید. در ادامه هدف از انجام این پژوهش و کاربرد نتایج پژوهش بیان شده است و فرضیه های متناسب با اهداف این پژوهش ارائه شده است که شامل یک فرضیه اصلی و یک فرضیه فرعی میباشد. همچنین روش انجام پژوهش، ابزار جمعآوری اطلاعات مورد نیاز، جامعۀ آماری، روشهای آماری
