پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش تحقیق، به دلیل اینکه گروه آزمایش و کنترل به تصادف در دو گروه گمارده نشده است، شبه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل است. متغیر مستقل در این پژوهش، آموزش فرزندپروری مثبت و متغیرهای وابسته شامل نشانه‌های اختلال نقص توجه - بیش فعالی، شیوه فرزندپروری و ارتباط مادر-کودک می‌باشد و نیز متغیرهای کنترل شامل جنس، سن، میزان تحصیلات دانش آموز هستند.
۳-۳- جامعه، نمونه و روش تحقیق
۳-۳-۱- جامعه آماری
جامعه‌ی آماری، کلیه دانش آموزان با اختلال نقص توجه - بیش فعالی ۱۰ تا ۱۴ سال پسر مشغول به تحصیل در سال ۱۳۹۱- ۱۳۹۲ شهر شیراز و مادران آنها بود.
۳-۳-۲- نمونه و روش نمونه گیری
نمونه گیری به شکل در دسترس از میان کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه - بیش فعالی مدارس ابتدایی و متوسطه اول در ناحیه ۲ و ۳ آموزش و پرورش انتخاب شد که با توجه به پرسشنامه و ملاک های تشخیصی DSM-IV-TR تشخیص داده شد. ۶۷ نفر آزمودنی در دو گروه گمارش شدند، ۳۷ نفر گروه آزمایش و ۳۰ نفر گروه کنترل. همچنین ۴ نفر از مادران در حین آموزش گروه را ترک کردند.
۳-۳-۳- ملاک‌های ورود در پژوهش

1. 1. کودکان بر طبق ملاک‌های DSM-IV-TR مبتلا به اختلال نقص توجه - بیش فعالی باشند.

1. 1. کودکان بر طبق ملاک‌های DSM-IV-TR مبتلا به اختلال سلوک یا اختلال نافرمانی مقابله‌ای نباشند.

1. 1. کودکان تحت درمان نباشند.

1. 1. سن کودکان بین ۱۰ تا ۱۴ باشد.

1. 1. کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه - بیش فعالی پسر باشند.

1. 1. مادران کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه - بیش فعالی سواد داشته باشند.

۳-۴- ابزار های پژوهش
۳-۴-۱- پرسشنامه علائم مرضی کودکان (CSI-4):
پرسشنامه علائم مرضی کودکان ابزار غربالگری برای شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی بوده است که عبارات آن بر اساس ملاک‌های تشخیصی راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی تدوین شده است. پرسشنامه علائم مرضی کودکان شامل فهرست ۲۱ اختلال رفتاری و هیجانی از جمله اختلال نقص توجه - بیش فعالی است (سلیمان نژاد، ۱۳۷۶).

نسخه‌ی اولیه پرسشنامه با نام فهرست اسپرافکین، لانی، یونیتات و گادو^[۲۵۳] در سال ۱۹۸۴ توسط اسپرافکین، لانی، یونیتات و گادو بر اساس طبقه بندی DSM-III تهیه گردید و بعدها به دنبال تجدید نظر در سال ۱۹۸۷ نسخه CSI-3-R آن نیز ساخته شد. تا اینکه CSI-4 در سال ۱۹۹۲ با ظهور چاپ چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی با تغییرات اندکی نسبت به نسخه‌های قبلی توسط گادو و اسپرافکین تجدید نظر شد (توکلی زاده، ۱۳۷۵). آخرین ویرایش پرسشنامه علائم مرضی کودکان CSI-4 همانند نسخه‌های قبلی دارای ۲ فهرست والدین و معلم می‌باشد.

