1-4- اهداف تحقیق. 7
1-4-1- هدف های کلی تحقیق. 7
1-4-2- اهداف ویژه 7
1-5- فرضیات تحقیق. 8
1-5-1- فرضیات کلی تحقیق. 8
1-5-2- فرضیات ویژه تحقیق. 8
1-7- تعریف متغیرهای تحقیق. 9
1-7-1- تعریف مفهومی متغیرهای تحقیق. 9
1-7-2- تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق. 10
فصل دوم
2-1- مقدمه. 12
2-2- ادبیات یادگیری 12
2-2-1- مفهوم یادگیری 12
2-2-2- سطوح یادگیری 13
2-2-3- یادگیری سازمانی. 14
2-2-4- هدف‌های یادگیری سازمانی. 15
2-2-5- ویژگی‌های یادگیری سازمانی. 16
2-2-6- انواع یادگیری سازمانی. 17
2-2-7- عوامل موثر بر یادگیری سازمانی. 19
2-2-8- فرایند یادگیری سازمانی. 20
2-2-9- سطوح یادگیری سازمانی. 29
2-2-9-1- یادگیری فردی 29
2-2-9-2- یادگیری تیمی و گروهی. 30
2-2-9-3- یادگیری فرابخشی. 30
2-2-9-4- یادگیری سازمانی. 31
2-3- ادبیات کارآفرینی. 32
2-3-1- تاریخچه کارآفرینی. 32
2-3-2-مفهوم کارآفرینی. 33
2-3-3- کارآفرینی سازمانی. 34
2-3-3-1- تعاریف کارآفرینی سازمانی. 34
2-3-3-2- کارآفرینی سازمانی در سازمان های کوچک و متوسط. 36
2-3-3-3- مدلهای کارآفرینی سازمانی. 37
2-4- ادبیات نوآوری 40
2-5- شرکت های کوچک و متوسط. 44
2-5-1- مفهوم شرکت های کوچک و متوسط. 44
2-5-2- روند شکل گیری شرکت های کوچک و متوسط. 46
2-5-3- چالشهای شرکت های کوچک و متوسط. 48
2-5-4- جایگاه شرکت های کوچک و متوسط در محیط امروزی 49
2-6- ادبیات صادرات 49
2-7- پیشینه تحقیق. 52
2-7-1- پیشینه تحقیقات داخلی. 52
2-7-2- پیشینه تحقیقات خارجی. 54
2-8- چارچوب نظری تحقیق. 56
فصل سوم
3-1- مقدمه. 59
3-2- روش تحقیق. 59
3-3- جامعه آماری 60
3-4- محاسبه نمونه. 61
3-6- پرسشنامه. 62
3-7- اجزای پرسشنامه. 63
3-8- روایی پرسشنامه. 64
3-9- پایایی. 65
3-10- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 67
فصل چهارم
4-1- مقدمه. 69
4-2- تجزیه و تحلیل داده ها 69
4-2-1- تحلیلهای توصیفی. 69
4-2-1-1- سن مدیران شرکت های کوچک و متوسط استان تهران. 70
4-2-1-2- سابقه ی صادراتی شرکت های کوچک و متوسط استان تهران. 71
4-2-1-3- نوع فعالیت شرکت های کوچک و متوسط استان تهران. 72
4-2-1-4- تحصیلات مدیران شرکت های کوچک و متوسط استان تهران. 73
4-2-2- آمار استنباطی. 74
4-2-2-1- بررسی فرض نرمال بودن داده ها 75
4-2-2-2-آزمون فرضیه ها 76
4-2-2-3- تحلیل عاملی تائیدی متغیرهای مدل. 76
4-2-2-4-  بررسی مدل ساختاری( تحلیل مسیر) تحقیق. 92
4-2-2-4-1-  بررسی مدل ساختاری( تحلیل مسیر) فرضیه های اصلی تحقیق. 92
4-2-2-5- بررسی فرضیه های اصلی تحقیق. 93
4-2-2-5-1- بررسی فرضیه اول اصلی تحقیق. 93
4-2-2-5-2- بررسی فرضیه دوم اصلی تحقیق. 94
4-2-2-5-2- بررسی فرضیه سوم اصلی تحقیق. 95
4-2-2-4-  بررسی مدل ساختاری( تحلیل مسیر) فرضیه های فرعی تحقیق. 96
4-2-2-5- بررسی فرضیه های فرعی تحقیق. 97
4-2-2-5-1- بررسی فرضیه اول فرعی تحقیق. 97
4-2-2-5-1- بررسی فرضیه دوم فرعی تحقیق. 98
4-2-2-5-1- بررسی فرضیه سوم فرعی تحقیق. 99
4-2-2-5-2- بررسی فرضیه چهارم تا ششم فرعی تحقیق. 99
4-2-2-5-2- بررسی فرضیه چهارم تا ششم فرعی تحقیق. 100
فصل پنجم
5-1- مقدمه. 103
5-2- نتایج حاصل از فرضیه ها 103
5-2-1- نتیجه حاصل از فرضیه اول اصلی. 103
5-2-2- نتیجه حاصل از فرضیه دوم اصلی. 104
5-2-2- نتیجه حاصل از فرضیه سوم اصلی. 104
5-2-3- نتیجه حاصل از فرضیه اول فرعی. 105
5-2-3- نتیجه حاصل از فرضیه دوم فرعی. 105
5-2-3- نتیجه حاصل از فرضیه سوم فرعی. 106
5-2-3- نتیجه حاصل از فرضیه چهارم تا ششم فرعی. 107
5-2-3- نتیجه حاصل از فرضیه هفتم تا دهم فرعی. 107
5-3- بحث و مقایسه. 108
5-4- نتیجه گیری 110
5-4- پیشنهادات تحقیق. 112
5-4-1- پیشنهادات کاربردی 112
5-4-2- پیشنهادات به تحقیقات آتی. 114
5-5- محدودیت های تحقیق. 115
منابع. 116
ضمائم 123

