نیاز به آگاهی‌های پایه، سواد آموزی را امری لازم قلمداد می‌کرد. به طوری که سوادآموزی امری اجباری شد و مدرسه، محلی مناسب برای همگانی شدن این کار تلقی گردید.

مدرسه به تدریج به موقعیتی اجتماعی تبدیل شد و منزلتی بسیار خطیر پیدا کرد. به طوری که وظیفه اجتماعی کردن و آماده سازی نسل آینده بدو سپرده شد. مدرسه ، به پل ارتباطی تبدیل شد که نهاد خانواده را به نهادهای بزرگ اجتماعی متصل می‌کرد.

اهمیت روز افزون مدرسه در نظام‌های اجتماعی امروز دنیا، مرهون توجه ویژه‌ای است که به نقش آشکار و پنهان مدرسه می‌شود.ایجاد برابری اجتماعی، متقاعد کردن افراد، تربیت نسلی مسئولیت پذیر و وفادار در کنار افزایش آگاهی‌ها و شکل دادن به مهارت‌های حرفه‌ای و اجتماعی، از نقش‌های رو به افزایش مدرسه حکایت می‌کند. درونی کردن هنجارهای جامعه، انتقال و درونی کردن ارزش‌های اجتماعی، به مدرسه منزلتی بیش از یک نهاد و مؤسسه‌ تعلیماتی می بخشد. مدرسه از این منظر، دست پنهان نظام اجتماعی و دولت محسوب می‌شود و کارکرد پنهان و نهفته آن به مراتب اهمیت والاتری از آنچه در آن آموخته می‌شود، دارد.

مدرسه مناسب را با عواملی نظیر فیزیک مدرسه و معماری آن، فضای کلاس‌ها و وسعت آن‌ ها، امکانات آموزشی و نیروهای کارآمد آن می‌سنجند. این عوامل برای تعلیم و تربیت لازم و اساسی هستند. وجود معلم خوب، در کنار محیط فیزیکی مناسب به علاوه برخورداری از وسایل و ابزارهای آموزشی تا حد زیادی موفقیت یک مدرسه را پیش‌بینی پذیر کند. اگر چه همه این عوامل، مهم و اساسی به حساب می‌آیند با این حال عامل پایه در تعلیم و تربیت دانش آموزان نیستند.

عامل پایه، جو مدرسه است. جو مدرسه که به سادگی بیان کننده نوع روابط افراد با یکدیگر است و نگاهی که موضوعات آموزشی دانش آموزان دارند و متکی بر نگرش و رویکرد افراد به مسائل، موضوعات و اشیا و امکانات است، تعیین کننده فرایند آموزشی درون مدرسه‌ای است. جو مدرسه می‌تواند بر اساس وفاداری و همدلی سازماندهی شود یا افراد را در دو سوی یک دیوار بلند از ناامنی و بی اعتمادی قرار دهد.

داشتن فرض‌های برابر،خودی محسوب شدن، پذیرفته شدن، تمایل به همکاری چند جانبه، از جمله مؤلفه‌‌هایی است که می‌تواند به شکل سلبی یا ایجابی در فضای مدرسه به وجود آید. این عناصر ذهنی می‌توانند در قالب رفتارهای معین برنامه ریزی شوند و به اجرا درآیند. میزان مشارکت افراد، واگذر کردن فعالیت‌ها، سهیم کردن افراد،نقش دادن به نظرات آن‌ ها، درگیر ساختن و سپردن مسئولیت‌های متعدد به دانش‌آموزان، رفتارهای رقابتی، تعامل های گروهی و نظایر آن منعکس کننده جو حاکم بر مدرسه می‌باشد.

جو مدرسه بیش از موضوعات آموزشی و کیفیت آموزش بر پیشرفت تحصیلی اثر می‌گذارد. الگوهای کار مدرسه و کیفیت کنش متقابل معلم و دانش آموز و نحوه تدارک و سازمان دادن به مطالب درسی حکایت ظریف از جو حاکم بر کلاس درس و مدرسه دارد،که گاه منسجم و یکپارچه عمل می‌کند و گاه به صورتی نامنظم، متناقض و متضاد بروز می‌کند.(اسکندری،۱۱۵:۱۳۸۷)

۲-۴-۲- کارکردهای مدارس (اجتماعی ،فرهنگی،سیاسی، اقتصادی و…)

کارکرد مدرسه در جامعه شباهت به نقش استعاره‌ها در زبان دارد. استعاره، بیان یک چیز است،در حالی که چیزی دیگر را اراده می‌کند. مدرسه هم به منظوری خاص شکل گرفته است ولی کارکرد آن متفاوت با منظور اولیه آن می‌باشد.کارکردی که مدارس پیدا کرده‌اند، ممکن است کارکرد تصادفی و برنامه‌ریزی شده آن ها باشد. ولی نکته مهم آن است که:

می‌توان برای یک نتیجه اتفاقی اولیه، قصد و اراده ثانویه‌ای در نظر گرفت.

