عنوان:
 

زمان انتقال مالکیت و آثار آن در انواع قراردادهای نفتی
 

تابستان  1395
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

«فهرست مطالب»
چکیده: 1
مقدمه: 2
الف-بیان مسئله: 3
ب-اهمیت و ضرورت انتخاب موضوع: 4
ج-ادبیات پژوهش: 4
چ-اهداف پژوهش: 5
ح-سوالات پژوهش: 5
خ-فرضیه‌های پژوهش: 5
د-روش پژوهش: 6
ر-سازماندهی پژوهش: 7
بخش اول: شناخت موضوع 8
فصل نخست: مفهوم شناسی 9
     گفتار نخست: مالکیت 9
          بند اول: نکات اشتراک انواع تعریف مالکیت 9
          بند دوم: اعتباری بودن مالکیت 10
          بند سوم: اعتبار بر اساس واقعیت‌ها 10
          بند چهارم: اعتبار مردم و امضای مکتب 11
     گفتار دوم: انواع مالکیت 12
بند اول: مالکیت خصوصی 12
بند دوم: مالکیت عمومی 13
بند سوم: مالکیت دولتی 14
فصل دوم: انواع مالکیت نفت 15
     گفتار نخست: تعریف نفت و تاریخچه پیدایش آن در ایران 15
بند نخست: روند تاریخی نفت 16
بند دوم: اقتصاد و مالکیت نفت 21
     گفتار دوم: مالکیت نفت 22
بند نخست: مالکیت نفت از دیدگاه حقوق اسلام 22
بند دوم: مالکیت نفت از دیدگاه حقوق ایران 23
بند سوم: مالکیت نفت از دیدگاه حقوقی کشورهای غرب 25
فصل سوم: اقسام قراردادهای نفتی 27
گفتار نخست: تعریف قرارداد و عقد 27
گفتار دوم: انواع قراردادهای دولتی 27
گفتار سوم: سیر تحولات تاریخی قراردادهای صنعت نفت 28
گفتار چهارم: تعریف انواع قراردادهای صنعت نفت از نظر عرصه فعالیت 29
گفتار پنجم: انواع نظام حقوقی حاکم برقراردادهای نفتی آن 30
بند نخست: نظام حقوقی امتیازی : 30
بند دوم: نظام حقوقی قراردادی: 31
بند سوم: اصول حقوقی حاکم بر قراردادهای نفتی 33
بند چهارم: حاکمیت دولت میزبان بر منابع طبیعی وگسترش آن 34
     گفتار ششم: مالکیت منابع نفتی در ایران 35
بند نخست: اصل آزادی قراردادی(حاکمیت اراده) 36
بند دوم: انتقادات وارد بر اصل حاکمیت اراده 36
بند سوم: اصل حسن نیت 38
بند چهارم: اصل اعتماد و محرمانه بودن اطلاعات 38
بند پنجم: اصل نسبیت قراردادی 39
بند ششم: اصل لزوم قراردادی(اوفوا بالعقود) 40
بند هفتم: اصل لزوم جلب سرمایه گذاری خارجی در صنعت نفت و گاز 40
     گفتار هفتم: سیستم‌های قراردادی 41
بند نخست: قراردادهای مشارکت در تولید 41
بند دوم: قراردادهای مشارکت در سرمایه‌گذاری 44
بند سوم: وجوه تمایز قراردادهای مشارکت در تولید و مشارکت در سرمایه‌گذاری 45
بند چهارم: خصوصیات قرارداد «مشارکت در سرمایه‌گذاری» 45
     گفتار هشتم: قراردادهای خدماتی 46
بند نخست: قراردادهای صرفاً خدماتی 46
بند دوم: قراردادهای خرید خدمات خطرپذیر 46
بند سوم: قراردادهای خدماتی بیع متقابل 47
بخش دوم: تحلیل ماهیت مالکیت در قراردادهای نفتی 48
فصل نخست: قوانین حاکم بر قراردادها 50
     گفتار نخست: تعیین قانون حاکم، تحولات آن در قراردادهای نفتی ایران 50
بند نخست: قانون حاکم در قرارداد کنسرسیوم 50
بند دوم: قوانین، کنوانسیون ها و معاهدات بین المللی حاکم بر قرادادهای نفتی 54
بند سوم: منشور سازمان ملل متحد : 54
بند چهارم: قطعنامه های مجمع عمومی سازمان ملل متحد : 54
