عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق 1
الف. بیان مسأله. 2 ب. اهمیت و ضرورت تحقیق 4 پ. اهداف تحقیق 4 ت. سؤالات تحقیق 5 ث. تعریف مفاهیم. 5 ج. پیشینه ی تحقیق. 6 چ. روش تحقیق و ابزار گردآوری اطلاعات 12 ح.محدوده ی زمانی تحقیق. 13 خ.فصول و سازمان دهی تحقیق 13
فصل دوم: مبانی نظری. 14
مقدمه. 15 الف.مبانی نظری. 15 1. فرهنگ رجایی. 15 2. حمید احمدی. 16 3. ساموئل هانتینگتون. 18 4. هرایر دکمجیان. 18 5. ژیل کیپل 19. 6.فرد هالیدی 21 7.علی بولاچ. 22 8.رسول افضلی. 23 9.فرید العطاس 23
عنوان صفحه
ب.مدل نظری تحقیق. 24 1. مدل نظری ترکیه 24 1.1. استخراج مدل بر اساس روش قیاسی. 24 2.1. استخراج مدل بر اساس روش استقرایی 25 2. مدل نظری مالزی 28 1.2. استخراج مدل بر اساس روش قیاسی. 28 2.2. استخراج مدل بر اساس روش استقرایی 29
جمع بندی . 32
فصل سوم: روند اسلام گرایی در ترکیه. 33 مقدمه . 34
الف.تاریخچه ی روند اسلام گرایی در ترکیه 34 1. اسلام گرایی دردوره ی امپراطوری عثمانی. 34 1.1. اسلام گرایی در دوره ی ظهور و تداوم 34 2.1. اسلام گرایی در دوره ی فروپاشی امپراطوری 35 2. اسلام گرایی در دوره ی جمهوری. 38 1.1. اسلام گرایی در دوره ی اصلاحات و حکومت تک حزبی 38 2.1. اسلام گرایی در دوره ی حکومت چندحزبی 41 ب. شخصیت ها ، جریان ها و احزاب اسلام گرای ترکیه. 43 1. رهبران و شخصیت ها ی اسلام گرا. 43 1.1. نجم الدین اربکان. 43 2.1. رجب طیب اردوغان 44 3.1 . رجایی کوتان. 46 4.1. عبدالله گل 47. 5.1 . فتح الله گولن 47 2. احزاب و جریان ها و سازمان ها ی اسلام گرا 49 1.1. احزاب اسلام گرا. 49 2.1 . جریان ها و سازمان ها ی اسلام گرا. 54 پ. سیاست ها و عملکردهای جریان اسلام گرای ترکیه. 59 1. سیاست ها و عملکردهای جریان اسلام گرا در بعد داخلی. .59
1.1. عرصه ی سیاسی. 59 1.1.1. مشارکت سیاسی 59
2.1.1. رشد مردم سالاری و دموکراسی 61 3.1.1. بازسازی هویت ملی و اسلامی. 64 4.1.1. نحوه ی تعامل با گروه ها و ایدئولوژی های رقیب. 65 5.1.1. اصلاحات قانون اساسی. 67 2.1. عرصه ی اجتماعی 68 1.2.1. احیاء شعایر دینی. 68 2.2.1. عملکرد نهاد های آموزشی. 71 3.2.1. تعامل با اقلیت های قومی و مذهبی 73 3.1. عرصه ی اقتصادی 76 2 . سیاست ها و عملکردهای جریان اسلام گرا در بعد خارجی 78 1.2. عرصه ی بین المللی. 78 1.1.2. نحوه ی تعامل و ارتباط با اتحادیه ی اروپا 78 2. 2.1. نحوه ی تعامل با آمریکا 81 2.2. عرصه ی منطقه ای. 82 1.2.2. نحوه ی تعامل با قبرس. 82 2.2.2. نحوه ی تعامل با سوریه 83 3.2.2. نحوه ی تعامل با ایران 85 4.2.2. سیاست و برخورد جریان اسلام گرا نسبت به مسئله ی فلسطین 86 5.2.2. سیاست و برخورد جریان اسلام گرا نسبت به مسئله ی لبنان 88 6.2.2. سیاست و برخورد جریان اسلام گرا نسبت به مسئله ی بیداری اسلامی 89 جمع بندی. 90
فصل چهارم: روند اسلام گرایی در مالزی. 92 مقدمه 93
الف. تاریخچه ی روند اسلام گرایی در مالزی 93
عنوان صفحه
اسلام گرایی قبل از استعمار 93 2. اسلام گرایی در دوره ی استعمار 97 3. اسلام گرایی در دوره ی استقلال. 101
ب. شخصیت ها، جریان ها و احزاب اسلام گرای مالزی 104 1. رهبران و شخصیت های اسلام گرا 104 1.1. تنکو عبدالرحمن پوترا. 104 2.1. تون عبدالرزاق بن داتو حسین. 105 3.1. تون حسین عون 106 4.1. ماهاتیر محمد. 107 5.1. انور ابراهیم 108 6.1. عبدالله احمد بداوی. 110 7.1. نیک عزیز نیک مت 111 8.1 . فاضل نور. 111 9.1. عبدالهادی آونگ 111 10.1. وان عزیزه اسماعیل 112 11.1. نجیب تون رزاق 112 . 12.1چاندرا مظفر. 113
