تهیه لوازم خانه به عهده مرد است.
خانواده دختری تواند در تهیه لوازم منزل جوانانی که تازه زندگی را شروع کرده ­اند، به آنان کمک کند.
مردان حق ندارند جهیزیه سنگینی از زن بخواهند (امینی, ۱۳۸۷, ص. ۷۸).
گفتار سوم: رابطه شیربها و جهیزیه
شیربها به مبلغ و مالی گفته می­ شود که داماد به‌غیراز مهریه زن، به والدین زوجه پرداخت می­ کند. شیربها از بقایای دورانی است که اولیای دختر او را به‌واسطه ازدواج می­فروختند و لیکن امروزه ممکن است به‌عنوان جزئی از مهر برای تهیه جهیزیه پرداخت گردد؛ و از لحاظ فقهی حکم گرفتن شیربها در مقابل تهیه جهاز و دادن و گرفتن آن اگر عنوان جعاله را داشته باشد جعاله در مقابل عملی مباح، اشکالی در جواز و حلیّت آن نیست و اگر عنوان جعاله را نداشته باشد درصورتی‌که زوج آن را به طیب خاطر خود بدهد علی­الظاهر گرفتن آن برای خانواده زوجه جایز است، لکن زوج می ­تواند آن را مادامی‌که خرج نشده، پس بگیرد، ولی اگر زوج طیب خاطر نداشته باشد، گرفتن پول از طرف والدین زوجه حرام می­باشد (موسوی خمینی, ۱۳۶۲, ص. ۹۴) و از لحاظ حقوقی سؤالی مطرح می­ شود که چنان چه زوج برابر با توافق خود با خانواده زوجه لوازمی را برای رفع نیاز زندگی (تأمین جهیزیه زوجه) خریداری نموده و به زوجه تحویل داده باشد آیا زوج می ­تواند درصورتی‌که بین آن‌ها اختلاف ایجاد شود تقاضای استرداد آن‌ها را نماید؟

هرگاه شیربها به‌صورت مال باشد و عنوان مهر در ضمن عقد شرط گردد شوهر موظف به پرداخت آن به‌غیراز زوجه باشد در این صورت شرط باطل و تعهدی برای زوج در پرداخت آن ایجاد نمی­گردد ولی برخی حقوقدانان از باب تعهد به نفع ثالث آن را معتبر و صحیح می­دانند و در مورد لوازم تهیه‌شده توسط زوج باید گفت تا زمانی که انتقال آن به زوجه به‌واسطه هبه و … ثابت نگردد اموال مذکور در مالکیت زوج باقی­مانده و می ­تواند تقاضای استرداد آن‌ها را بکند ولی اگر شیربها به‌عنوان مبلغی باشد در این صورت استرداد آن منتفی است زیرا شیربها زوج مشمول احکام هبه است و عین موهوبه باید عین معین باشد درصورتی‌که پول یکی از مصادیق چیزهایی است که عادتاً نگاه داشته نمی­ شود و حق مطالبه آن وجود نداند (همان).
گفتار چهارم: رابطه جهیزیه با چشم و هم‌چشمی
(۱) خودکم‌بینی از عواقب چشم و هم‌چشمی
خودکم‌بینی یکی از عوامل چشم و هم‌چشمی در جامعه است، در چنین شرایطی ما خود واقعی را که خداوند به ما عطا کرده نمی‌بینیم، بلکه با تجملات ظاهری سعی در تکمیل خود داریم تا این عارضه را جبران کنیم که این امر نیز عواقبی مانند کاهش سن ازدواج و افزایش توقع زن از همسرش را به دنبال دارد (۲۷).
بعد از طی مراحل فوق، وقتی زوجین وارد زندگی مشترک می‌شوند این خود‌کم‌بینی و احساس نیاز دائم به مدرن کردن تجهیزات، موجب رقابت منفی می‌شود به‌طوری‌که زن به همسان‌سازی خانواده خود با افراد مشابه می‌پردازد، سپس با ایجاد چالش در خانواده طلاق عاطفی را موجب می‌شوند.
(۲) نقش محقق جهیزیه به نقش محول تبدیل‌شده است
نکته دیگر اینکه امروزه نقش محقق جهیزیه به یک نقش محول تبدیل‌شده است به این معنا که خانواده‌ها فکر می‌کنند تهیه جهیزیه به خانواده‌ها واگذارشده و همه آن‌ها باید به این سمت حرکت کنند، فعلاً این امر اتفاقی است که در جامعه ما رخ‌داده، بنابراین باید تلاش کنیم تا این نقش به نقش محقق تبدیل شود تا کارکرد مثبتی برای افراد جامعه داشته باشد (۲۸).
