تابستان 1393
تقدیم به
مولا و امام مظلومم
امیرالمومنین علی علیه السلام که مظلومیتش در زمان حال بسیار بیشتر از مظلومیت و غربت او در زمان حیاتش می باشد. او که باب مدینه العلم است و ما به ظاهر شیعیان به دنبال ابواب دیگریم و این منبع علم نشأت گرفته از وحی و عصمت در طی قرن ها و دهه های متمادی خاموش و مسکوت مانده است. به امید روزی که امام عصر(عج) این علوم را ظاهر و در این دنیا پیاده کنند.
با تقدیر و تشکر
ازخدای منّان که بر من منّت نهاده و توفیق عطا فرمود که این کار را به اتمام رسانم و به معرفت و دانشم نسبت به علم و عصمت مولایم علی بن ابیطالب علیه السلام افزود.
و با سپاس و قدرانی از زحمات پدر و مادرم که در طی سالها، شوق علم آموزی و دانش جویی را در نهادم پرورش دادند.
و با تشکر از زحمات و همراهی های همسر مهربانم که اگر کمک و یاری او نبود هرگز موفق به طی این مسیر نبودم.
و با تشکر از زحمات آقای دکتر قربانی زاده و دکتر حسین افراسیابی که در اتمام این پایان نامه ، مرا بسیار کمک و همراهی نمودند.
چکیده
امروزه بیشتر صاحبنظران بر این باورند که هیچ امری در زندگی انسان برای پیشبرد اهداف او نمی تواند مهم تر و مؤثّر تر از مدیریت و رهبری باشد. مطالعه نهج البلاغه، هر خواننده ژرف نگر را با این حقیقت آشنا می سازد که آن حضرت برای ادارۀ جامعه، اصول و مبانی ارزشمندی ارائه کرده اند. این تحقیق سعی دارد با الهام از آموزه های امام علی(ع)، در نامه 53 نهج البلاغه معروف به عهد نامه مالک اشتر، مسائل مربوط به رهبری و مدیریت اسلامی را تجزیه و تحلیل کرده و به تدوین الگوی مدیریت اسلامی بپردازد. در انجام این پژوهش که از نوع تحقیقات کیفی است، از رویکرد نظریه زمینه ای و یا بعبارتی نظریه برخاسته از داده ها استفاده شده است. بر اساس این رویکرد، محقق داده ها و اطلاعات مربوط به موضوع را جمع آوری نموده و پس از تجزیه و تحلیل آنها در طی سه مرحله گذاری باز، کد گذاری محوری و کد گذاری گزینشی به تکوین نظریه می پردازد؛ به گونه ای که این نظریه در یک سطح وسیع یک فرآیند، یک عمل و یا یک را تبیین کند.
محقق پس از تجزیه و تحلیل داده ها به 24 مقوله اصلی دست یافته که پس از سازماندهی مقولات، با توجه به وفور داده ها در زمینه تصمیم گیری، این مقوله بعنوان پدیدۀ (مقوله) محوری در مرحله کدگزاری گزینشی انتخاب شده است. ودر طی استخراج مدل مدیریت اسلامی،فرآیند تصمیم گیری علوی نیز به دست آمده است.این فرآیند شامل پنج مرحله است،که سه مرحلۀ اول آن در مقولۀ هسته ای فرآیند مدیریت علوی قرار میگیرد.و مرحلۀ چهارم فرآیند تصمیم گیری که شامل وظایف مدیریتی است، در مقولۀ راهبردهای فرآیند میریت علوی جای می گیرد.و مرحلۀ پنجم آن که اصول بعداز اجرای تصمیمات است در فرآیند مدیریت علوی قرار نگرفته و تنها در فرآیند تصمیم گیری ذکر شده است.
در طی این پژوهش محقق توانسته است سبک رهبری امام علی(ع) را از متن عهدنامه استخراج نماید که از آن با عنوان «الگوی رهبری تناسبی »یاد شده است.علاوه برآن، سه منبع قدرت فرهمندی، مقبولیت مردمی ومشروعیت قانونی بعنوان عوامل قدرت و نفوذمؤثر بررهبری شناخته شده است.