احزاب و جریان ها و سازمان ها ی اسلام گرا. 114 1. 1. احزاب اسلام گرا. 114 2.1 . جریان ها و سازمان ها ی اسلام گرا. 120 پ. سیاست ها و عملکردهای جریان اسلام گرای مالزی. 123 1. سیاست ها و عملکردهای جریان اسلام گرا در بعد داخلی. 123 1.1. عرصه ی سیاسی. 123 1.1.1. مشارکت سیاسی 123 2.1.1. رشد مردم سالاری و دموکراسی 125 3.1.1. بازسازی هویت ملی و اسلامی. 126 4.1.1. نحوه ی تعامل با گروه ها و ایدئولوژی های رقیب. 128 5.1.1. اصلاحات قانون اساسی. 129
2.1. عرصه ی اجتماعی. 130 1.2.1. احیای شعائر دینی 130
2.2.1. عملکرد نهاد های آموزشی 131 3.2.1. تعامل با اقلیت های قومی و مذهبی 133
3.1. عرصه ی اقتصادی. 134 2 . سیاست ها و عملکردهای جریان اسلام گرا در بعد خارجی. 137 1.2. عرصه ی بین المللی. 137 1.1.2. نحوه ی تعامل با سازمان های اسلامی- بین المللی 137 2. 2.1. نحوه ی تعامل با آمریکا. 138 3.1.2. نحوه ی تعامل با ایران. 139 2.2. عرصه ی منطقه ای. 141 1.2.2. نحوه ی تعامل با حرکت های بنیاد گرایی اسلامی در منطقه ی جنوب شرق آسیا 141 2.2.2. سیاست و برخورد جریان اسلام گرا نسبت به مسئله ی فلسطین 142 3.2.2. سیاست و برخورد جریان اسلام گرا نسبت به مسئله ی لبنان 142 4.2.2. سیاست و برخورد جریان اسلام گرا نسبت به مسئله ی بیداری اسلامی 143 جمع بندی. 143
فصل پنجم: مقایسه ی روند اسلام گرایی در ترکیه و مالزی 145 مقدمه 146. الف.شباهت های روند اسلام گرایی در ترکیه و مالزی. 146 1.شباهت در شخصیت ها، جریان ها و احزاب اسلام گرا 146 2.شباهت در سیاست ها و عملکرد های جریان اسلام گرا. 148 1.2. شباهت سیاست ها و عملکرد های جریان اسلام گرا ترکیه و مالزی در بعد داخلی 148 2.2. شباهت سیاست ها و عملکرد های جریان اسلام گرا ترکیه و مالزی در بعد خارجی. 149 ب.تفاوت های روند اسلام گرایی در ترکیه و مالزی 150
1.تفاوت در شخصیت ها، جریان ها و احزاب اسلام گرا 150 2.تفاوت در سیاست ها و عملکرد های جریان اسلام گرا. 152
1.2. تفاوت سیاست ها و عملکرد های جریان اسلام گرا ترکیه و مالزی در بعد داخلی. 152 2.2. تفاوت سیاست ها و عملکرد های جریان اسلام گرا ترکیه و مالزی در بعد خارجی 154 جمع بندی. 162
نتیجه گیری. 164
فهرست منابع 172
بیان مسئله
بی تردید یکی از تحولات عمده ی سیاسی- اجتماعی قرن بیستم خصوصاً دهه ی آخر این قرن، پدیده اسلام گرایی نوین و یا تجدید حیات و ظهور ایده ی اسلام گرایی است. در محافل علمی و ژورنالیستی مغرب زمین معمولاً از این پدیده به عنوان بنیادگرایی اسلامی یاد می شود (احمدی،1377: 55). بررسی علل و عوامل مؤثر برشکل گیری، تداوم،گسترش و چگونگی فعالیت های جنبش های اسلام گرا، دغدغه ی مهم ذهنی پژوهش گران مسایل سیاسی در دو دهه ی اخیر بوده است. پیروزی انقلاب ایران در سال 1357ه.ش و آثار آن بر سایر جوامع اسلامی، توجه سیاستمداران و سیاست گزاران را از یک سو و پژوهش گران و ناظران را از سوی دیگر به خود جلب کرده است. ظرف مدت کوتاهی، کتاب ها و مقالات متعددی برای بررسی پدیده ای که با عناوینی چون اسلام گرایی، اسلام سیاسی، بنیادگرایی اسلامی، رادیکالیزم اسلامی و رستاخیز اسلامی به رشته ی تحریر درآمد.