• • فهرست والدین: این فهرست دارای ۱۱۲ عبارت است که ۴۱ عبارت آن (گروه عبارت A,B,C) مربوط به ارزیابی اختلالات رفتاری مخرب و کمبود توجه می‌باشد. در پژوهش حاضر تنها از عبارات گروه A که مربوط به اختلال نقص توجه - بیش فعالی می‌باشد استفاده شده است. هر یک از عبارات این فهرست در یک مقیاس ۴ درجه‌ای که از هیچ‌گاه تا بیشتر اوقات می‌باشد مشخص می‌گردد.

• • فهرست معلمان: این فهرست دارای ۷۹ عبارت است که ۳۵ عبارت آن (گروه عبارت A,B,C) مربوط به ارزیابی اختلالات رفتاری مخرب و کمبود توجه می‌باشد. در پژوهش حاضر تنها از عبارات گروه A که مربوط به اختلال نقص توجه - بیش فعالی می‌باشد استفاده شده است. تعداد عبارات در گروه A هم در فهرست والدین و هم در فهرست معلم ۱۸ گویه می‌باشد که شبیه به هم هستند.

مطالعات متعددی در زمینه پایایی و اعتبار این پرسشنامه انجام گرفته است از جمله در مطالعه‌ای که توسط گریسون و کارسون (۱۹۹۱) به نقل از توکلی زاده و همکاران (۱۳۷۵) بر روی آن انجام شد. حساسیت آن برای اختلال نقص توجه - بیش فعالی ۷۷/۰ به دست آمد. همچنین گادو و اسپرافکین (۱۹۹۴) به نقل از توکلی زاده و همکاران (۱۳۷۵) حساسیت این پرسشنامه را در فهرست معلم برای اختلال نقص توجه - بیش فعالی ۵۸/۰ و ویژگی آن را ۸۳/۰ به دست آوردند. در مطالعه‌ی دیگر ضریب پایایی بازآزمایی این پرسشنامه برای فهرست والد و معلم به ترتیب ۹۰/۰ و ۹۲/۰ به دست آمد (سلیمان نژاد، ۱۳۷۶). همچنین در تحقیق کلانتری، نشاط دوست و زارعی (۱۳۸۰) پایایی این پرسشنامه با بهره گرفتن از روش تنصیف برای فهرست معلمان ۹۱/۰و برای فهرست والدین ۸۵/۰ محاسبه شد.
در زمینه اعتبار صوری این پرسشنامه باید گفت که عبارات این پرسشنامه، بر اساس ملاک‌های DSM- IV تهیه شده است که اعتبار این ملاکها توسط متخصصان انجمن روانپزشکی آمریکا تعیین شده است. شریعت‌زاده (۱۳۷۷) به نقل از آل‌بهبهانی (۱۳۸۴) اعتبار این آزمون را از طریق آلفای کرونباخ ۹۲/۰، حساسیت را ۹۴/۰ و ویژگی را ۶۷/۰ تعیین کرد.
نمره گذاری CSI-4 به دو شیوه انجام می گیرد: ۱- روش نمره برش غربال‌کننده ۲- روش نمره شدت علامت. در اکثر پژوهش‌ها به دلیل کارآمدی و اطمینان بیشتر روش غربال کننده مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، شیوه نمره گذاری با جمع زدن تعداد عباراتی که با گزینه‌های گاهی اوقات و بیشتر اوقات پاسخ داده‌اند به دست می‌آید. در نمره‌گذاری این پرسشنامه به روش غربال کننده لازم است در صورت پاسخ به عبارات با گزینه‌های هیچ‌گاه و به ندرت نمره صفر و در صورت پاسخ به عبارات با گزینه‌های گاهی اوقات و بیشتر اوقات نمره یک داده شود (گادو و اسپرافکین، ۱۹۹۴؛ به نقل از سلیمان نژاد، ۱۳۷۶). نمره خط برش برای تشخیص اختلال نقص توجه - بیش فعالی نوع غالباً بی‌توجه، ۶ می‌باشد. یعنی ۶ عبارت از عبارات ۱ تا ۹ را با گزینه گاهی اوقات و یا بیشتر اوقات پاسخ داده باشد. نمره خط برش برای تشخیص اختلال نقص توجه - بیش فعالی نوع غالباً بیش فعال – تکانشور ۶ می‌باشد. یعنی ۶ عبارت از ۱۰ تا ۱۸ را با گزینه گاهی اوقات و یا بیشتر اوقات پاسخ داده باشد (سلیمان نژاد، ۱۳۷۶).
در روش نمره‌گذاری شدت علامت، گزینه‌های هیچ‌گاه، به ندرت، گاهی اوقات و بیشتر اوقات به ترتیب با نمرات ۰، ۱، ۲،۳ نمره‌گذاری می‌شوند که از حاصل جمع نمرات عبارات ۱ تا ۹ و ۱۰ تا ۱۸ نمره شدت علامت به دست می‌آید (سلیمان‌نژاد، ۱۳۷۶).
در این پژوهش از هر دو روش نمره گذاری استفاده شده است. از روش نمره برش غربال‌کننده برای انتخاب نمونه و از روش نمره شدت علامت برای سنجش اثر متغیر مستقل یا میزان تغییر علائم اختلال نقص توجه - بیش فعالی در پیش‌آزمون، پس‌آزمون استفاده شده است.
۳-۴-۲- پرسشنامه گزارش کودک از رفتار والدین) CRPBI-C)(فرم مادر)
تصور می‌شود که ابزار اندازه‌گیری که کودک به وسیله آن، رفتار ادراک شده والدین را می‌سنجد، بزرگترین دلالت برای عزت نفس ادراک شده کودک است (گیکاس^[۲۵۴]، ۱۹۷۲). تحقیقاتی که این فرضیه‌ی ادراک کودکان از رفتارهای والدینشان را دنبال کرده‌اند نشان داده‌اند که ادراک کودکان ممکن است به طور قوی‌ای به قضاوتشان وابسته باشد تا به رفتارهای واقعی والدین (اسچیفر^[۲۵۵] a، ۱۹۵۶). برونسون^[۲۵۶]و همکاران (۱۹۵۹)، نشان دادند که ادراک کودکان از رفتار والدین به طور معناداری به رفتار واقعی والدینشان نسبت به کودک وابسته است. همچنین اندری^[۲۵۷] (۱۹۵۷)، گزارش داد که این ادراک به گزارش والدینشان از تعامل والد -کودک وابسته است . دوروکس، برونفنبرینر و رودگرس^[۲۵۸] (۱۹۶۹) گزارش دادند که همبستگی مثبتی بین خودگزارشی والدین از عملکردهای والد و پاسخ‌های کودکانشان به دست آوردند. در حقیقت، جهت‌دهی متفاوت بین گزارش والدین و کودکان نشان داد که والدین بیشتر از کودکان احتمال دارد که پاسخ هایشان را بسوی مقبولیت اجتماعی منحرف کنند.
پرسشنامه گزارش کودک از رفتار والدین (CRPBI)، ادراک کودک از رفتار والدین است که به وسیله‌ی سه عامل در فرم اصلی ۲۶۰ سؤالی CRPBI مشخص شده است که شامل ۱- پذیرش در برابر طرد؛ درجه‌ای که کودک والدین را برای پذیرفتن یا طرد شدن ادراک می‌کنند. ۲- کنترل روانشناختی در برابر خودمختاری روانشناختی؛ درجه‌ای که کودک والدین را به عنوان تلاش برای کنترل کردن کاملاً ناآشکار آنها (روش‌های روانشناختی که در آن عملکردهای شخصی بازداری می‌شود)، ادراک