از این رو بسیاری از دانشمندان ‌به این قصد ثانویه و پنهان توجه کرده‌اند.در چنین چارچوبی می‌توان کارکرد مدارس را بر پایه این قصدها از نو تحلیل و تبیین کرد.ایلیچ (مثل باولز و جینتیس) معتقد بود که چهار وظیفه اساسی وجود مدرسه را الزامی ‌کرده‌است:

1. 1. وظیفه مراقبت و نگهداری؛

1. 1. توزیع افراد در نقشهای شغلی مختلف؛

1. 1. یادگیری ارزش‌های مسلط اجتماعی؛

1. و تحصیلات دانش و مهارت‌های اجتماعی مقبول.

مدرسه در نگاه ایلیچ، یک مؤسسه‌ و نهاد نگهبان است.ایلیچ می‌گوید: «در مدرسه چیزهای بسیاری آموخته می‌شود که ارتباط منطقی مستقیمی بین آن‌ ها ومحتوای رسمی دروس ندارد. آنچه در مدرسه آگاهانه آموخته می‌شود، در ذهن بچه ها تلنبار می شود و کارکرد فردی و اجتماعی مفیدی ندارد. این در حالی است که درس‌هایی که ناآگاهانه آموخته می‌شود،تعیین کننده نقشی است که در زندگی بر عهده می‌گیرند.» (اسکندری،۱۱۳۰:۱۳۸۷)

۲-۴-۳- انواع مدارس

در تقسیم بندی مدارس در آموزش و پرورش کشور ایران اقسام زیر تبیین شده است:

• • مدارس نمونه دولتی:کلیه هزینه های این مدرسه از طریق دولت تامین می‌شود. و برای فارغ تحصیل شدن دانش آموزان شرط معدل دارد.

• • مدارس عادی دولتی: کلیه هزینه های این مدرسه از طریق دولت تامین می‌شود.

• مدارس نیمه دولتی

  1. 1. مدارس نمونه مردمی: از محل امکانات دولتی و اخذ شهریه از دانش‌آموزان تامین اعتبار می‌کند.
  1. 1. مداس شاهد: سهمیه حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد آن متعلق به خانواده شهدا و ایثارگران می‌باشد.
  1. 1. مدارس استعداد درخشان: با هدف تربیت دانش آموزان تیزهوش و برجسته تأسيس شده است.

  

۲-۴- ۷- مدارس استعداد درخشان:

تاریخچه مدارس استعدادهای درخشان در ایران

آموزش ‌و گزینش تیزهوش در قبل از انقلاب تاریخچه پذیرش تیزهوشان:

دبستــان “هشــدار” اولین دبستان تیــزهوش بود که درمنطقه۶ کنونی آموزش و پرورش تهران در سال تحصیلی ۴۷-۱۳۴۶در چهار پایه تحصیلی ابتدایی با ۱۴ دانش‌آموز دختر و ۶ دانش‌آموز پسر در چهار کلاس ـ پایه اول ۵ نفر، پایه دوم ۴ نفر، پایه چهارم۳ نفر و پایه پنجم ۸ نفر ـ به صورت مختلط تشکیل گردید این مرکز در سال تحصیلی بعد (۴۷-۴۸) با ۵ کلاس و در سه پایه تحصیلی ـ اول ابتدایی ۵۸ دانش‌آموز دوم ابتدای،ی با ۶ نفر و سوم ابتدایی با ۱۴ نفر، جمعاً با ۷۸ دانش‌آموز، کارش‌را ادامه داد.

در سال ۱۳۴۷ اداره کل امور کودکان و دانش‌آموزان استثنایی در وزارت آموزش وپرورش تأسیس گردید. در سال ۱۳۴۸ اولین مدرسه استعدادهای درخشان بنام مرکز آموزش کودکان تیزهوش و تحت نظارت اداره کل فوق، کار خویش را آغاز نمود.

در این سال با جایگزین شدن این مرکز آموزشی ، از کودکستان تا پایه چهارم ابتدایی جمعاً ۹۴ دانش‌آموز در ۷ کلاس که از ۵ تا ۱۹ دانش‌آموز متغیر بودند ، مشغول تحصیل شدند.

در سال تحصیلی ۵۰-۱۳۴۹ با تغییر نام کودکستان به آمادگی و گزینش جدید وحذف تعدادی از دانش‌آموزان قبلی ، مرکز در پنج پایه ابتدایی به اضافه آمادگی ۹ کلاس داشت.گزینش کنندگان در همان سال اول به خطای خود ـ حداقل به میزان۳۹ درصد گزینش‌شدگان ـ پی برده‌اند .