بند پنجم: حقوق دریاها : 55
     گفتار دوم: سلب مالکیت در قراردادهای نفتی 55
بند نخست: تبیین سلب مالکیت 57
بند دوم: مفهوم سلب مالکیت 58
بند سوم: شیوه های سلب مالکیت در نظام حقوق داخلی ایران 60
بند چهارم: شیوه های سلب مالکیت در نظام حقوق بین الملل 61
بند پنجم: شرایط سلب مالکیت 61
بند ششم: شرایط ایجاد شده توسط طرف قرارداد (شرکتها  و دولتها) 62
بند هفتم: آثار سلب مالکیت 63
بند هشتم: قطع کامل رابطه قراردادی 63
بند نهم: تکالیف و مسئولیتهای طرفین قرارداد در سلب مالکیت 63
بند دهم: تکالیف دولت مبدا 63
بند یازدهم: تعریف غرامت 64
بند دوازدهم: مفهوم غرامت 64
بند سیزدهم: تعیین تاریخ سلب مالکیت 64
بند چهاردهم: شرایط پرداخت غرامت 66
بند پانزدهم: تخلیه محل استخراج 66
بند شانزدهم: پرداخت ثمن موارد وصول شده 67
فصل دوم: انواع مالکیت در قراردادهای نفتی 68
     گفتار نخست: حق مالکیت نسبت به زمین محدوده عملیات اکتشافی و استخراجی 68
بند نخست: مالکیت زمین در قراردادهای امتیازی : 69
بند دوم: مالکیت زمین در قراردادهای بیع متقابل: 69
بند سوم: حق شرکت نفتی خارجی نسبت به منابع زیرزمینی 71
     گفتار دوم: ماهیت حق نسبت به نفت در مخزن 71
بند نخست: دیدگاه حقوق عمومی مبتنی بر عدم تحقق 71
بند دوم: دیدگاه صرف حقوق خصوصی در خصوص مالکیت برمنابع زیرزمینی 72
بند سوم: ماهیت حق نفتی خارجی در مرحله اکتشاف وقبل از استخراج محصول 74
          بند چهارم: ماهیت حق نفتی خارجی بعد از استخراج 77
     گفتار سوم: تحلیلی از انگیزه های طرفین در انعقاد انواع  قراردادهای نفتی 79
     گفتار چهارم: تحلیل حقوقی مالکیت و قراردادهای نفتی 80
نتیجه گیری 82
منابع و مآخذ: 84
 
 
چکیده:
تحلیل زمان انتقال مالکیت و آثار آن در انواع قراردادهای نفتی می توان آنقدر مهم و حیاتی باشد که به طور کلی آثار یک حق را متحول نماید لذا بررسی دقیق حق شرکت نفتی خارجی به‌رغم شکل قرارداد و نیز اختلاف بین مالکیت در زمین منطقه موضوع قرارداد و مالکیت نسبت به منابع نفت و گاز زیرزمینی می‌تواند ما را به این واقعیت راهنمایی نماید که ماهیت این حق از دو دیدگاه حقوق خصوصی محض و حقوق تجارت بین الملل مطرح می­گردد. در این پژوهش تلاش شده تا ابتدا برای مخاطبین انواع مالکیت و آثار آن در قراردادها تبیین شده سپس با توجه به نوآوری های شرکت نفت انواع قراردادهای نفتی تحلیل و توصیف گردیده و در نهایت به موضوع اصلی زمان انتقال مالکیت در انواع قراردادهای نفتی پرداخته شده است؛ نویسنده در این پژوهش به این نتیجه رسیده که اگر تدوین شکل قراردادهای نفتی صرفاً برای رفع این نگرانی بوده تا حق مالکیت بر منابع زیرزمینی موضوع قرارداد در ید شرکت نفتی خارجی قرار نگیرد و به عنوان چهره‌ای از حاکمیت محفوظ بماند، به نظر می‌رسد با توجه به نظریات جاری در حقوق سنتی و به ویژه نظریات جاری در حقوق بین‌الملل، این را کار کافی به مقصود نمی‌باشد و در صورت بروز اختلاف در مراجع تجاری بین‌المللی این حق مالی، قطع نظر از شکل قرارداد، توسط داوران بین‌المللی به رسمیت شناخته خواهد شد.