(۳) ساخت خانه رؤیایی عروس روی پایه چشم و هم چشم
آیا جهیزیه سنگین ضمانت اجرایی برای خوشبختی جوانان دارد یا نه؟
ما خانواده‌هایی را می‌شناسیم که باوجود جهیزیه سنگین دائم در زندگی زناشویی خود دچار کشمکش و گرفتاری‌های خانوادگی هستند، به‌عنوان‌مثال عروس خانم می‌گوید من این جهیزیه را آوردم شما چه امکاناتی فراهم کردید درصورتی‌که خانواده‌هایی هم هستند که با جهیزیه اندک و تلاش و کوشش یکدیگر زندگی خوبی برای هم مهیا کردند.
برخی تجهیزات خانگی مانند بخارپز، مایکروفر، دارای عوارض و اثرات جانبی برای خانواده‌ها است برخی از این لوازم حتی در سال یک‌بار هم مورداستفاده قرار نمی‌گیرد ولی به دلیل چشم به هم‌چشمی خریداری می‌شوند، در معنا و مفهوم زندگی مسالمت‌آمیز که زن و شوهرها باید ۵۰ درصد باهم تفاهم و توافق داشته باشند، جز در پاس داشت زندگی اجتماعی حاصل نمی‌شود، اگر آن معنا و مفهوم واقعی زندگی برای خانواده‌ها تفهیم شود بسیاری از مشکلات موجود حل و یا کاهش پیدا می‌کند. وی در توصیه به جوانان گفت: اگر آن‌ها می‌خواهند با صلح و صفا و با پیروی از سیره و سنت انبیای الهی زندگی کنند، باید با یک نگاه خوش‌بینانه و با همکاری و همدلی یکدیگر زندگی موفقی را در پیش بگیرند.
مشکلات اقتصادی جامعه، هزینه‌های زیاد آیین ازدواج، گرفتن وام و نظایر آن سبب می‌شود تا زندگی نوجوانان با تنش فکری، رفتاری، نگرانی و بدهی آغاز شود؛ که نه‌تنها خوب نیست، بلکه نگران‌کننده است. وی با بیان اینکه سدهای ازدواج امروز جوانان، بیشتر فرهنگی است، تصریح کرد: در این سال‌ها، سن جوانان بالاترین سن جمعیتی است که باید برای پیش‌گیری از آسیب‌‌های اجتماعی و فرهنگی، در راستای پیوند جوانان کشور، فرهنگ‌سازی شود.
(۴) الگوسازی قبل و بعد از ازدواج
اگر فرهنگ و الگوسازی درست و آموزه‌های لازم مهارت‌ زندگیِ قبل و بعد از ازدواج داده نشود، افزون بر آسیب مجرد ماندن بخشی از جوانان با آسیب اجتماعی و خطرناک‌تر دیگری به نام جدایی (طلاق) روبه‌رو خواهند بود. در ده سال گذشته، باید سالی یک‌میلیون و نودوهشت هزار نفر از جوانان ازدواج می‌کردند، ولی کشور با چنین رخدادی مواجه نبود و هنوز خیل عظیمی از جوانان ازدواج نکرده‌اند. به گفته وی، بسیاری از اوقات اختلاف‌نظرها در خرید جهیزیه به اختلافات شدید خانوادگی تبدیل می‌شود که ناشی از نبود الگوی خرید جهیزیه است. به عبارتی جهیزیه حد معینی ندارد و هر خانواده‌ای برای خود الگویی دارد. هم‌چنین خرید جهیزیه در بسیاری از نقاط کشور ما به عهده خانواده دختر است و این فرهنگ، مشکلات بسیاری را روی دوش خانواده‌ها می‌گذارد (محمدی, ماراتن جهیزیه در ایران, ۱۳۹۳, ص. ۲۹).
(۵) عدم پیروی از تعقل و تفکر، عامل رواج جهیزیه های سنگین در جامعه
تبعیت و پیروی از مد روز، چشم و هم‌چشمی‌ها، عدم پیروی از تعقل و تفکر، تبلیغات منفی تجاری ناصحیح، تنوع وسایل و جذابیت‌های آن‌ها ازجمله عوامل مهم رواج جهیزیه‌های سنگین در جامعه ما است، ولی راه صحیح این است که هر خانواده‌ای به اندازه امکانات و نیازهای خود اقدام به خرید جهیزیه کند، مثلاً تهیه جهیزیه باید در جامعه دینی با منطق، عرف و آداب‌ورسوم دینی سنخیت داشته باشد.
