صنعت نرم افزار و زیرساخت ها و عوامل درون شرکتی تدوین شد. پرسشنامه بر اساس فرضیات تحقیق طراحی شد و در اختیار نمونه که همان جامعه آماری می باشد قرار گرفت و نتایج حاصل از پرسشنامه بر اساس روش رگرسیون مورد آزمون قرار گرفت. حاصل این بررسی نشان می دهد که هر پنج عامل ذکر شده در سطح خطای 5% بر صادرات نرم افزار موثرند.

 

کلمات کلیدی: نرم افزار، تحقیق و توسعه، صادرات، موانع

 

1-1) مقدمه
 

صنعت نرم افزار یکی از پیشرو‌ترین صنایع در اقتصاد بین‌المللی است که در سال‌های اخیر جایگاه ویژه‌ای در میان دیگر شاخه‌های صنعتی برای خود باز کرده است.

 

 تحقیقات اقتصادی نشان می‌دهد فشار ناشی از نوسان هزینه‌های تولید به ویژه در دوره بحران اقتصاد جهانی، تعاملات تجاری را به سمت مبادله هرچه بیشتر فناوری اطلاعات و خدمات نرم افزاری سوق داده است، چرا که تولید محتوای الکترونیک علاوه بر دارا بودن ارزش افزوده بسیار بالا، کمترین نیاز به      مواد اولیه و دیگر مولفه‌های هزینه‌زا را دارد و تولید آن از ریسک ناچیزی در مقایسه با سایر کالا و خدمات برخوردار است. این ویژگی خدمات نرم افزاری و اهمیت روز افزون آن در سایر فعالیت‌های صنعتی و خدماتی سبب شده است تا در سال‌های اخیر و در مقایسه با حوزه‌های مختلف اقتصادی، سرمایه‌های بیشتری را به خود جذب کند. اگر پیش از این صنعت و تجارت نرم افزار در حیطه کشورهای توسعه یافته نظیر ایالات متحده آمریکا، کانادا، انگلستان، استرالیا، ژاپن، آلمان، اسپانیا و حداکثر یکی دو کشور در حال توسعه نظیر هندوستان و آفریقای جنوبی بود، امروزه مدعیان جدیدی از میان کشورهای جنوب به این حوزه صنعتی و تجاری وارد شده‌اند و از این طریق میزان تولید ناخالص داخلی خود را بهبود بخشیده‌اند. برزیل، آرژانتین، تایلند، ویتنام، مالزی، ترکیه و برخی از جمهوری‌های استقلال یافته آسیای مرکزی در زمره کشورهایی هستند که رویکرد نوینی به تولید و صادرات بسته‌های نرم افزاری پیدا کرده و به سرعت جای خود را در میان صادرکنندگان عمده این قبیل محصولات باز می‌کنند. نگاهی به آمار مبادله خدمات نرم افزاری جهان در سال 2009 نشان می‌دهد که بالغ بر 60 درصد از صادرات 100میلیارد دلاری این حوزه متعلق به هند و چند کشور بزرگ صنعتی است، با این حال برخی از کشورهای در حال توسعه به سرعت سهم خود را در بازار جهانی این گونه خدمات افزایش می‌دهند و با بهره گرفتن از مزایای نسبی خود در تولید محتوای الکترونیک، در زمره تولید کنندگان و صادرکنندگان برتر نرم افزار قرار می‌گیرند.     (اتاق بازرگانی ایران، 1388، شناسه مطلب 9024)

 

کشور ما ایران، یکی از کشورهای در حال توسعه است و یکی از مهم‌ترین راه‌های کسب درآمد آن در افق زمانی بلندمدت جهت به حرکت درآوردن چرخ‌های توسعه افزایش عرضه محصولات غیرنفتی به بازارهای بین‌المللی است. شرکت‌های صادرکننده می‌توانند با به‌کارگیری راهبردهای مناسب، در یک افق زمانی بلندمدت، بازارهای هدف مناسبی را برای محصولات نرم‌افزاری ایرانی یافته و سهم صادرات نرم‌افزار کشور از بازارهای جهانی را تا جایگاه مناسبی افزایش دهند.