واژگان کلیدی: قرارداد، عقد، نفت، شرکت‌ها، مالکیت، مشارکت.
 
 
مقدمه:
یکی از مهم­ترین مباحث در حوزه مسائل نفت را می­توان مربوط به انواع قراردادهای نفتی دانست. هر چند که نکته مورد تأکید تمامی صاحب­نظران این است که قرارداد یک بستر است و بستگی به ویژگی­های خاص هر منطقه و هر کشوری می ­تواند قابلیت خاصی را از خود بروز دهد، هر چند که هر یک از قراردادها از نظر ذاتی و عرضی ویژگی­هایی دارند که می ­تواند تحت عنوان اشکالات ذاتی و عرضی از آن­ها بحث کرد. قدیمی­ترین نوع قراردادها، امتیازی­اند. در این نوع از قراردادها، واگذاری مخزن و یا میدانی مشخص از سوی دولت میزبان به شرکت بیگانه برای سرمایه­گذاری در عملیات، اکتشاف، توسعه، بهره ­برداری و بازاریابی فرآوری نفت و گاز از سوی آن و پرداخت بر بنیان حق‌الارض یا بهره مالکانه افزون بر درصدی از درآمد خالص به عنوان مالیات به دولت میزبان می‌باشد. با توجه به اعتراضاتی که از سوی دولت­های میزبان به ناعدالتی و عدم رعایت تولید صیانتی از سوی شرکت­ها و صاحبان میزبان در این دسته از قراردادها شد، کم­کم شکل این نوع از قراردادها تغییر کرد و عملاً ساختارها و نظام­های نوین امتیازی وارد فضای قراردادهای بین ­المللی نفت و گاز گردید. با توجه به اینکه امروزه عملا نظام­های امتیازی جای خود را به نظام­های قراردادی داده­اند و این نظام­ها در قالب­های گوناگون عمل می­ کنند در ادامه به معرفی برخی از قالب­های نظام­های قراردادی اشاره می­شود. قراردادهای مشارکتی، این نمونه از پیمان­نامه­ها از دهه 1960 رایج گردید و مورد استقبال برخی از کشورهای نفتی قرار گرفت. در این قراردادها، نفت و گاز تولید شده میان دولت و شرکت سرمایه­گذار تقسیم شده، حقوق مالکانه متعلق به دولت است، لیکن به واسطه مشارکت دولت میزبان از طریق شرکت ملی نفت در زمینه مدیریت عملیات با شرکت سرمایه­گذار در پیوند است. این نوع از قراردادها، شرکت خارجی را متعهد به پرداخت مالیات و در برخی موارد بهره­مالکانه، آموزش نیروی انسانی و مشارکت دولت میزبان می­نماید. قراردادهای خدماتی، این دسته از قراردادها در فعالیت­های اکتشافی کاربرد ندارد و تنها در تلاش­های تولید مورد بهره ­برداری قرار می­گیرند. پاداش این قراردادها نقدی است و بهای مقطوع و مشخصی دارد. با این همه، گاه به منظور افزون نمودن انگیزه سرمایه­گذار بیگانه در ارائه خدمات بهتر، امتیازاتی مانند خرید قسمتی از تولید اعطا می­شود. نوع ساده آن، به صورت حق­الزحمه مقطع برای ارائه خدمات مشخص است و بابت دریافت کمک­های فنی به کشور میزبان هیچ سهمی از نفت خام تولیدی پیش ­بینی نشده است.