خاورمیانه و جنوب شرق آسیا نقطه مرکز و قلب جهان اسلام به حساب می آیند. مردم مسلمان جهان توسط حکومت هایی با سیستم های سیاسی متفاوت اداره می‌شوند: پادشاهی‌های سنتی مانند مراکش، اردن و عربستان سعودی، دولت های مسلمان میانه‌رو مانند مالزی، اندونزی و ترکیه، دولت های مسلمان انقلابی نظیر ایران و سودان، و دولت های مسلمان سکولار، مانند الجزایر، مصر و تونس (احتشامی،248:1381). تفاوت بین دولت های مسلمان فقط به حوزه ی سیاسی محدود نمی‌شود بلکه به همان اندازه در حوزه ی اقتصادی نیز متنوع است. کشورهای مسلمانی چون ترکیه، مالزی، اندونزی در حال توسعه هستند. جریان اسلام گرایی در این کشورها در رابطه ی نزدیکی با دیگر شاخص های سیاسی، نظامی، فرهنگی واجتماعی آن ها است.
جریان اسلام گرایی در دو کشور ترکیه و مالزی، به عنوان دو دولت مسلمان میانه رو به نوعی است که روند شکل گیری و بروز آن تحت تاثیر تاریخ، فرهنگ وسیاست های اعمال شده از سوی دولت های این مناطق می باشد. جمهوری ترکیه پس از شکست امپراطوری عثمانی در جنگ جهانی دوم شکل گرفت. کشور ترکیه به عنوان کشوری است که دارای سابقه و تمدن بسیار کهن و ریشه های عمیق اسلام است. این کشور در آغاز حکومت آتاتورک دوره ی تجدد آمرانه و جدایی دین از سیاست را تجربه کرد. با این حال جریان اسلام خواهی و گرایش به اسلام در این منطقه با توجه به ریشه های عمیق آن از ثبات زیادی برخوردار بوده است. اسلام گرایان با گرایش به تشکیل دولت هایی که از نوع دولت های میانه رو هستند در صدد برقراری ثبات و امنیت در کشور خود با توجه به راه کارهای اصیل اسلامی هستند (ولایتی،[بی تا]:350). درترکیه، اسلام گرایان با گسترش حوزه ی نفوذ خود در عرصه های عمومی و استفاده از امکانات موجود جامعه مانند، تشکیل مؤسسات اجتماعی، نهادهای خیریه، انجمن های صنفی و مدنی و احزاب سیاسی، فعالیت های اقتصادی و عمق بخشی به نفوذ خود در بخش خصوصی، جلب اعتماد و نظر مردم از طریق شبکه های اجتماعی، به نمایش گذاشتن سلامت اخلاقی و پاک دستی خود در انجام مسئولیت های اجتماعی، با حضور در شوراهای شهر و اداره ی مطلوب شهر، در راه یابی به مجلس با رأی بالای مردم و در اختیار گرفتن دولت و ریاست جمهوری به تدریج راه خود را از پایین ترین سطوح اجتماعی تا بالاترین سطوح قدرت، با صبر و حوصله و تدبیر پیمودند (مزروعی،1386).
مالزی کشوری است که در چهار دهه ی قبل وضعیت نابهنجاری داشته است. این کشور در طول دهه های گذشته تحت استعمار انگلیس بوده و دولت بریتانیا برای سرنوشت و منابع مردم این کشور تصمیم می گرفته است. اما در این کشور علاوه بر استعمار، ترکیب نژادها و اقوام مختلف نیز به عنوان یکی از مسائل تنش زا مدنظر است (ولایتی،[بی تا]:358). تا پیش از سلطه ی بریتانیا بر مالزی، علمای دینی، نمایندگان اسلام در مالزی بودند و سلطان های محلی با آنکه مهم ترین کارگزاران مذهبی و سیاسی و مظهر ماهیت اسلامی جامعه ی مالایا به شمار می رفتند، نقش بسیار محدودی در اجرای شریعت اسلامی و آموزش های دینی داشتند و تمامی امور دینی و احوال شخصی در دست علما بود (لاپیدوس، 1376:1075و1073).
