عدالت جنسیتی در آموزش و پرورش در آیات متعدد قرآن کریم، احادیث و روایات متقنی که شیعه و سنی از رسول اکرم (ص) و معصومین (ع) نقل کرده­اند مورد تأکید قرار گرفته است، همچنین در اسناد بین ­المللی حقوق بشر مباحث پراکنده­ای در این خصوص صورت گرفته ولیکن مشکل اساسی در حوزه فقه برداشت­های ناصحیح از متون دینی توسط اندیشمندان مسلمان بوده بدین صورت که؛ عموماً مردانه مورد تفسیر قرار گرفته و عدالت مصرّح در آموزه­های دینی به­درستی بیان نگردیده است از این­رو در حوزه حقوق موضوعه نیز که الزاماً باید با موازین شرعی منطبق باشد، تصویب قوانین لازم و نیاز به اصلاح برخی قوانین موجود در مراجع قانونگذاری ضروری به­نظر می­رسد.

 

در حوزه حقوق بشر نیز علیرغم تبیین موضوع عدالت جنسیتی در آموزش و پرورش، عدم پایبندی دولت­ها به تعهدات خویش و عدم ضمانت اجرای کافی، عملی شدن این موضوع را با مشکل مواجه می­سازد.

 

در رساله تحقیقی حاضر با بررسی منابع کتابخانه­ای و روش توصیفی و تحلیل محتوا، یافته­ها نشان داد که اصول و مبانی آموزش و پرورش در منابع فقه و اسناد حقوق بشر به­گونه­ای تبیین شده که جنسیت­پذیر نمی­باشد ولیکن معیارها و مبانی حقوقی عدالت جنسیتی در منابع فقه با آنچه در اسناد بین ­المللی آمده تطبیق کامل ندارد چرا که آموزه­های دینی با در نظر گرفتن تفاوت­های طبیعی بین زن و مرد و ظرفیت­های وجودی هر یک، بر عدالت جنسیتی در امر آموزش و به­خصوص پرورش توجه داشته اند اما اسناد بین ­المللی بدون توجه به تفاوت­های مذکور بیشتر بر تساوی جنسیتی در امور مذکور تأکید شده و مفهوم عدالت آن­چنان مورد توجه نیست.

 

واژه­های کلیدی: عدالت جنسیتی، آموزش، پرورش، فقه، حقوق بشر

 

 فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                   صفحه

 

 کلیات پژوهش 1

 

مقدمه. 1

 

بیان مسأله 5
 

سوالات تحقیق. 5
 

فرضیه ­های تحقیق 6
 

اهداف تحقیق. 6
 

پیشینه تحقیق 7
 

اهمیت و ضرورت تحقیق. 7
 

روش تحقیق. 8
 

محدودیت­های تحقیق 9
 

ساختار تحقیق 10
فصل اول

 

مبانی نظری و تاریخچه عدالت جنسیتی در امر آموزش و پرورش

 

مقدمه. 12

 

مبحث اول: موضوع­شناسی. 12

 

گفتار اول: مفاهیم 12

 

1-1-1. تعریف واژه­ها و اصطلاحات اساسی موضوع 12

 

گفتار دوم: دیدگاه­های فقهی و حقوقی در موضوع عدالت جنسیتی  16

 

1-2-1. گرایش تقابل‌گرا 17

 

1-2-2. گرایش تساوی‌گرا 18

 

1-2-3. گرایش تعامل‌گرا 18

 

مبحث دوم: تاریخچه عدالت جنسیتی درامر آموزش و پرورش  20

 

گفتار اول: عدالت جنسیتی در امر آموزش و پرورش در صدر اسلام 20

 

گفتار دوم: تاریخچه آموزش و پرورش زنان در ایران. 22

 

1-2-1. ایران باستان 22

 

1-2-2. ایران پس از عهد باستان و ورود اسلام 23

 

1-2-3. آموزش زنان و دختران در دوران جدید. 25

 

فصل دوم

 

عدالت جنسیتی در آموزش در حقوق اسلام و حقوق بشر

 

مقدمه. 28

 

مبحث اول : عدالت جنسیتی در امر آموزش از دیدگاه حقوق اسلام 29

 

گفتار اول: جایگاه عدالت جنسیتی در آموزش در آموزه های دینی و فقه اسلامی 29

 

2-1-1. جنسیت­پذیری و یا عدم جنسیت­پذیری امر آموزش 32

 

2-1-2. گستره علومی که زن حق آموزش آن­ها را دارد. 33

 

2-1-3. فقه و کتابت زنان 36

 

2-1-4. تأثیر آموزش و تعلم زن در خانواده و اجتماع 41

 

2-1-4-1. حوزه خانواده 41

 

2-1-4-2. حوزه اجتماع. 42

 

