آثار گردشگری ساحلی و هجوم گونههای مهاجم دریایی میباشد. نگرانی کشورهای ساحلی از وضعیت رو به تخریب محیط زیست دریایی ضرورت استفاده از یک اهرم قانونی در قالب یک کنوانسیون منطقهای را برای حفاظت از محیط زیست دریای خزر بیش از پیش نمایانگر نمودند. با توجه به این واقعیت که اساسا اعمال مدیریت زیست محیطی در محیطی همچون دریای خزر در چارچوب یک پیمان همکاری جمعی زیست محیطی میسر بوده و تلاش کشورها بصورت انفرادی منتج به فایده نخواهد بود، بر این اساس، همکاری در چارچوب یک کنوانسیون زیست محیطی مد نظر کشورهای حاشیه خزر قرار گرفت.
ثمره تلاش هایی که از سال 1375 با برگزاری اجلاس منطقه ای در ژنو شروع و تا آبانماه سال 1383 تداوم پیدا کرد، تدوین یک چارچوب حقوقی زیست محیطی به منظور ایجاد تعهدات برای کشورهای ساحلی تحت عنوان « کنوانسیون ساختاری حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر » بود. هدف از این پژوهش بررسی کارآمدی این کنوانسیون در بهبود محیط زیست دریایی دریای خزر است. این پژوهش نتیجه میگیرد که کنوانسیون ساختاری 2003 تهران می تواند ابزار حقوقی مؤثری در بهبود محیط زیست دریایی دریای خزر باشد، اما با وجود ظرفیتی که برای بهبود محیط زیست دریایی دریای خزر دارد، به دلیل چالشهای مختلف در اجرای آن و همچنین عدم اهمیت و اراده کشورهای ساحلی برای عمل به آن نتوانسته است آنگونه که مورد انتظار بود، نقش مؤثری را در این راستا ایفا نماید.
واژگان کلیدی: محیط زیست، محیط زیست دریایی، دریای خزر، تهدیدهای زیست محیطی، کنوانسیون تهران
فهرست
عنوان صفحه
چکیده
مقدمه کلی1
فصل اول: کلیات
مقدمه. 17
مبحث اول: مفهوم محیط زیست و محیط زیست دریایی 18
گفتار اول: مفهوم محیط زیست و انواع آن 18
بند اول: مفهوم لغوی محیط زیست. 18
بند دوم: تمایز مفهوم محیط زیست از دیگر مفاهیم مشابه. 19
الف) طبیعت. 20
ب) اکولوژی 20
ج) اکوسیستم 20
د) کره ی زمین 20
بند سوم: مفهوم محیط زیست در قوانین و مقررات بین المللی 21
بند چهارم: مفهوم محیط زیست از دیدگاه حقوقدانان 22
گفتار دوم: انواع محیط زیست. 24
الف: محیط طبیعی 24
ب: محیط مصنوعی 24
ج: محیط اجتماعی 25
گفتار سوم: مفهوم محیط زیست دریایی و حمایت از آن در حقوق بین الملل دریاها 25
بند اول: مفهوم محیط زیست دریایی و ضرورت حمایت و حفاظت از آن 25
عنوان صفحه
الف: اهمیت محیط زیست دریایی 27
ب: حفاظت از محیط زیست دریایی از لحاظ اصول حقوقی 28
بند دوم: حمایت از محیط زیست دریایی در حقوق بین الملل دریاها 31
الف: جایگاه محیط زیست دریایی در کنوانسیون حقوق دریاها 1982 33
ب: اقدامات ایمو در راستای حفاظت از محیط زیست دریایی 35
بند سوم: کنوانسیون های منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریایی 36
بند چهارم: آزادی دریاها و حمایت از محیط زیست دریائی 39
مبحث دوم: ویژگیهای دریای خزر به عنوان یک نمونه محیط زیست دریایی حساس و اهمیت آن 42
گفتار اول: ویژگی های دریای خزر. 42
بند اول: ویژگی های جغرافیایی 42
مساحت دریای خزر. 43
تقسیمات دریای خزر. 43
اقلیم دریای خزر. 44
بند دوم: ویژگی های اقتصادی 46
الف) نفت و گاز. 46
ب) حمل و نقل 50
ج) منابع آبزیان دریای خزر. 53
گفتار دوم: اهمیت دریای خزر برای کشورهای همسایه آن و جهان 55
بند اول: اهمیت دریای خزر برای کشورهای همسایه آن و تأثیر آن در محیط زیست دریای دریای خزر 56
الف) اهمیت دریای خزر برای جمهوری آذربایجان و تأثیر آن در محیط زیست دریایی دریای خزر 57
عنوان صفحه
ب) اهمیت دریای خزر برای ترکمنستان و تأثیر آن در محیط زیست دریایی دریای خزر. 60