 

تحقیق حاضر با عنوان «شناسایی تنگناهای صادرات نرم افزار و راهکارهای رفع آن » مطرح است. مطالعات انجام شده در این پژوهش با هدف شناسایی تنگناها صادراتی و ارائه راهکارهای با تکیه بر نقاط قوت جهت صادرات نرم‌افزار به بازارهای هدف خارجی، از طریق پرسش‌نامه‌های ارسالی و کسب نظرات شرکتهای نرم افزاری است.

 

1-2) بیان مساله
 

امروزه فروش بسته‏های اطلاعاتی با عنوان نرم افزار که ‏قابلیت‏های تولید، ترکیب، طراحی، تجزیه و تحلیل اطلاعات ‏را به کاربرانشان می‏دهد، پرسودترین کسب وکار دنیا بشمار می‏رود. کشورهای پیشرفته در فناوری اطلاعات و کشورهای‏ بین المللی عظیم که در این زمینه به پیشرفت‏های علمی و تکنولوژیک رسیده‏اند سالانه میلیاردها دلار از محل فروش این‏ منبع نوظهور درآمد کسب می‏کنند. کشورهای آمریکا، کانادا، هند و برخی ازکشورهای اروپایی بعنوان سردمداران صنعت ‏نرم افزار توانسته‏اند سایه خود را بر بازار بین المللی بیافکنند و بی‏رقیب یا کم رقیب درعرصه‏ای که گزینش کرده‏اند یکه تازی‏کنند.(حسنی، فرنود ، 1384)

 

کشور ما ایران نیز در سال های اخیر تلاش‌های قابل توجهی برای حضور در بازارهای بین‌المللی خدمات نرم افزاری به عمل آورده است و بعضی از شرکت ها موفق به صادرات نرم افزارهای علمی و فرهنگی   شده اند و برخی پروژه ‌های نرم افزاری در کشور‌های همسایه نظیر افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان هم اکنون توسط مهندسان ایرانی در حال اجراست. با این حال وجود بعضی تنگناها مانع توسعه و شکوفایی صنعت تولید نرم افزار و صادرات آن شده است بطوری که طبق آخرین آمارها سهم ایران از این بازار بزرگ تقریبا” 75میلیون دلار است که با توجه به صنعت چندصد میلیارد دلاری بازار نرم افزار که در سال2007، 251 میلیارد اعلام شده است سهم چندانی در بازار جهانی ندارد. صنعت نرم افزار ایران      می تواند درصورت تدوین یک استراتژی درست و سروسامان دادن وضع موجود، سهم خود را در بازار جهانی نرم افزار افزایش دهد. (نهاوندیان، 1387)

 

1-3) اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق
 

ایران کشوری تک محصولی است که به درآمد نفت متکی است. با توجه به محدودیت منابع نفتی، حرکت بسوی صادرات غیر نفتی امری اجتناب ناپذیر است. یکی از این موارد صادرات نرم افزار است که یکی از پرسودترین کسب و کارهای دنیا به شمار می رود و بسیاری آن را بعنوان صنعت سبز نامیده اند.  و دارای ویژگی های زیر است.

 

الف- فکری بودن تولید نرم افزار: تولید نرم افزار کاری است که بیشتر به انسانهای مستعد و روش های مهندسی و طراحی نیاز دارد، در حالی که تولید محصولات سایر فناوری ها علاوه بر کار فکری، به منابع انسانی،  تجهیزات و منابع اولیه فراوان احتیاج دارند.                                                                             
ب- بستر کاری ارزان و در دسترس: برای تولید نرم افزار زیر ساخت های کمیاب و گران قیمت لازم نیست.
ج- عدم نیاز به مرحله کارخانه سازی: فاصله بین محصولات نرم افزاری با مرحله تحقیقات آن بسیار اندک است در نتیجه تولید نرم افزار به صرفه تر از سایر محصولات فناوری است.
د- رونق شغلی: بازار کار نرم افزار چه در داخل و چه در سطح جهان،  بسیار بیشتر از سایر رشته ها است.
ح- سرمایه گذاری اندک: تولید نرم افزار به سرمایه گذاری اندک نیازدارد.
و- نزدیکی صنعت با دانشگاه شرط موفقیت: کارخانه ها به دلیل نیاز به مواد خام، لازم است نزدیک معدن مربوطه احداث شوند، در حالی که مراکز تولید نرم افزار که بیشتر کاری فکری است، باید در مجاورت دانشگاه ها که مراکز تولید افراد خبره میباشند ایجاد گردند، هر چند هر دو باید از یک سو به بازار وصل باشند. (اکرمی فر،1384)