چکیده
 

هدف از این تحقیق، بررسی تاثیر گرایش کارآفرینانه بر میزان صادرات با توجه به نقش نوآوری و یادگیری سازمانی می باشد. روش این تحقیق کمی و هدف آن کاربردی است. جامعه آماری تحقیق شرکت های کوچک و توسط استان تهران و 288 شرکت موجود در این حوزه، به کمک فمول کوکران 166 شرکت به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. سپس به کمک شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه بندی نامتناسب این شرکت ها انتخاب و پرسشنامه استانداردی را برای آن ها ارسال شد. سپس به کمک آزمون معادلات ساختاری در نرم افزار لیزرل معلوم شد که که گرایش کارآفرینانه بر میزان صادرات تاثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین ظرفیت یادگیری سازمانی تاثیر معناداری بر رابطه گرایش کارآفرینانه و میزان صادرات ندارد. این در حالی است که عملکرد نوآورانه تاثیر معناداری بر رابطه گرایش کارآفرینانه و میزان صادرات دارد. یافته خای جانبی تحقیق نیز نشان داد که 2 بعد از گرایش کارآفرینانه (پیش فعال بودن و نوآوری) تاثیر مثبت و معناداری بر میزان صادرات دارد در حالی که تمایل به رقابت بر میزان صادرات تاثیر معناداری ندارد.
واژگان کلیدی: گرایش کارآفرینانه، میزان صادرات، نوآوری، یادگیری سازمانی، شرکت های کوچک و متوسط