چون فرزندان هیچ تلاشی برای تهیه نیازهای خود در زندگی نمی‌کنند به‌آسانی هم آنچه را که به دست می‌آورند از دست می‌دهند و هیچ تلاشی هم برای حفظ آن نمی‌کنند. همین امر نیز به‌راحتی منجر به طلاق و ازهم‌گسیختگی خانواده‌ها می‌شود و از سوی دیگر چون آمال و آرزوهای افراد تمام‌نشدنی است، باوجود داشتن همه‌چیز طلب بیشتری می‌کند که این امر منجر به ایجاد فشارهای روانی مضاعف بر افراد و درنهایت متلاشی شدن بنیان خانواده می‌شود. به‌جای فرهنگ سوزی، فرهنگ‌سازی کنیم.
ما بایستی به‌جای فرهنگ‌های غلطی که امروزه در جامعه رواج پیدا می‌کند فرهنگ دینی خودمان را جایگزین کنیم تا خانواده‌ها با پیروی و تأسی از آموزه‌های دینی از زیر بار رفتن وام‌های سنگین برای تهیه جهیزیه رهایی یابند، درگذشته مهریه برابر جهیزیه بود یعنی اگر ۵۰ هزار تومان مهر عروس می‌کردند به همان میزان خانواده عروس جهیزیه تهیه می‌کرد که این امر بسیار عاقلانه و منطقی بود ولی امروزه این دو هیچ ارتباطی به هم ندارند.
ولی امروزه خانواده‌ها از شکل گسترده به شکل هسته‌ای تغییر پیداکرده. درگذشته خانواده‌ها با امکانات کافی و به‌راحتی در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند و به این اندازه غرق در مشکلات نبودند، به‌هرحال هم‌اکنون شرایط تغییر کرده و این امر نیز طبیعی است و ما هم نمی‌خواهیم بگوییم که به زندگی گسترده برگردیم ولی با همین زندگی هسته‌ای و صنعتی هم زن و شوهرها می‌توانند با ایجاد یک شرایط عاقلانه زندگی خوبی برای هم مهیا کنند.
جهیزیه این دو انسان بزرگوار «حضرت فاطمه (س) و حضرت علی (ع)» در حد نیازهای ضروری زندگی‌شان بود. اگر خانواده‌ها بتوانند با پیروی و تأسی از زندگی انبیا (ع) به تهیه جهیزیه و ازدواج ساده جوانان بپردازند؛ نقش مهمی در خوشبختی و سعادت آن‌ها خواهند داشت، اگرچه در تاریخ گذشته ایران این‌گونه بوده ولی در دو دهه اخیر تحت تأثیر شرایط مختلف قرارگرفته و از آن حالت خارج‌شده است.
(۶) جوانان دم بخت قربانی‌ جهیزیه می‌شوند
بر اساس آمارهای گردآوری‌شده در ۱۰ سال گذشته حاکی از آن است که شش هزار نفر در کشور هندوستان به دلیل جهیزیه کشته شدند، این معضل دارای قربانی‌های فراوان و مختلف در جوامع دیگر است که تأخیر سن ازدواج یکی از مهم‌ترین قربانی‌های این مسئله بوده که به‌هیچ‌وجه با اندیشه‌های دینی و اسلامی ما سازگار نیست، بنابراین مسئولان باید به دنبال راهکار جدی برای حل این مشکل در جامعه باشند.
(۷) نقش رسانه در تجمل‌گرایی جامعه
بعدازاین عامل، رسانه ملی با ساخت فیلم‌هایی با محتوای لوکس و جذاب موجب تأثیرات منفی بر زندگی زوج‌های جوان شده است، زیرا جوانان با دیدن چنین فیلم‌هایی دچار وسوسه شدند که چرا آن‌ها چنین زندگی نداشته باشند، درنهایت این امر موجب افزایش سن ازدواج از ۱۸ تا ۲۰ سال به ۳۰ تا ۳۵ سال شده و علاوه بر موارد فوق باعث پیامدهای منفی دیگر ازجمله افزایش آسیب‌های اجتماعی در جامعه می‌شود (همان، ۳۰).
تفهیم فلسفه ازدواج برای جوانان
ما باید فلسفه ازدواج را برای جوانان مشخص و اصل ازدواج را برای آن‌ها تسهیل کنیم تا بتوانند با ازدواج به‌موقع و آسان زندگی مشترک خود را آغاز کنند و از بسیاری آسیب‌های اجتماعی نیز از این طریق جلوگیری کنیم.
