فصل دوم- کلیات 12
2-1- مفهوم کودک 13
2- 1- 1- مفهوم کودک در فقه امامیه. 14
2- 1- 1- 1- شروع دوران کودکی 15
2- 1- 1- 2- پایان دوران کودکی 16
2- 1- 2- مفهوم کودک در حقوق ایران 17
2- 1- 2- 1- شروع دوران کودکی 17
2- 1- 2- 2- پایان دوران کودکی 18
2- 1- 3- مفهوم کودک درمعاهدات بین‌المللی 19
2- 1- 3- 1- در اعلامیه جهانی حقوق کودک (1959). 20
2- 1- 3- 2- در کنوانسیون حقوق کودک (1989). 20
2- 1- 3- 3-  در میثاق حقوق کودک در اسلام (2005). 21
2-2- حقوق بنیادین کودک 22
2-2-1- حق عدم تبعیض ناروا علیه کودک. 22
2-2-2- حق رعایت غبطه و منافع و مصالح عالیه کودک. 23
2-2-3- حق حیات، بقاء و رشد کودک. 23
2-2-4- حق آزادی عقیده، وجدان، مذهب و بیان و حق آموزش کودک. 23
2-2-5- حق کودک در احترام به حریم خصوصی او. 25
2-2-6- حق دسترسی کودک به اطلاعات مناسب. 26
2-2-7- حق کودک بر سلامتی 27
فصل سوم-  تعارض حقوق کودک با حقوق مالکیت ادبی و هنری 30
3- 1-  تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق آثار ادبی. 34
3- 1- 1-  تعارض حقوق کودکان با حقوق مالکیت ادبی در حقوق خارجی 36
3- 1- 1- 1- در حقوق انگلستان 37
3- 1- 1- 1- 1- از قانون نشریات مستهجن (1959). 37
3- 1- 1- 1- 2- از قانون نشریات زیان‌آور (1955). 41
3- 1- 1-2- در حقوق آمریکا 42
3- 1- 1-3- در حقوق فرانسه. 46
3- 1- 2-  تعارض حقوق کودکان با حقوق مالکیت ادبی در حقوق ایران 49
3- 1- 2- 1- کتب و نشریات 50
3- 1- 2- 1- 1-  در مرحله ثبت اثر و شناسایی حق 50
3- 1- 2- 1- 2- در مرحله اجرای حق 53
3- 1- 2- 2- فیلمنامه و نمایشنامه. 58
3-2-  تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق آثار هنری. 61
3- 2- 1-  تعارض حقوق کودکان با حقوق مالکیت هنری درحقوق خارجی 65
3- 2- 1- 1- در حقوق انگلستان 65
3- 2- 1- 1- 1-نمایش سینمایی و ویدئویی فیلم 65
3- 2- 1- 1-2- آثار عکاسی و تصاویر. 68
3- 2- 1- 2- در حقوق آمریکا 71
3- 2- 1- 2- 1- نمایش سینمایی و تلویزیونی فیلم 71
3- 2- 1- 2- 1- 1- حمایت از کودکان در برابر نمایش فیلم‌ها در سینماها و تماشاخانه‌ها 72
3- 2- 1- 2- 1- 2- حمایت از کودکان در برابر نمایش ویدئویی مستقیم 73
3- 2- 1- 2- 1- 3- حمایت از کودکان در برابر نمایش تلویزیونی فیلم‌ها 75
3- 2- 1- 2- 2- آثار عکاسی و تصاویر. 78
3- 2- 1- 3- در حقوق فرانسه. 80
3- 2- 1- 3- 1- نمایش سینمایی و تلویزیونی فیلم 80
3- 2- 1- 3- 2- آثاری عکاسی و تصاویر. 81
3- 2- 2- تعارض حقوق کودکان با حقوق مالکیت هنری (فیلم و نمایش) درحقوق ایران 84
3- 3-  تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق بازی‌های رایانه‌ای. 90
3- 3- 1-  تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق بازی‌های رایانه‌ای در حقوق خارجی 93
3- 3- 1- 1- در حقوق انگلستان 93