 

با توجه به محدودیت منابع نفتی و ویژگی های تولید نرم افزار حرکت بسمت تولید این محصول می تواند در کاهش اتکا به منابع نفتی نقش بسزایی داشته باشد.

 

4.منبع و رشد صنعت نرم افزار در هند

 

در این مقاله آقای دوسانی تکامل صنعت نرم افزار هند را از سال 1974 تا به حال نشان می دهد و معتقد است که نوآوری داخلی یک عامل کلیدی و حیاتی برای سازمان و بقای آن است. ایشان لازمه بلوغ صنعت نرم افزار را تغییر سیاست حمایتی دولت و تقسیم بندی عملکرد برنامه ریزی شده از طریق تکنولوژی جدید می داند. این مقاله همچنین نشان می دهد که از لحاظ تکنولوژی صنایع پیشرفته می توانند حتی در صورت عدم وجود بعضی از شرایط توسعه یابند. (دوسانی، 2001)

 

5.خط مشی توسعه منابع انسانی در زمینه صادرات نرم افزار(مطالعه موردی کشور کاستاریکا)

 

در این مقاله آقای نیکلسون و ساهای کشور کاستاریکا را در قالب مدل موفق صادرات نرم افزار با هدف  بررسی وضعیت منابع انسانی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند. که نتیجه آن بالا بودن هزینه نیروی انسانی، متمرکز بودن مهارت های آموزشی بر علوم کامپیوتری بجای فناوری اطلاعات و ضعیف بودن قانون مالکیت معنوی بوده است.(نیکلسون و ساهای، 2005)

 

اوکراین و عوامل موفقیت برای صادرات نرم افزار
 در این مقاله آقای گنگلر به بررسی وضعیت صنعت نرم افزار  اوکراین در چارچوب مدل موفق صادرات نرم افزار می پردازد. و با بهره گرفتن از مصاحبه با موسسه های آموزشی و اطلاعات ثانویه به این نتیجه رسیده است که تقاضای داخلی اوکراین بالاست اما از نظر تقاضا، استراتژی ملی، اعتماد و ارتباط بین المللی، مردم، تکنولوژی، منابع مالی، تحقیق و توسعه متوسط یا ضعیف است.(گنگلر، 2003)   

 

1-5) هدف تحقیق
 

هدف این تحقیق شناسایی تنگناهای صادرات نرم افزار و راهکارهای برای رفع آن است.

 

1-6) فرضیات تحقیق
 

پژوهش معمولا” با مجهولی که محقق با آن روبروست، یعنی با موضوع نامعلوم و تردید آمیز آغاز می شود. هر وقت با مساله ای نا معین روبرو هستیم و درباره آن سوالاتی وجود دارد که پاسخ آنها را نمی دانیم، در آن صورت طبیعتا” به دنبال جواب های دقیق و روشن برای سوالات خواهیم بود.

 

بهترین روش حل این نوع تردیدها، طرح مسائل مطرح شده برای تحقیق در قالب فرضیه ها یا مدل فرضیه ها است. از طریق مطرح کردن مساله در قالب مدل و فرضیه ها، می توانیم روش گردآوری اطلاعات برای پاسخ به مساله را طراحی کنیم و می توانیم در جهت پاسخ دادن به سوالات تحقیق،  داده های مورد نظر را در اختیار داشته باشیم.(آبتین،1381، ص 5)

 

فرضیات پروژه به شرح ذیل می باشند:

 

1.یکی از مشکلات صادرات نرم افزار عدم وجود تقاضا است.

