عدالت جنسیتی در آموزش و پرورش در آیات متعدد قرآن کریم، احادیث و روایات متقنی که شیعه و سنی از رسول اکرم (ص) و معصومین (ع) نقل کردهاند مورد تأکید قرار گرفته است، همچنین در اسناد بین المللی حقوق بشر مباحث پراکندهای در این خصوص صورت گرفته ولیکن مشکل اساسی در حوزه فقه برداشتهای ناصحیح از متون دینی توسط اندیشمندان مسلمان بوده بدین صورت که؛ عموماً مردانه مورد تفسیر قرار گرفته و عدالت مصرّح در آموزههای دینی بهدرستی بیان نگردیده است از اینرو در حوزه حقوق موضوعه نیز که الزاماً باید با موازین شرعی منطبق باشد، تصویب قوانین لازم و نیاز به اصلاح برخی قوانین موجود در مراجع قانونگذاری ضروری بهنظر میرسد.
در حوزه حقوق بشر نیز علیرغم تبیین موضوع عدالت جنسیتی در آموزش و پرورش، عدم پایبندی دولتها به تعهدات خویش و عدم ضمانت اجرای کافی، عملی شدن این موضوع را با مشکل مواجه میسازد.
در رساله تحقیقی حاضر با بررسی منابع کتابخانهای و روش توصیفی و تحلیل محتوا، یافتهها نشان داد که اصول و مبانی آموزش و پرورش در منابع فقه و اسناد حقوق بشر بهگونهای تبیین شده که جنسیتپذیر نمیباشد ولیکن معیارها و مبانی حقوقی عدالت جنسیتی در منابع فقه با آنچه در اسناد بین المللی آمده تطبیق کامل ندارد چرا که آموزههای دینی با در نظر گرفتن تفاوتهای طبیعی بین زن و مرد و ظرفیتهای وجودی هر یک، بر عدالت جنسیتی در امر آموزش و بهخصوص پرورش توجه داشته اند اما اسناد بین المللی بدون توجه به تفاوتهای مذکور بیشتر بر تساوی جنسیتی در امور مذکور تأکید شده و مفهوم عدالت آنچنان مورد توجه نیست.
واژههای کلیدی: عدالت جنسیتی، آموزش، پرورش، فقه، حقوق بشر
فهرست مطالب
عنوان صفحه
کلیات پژوهش 1
مقدمه. 1
بیان مسأله 5
سوالات تحقیق. 5
فرضیه های تحقیق 6
اهداف تحقیق. 6
پیشینه تحقیق 7
اهمیت و ضرورت تحقیق. 7
روش تحقیق. 8
محدودیتهای تحقیق 9
ساختار تحقیق 10
فصل اول
مبانی نظری و تاریخچه عدالت جنسیتی در امر آموزش و پرورش
مقدمه. 12
مبحث اول: موضوعشناسی. 12
گفتار اول: مفاهیم 12
1-1-1. تعریف واژهها و اصطلاحات اساسی موضوع 12
گفتار دوم: دیدگاههای فقهی و حقوقی در موضوع عدالت جنسیتی 16
1-2-1. گرایش تقابل‌گرا 17
1-2-2. گرایش تساوی‌گرا 18
1-2-3. گرایش تعامل‌گرا 18
مبحث دوم: تاریخچه عدالت جنسیتی درامر آموزش و پرورش 20
گفتار اول: عدالت جنسیتی در امر آموزش و پرورش در صدر اسلام 20
گفتار دوم: تاریخچه آموزش و پرورش زنان در ایران. 22
1-2-1. ایران باستان 22
1-2-2. ایران پس از عهد باستان و ورود اسلام 23
1-2-3. آموزش زنان و دختران در دوران جدید. 25
فصل دوم
عدالت جنسیتی در آموزش در حقوق اسلام و حقوق بشر
مقدمه. 28
مبحث اول : عدالت جنسیتی در امر آموزش از دیدگاه حقوق اسلام 29
گفتار اول: جایگاه عدالت جنسیتی در آموزش در آموزه های دینی و فقه اسلامی 29
2-1-1. جنسیتپذیری و یا عدم جنسیتپذیری امر آموزش 32
2-1-2. گستره علومی که زن حق آموزش آنها را دارد. 33
2-1-3. فقه و کتابت زنان 36
2-1-4. تأثیر آموزش و تعلم زن در خانواده و اجتماع 41