کلید واژه ها: مدیریت اسلامی، نهج البلاغه،حضرت علی(ع)، نظریه زمینه ای، رهبری تناسبی.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات. 1
1-1- مقدمه. 2
2-1- بیان مسأله. 3
3-1- ضرورت تحقیق 4
4-1- هدف اصلی تحقیق 6
5-1- سؤالات تحقیق 6
فصل دوم : مبانی نظری 7
1-2- اندیشمندان مدیریت اسلامی 8
2-2- منابع تحقیق در مدیریت اسلامی. .8
3-2- تعاریف مدیریت. 8
4-2- مهمترین اهداف مدیریت عبارتنداز: 9
5-2- مفاهیم مدیریت ورهبری اسلامی 10
6-2– اهداف مدیریت اسلامی 10
7-2- جایگاه نهج البلاغه. 11
8-2- معرفی مالک اشتر 13
1-8-2- گوشه ای از زندگی مالک 13
2-8-2- معرفی مالک اشتر در کلام امیرالمؤمنین (ع).14
9-2- سابقه و کیفیت تکوین مدیریت. 16
1- 9-2- چارلز باباژ 17
2-9-2- نظریه اصول گرایان (وظیفه گرایان ) 17
3-9-2- نظریه بوروکراسی وبر. 17
4-9-2- نهضت روابط انسانی 18
5-9-2- نظریه تقویت رفتار 19
6-9-2- نظریه برابری 19
7-9-2- نظریه انتظار 19
8-9-2- تئوری مسیر – هدف. 19
9-9-2- الگوی رهبری مشارکتی 20
10-9-2- مدل منطقی وعقلایی در تصمیم گیری 20
11-9-2- نظریه عقلانی محدود و رضایتمندی 21
12-9-2- ویژگی های کمال مدیریت. 22
13-9-2- نظریه سیستمی 22
1-2- نظریه پردازان مدیریت اسلامی 23
1- 1-2- نظریه های متقدم مدیریت اسلامی 24
– ندیشه غزالی طوسی 24
– اندیشه ابن خلدون 25
– ابونصر فارابی(339-259 ه.ق) 27
– ابن جماعه (733- 639 ه.ق) 28
– ابن تیمیه. 29
– امام فخر رازی( 606- 536 ه.ق) 30
– ابویوسف. 31
– ابن مقفع 32
– -جاحظ. 33
– باقلانی مالکی ( متوفی 403 ه.ق ) 34
– ابوالحسن ماوردی 35
– ابوعلی سینا 36
– ابن قتیبه. 38
– ابن طاهر بغدادی 38
2-1-2- نظریه های متأخر مدیریت اسلامی 39
– -نظریه رشد شهید علامه مطهری 39
– رویکرد نظری اصول گرایی 40
– رویکرد نظری اخلاق و ویژگی های مدیران اسلامی 42
– رویکرد وظایف مدیران مسلمان 43
– رویکرد تأثیر ارزش های اسلامی بر مدیریت. 44
فصل سوم : روش تحقیق. 46
1-3- روش تحقیق 47
2-3- انواع طرح های تحقیق کیفی 48
3-3- روش نظریه برخاسته از داده ها (grounded thery): 48
1-3-3- طرح سیستماتیک 50
2-3-3- طرح نوخاسته. 51
3-3-3- -طرح سازاگرا 51
4-3- روش و ابزار گردآوری اطلاعات 52
5-3- روایی (validity) و پایایی (Reliability) 52
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها 54
1-4- مدلسازی مدیریت اسلامی بر مبنای عهدنامه مالک اشتر. 55
2-4- دلایل انتخاب عهدنامه مالک اشتر برای مدلسازی مدیریت اسلامی 55
3-4- رویکرد نظریه برخاسته از داده ها 55
4-4- روند اجرای پژوهش. 56
5-4- خصوصیات شخصی لازم وضروری در مدیریت اسلامی چیست؟. 56
1-5-4- مفهوم تقوا 57
2-5-4- مفهوم عدل و عدالت. 60
3-5-4- مفهوم تدبیر. 62
4-5-4- مفهوم شرح صدر 64
– ضرورت وجود شرح صدر در مدیریت. 65
6-4- زمینه های لازم برای شکل گیری مدیریت اسلامی کدامند؟. 66
1-6-4- مفهوم مشروعیت. 67
2-6-4- مقبولیت مردمی 68
7-4- برمبنای عهدنامه مالک اشتر مدیریت اسلامی چه وظایفی دارد؟. 69
1-7-4- مدیریت منابع انسانی 72
2-7-4- سازماندهی: 74
3-7-4- برنامه ریزی 76
4-7-4- مدیریت منابع مالی 79
5-7-4- مدیریت ارتباطات و اطلاعات. 82
– تعریف ارتباطات. 82
– تعریف سیستم های اطلاعاتی 82
8-4- مقوله هسته ای و اصلی فرآیند مدیریت اسلامی چه نام دارد؟. 85