 

2.یکی از مشکلات صادرات نرم افزار عدم وجود اعتماد و ارتباط بین المللی است.

 

3.یکی از مشکلات صادرات نرم افزار عدم وجود استراتژی و دیدگاه ملی است.

 

4.یکی از مشکلات صادرات نرم افزار عدم وجود ویژگی های مناسب صنعت نرم افزار است.

 

5.یکی از مشکلات صادرات نرم افزار عدم وجود زیر ساخت ها و عوامل درون شرکتی است.

 

1-7) قلمرو تحقیق:
 

قلمرو مکانی پژوهش(جامعه آماری)

 

معمولا” در هر پژوهش،  جامعه مورد بررسی مجموعه ای است که پژوهشگر مایل است درباره صفت های متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد. در این پژوهش جامعه آماری، شامل شرکت های است که در زمینه تولید نرم افزار و صادرات آن فعالیت می کنند و عضو اتحادیه صادر کنندگان نرم افزار می باشند.

 

قلمرو زمانی پژوهش:

 

قلمرو زمانی این تحقیق حدودا” یکسال از بهمن ماه سال 1389 می باشد.

 

قلمرو موضوعی:

 

قلمرو موضوعی این تحقیق شرکت های نرم افزاری عضو اتحادیه صادرکنندگان نرم افزار، که در امر صادرات  نرم افزار مشغول به فعالیت هستند می باشد.

 

1-8) روش تحقیق
 

این تحقیق از نوع کاربردی می باشد و نتایج حاصل از آن در زمینه کمک به صادرات نرم افزار           قابل استفاده می باشد. همچنین از نظر روش تحقیق ، تحقیق حاضر از نوع توصیفی- پیمایشی می باشد.

 

1-8-1) روش جمع آوری اطلاعات
 

الف)روش کتابخانه ای: در این روش انواع اطلاعات مکتوب از کتابخانه ها (کتب، مقالات و.) جمع آوری شده است.

 

ب) روش میدانی: برای جمع آوری اطلاعات در زمینه آزمون فرضیه ها، ازطریق توزیع پرسش نامه ها

 

بین شرکت ها اقدام شده است.

 

1-8-2) جامعه و نمونه آماری
 

معمولا” در هر پژوهش، جامعه مورد بررسی مجموعه ای است که پژوهشگر مایل است درباره صفت های متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد. در این پژوهش جامعه آماری شامل کل شرکت های نرم افزاری عضو اتحادیه صادرکنندگان نرم افزار می باشد که تعداد آن 94 شرکت بوده است. که کل آن به عنوان نمونه انتخاب شده است ولی به دلایلی از جمله عدم تمایل بعضی شرکت در تکمیل پرسشنامه ،        عدم دسترسی به شرکت ها به دلیل تغییر آدرس، عدم تکمیل به دلیل فعال نبودن در زمینه صادرات فقط 31 شرکت پرسشنامه این تحقیق را تکمیل نموده اند.

 

1-8-3) روش تجزیه و تحلیل داده ها
 

شامل دو بخش است: آمار توصیفی و استنباطی

 

آمار توصیفی

 

این نوع آمار صرفا” به توصیف جامعه می پردازد و هدف آن محاسبه پارامترهای جامعه است.(آذر ومومنی، 1383،ص 8)

 

آمار استنباطی

 

در این پژوهش برای بررسی فرضیات از روش رگرسیون و شدت همبستگی  استفاده شده است.

 

1-9) مفاهیم و واژه های تخصصی)محصولات و خدمات نرم افزاری، کپی رایت، تحقیق و توسعه(
 

(1-9-1  محصولات و خدمات نرم افزاری
 

الف)محصولاتی که متناسب با یک نیاز یا کاربرد عمومی طراحی و تدوین گردیده و از طریق یک واسط سخت افزاری مانند لوح فشرده (CD) به بازار عرضه می گردد.

 

ب) کلیه فعالیت های مطالعاتی، تجزیه وتحلیل و طراحی، ساخت، آزمایش، اجرا، راه اندازی و ارائه خدمات پشتیبانی به عنوان خدمات نرم افزاری شناخته می شوند.