گفتار دوم: عدالت جنسیتی در آموزش در حقوق موضوعه 43

 

2-2-1. قانون اساسی. 43

 

2-2-2 قوانین عادی 45

 

2-2-2-1 دوره پیش دبستانی. 48

 

2-2-2-2 دوره ابتدایی. 50

 

2-2-2-3 دوره متوسطه 51

 

مبحث دوم: عدالت جنسیتی در امر آموزش از دیدگاه حقوق بشر   54

 

گفتار اول: اصول عدالت جنسیتی در اسناد بین ­المللی حقوق بشر 54

 

2-1-1 اصل رایگان و اجباری بودن آموزش در اسناد بین ­المللی  54

 

2-1-2 اصل آزادی در آموزش و نقش دولت­ها در اسناد بین ­المللی 58

 

2-1-2-1 اصل آزادی آموزش و نقش دولت­ها. 62

 

2-1-2-2 قانون و آزادی حق آموزش. 65

 

گفتار دوم: دلایل تبعیض در آموزش بر مبنای جنسیت و راه­کارهای مبارزه با آن. 68

 

2-2-1 اعتقادات و باورهای فرهنگی 69

 

2-2-2 عدم توازن معلمان زن و مرد در سطوح مختلف تحصیلی 70

 

2-2-3. راه­کارهای مبارزه با تبعیض در آموزش بر مبنای جنسیت 71

 

نتیجه­. 72

 

فصل سوم

 

عدالت جنسیتی در پرورش از دیدگاه حقوق اسلام و حقوق بشر

 

 مقدمه 75

 

مبحث اول: عدالت جنسیتی در پرورش در حقوق اسلامی 76

 

گفتار اول: ویژگی­های عدالت جنسیتی در پرورش 76

 

3-1-1 فطری بودن نیاز انسان به تربیت 76

 

3-1-2 تربیت به عنوان یکی از اصول حقوق بشر 77

 

3-1-3 ویژگی فردی – اجتماعی بودن حق تربیت. 77

 

3-1-3-1 تربیت، حقی همراه با عدالت جنسیتی. 79

 

3-1-3-2 تربیت، حق والدین. 80

 

3-1-3-3 تربیت، حق حکومت 82

 

گفتار دوم: مسئولیت حاکمیت و خانواده نسبت به پرورش بدون تمایز جنسیتی. 83

 

3-2-1 تعهد به مراعات کامل و همه جانبه حق تربیت. 83

 

3-2-2 تعهد به نظارت بر حق تربیت 84

 

مبحث دوم: حق پرورش در حیطه­های گوناگون تربیتی بر مبنای عدالت جنسیتی. 86

 

گفتار اول: حق انسان در زمینه تربیت جسمی 86

 

3-1-1 پرورش جسمی سنگ­بنای شخصیت سالم 86

 

3-1-2 تربیت جسمی تضمین­کننده حیات. 88

 

3-1-3 تربیت جسمی تضمین­کننده پیش­گیری از انحرافات 89

 

گفتار دوم: حق انسان در زمینه ­های تربیت روحی و روانی  90

 

3-2-1 دینداری و تکامل معنوی 91

 

3-2-2 تربیت اخلاقی 93

 

3-2-3 تقویت و شکوفایی وجدان اخلاقی 95

 

گفتار سوم: دو مورد از مصادیق حق تربیت در متون اسلامی 95

 

3-3-1 حق تغذیه ساالم. 95

 

3-3-2 حق تربیت عواطف دینی 96

 

مبحث سوم: عدالت جنسیتی در پرورش در حقوق بشر 97

 

گفتار اول: عدالت جنسیتی در پرورش به عنوان حق طبیعی  97

 

گفتار دوم: عدالت جنسیتی و جهان­شمولی حق پرورش. 100

 

گفتار سوم: عدالت جنسیتی در پرورش در اسناد بین­االمللی حقوق بشر. 103

 

گفتار چهارم: عدالت جنسیتی و نهاد­های بین ­المللی مرتبط 105

 

3-4-1 یونسکو. 106

 

3-4-1-1 ماموریت­های یونسکو 106

 

3-4-1-2 عدالت جنسیتی، اهداف و برنامه ­های یونسکو. 107

 

3-4-1-3 عدالت جنسیتی در همکاری­های یونسکو با سازمان­ها و نهاد­های بین ­المللی دیگر 109

 

3-4-1-4 کمیسون ملّی یونسکو در ایران. 111

 

الف. هدف­های کمیسون ملی یونسکو در ایران. 110

 

ب. ارکان کمیسون ملی یونسکو در ایران 111

 

3-4-1-5 عدالت جنسیتی و تازه­ترین یافته­ های یونسکو در ایران 114

 

3-4-2 یونیسف. 116

 

3-4-2-1 یونیسف و آموزش و پرورش دختران 116