1-1-  مقدمه
 

یکی از مشکلات اساسی کشورهای در حال توسعه، اتکای بیش از حد درآمد ملی شان به صادرات یک یا تعداد محدودی کالا است. این موضوع در ایران به صورت وابستگی درآمد دولت به صادرات نفت به وضوح قابل مشاهده است؛ وابستگی شدید اقتصاد ایران به نفت از یک طرف و ناپایداری و نوسانات شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی سبب شده تا اهمیت و ضرورت توجه به صادرات غیرنفتی برای رشد و توسعه اقتصادی و کاهش وابستگی اقتصاد ایران به صادرات نفت خام به خوبی محرز شود(مرتضوی، 1390)؛ لذا افزایش سهم صادرات غیر نفتی به عنوان یک هدف عمده در برنامه های توسعه اقتصادی کشور مطرح است. اما متاسفانه در عمل، سیاست­های غلط و عدم برنامه ریزی صحیح و نیز عقب ماندن از پیشرفت تکنولوژی سبب شده که به تدریج میزان صادرات کاهش، و بازارهای جهانی از محصولات کشور تهی گردد و جای آن را کشورهایی بگیرند که در آن هیچ نام و نشانی در تولید و عرضه اینگونه محصولات نداشته اند. لذا برنامه ­ریزی صحیح در راه تحول تولید در کشور و رساندن کیفیت آن به حد مطلوب و در سطح استانداردهای جهانی ضروری است(بی ریا، جبل عاملی، 1385). در این بین توجه به صادرات شرکت های کوچک و متوسط یکی از آن راهکارهایی است که توجه به آن می ­تواند در کوتاه مدت بخشی از مشکلات صادرات غیرنفتی را کاهش دهد. این تحقیق که در حوزه صادراتی شرکت های کوچک و متوسط تدوین گردیده شده است، شامل 5 فصل می باشد.
در فصل اول این تحقیق، کلیاتی از تحقیق که شامل مساله، اهداف و فرضیه تحقیق می باشد، اشاره شده است. سپس در فصل بعدی به مرور ادبیات موضوعی تحقیق و همچنین بررسی پیشینه تحقیق پرداخته شده است. در فصل سوم روش این تحقیق به صورت مفصل شرح داده و در فصل چهار و پنجم به بررسی آزمون ها و نتایج تحقیق اهتمام ورزیده شده است.