ج) اهمیت دریای خزر برای قزاقستان و تأثیر آن در محیط زیست دریایی دریای خزر. 60
د) اهمیت دریای خزر برای فدراسیون روسیه و تأثیر آن در محیط زیست دریایی دریای خزر 61
ه) اهمیت دریای خزر برای جمهوری اسلامی ایران و تأثیر آن در محیط زیست دریایی دریای خزر 63
بند دوم: اهمیت خزر برای دیگر کشورهای جهان و تأثیر آن در محیط زیست دریایی دریای خزر 65
الف) اهمیت خزر برای ایالات متحده آمریکا و تأثیر آن در محیط زیست دریایی دریای خزر. 65
ب) اهمیت دریای خزر برای چین و تأثیر آن در محیط زیست دریای دریای خزر. 67
ج) اهمیت دریای خزر برای اتحادیه اروپا و تأثیر آن در محیط زیست دریایی دریای خزر. 69
گفتار سوم: تهدیدهای زیست محیطی دریای خزر. 70
بند اول: آلودگی ناشی از منابع در خشکی 71
بند دوم: آلودگی ناشی از بهره برداری از منابع نفت و گاز. 71
بند سوم: نوسانهای سطح آب 72
بند چهارم: آثار زیستمحیطی گردشگری ساحلی 72
بند پنجم: هجوم گونههای مهاجم دریایی 73
مبحث سوم: بررسی زمینه و تاریخچه شکل گیری کنوانسیون تهران 73
گفتار اول: سابقه همکاری های زیست محیطی در دریای خزر ( قبل و بعد از فروپاشی شوروی ) 73
بند اول: سابقه همکاری های زیست محیطی در دریای خزر قبل از فروپاشی شوروی 73
بند دوم: سابقه فعالیت های زیست محیطی در دریای خزر پس از فروپاشی شوروی 74
عنوان صفحه
گفتار دوم: نقش برنامه محیط زیست دریای خزر در شکل گیری کنوانسیون تهران 76
گفتار سوم: اهمیت و ضرورت شکل گیری کنوانسیون 2003 تهران 81
نتیجه گیری 83
فصل دوم: بررسی شکلی و ماهوی کنوانسیون ساختاری 2003 حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر و پروتکلهای آن
مقدمه. 86
مبحث اول: بررسی شکلی کنوانسیون ساختاری 2003 حفاظت از محیط زیست دریای خزر 88
گفتار اول: مقدمه و تعاریف کلی کنوانسیون 88
بند اول: مقدمه. 88
بند دوم: تعاریف کلی کنوانسیون 2003 تهران 89
گفتار دوم: بررسی شکلی پروتکل های کنوانسیون ساختاری 2003 تهران 91
بند اول: پروتکل آمادگی، واکنش و همکاری منطقهای در مبارزه با سوانح آلودگی نفتی (پروتکل آکتائو) 91
بند دوم: پروتکل حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیتهای مستقر در خشکی 93
بند سوم: پروتکل حفاظت از تنوع زیستی 93
بند چهارم: پیش نویس پروتکل ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی 93
گفتار سوم: سایر بخشهای کنوانسیون ساختاری 2003 تهران 94
مبحث دوم: بررسی ماهوی کنوانسیون ساختاری 2003 حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر 96
گفتار اول: اهداف کنوانسیون 96
عنوان صفحه
بند اول: جلوگیری، کاهش و کنترل آلودگی 96
1: جلوگیری، کاهش و کنترل آلودگی ناشی از منابع واقع در خشکی 97
جلوگیری، کاهش و کنترل آلودگی ناشی از فعالیت در بستر دریا 98
جلوگیری، کاهش و کنترل آلودگی ناشی از تخلیه مواد زائد به دریا 98
جلوگیری، کاهش و کنترل آلودگی ناشی از شناورها 99
جلوگیری، کاهش و کنترل آلودگی ناشی از سایر فعالیتهای انسانی 100
بند دوم: حفاظت، نگهداری و احیای منابع زنده دریایی 100
تضمین حداکثر برداشت گونه ها 101
حفاظت و احیای گونه های در معرض خطر. 101
گفتار دوم: تعهدات دولتهای عضو کنوانسیون تهران 102
گفتار سوم: ابزارهای نیل به اهداف کنوانسیون 103
بند اول: اصول راهنما 103
الف : اصل احتیاط 103
1) مفهوم اصل احتیاط در چارچوب حقوق بین الملل محیط زیست. 103
2) اصل احتیاط در چارچوب کنوانسیون 2003 تهران 104
ب: اصل اطلاع رسانی 105
1) مفهوم اصل اطلاع رسانی درچارچوب حقوق بین الملل محیط زیست. 105