1-8-4- تصمیم گیری 93
9-4- مدیریت اسلامی چه اهدافی را دنبال می کند؟. 96
1- 9-4- عمران 96
2-9-4- امنیت. 97
3-9-4- هدایت و ارشاد: 100
4-9-4- رفاه 101
10-4- مقوله های زمینه ای تأثیر گذار بر مدیریت اسلامی کدامند؟. 103
1-10-4- دلبستگی اعضای سازمان 105
2-10-4- میزان وفاداری مردم. 107
3-10-4- میزان جذابیت پیامد ها 109
4-10-4- قدرت عوامل ذی نفوذ. 110
11-4- متغیر های میانجی تأثیرگذار بر مدیریت اسلامی کدامند؟. 110
1-11-4- عوامل سیاسی 110
2-11-4- عوامل فرهنگی 111
3-11-4- عوامل طبیعی 112
4-11-4- عوامل اقتصادی 112
نتیجه گیری 112
فصل پنجم : یافته ها ونتایج 114
1-5- دستاوردهای پژوهش. 115
1-1-5- فرآیند مدیریت علوی 115
– ویژگیهای لازم مدیر در مدیریت علوی115
– مقوله های زمینه ای مؤثر بر مدیریت علوی117
– راهبردهای مدیریت علوی118
– مقوله ی هسته ای مدیریت علوی118
– پیامدهای مدیریت علوی.120
– متغیرهای میانجی مؤثر بر مدیریت علوی120
2-1-5- فرایند تصمیم گیری علوی 124
3-1-5- الگوی رهبری تناسبی 127
4-1-5- عوامل قدرت و نفوذ به عنوان عوامل مؤثر بررهبری 129
2-5- نتیجه گیری 130
3-5- پیشنهاها 131
4-5- قلمرو و محدودیت های تحقیق 132
فهرست منابع. 133
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول (1-3) : مقایسه ویژگی های روش های کیفی و کمی(خاکی،همان،134) 47
جدول1-4 : خصوصیات شخصی لازم درمدیریت اسلامی(مقوله تقوا) 56
جدول 2-4 : خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله عدالت) 59
جدول 3-4:خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله تدبیر) 61
جدول 4-4 : خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله شرح صدر) 63
جدول 5-4 :مقوله مقبولیت مردمی و مشروعیت قانونی 66
جدول 6-4 :مقوله مدیریت منابع انسانی 69
جدول7-4 :مقوله سازماندهی 73
جدول8-4 : مقوله برنامه ریزی 75
جدول9-4 : مقوله مدیریت اموال عمومی 78
جدول 10-4 :مقوله ی مدیریت ارتباطات و اطّلاعات. 80
جدول 11-4 :مقوله تصمیم گیری 85
جدول12-4:مقوله ی عمران 96
جدول13 -4: مقوله ی امنیت. 97
جدول 14-4 :مقوله ی هدایت و ارشاد. 98
جدول 15-4 :مقوله ی رفاه 101
جدول شماره16-4: مقوله دلبستگی اعضای سازمان 103
جدول 17-4 :مقوله ی میزان وفاداری مردم. 106
جدول 18-4 : مقوله میزان جذابیت پیامد ها 108
جدول 19-4 :مقوله ی قدرت عوامل ذی نفوذ. 110
جدول 20-4 :مقوله ی عوامل سیاسی 110
جدول 21-4 :مقوله ی عوامل فرهنگی 111
جدول 22-4 :مقوله ی عوامل طبیعی 111
جدول 23-4 :مقوله ی عوامل اقتصادی 112
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل 1-3: (نمودار کدگذاری محوری) 50
شکل 1-4 : نمودار محوری تقوا 58
شکل 2-4 : نمودار محوری عدالت. 61
شکل 3-4 : نمودار محوری تدبیر. 63
شکل 4-4 : نمودار محوری شرح صدر 66
شکل 5-4 : نمودار محوری مقبولیت مردمی و مشروعیت قانونی 69
شکل 6-4 :نمودار محوری مدیریت منابع انسانی 73
شکل 7-4: نمودار محوری سازماندهی 75
شکل 8-4 : نمودار محوری برنامه ریزی 78
شکل9-4 : نمودار محوری مدیریت اموال عمومی 80
شکل10-4 نمودار محوری فرآیند ارتباطات. 84
شکل 11-4:فرایند مدیریت ارتباطات و اطلاعات. 84
شکل 12-4: فرایند تصمیم گیری علوی 95
شکل 13-4 : نمودار محوری عمران 97
شکل 14-4: نمودار محوری امنیت.98