3- 3- 1- 2- در حقوق آمریکا 94
3- 3- 1- 3- در حقوق فرانسه. 97
3- 3- 2-  تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق بازی‌های رایانه‌ای در حقوق ایران 99
فصل چهارم- تعارض حقوق کودک باحقوق مالکیت صنعتی 104
4-1- حمایت از کودکان در برابر حق اختراع یا  حق بر طرح صنعتی در مورد محصولات صنعتی غیرخوراکی. 107
4-1-1- در حقوق خارجی 109
4-1-1-1- در حقوق انگلستان 109
4-1-1-2- در حقوق آمریکا 113
4-1-1-2-1- در مورد وسایل بازی، وسایل نگهداری و دیگر وسایل مورد استفاده کودکان 113
4-1-1-2-2- در مورد سایر محصولات زیان‌آور برای سلامتی کودک. 120
4-1-1-2-2-1-پیشینه حمایت. 120
4-1-1-2-2-2- از قانون جلوگیری از بسته‌بندی سمی (PPPA). 121
4-1-1-2-2-3- از قانون پیش‌گیری از سوختگی کودکان با بنزین 125
4-1-1-3- در حقوق فرانسه. 126
4-1-2- در حقوق ایران 127
4-2- حمایت از کودک در برابر حقوق ناشی از ابداع و ساخت داروها 132
4-2-2- در حقوق ایران 136
نتیجه‌گیری و پیشنهادها 139
فهرست مراجع 143

فصل نخست
 

مقدمه و طرح تحقیق
 

1- 1- مقدمه
حقوق مالکیت فکری از جمله رشته‌های نوپا و کم‌سابقه در کشور ماست که تلاش حقوق‌دانان و دانشجویانی که قصد دارند اهتمام خود را به طور ویژه در این وادی مصروف دارند، موجب بالندگی نسبی آن در سالهای اخیر شده است؛ لکن همانطور که اساتید فن و صاحب‌نظران اذعان کرده‌اند، این شاخه از حقوق تا رسیدن به جایگاه شایسته و نائل شدن به مرتبه‌ای که هم‌اکنون درکشورهای توسعه‌یافته به آن می‌دهند، راهی طولانی در پیش دارد.
در کشورهای توسعه‌یافته که به‌دلیل رواج و فراوانی محصولات فکری در علوم مختلف، عموماً خاستگاه حقوق مالکیت فکری به شمار می‌روند، تألیفات و تحقیقات فراوانی در حوزه‌های گوناگون این رشته انجام شده است؛ از جمله مقالات و کتبی در زمینه‌های مالکیت فکری و حقوق رقابت، مالکیت فکری و توسعه، مالکیت فکری و کنترل اطلاعات، مالکیت فکری و اخلاق، مالکیت فکری و نرم‌افزارهای متن باز، مالکیت فکری و حقوق بین‌الملل خصوصی، مالکیت فکری برای دانشمندان و مهندسان، مالکیت فکری و امنیت غذایی، مالکیت فکری و کشاورزی بر پایه بیوتکنولوژی، مالکیت فکری و حقوق بشر و نیز تألیفاتی در زمینه‌های تخصصی حقوق مالکیت صنعتی از جمله طرح‌های صنعتی؛  اما در کشورهای در حال توسعه، به رغم اهمیت فراوان این شاخه از حقوق، متأسفانه آثاری که قابل مقایسه با نمونه‌های غربی باشد یافت نمی‌شود. البته نباید از زحمات اساتید و دانشجویان این رشته در سال‌های اخیر غافل ماند و کوشش‌های صورت گرفته در این وادی را دست کم گرفت؛ چرا که مؤلفان و محققان این رشته، با درک اهمیت آن و نیز دریافتن عقب افتادگی حقوق کنونی ما در شعبه‌های نوین مانند مالکیت فکری، آستین‌ همت را بالا زده و کتب و مقالات قابل توجهی را نوشته یا ترجمه کرده‌اند.