نماینده مجلس با اشاره به راهکارهای ازدواج آسان خاطرنشان کرد: راهکار اول این است که با توجه به اینکه خداوند متعال تمام موجودات ازجمله انسان را جفت قرار داده نباید نسبت به اصل ازدواج اشکال‌تراشی کرد، بلکه باید گام اول را برای زندگی مشترک برداشت و مابقی را به خداوند سپرد.
راهکار دوم این است که زندگی برای جوانان تفهیم شود، آن‌ها باید بدانند زندگی به فرش، مبل و لوازم‌خانگی نیست بلکه زندگی به فهم و فکر، اخلاق، انسانیت و تحمل یکدیگر است که بهترین عاملش ازدواج موفق است (همان، ۳۱).
مبحث چهارم: جهیزیه به‌عنوان تشریفات ازدواج و چگونگی تهیه آن در ایران و سایر کشورها
گفتار اول: جهیزیه به‌عنوان تشریفات ازدواج
نکاح، عقدی است که به‌موجب آن، مرد و زن ضمن نفی محرومیت جنسی، برای تشکیل خانواده و زندگی مشترک قانونی باهم متحد می‌شوند ۲ ازاین‌رو، نکاح، پیوند زوجین با هدف تشکیل خانواده و شرکت در زندگی واحد است و به اعتبار عقد بودن، باید دارای شرایط اساسی سایر عقود، ازجمله؛ قاصد، بالغ، عاقل و رشید بودن زن و مرد و نیز مشروع بودن جهت عقد باشد. بااین‌وجود، آنچه عقد نکاح را از سایر عقود و قراردادها بیشتر متمایز می‌کند، آن است که در این پیمان، طرفین نمی‌توانند آزادانه، آثار آن را تعیین کنند. بدین معنا که نتایج عقد فوق، به‌طور امری از طرف قانون‌گذار معین می‌شود و مجموع مقررات آن، «موقعیت قانونی خاصی» را به وجود می‌آورد که زن و مرد، فقط می‌توانند به تراضی، خود را در آن موقعیت قرار دهند و مجاز به برهم زدن نظمِ مورد تعیین مقنّن برای خانواده نیستند. کلمه نکاح در زبان حقوقی به دو معنی به کار می‌رود:‏
‏ ۱- عقدی که بنیان خانواده است و سبب ایجاد رابطه زوجیت بین زن و شوهر می‌شود و ۲- رابطه‌ای است که بر اثر این عقد بین زن و شوهر (زن و مرد) به وجود می‌آید. قانون مدنی نکاح را تعریف نکرده و فقها نیز خود را با این مسئله آشنا نساخته‌اند. در قانون مدنی، به‌جای تعریف نکاح، به چگونگی وقوع و ایجاد آن اشاره‌شده و ایجاب و قبول به الفاظی را که صریحاً، دلالت بر قصد ازدواج نماید، زمینه‌ساز وقوع آن می‌داند^[۱]. بر این اساس، ایجاب و قبول ممکن است از طرف مرد و زن و یا از طرف اشخاصی که قانوناً، حق عقد دارند، صادر گردد^[۲]. دراین‌بین، رضایت آن‌ها شرط نفوذ عقد بوده^[۳] و توالی عرفی ایجاب و قبول نیز شرط صحت آن است^[۴]. همین‌که زن و مرد قصد تشکیل خانواده و زندگی مشترک را داشته و اراده خود را به‌طور صریح بیان کنند، از توافق بین آن‌ها، نکاح به وجود می‌آید. بدین ترتیب، نکاح از «عقود رضایی» است، لکن اثبات عقد اگر با تشریفاتی همراه نباشد، دشوار است. به همین جهت، قانون‌گذار نیز زن و شوهر را مکلّف به ثبت نکاح کرده است و عدم رعایت آن را، مستوجب مجازات دانسته است. مع‌هذا، عدم ثبت ازدواج به معنای بی‌اعتباری آن و عدم تأثیر نکاح نیست، بلکه به لحاظ شرعی، صحیح و مورداحترام است، زیرا نکاح از زمره عقود غیر تشریفاتی به شمار رفته و با ایجاب و قبول زوجین که دلالت بر قصد و رضای آن‌ها بنماید، منعقد می‌شود.