الف-بیان مسئله:
قراردادهای نفتی به سه دسته کلی «قراردادهای امتیازی»، «قراردادهای مشارکتی» و «قراردادهای خدماتی» تقسیم‌بندی می‌شوند که بر اساس قراردادهای امتیازی، دولت امتیاز اکتشاف و تولید نفت را در منطقه‌ای مشخص و برای دوره زمانی معینی به شرکت عملیاتی واگذار می‌کند. این شرکت، پس از سرمایه گذاری و بهره برداری از ذخایر هیدروکربوری، بهره مالکانه و مالیات به دولت پرداخت می‌کند. قراردادهای مشارکتی به «قراردادهای مشارکت در تولید»، «قراردادهای مشارکت در سود» و «قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری» تقسیم می‌شوند که متناسب با نوع قرارداد، دو طرف در تولید، سود یا سرمایه گذاری مورد نیاز برای اجرای پروژه سهیم می‌شوند و در قراردادهای خرید خدمت نیز عملیات اکتشاف و توسعه میدان‌های نفتی در محدوده مکانی و زمانی مشخص انجام و تامین مالی پروژه به شرکت عملیاتی، به عنوان شرکت پیمانکار، واگذار می‌شود و در صورت موفقیت آمیز بودن عملیات موضوع قرارداد، دولت هزینه‌های اجرای پروژه و حق الزحمه پیمانکار را پرداخت می‌کند. این قراردادها به دو دسته «قراردادهای خدمت صرف» و «قراردادهای خدمت همراه با خطرپذیری» تقسیم می‌شوند. بررسی تحول قراردادهای نفتی موید آن است که مالکیت بر منابع زیرزمینی نفت محل بحث طولانی دولت میزبان و شرکت نفتی خارجی به عنوان نماینده جهان سرمایه بوده است. دل نگرانی تاریخی که خود سبب ایجاد محدودیت در مالکیت شرکت نفتی خارجی بر منابع نفت و گاز به ویژه در کشورهای منطقه خاورمیانه می‌گردد. معهذا بررسی دقیق حق شرکت نفتی خارجی، و به رغم شکل قرارداد و نیز اختلاف بین مالکیت در زمین منطقه موضوع قرارداد و مالکیت نسبت به منابع نفت و گاز زیرزمینی، می‌تواند ما را به این واقعیت راهنمایی نماید که ماهیت این حق از دو دیدگاه حقوق خصوصی محض و حقوق تجارت بین الملل مطرح می‌گردد. بر همین اساس در این پژوهش به بررسی و تحلیل مالکیت در  انواع قراردادهای  نفتی پرداخته تا وضعیت مالکیت شرکت خارجی نسبت به منطقه اکتشافی و استخراجی و نیز نسبت به منابع زیرزمینی، نفت و گاز را بررسی و تجزیه تحلیل نماییم.
 
ب-اهمیت و ضرورت انتخاب موضوع:
به دلیل اهمیت نفت که یک منبع حیاتی است قراردادهای منعقده نفتی نیز از اهمیت خاصی برخوردار است، اینکه اکثر قراردادهای نفتی جنبه بین‌المللی دارد لذا این قراردادها بویژه با توجه به تحولات سیاسی و اقتصادی در جهان درخور تغییرات و دگرگونی‌هایی بوده است که هر کدام از جنبه‌های خاصی حائز اهمیت و مطالعه می‌باشد، از بررسی ابتدایی‌ترین قراردادهای نفتی که تحت عنوان امتیاز Concession با دولتهای صاحب نفت به امضاء‌ می‌رسیده تا قرار دادهای متداول امروزی می‌تواند زوایای مختلف این قراردادها را مشخص نماید. به دلیل اینکه روزانه در کشورمان بیش از چندین قرارداد نفتی انعقاد می‌گردد و انواع مالکیت در هر کدام