1-2- بیان مسأله
 

در دهه های اخیر شاهد رشد روز افزون بین المللی شدن تجارت و روی آوردن شرکت ها به بازار جهانی می باشیم(بین شان، والتون، 1998). تعداد فزاینده ای از شرکت ها در این فضا فرصت مناسبی برای گسترش فعالیت های بین المللی شان به منظور کسب اهدافی چون رشد، کسب سود و فروش، ایجاد تنوع برای ریسک های تجاری و حتی تلافی حضور خارجی ها در بازارشان، یافته اند(بالابانیس، 2009). در این شرایط تقریبا تمام شرکت ها بدون توجه به اندازه آن ها و صنعت در حال فعالیت یا ملیت شان با این واقعیت مواجه هستند و دریافته اند که انتخاب گزینه عدم فعالیت در بازارهای جهانی به زودی برای آن ها دیگر وجود نخوهد داشت. در این راستا و در جهت توسعه تجارت، اقتصادها در سراسر جهان در حال پیچیدگی زدایی جهت دستیابی به بازارهای بین المللی و نیز آزادسازی تجاری هستند(بین شان، والتون، 1998). برای ورود به این بازار جهانی شرکت ها از رویکرد های مختلفی بهره گرفته اند که یکی از آن ها رویکرد توسعه صادرات می باشد. از آنجایی که صادرات مستلزم به کارگیری کمترین منابع بوده، کمترین ریسک را دارد و نیز کمترین تعهد سازمانی را در پی دارد، لذا این رویکرد، معروف ترین و آسان ترین رویکرد اتخاذ شده توسط شرکت ها در تلاش برای ورود و نفوذ به بازارهای خارجی می باشد(لئونیدو، 2007). لذا با توجه به گزارش های اقتصادی بسیاری از کشورهای دنیا، صادرات یکی از حیاتی ترین بخش های ابزارهای اقتصادی هر کشوری را تشکیل می دهند(ده یادگاری، 1383).
در این بین اگرچه ایران از منابع نفتی عظیمی برخوردار می باشد اما طبق اعلام وزارت نفت تا سال 1474 شمسی منابع نفتی ایران به صفر خواهد رسید؛ لذا جهت رشد، توسعه اقتصاد و اشتغال چاره ای جز توسعه و بهبود عملکرد صادرات غیرنفتی با تعامل با بازارهای جهانی وجود ندارد(دهشتی شاهرخ، 1386) که بخش عمده ای از صادرات چه در ایران و چه در خارج از ایران، امروزه توسط شرکت­هایی انجام می شود که به اصطلاح به آن ها شرکت­های کوچک و متوسط(SME) گفته می شود. از این شرکت ها در دنیا تعاریف مختلفی وجود دارد که در ایران به عنوان شرکت هایی که کمتر از 50 کارکن در آن مشغول به فعالیت می باشند، از شرکت های بزرگ جدا می گردند. از طرفی بازارهای جهانی، اگرچه ظرفیت بالقوه عظیمی را برای کشورها و بنگاه های اقتصادی ایجاد کرده است اما از طرفی سبب شده تا ویژگی هایی از قبیل تغییر و تحولات سریع، پیچیدگی های فزاینده و رقابت روزافزونی بر شرکت ها تحمیل گردد(هادیزاده مقدم، رحیمی فیل آبادی، 1384) در همین راستا کارآفرینی یکی از ابزارهایی است که سازمان­های امروزی به خصوص شرکت های کوچک و متوسط به آن برای بهبود وضعیت صادراتی خود توجه می کنند. به طور کلی کارآفرینی را فرآیند ایجاد ارزش از راه تشکیل مجموعه منحصر به فردی  از منابع به منظور بهره‌گیری از فرصت­ها تعریف کرده اند(احمد پورداریانی،1384). در این تحقیق منظور از کارآفرینی، گرایش کارآفرینانه ای است که  کوین و سلوین(1989) آن را در قالب 3 مولفه نوآوری، رقابت جویی و پیشگامی ارائه داده اند.
از طرفی عوامل بسیار زیادی قادر است تا سبب تسهیل کارآفرینی در سازمان و به طبع آن در رسیدن سازمان به اهداف صادراتی خود گردد از جمله فرهنگ سازمانی، ظرفیت های یادگیری سازمانی، شیوه های رهبری و مدیریت، ساختار سازمانی، توجه به نوآوری و . (فرناندز میسا، آلگری، 2014) که محقق در این تحقیق به بررسی دو عامل کمتر مورد توجه قرار گرفته توسط محققان دیگر یعنی ظرفیت های یادگیری سازمانی و توجه به نوآوری خواهد پرداخت. منظور از یادگیری سازمانی، مجموعه ای از اقدامات سازمانی مانند کسب دانش، توزیع اطلاعات، تفسیر اطلاعات و حافظه که به صورت آگاهانه و یا غیر آگاهانه بر تحول مثبت سازمانی اثر می گذارد(تمپلوتون، 2002). همچنین منظور از عملکرد نوآورانه، تعیین و دستیابی به اهداف جدیدی است که نیازمند استفاده از ابزارهای جدید و خلاقانه است(فرناندز میسا، آلگری، 2014).
با توجه به آنچه گفته شد محقق در این پژوهش قصد دارد تا پاسخ به این سوال را دهد که آیا گرایش کارآفرینانه بر میزان صادرات شرکت های کوچک و متوسط صادراتی استان تهران تاثیرگذار است؟ همچنین آیا دو عامل ظرفیت های یادگیری سازمانی و عملکرد نوآورانه بر این رابطه تاثیر معناداری می­گذارد؟