گفتار دوم: تهیه جهیزیه در جامعه ایران
مسئولیت تهیه جهیزیه، با پیشینه­ی تاریخی و حمایت گسترده­ی عرفی در اکثر مناطق ایران متوجه عروس و خانواده وی می­باشد، به‌طوری‌که حتی به‌محض تولد دختر، بار جهیزیه بر دوش خانواده سنگینی می­ کند. جهیزیه در جامعه فعلی ما به‌صورت یک‌سویه، شاخ و برگ برخی حمایت­های مالی از جانب خانواده داماد را (که در گذشته مرسوم بوده است) ازدست‌داده و برعکس به‌صورت طلبی از جانب خانواده داماد، درآمده است حتی در بعد اسلامی و توجه به سیره، کمک به تهیه جهیزیه، برای برداشتن باری از دوش مرد، یعنی جنبه­ مشارکت و لطفی از طرف خانواده­ی عروس، به‌صورت دین و مسئولیتی توأم با فشارهای اقتصادی، اجتماعی و روانی برای خانواده­ی دختر، تغییر ماهیت داده است و رد نتیجه اغلب خانواده­ها را از داشتن فرزند دختر در نوعی اضطراب و نگرانی فرومی‌برد.
ابعاد مختلف این روند وقتی بیشتر نمود پیدا می­ کند که معادلات مالی را در قوانین شرعی و اجتماعی تحت تأثیر قرار دهد و به‌صورت منفی، این تعادل را به ضرر زن برهم می­زند. جالب است بدانیم حتی اگر زن قبل از بردن جهیزیه به خانه شوهر از اثاث خود سیاه برداری کند بازهم این سیاهه، به عقیده حقوقدانان، هرچند «دلیل ملکیت زن است اما دلیل بقای ملکیت نیست» (ولویون, ۱۳۹۰, ص. ۵۴۹).
در شرع مقدس اسلام نیز هیچ الزامی برای دختر به‌منظور تهیه لوازم زندگی وجود ندارد؛ زیرا تهیه اثاث خانه که بخشی از نفقه واجب است، بر عهده شوهر است (حبیبی تبار, ۱۳۸۷).
گفتار سوم: چگونگی تهیه جهیزیه
حال به چگونگی تهیه جهیزیه در برخی از شهرهای ایران می‌پردازیم:
الف: جهیزیه در تهران قدیم
در تهران قدیم چند روز قبل از سر گرفتن مراسم عروسی، مراسم جهازبران بود. این مراسم شامل هفتاد خان زیر بود:
برای بردن جهیزیه به چند نفر طبق کش به همراه چند قاطر اجیر می‌شدند تا جهیزیه عروس را به خانه داماد حمل کند که عده­ای نقاره‌زن نیز آن‌ها را همراهی و در طول راه به هنرنمایی می­پرداختند.
قبل از رسیدن این گروه به خانه داماد، چند تن جلوتر به خانه داماد رفته و جاهایی از منزل داماد را که برای سکونت عروس در نظر گرفته‌شده بود نظافت و به‌اصطلاح آب‌وجارو می­کردند.
هنگامی‌که جهیزیه به خانه داماد منتقل می­شد، فردی از طرف خانواده عروس صورت اسبابی را که آورده بودند به داماد نشان می­داد و از وی رسید می­گرفت که به آن سیاهه می­گفتند.
دادن انعام به طبق­کش­ها و نقاره­چی­ها جز وظایف داماد محسوب می­شد. طبقکش­ها علاوه بر انعام مزبور اجازه داشتند نقل و پارچه­های کف طبق­ها را که به‌منظور تزئین، تدارک دیده‌شده بود برای خود بردارند.
وسایل جهیزیه طبق توافقی که قبلاً میان خانواده­های عروس و داماد صورت پذیرفته بود، تهیه می­شد به‌عنوان‌مثال این اقلام بیشتر اوقات عبارت بود از: دیگ، قابلمه، ملاقه، آبکش، مجمع­های مسی، آفتابه و لگن و اسباب دیگری همچون رختخواب، متکا، پشتی، پرده، سماور، بلور، علاوه بر همه این‌ها، آینه و قرآن جزو اصلی­ترین و مهم‌ترین وسایل جهیزیه به شمار می­رفته است.
در بعضی نقاط قبل از بردن جهیزیه آن را به تماشا می­گذاشتند و زنان و دختران طبق رسمی به «جهاز تماشا» می­آمدند.
ب: جهیزیه در ترکمن‌ها
در میان ترکمن‌ها تهیه لوازم زندگی مشترک که همان جهیزیه باشد بیشتر به عهده داماد است. در گذشته دورتر البته خانواده عروس مبلغی را به‌عنوان «باشلق» از خانواده داماد برای خرید لوازم زندگی می‌گرفتند که در حال حاضر این رسم تا حدود زیادی منسوخ‌شده است.