2-1-4-1. حوزه خانواده 41
2-1-4-2. حوزه اجتماع. 42
گفتار دوم: عدالت جنسیتی در آموزش در حقوق موضوعه 43
2-2-1. قانون اساسی. 43
2-2-2 قوانین عادی 45
2-2-2-1 دوره پیش دبستانی. 48
2-2-2-2 دوره ابتدایی. 50
2-2-2-3 دوره متوسطه 51
مبحث دوم: عدالت جنسیتی در امر آموزش از دیدگاه حقوق بشر 54
گفتار اول: اصول عدالت جنسیتی در اسناد بین المللی حقوق بشر 54
2-1-1 اصل رایگان و اجباری بودن آموزش در اسناد بین المللی 54
2-1-2 اصل آزادی در آموزش و نقش دولتها در اسناد بین المللی 58
2-1-2-1 اصل آزادی آموزش و نقش دولتها. 62
2-1-2-2 قانون و آزادی حق آموزش. 65
گفتار دوم: دلایل تبعیض در آموزش بر مبنای جنسیت و راهکارهای مبارزه با آن. 68
2-2-1 اعتقادات و باورهای فرهنگی 69
2-2-2 عدم توازن معلمان زن و مرد در سطوح مختلف تحصیلی 70
2-2-3. راهکارهای مبارزه با تبعیض در آموزش بر مبنای جنسیت 71
نتیجه. 72
فصل سوم
عدالت جنسیتی در پرورش از دیدگاه حقوق اسلام و حقوق بشر
مقدمه 75
مبحث اول: عدالت جنسیتی در پرورش در حقوق اسلامی 76
گفتار اول: ویژگیهای عدالت جنسیتی در پرورش 76
3-1-1 فطری بودن نیاز انسان به تربیت 76
3-1-2 تربیت به عنوان یکی از اصول حقوق بشر 77
3-1-3 ویژگی فردی – اجتماعی بودن حق تربیت. 77
3-1-3-1 تربیت، حقی همراه با عدالت جنسیتی. 79
3-1-3-2 تربیت، حق والدین. 80
3-1-3-3 تربیت، حق حکومت 82
گفتار دوم: مسئولیت حاکمیت و خانواده نسبت به پرورش بدون تمایز جنسیتی. 83
3-2-1 تعهد به مراعات کامل و همه جانبه حق تربیت. 83
3-2-2 تعهد به نظارت بر حق تربیت 84
مبحث دوم: حق پرورش در حیطههای گوناگون تربیتی بر مبنای عدالت جنسیتی. 86
گفتار اول: حق انسان در زمینه تربیت جسمی 86
3-1-1 پرورش جسمی سنگبنای شخصیت سالم 86
3-1-2 تربیت جسمی تضمینکننده حیات. 88
3-1-3 تربیت جسمی تضمینکننده پیشگیری از انحرافات 89
گفتار دوم: حق انسان در زمینه های تربیت روحی و روانی 90
3-2-1 دینداری و تکامل معنوی 91
3-2-2 تربیت اخلاقی 93
3-2-3 تقویت و شکوفایی وجدان اخلاقی 95
گفتار سوم: دو مورد از مصادیق حق تربیت در متون اسلامی 95
3-3-1 حق تغذیه ساالم. 95
3-3-2 حق تربیت عواطف دینی 96
مبحث سوم: عدالت جنسیتی در پرورش در حقوق بشر 97
گفتار اول: عدالت جنسیتی در پرورش به عنوان حق طبیعی 97
گفتار دوم: عدالت جنسیتی و جهانشمولی حق پرورش. 100
گفتار سوم: عدالت جنسیتی در پرورش در اسناد بیناالمللی حقوق بشر. 103
گفتار چهارم: عدالت جنسیتی و نهادهای بین المللی مرتبط 105
3-4-1 یونسکو. 106
3-4-1-1 ماموریتهای یونسکو 106
3-4-1-2 عدالت جنسیتی، اهداف و برنامه های یونسکو. 107
3-4-1-3 عدالت جنسیتی در همکاریهای یونسکو با سازمانها و نهادهای بین المللی دیگر 109
3-4-1-4 کمیسون ملّی یونسکو در ایران. 111
الف. هدفهای کمیسون ملی یونسکو در ایران. 110
ب. ارکان کمیسون ملی یونسکو در ایران 111
3-4-1-5 عدالت جنسیتی و تازهترین یافته های یونسکو در ایران 114
3-4-2 یونیسف. 116
3-4-2-1 یونیسف و آموزش و پرورش دختران 116
