جوّ سازمانی
ادراکات فردی
زمینه ساختار فرایندها
تأثیرمحیط
شکل شماره ۲-۸: رویکرد فرهنگی به جوّ سازمانی (دارایی، ۱۳۸۰)
۲-۲-۵٫ ابعاد جوّ سازمانی
از جمله مسائل مورد اختلاف در ارتباط با جوّ سازمانی ابعاد جوّ است. برخی از مطالعات با بهره گرفتن از تحلیل عاملی به تشخیص دو تا هشت بعد منتهی شده اند، ولی برخی از محققان معتقدند که جوّ مفهومی عام است و به مجموعه ای از ابعاد اشاره دارد. این ابعاد چنان گستردهاند که با مشخصههایی چون ساختار، تکنولوژی، رسمیگرایی (جیمز و جونز[۵۶]، ۱۹۷۴) و رضایت (جو هانسون[۵۷]، ۱۹۷۳) تداخل دارند و به ابهام کلی مفهوم دامن زدهاند. ماهیت چندبعدی جوّ، هم نقطه ضعف و هم نقطه قوت این مفهوم تلقی شده است.
در مطالعات مختلف، ابعاد متفاوتی از جوّ مورد توجه قرار گرفتهاند. در پرسشنامه جوّ سازمانی لیتوین و استرینجر، ساختار، مسئولیت، پاداش، خطرپذیری، روابط گرم، حمایت، استانداردها، برخورد و هویت از جمله ابعادی بودند که از طریق تحلیل عاملی به دست آمدند. همچنین کاپلمن و همکارانش[۵۸] (۱۹۹۰) پنج بعد را بهعنوان عناصر مشترک جوّ شناختهاند: تأکید بر هدف، تأکید بر وسیله، جهتگیری پاداش دهی، حمایت کاری و حمایت اجتماعی- روانی. تصمیم گیری، روابط گرم، خطرپذیری، شفاف بودن ارتباطات، پاداش و ساختار ابعاد بهدستآمده از مطالعه صورتگرفته توسط دانی[۵۹] و همکارانش (۱۹۷۴) بود. (پانیوواتوانیش[۶۰]، ۲۰۰۸)
بر اساس تحقیقات پژوهشگران میتوان گفت که جوّ سازمانی از اجزا یا ابعاد خاصی تشکیل شده است: بعضی از محققان به ویژگیهای روانی اجتماعی سازمان و جنبه های انسانی محیط کار مانند ارتباطات درونی سازمان توجه بیشتری دارند؛ بعضی دیگر ویژگیهای غیرمادی و عینی را همزمان به عنوان شاخص های تشکیلدهنده جوّ مورد تأکید قرار دادهاند. جدول ۲-۳ ابعاد جوّ سازمانی را از نظر برخی از پژوهشگران نشان میدهد.
جدول ۲-۳: ابعاد جوّ سازمانی
ابعاد جوّ | پژوهشگران | سال |
اشتغال نداشتن، بازدارندگی، روحیه، صمیمیت، کنارهگیری، ایجاد فشار، ملاحظهگری، تأکید بر تولید | هالپین و کرافت | ۱۹۶۲ |
محیط فیزیکی، ویژگیهای روانی، اجتماعی، محیط داخلی انسانی، انسان | تاجی یوری | ۱۹۶۸ |
عوامل مرئی: ساختار سلسلهمراتب، منابع مالی، اهداف سازمان، تکنولوژی سازمان. عوامل نامرئی: نگرشها، احساسات، ارزشها، هنجارها، رضایت شغلی، تعامل اجتماعی و شخصی |
هاجتس | ۱۹۶۸ |
حمایتی، دستوری، تهدیدی، همکارانه، صمیمی، اشتغال نداشتن(ابعاد ششگانه) | آندروهیز | ۱۹۷۳ |
حمایتی، دستوری، مشغول، ناامیدانه (ابعاد چهارگانه) | آندروهیز | ۱۹۷۳ |
نحوه رهبری، چگونگی روابط انسانی، چگونگی صداقت اهداف، نحوه مشارکت معلمان در برنامهها و تصمیم گیریها، پذیرش و حمایت از دانش آموزان | لیکرت |