می‌کند و ۳- سهل‌انگاری در برابر سخت‌گیری؛ درجه‌ای که در آن کودک والدین را به عنوان تلاش برای کنترل کردن آنها به طور آشکار (ایجاد قانون‎های واضح، محیط و نحوه‌ی اجراء محدود)، ادراک می‌کند (به نقل از انریت^[۲۵۹]، ۲۰۰۱). مقیاس‌هایی که پذیرش در برابر طرد را در نسخه اصلی CRPBI توصیف می‌کند (اسچیفر B، ۱۹۶۵) شامل پذیرش، کودک محور^[۲۶۰]، طرد، درگیری مثبت، پذیرش تفرد و کناره‌گیری خصومت‌آمیز است. مقیاس‌هایی که کنترل روانشناختی را در برابر خودمختاری روانشناختی توصیف می‌کند شامل انحصارگر، دخالت کننده، کنترل از طریق گناه، کنترل خصومت‌آمیز و ایجاد اضطراب مداوم است. مقیاس‌هایی که سهل‌گیری در برابر سخت‌گیری را تعریف می‌کنند شامل ناهمسانی انضباطی، عدم اجراء، انضباط سهل‌گیرانه و خودمختاری مفرط است. نمره‌های بالا نشان دهنده پذیرش، کنترل روانشناختی و کنترل سهل‌گیرانه‌ی بیشتر است (آرمنتروت و برگر^[۲۶۱]، ۱۹۷۲). اعتبار آزمون- بازآزمون این پرسشنامه (در فاصله بین ۵ هفته) هم برای فرم مادر و هم فرم پدر، ۷۷/۰ تا ۹۳/۰ است (مارگولیس و وینتروب^[۲۶۲]، ۱۹۷۷)، اعتبار تک تک مقیاس‌های CRPBI از ۳۸/۰ تا ۹۴/۰ است و اعتبار همسانی درونی بطور متوسط ۷۶/۰ است (گرانیت^[۲۶۳]، ۱۹۸۵).
در این تحقیق از پرسشنامه CRPBI-C استفاده شده است که شامل سه زیر مقیاس است که ادراک کودک از شیوه فرزندپروری مادر را بررسی می کند:۱) پذیرش ۲) طرد ۳) ناهمسانی انضباطی. این پرسشنامه شامل ۲۸ گویه است که توسط کودک تکمیل می شود و دارای یک طیف ۵ درجه ای است: خیلی موافقم،موافقم، تا حدی موافقم، مخالفم و خیلی مخالفم که به ترتیب نمره‌ی ۵، ۴، ۳، ۲ و ۱ را می‌گیرند. زیرمقیاس پذیرش به طور مستقیم و زیر مقیاس‌های طرد و ناهمسانی انضباطی به طور غیر مستقیم نمره‌گذاری می‌شود. آلفای کرونباخ شاخص پذیرش ۹۵/۰، شاخص طرد ۸۷/۰و شاخص ناهمسانی انضباطی ۸۶/۰ محاسبه شده است (اسچیفر، ۱۹۶۵؛ به نقل از لاکن و همکاران، ۲۰۱۳) هنجاریابی این پرسشنامه در ایران توسط محقق انجام شد.
پس از اجرای پرسشنامه بر روی ۱۶۵ دانش آموز با میانگین سنی ۱۵/۱۳ (Sd=0.68) تحلیل آماری بر روی داده‌های حاصل از پرسشنامه انجام شد. نخستین گام در جهت اجرای تحلیل عاملی بر روی مجموعه‌ای از ماده‌ها، اجرای تست‌های KMO و کرویت بارتلت می‌باشد. بدین نحو که اگر آزمون‌های بارتلت و KMO به ترتیب معنادار و غیرمعنادار باشند، شروط لازم برای کفایت نمونه و اجرای تحلیل عاملی مهیا است. آزمون بارتلت در سطح ۰۰۱/۰ p= معنادار، و آزمون KMO معادل ۷۱۰/۰ به دست آمد. بنابراین داده ها برای اجرای تحلیل عاملی متناسب هستند.
جدول ۳-۱٫ شاخص های معناداری داده‌ها در اجرای اول