1-2- بیان مسأله
در طول سال‌ها تحقیق و تألیف در زمینه‌های مختلف مالکیت فکری، جنبه‌های بسیاری از این شاخه از حقوق و ارتباط آن با دیگر شعبه‌های حقوقی و نیز علوم دیگر مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است؛ اما در این میان، حوزه‌هایی هم هستند که علیرغم اهمیت بسیار زیاد، تا حدودی از نظر نویسندگان و اساتید دور مانده‌اند. این غفلت نیز نه به خاطر کم‌اهمیت بودن این حوزه‌ها که به علت هم‌پوشانی آنها با حوزه‌های دیگر است. از جمله موضوعاتی که نه‌تنها در حقوق ما، بلکه در حقوق کشورهای پیشرو در زمینه مالکیت فکری کمتر به‌طور خاص مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است، بررسی تعارض میان حقوق ناشی از مالکیت فکری و حقوق کودکان است. این گفته بدان معنا نیست که به این موضوع مهم ابداً توجهی نشده است، بلکه موضوع تعارض میان حقوق کودک و حقوق انحصاری ناشی از مالکیت فکری، تحت عناوینی از جمله حقوق رسانه، حقوق رایانه و نرم‌افزار، حقوق فناوری اطلاعات، حقوق و فرهنگ، دسترسی به اطلاعات و حقوق و اخلاق  بررسی شده، اما همانگونه که اشاره شد، این موضوع تحت همین عنوان، کمتر منظور نظر نویسندگان و محققان بوده است.
از طرفی، اهمیت ویژه حقوق کودکان و رعایت مصالح آنان، مسأله‌ای نیست که نیازمند تأکید باشد. حقوق‌دانان، جامعه‌شناسان، روان‌شناسان، کارشناسان مذهبی و تمام کسانی که در حوزه‌های اجتماعی، پرورشی و تربیتی فعالیت می‌کنند بر این عقیده هستند که رعایت حقوق و مصالح کودک، از جمله مهمترین اولویت‌ها برای داشتن خانواده و جامعه‌ای سالم است؛ چرا که کودکان به لحاظ آسیب‌پذیری زیاد، نیازمند مراقبت‌هایی هستند که اغلب افراد بزرگسال به آن احتیاج ندارند. این موضوع به وضوح در اسناد بین‌المللی از جمله کنوانسیون حقوق کودک (1989) مورد تصریح قرار گرفته است.
برخی از صاحب‌نظران معتقدند که امروزه در تمام نقاط جهان در مسائل فرهنگی، موضوع کودکان مهمترین موضوع است و به همین دلیل، قوانینی که در مورد کودکان اعمال می‌شود، باید بسیار دقیق‌تر و روش‌مندتر از سایر قوانین باشد.[1]
اگر دهه‌ها و حتی سال‌ها پیش، اکثر اوقات کودکان به سرگرمی و غرق شدن در عیش کودکانه در کوی و برزن و انجام بازی‌های سنتی می‌گذشت، اما امروزه آن بازی‌های سنتی که به دلیل گره خوردن با برخی آداب و رسوم کهن بومی جنبه آموزنده نیز داشتند، جای خود را به بازی‌های رایانه‌ای مدرن عمدتاً وارداتی و فیلم‌ها و تصاویر و انیمیشن‌های رنگارنگ داده‌اند که گاهی حتی با هدف تخریب اخلاق و تربیت کودک توسط کشورهای استعمارگر وارد کشورهای جهان سوم می‌شوند.