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق
 

چشم انداز افزایش صادرات غیر نفتی، سال هاست که از سوی دولت مردان ارائه داده می شود. هر چند دولت ها همواره کوشیده اند به این چشم انداز جامعه عمل بپوشانند، اما مقایسه آمار صادرات غیر نفتی کشور با سایر کشورها نشان می دهد که موفقیت چندانی به دست نیانده و نیاز به برنامه ریزی بیشتری است. این خود نشان دهنده این است که مدیران در عمل و برای انجام صادراتی بهتر عوامل موثر بر آن را نتوانسته اند به خوبی شناسایی کنند(نهاوندیان، 1380). در این بین کارآفرینی یکی از عواملی است که توسط محققین به آن توجه زیادی شده است. اما مساله اساسی در این حوزه آن است که مهارت های کارآفرینی به صورت ذاتی در فرد و یک سازمان وجود دارد و یا شرایط محیطی اجازه رشد و توسعه آن را می دهد. پاسخ به این سوال سبب شده تا در چند سال اخیر محققین به متغیرهای میانجی که سبب می شود تا کارآفرینی در سازمان جاری و ساری گردد و شرکت را در اهداف خود یاری رساند، مورد بررسی قرار بگیرد(دهشتی شاهرخ، 1386). یکی از این متغیرهای میانجی، ظرفیت یادگیری سازمانی است؛ چرا که در شرایط رقابتی امروزه، شرکت ها(مخصوصا شرکت های کوچک که منابع مالی محدودی دارند) امکان انجام اشتباهات مکرر را ندارند. لذا باید به سرعت از واکنش های بازار، اشتباهات رقبا و واکنش مصرف کننده به برنامه های خود، عکس العمل نشان دهند. لذا می توان مدعی شد که در صورتی گرایش کارآفرینانه که بالطبع آن ریسک پذیری و پیش فعال بودن شرکت را توسعه می دهد، سبب رسیدن شرکت به اهداف خود می شود که از ظرفیت و توان یادگیری سازمانی بالایی برخوردار باشند(فرناندز میسا، آلگری، 2014). از طرفی یکی از ابزارهای مهم برای ایجاد مزیت رقابتی، نوآوری در محصولات و خدمات شرکت می باشد که سبب می شود تا گرایش کارآفرینانه یک شرکت به نحو احسنت بر اهداف(از جمله اهداف صادراتی) شرکت موثر واقع شود. چرا که ریسک پذیری در ارائه یک محصول مشابه در یک بازار اشباع شده، چیزی جز شکست را برای شرکت به همراه نخواهد داشت(بردبار و خانی، 1391). از نظر تحقیقات صورت گرفته نیز، در این بخش تنها به بررسی کارآفرینی(در ابعاد و مدل های مختلف آن) بر اهداف و عملکرد صادراتی پرداخته شده است و کمتر تحقیقی به متغیرهای میانجی که سبب موثر واقع شدن های گرایش کارآفرینی یک شرکت می شود، توجه شده است. لذا محقق قصد دارد تا با انجام این پژوهش، شکاف این حوزه را تا اندازه ای در کشور پر نماید.

1-4- اهداف تحقیق
 

1-4-1- هدف های کلی تحقیق
 

تعیین اثر گرایش کارآفرینانه بر میزان صادرات
 

تعیین اثر ظرفیت یادگیری سازمانی به عنوان متغیر میانجی در رابطه بین گرایش کارآفرینانه و میزان صادرات
 

تعیین اثر عملکرد نوآورانه به عنوان متغیر میانجی در رابطه بین گرایش کارآفرینانه و میزان صادرات
 

1-4-2- اهداف ویژه
 

تعیین اثر پیش فعال بودن بر میزان صادرات
 

تعیین اثر نوآوری بر میزان صادرات
 

تعیین اثر تمایل به رقابت بر میزان صادرات