الف) اطلاع رسانی ( و کمک) در حوادث اضطراری زیست محیطی در چارچوب حقوق بین الملل محیط زیست 106
ب) اطلاع رسانی ( و مشاوره ) در رابطه با آثار برون مرزی 108
ب) اصل اطلاع رسانی در چارچوب کنوانسیون 2003 تهران 109
ج: اصل پرداخت خسارت توسط آلوده کننده. 110
عنوان صفحه
1) اصل پرداخت خسارت توسط آلوده کننده در چارچوب حقوق بین الملل محیط زیست. 110
2) اصل پرداخت توسط آلوده ساز در چارچوب کنوانسیون 2003 تهران 111
بند دوم: تعهد به همکاری 111
الف: همکاری دوجانبه و چندجانبه. 112
ب: همکاری در چارچوب ترتیبات سازمانی 113
گفتار چهارم: دیگر نکات اساسی کنوانسیون ساختاری 2003 تهران 114
الف: خط مشی های کنوانسیون ساختاری 2003 تهران 114
ب: ترتیبات سازمانی کنوانسیون ساختاری 2003 تهران 116
ج: مسؤولیت و جبران خسارت 118
شیوه های جبران خسارت زیست محیطی 123
د: حل اختلاف 125
روش هاى سیاسى حل و فصل اختلافات بین المللى 126
مذاکره: 126
مساعى جمیله (پاى مردى) 127
میانجیگرى 127
تحقیق 128
سازش (آشتى) 129
ساز و کارهای حقوقی مسالمت آمیز حل و فصل اختلافات بین المللی 129
داوری 130
حل و فصل قضایی 130
مبحث سوم: بررسی ماهوی پروتکل های الحاقی به کنوانسیون 2003 تهران 131
عنوان صفحه
گفتار اول: بررسی ماهوی پروتکل آمادگی، واکنش و همکاری منطقه ای در مبارزه با سوانح آلودگی نفتی 131
بند اول: مقدمه پروتکل 132
بند دوم: دامنه شمول و هدف 133
بند سوم: نظامهای ملی و طرحهای اضطراری مقابله با سوانح آلودگی نفتی 133
بند چهارم: اشاعه و تبادل اطلاعات در راستای اجرای پروتکل 135
بند پنجم: اقدامهای عملیاتی در هنگام سوانح نفتی 136
بند ششم: کمک و بازپرداخت آن در حوادث نفتی 137
گفتار دوم: بررسی ماهوی پروتکل حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیتهای مستقر در خشکی 139
بند اول: قلمرو اجرا و هدف 140
بند دوم ـ تعهدات دولتهای عضو پروتکل 141
بند سوم: منابع آلودگی با منشأ خشکی 142
الف ـ آلودگی ناشی از منابع اصلی 142
ب ـ آلودگی توسط منابع پراکنده. 143
ج ـ آلودگی ناشی از دیگر فعالیتها 144
بند چهارم: ارزیابی اثرات زیست محیطی 146
گفتار سوم: بررسی ماهوی پروتکل حفاظت از تنوع زیستی 151
بند اول: مقدمه. 151
بند دوم: قلمرو اجرا و هدف 152
بند سوم: مقررات عمومی 152
بند چهارم: اقداماتی برای حمایت و حفاظت از گونه ها 154
عنوان صفحه
بند پنجم: حمایت و حفاظت از مناطق حفاظت شده. 156
بند ششم: ابزارها و الزامات برای حمایت و حفاظت از گونه ها و مناطق حفاظت شده. 161
حفاظت از تنوع زیستی در چارچوب مدیریت منطقه ساحلی 161
ارزیابی تأثیر زیست محیطی در چاچوب حفاظت از تنوع زیستی 161
دسترسی به منابع ژنتیکی 161
دسترسی به تکنولوژی و انتقال آن 162
همکاری تکنولوژیکی و علمی 162
تبادل اطلاعات 162
آموزش زیست محیطی و آگاهی عمومی 163
گفتار چهارم: بررسی ماهوی پیش نویس پروتکل ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی 164
بند اول: مقدمه. 164
بند دوم: قلمرو اجرا و هدف 165
بند سوم: مقررات عمومی 165
بند چهارم: هشدار در مورد فعالیتهای دارای تأثیر فرامرزی به احتمال زیاد. 168
نتیجه گیری 173
فصل سوم: ارزیابی کارآمدی کنوانسیون ساختاری 2003 حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر و چالشهای آن
مقدمه. 178
مبحث اول: ارزیابی کارآمدی کنوانسیون ساختاری 3002 تهران در دستیابی به اهداف خود. 179
گفتار اول: ارزیابی کارآمدی کنوانسیون تهران در راستای جلوگیری، کاهش و کنترل آلودگی دریای خزر 179