مسأله تربیت و رشد فکری کودک از مطالبی است که در آموزه‌های دین مبین اسلام نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. تربیت به معنای پرورش انسان‌هایی کامل بر پایه آموزه‌های وحیانی دارای اهمیت فراوانی است. بنابراین برای دست‌یابی به جامعه‌ای که زمینه‌های رشد و تکامل فردی و اجتماعی را فراهم می‌آورد، بهره‌گیری از روش‌های تربیتی قرآن بسیار مفید است. در یک جمله می‌توان گفت که هدف اصلی بعثت پیامبران نیز تربیت انسان‌هاست. از سوی دیگر، چون کودکان آینده جامعه بشری را تشکیل می‌دهند و چون تربیت و هدایت در دوران کودکی تأثیر بسزایی در آینده فرد دارد و در واقع آینده او را می‌سازد، لذا قرآن کریم به مسأله تربیت کودکان توجه خاصی مبذول داشته و از همان کودکی برای هدایت انسان‌ها برنامه دارد.[2]
مسأله دیگری که وجود دارد و البته تا کنون نیز بیشتر مورد توجه نویسندگان و پژوهش‌گران بوده است، مسأله سلامت جسمانی و منافع مادی کودک است. همانطور که می‌دانیم، کودکان از هر نظر نیازمند مراقبت و حمایت هستند؛ همانگونه که اگر به سلامت روانی و تربیت و رشد فکری آنها اهمیت داده نشود، پیامدهای خوشایندی برای خانواده و جامعه به بار نخواهد آمد، در صورت عدم توجه به سلامت جسمانی کودکان و عدم حمایت آنان در برابر مخاطرات تهدیدآمیز پیرامونی، از جمله اعمال حقوقی که دارای حق انحصاری ناشی از مالکیت فکری هستند نیز نمی‌تواند دارای دورنمای روشنی برای کودکان و خانواده‌ها باشد.
به‌طور کلی باید گفت که نمی‌توان میان ثبت و بهره‌بردای از حقوق مالکیت فکری و حقوق کودکان را کاملاً جمع کرد و این دو در نقاطی با هم تلاقی و تعارض دارند. از آنجا که حقوق مالکیت فکری در معنای وسیع کلمه عبارت است از حقوق ناشی از آفرینش‌ها و خلاقیت‌های فکری در زمینه‌های علمی، صنعتی، ادبی و هنری، می‌توان هدف اصلی این رشته را حمایت از حقوق پدیدآورندگان آثاری دانست که نتیجه تلاش فکری و خلاقیت هستند. چنین حمایتی به پدیدآورندگان آثاری فکری این حق را می‌دهد که به موازات بهره‌مند شدن از مزایای مادی و معنوی تلاش فکری خود، دیگران را از برخورداری غیرمجاز از این مزایا باز دارند. اما این نکته نیز واضح است که دادن انحصار و آزادی بی قید و شرط به افراد در ثبت و یا بهره‌برداری از مخلوقات فکری به هیچ وجه به مصلحت جامعه نیست. بازتاب آشکار این واقعیت در حقوق ایران در مرحله ثبت را می‌توان در بند (و) ماده (4) قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی، علائم و نام‌های تجاری دید. بند مذکور، اختراعاتی که بهره‌برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد را از حیطه حمایت خارج و غیرقابل ثبت می‌داند. از طرفی، در اکثر معاهدات بین‌المللی از جمله موافقتنامه تریپس، این اختیار به کشورهای عضو داده شده است که با توجه به مصالح عمومی و سایر فاکتورهای حیاتی، مواردی را از حیطه حمایت اختراع خارج نمایند. طبق بند (2) ماده (27) موافقتنامه تریپس: «اعضاء می‌توانند اختراعاتی را که ممانعت از استفاده تجاری آنها در قلمروشان به جهت حفظ نظم عمومی یا اخلاق. از حوزه اختراعات قابل ثبت مستثنی سازند، مشروط بر اینکه وضع این استثناءها صرفاً به‌خاطر ممنوع بودن چنین استفاده‌ای حسب قوانین آن کشور صورت نگیرد.»؛ وانگهی، در حقوق بعضی