کشور مستقل مالزی در 1957 میلادی به رهبری تکنو عبدالرحمن تأسیس گردید و در قانون اساسی آن اسلام دین رسمی اعلام شد. در مالزی اسلام از جایگاه ویژه در سیاست و حکومت برخوردار است. از همان ابتدای امر، دولت های محلی با مخالفت های حزب اسلامی پان مالایا روبه رو شدند. حزب اسلامی پان مالایا متقاضی تشکیل حکومت اسلامی بود و در 1959 توانست تشکیلات اسلامی را تحت کنترل خود در آورد. بعدها این حزب با تغییر نام به حزب اسلامی، به تقویت جنبش های تبلیغی و آموزشی پرداخت و اصرارش بر رعایت مصالح اسلامی و منافع جمعی بود (همان منبع:1080و 1079). ظهور جنبش های تجدید حیات اسلامی در دهه های هفتاد و هشتاد میلادی که هدف آن ها تجدید حیات جهانی اسلام و از بین بردن شکاف های داخلی جامعه ی مسلمانان مالزی بود، خطوط اصلی رویدادهای سیاسی عمده ی مالزی را برای سالیان آینده مشخص کرده است.
با ملاحظه ی جریان اسلام گرا در دهه ی گذشته، این پرسش همواره مطرح بوده است که چگونه ظهور جریان اسلام گرا در جنوبی ترین منطقه آسیا مانند مالزی تا جنوبی ترین منطقه اروپا مانند ترکیه پیشرفت کرده و به موفقیت رسیده است. ویژگی مهم اسلام گرایان ترکیه، که آنان را از اسلام گرایان دیگر کشورها متمایز می سازد، قدرت انطباق با واقعیت های سیاسی و اجتماعی این کشور و استفاده از ساز وکارهای رسمی و قانونی چون تشکیلات حزب، شرکت در انتخابات و حضور در صحنه ی مدیریت کشور در سطوح بالاست. اما آنچه که در اسلام گراهای مالزی مشاهده می شود تکیه بر اخلاق اسلامی در مناسبات سیاسی و همچون ترکیه، استفاده از ساز وکارهای رسمی و قانونی چون تشکیلات حزب و شرکت در انتخابات و حضور در صحنه ی مدیریت کشور است. حال با توجه به تفاوت عوامل تاریخی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در شکل گیری، رشد و تداوم روند اسلام گرایی در این دو منطقه، جهانیان شاهد پیدایش جریانات اسلام گرا در جهت افزایش رضایت عمومی و همچنین پیشرفت در سطح بین الملل در این دو منطقه هستند. این پژوهش برآن بوده است تا به این پرسش پاسخ دهد که ابعاد تفاوت و تشابه جریان اسلام گرایی دو کشور مالزی و ترکیه چیست؟
ب- اهمیت و ضرورت تحقیق
1- فواید نظری
1-1- شناخت و ریشه یابی جریان اسلام گرایی در کشورهای ترکیه و مالزی
1-2- بررسی چگونگی گرایش احزاب و گروه های مختلف سیاسی و مذهبی جریانات اسلام گرا
1-3- پر شدن خلاء ناشی از کمبود تحقیقات انجام شده در حوزه ی مسایل اسلام سیاسی و اسلام گرایی به خصوص در منطقه ی جنوب شرق آسیا
1-4- تلاش برای توسعه ی ادبیات اسلام گرایی با تأکید بر منطقه ی جنوب شرق آسیا
2- فواید عملی
2-1- ارائه ی راه کارهای عملی به کارگزاران فرهنگی ایران جهت استفاده از روش های به کار رفته در دو کشور ترکیه و مالزی به منظور بالا رفتن سطوح آموزه های اسلامی در کشور
2-2- ارائه ی راه کارهای عملی برای کارگزاران بخش دولتی و خصوصی ایران به منظور استفاده از الگوی اسلامی در مقولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این دو کشور
پ- اهداف تحقیق
1-هدف اصلی
– مقایسه ی روند اسلام گرایی در دو کشور ترکیه و مالزی.
2- اهداف فرعی
2-1- شناخت مفاهیم و نظریه های جریان اسلام گرایی در ترکیه و مالزی.
2-2- شناخت چگونگی روند اسلام گرایی در ترکیه.
2-3- شناخت چگونگی روند اسلام گرایی در مالزی.
ت- سوالات تحقیق
1- سوال اصلی
– ابعاد تفاوت و تشابه جریان اسلام گرایی دو کشور مالزی و ترکیه چیست؟
2- سوالات فرعی
2-1 – مفاهیم و نظریه های جریان اسلام گرایی در ترکیه و مالزی چیست؟
2-2- روند اسلام گرایی در ترکیه چگونه است؟
2-3- روند اسلام گرایی در مالزی چگونه است ؟
ث-تعریف مفاهیم
اسلام گرایی: اسلام گرایی نشانه ای است که در میان نشانه ها ی دیگر برای جریان سیاسی- فکری اسلامی به کار رفته است. واژه هایی چون بنیادگرایی اسلامی، بیداری اسلامی، رادیکالیسم اسلامی و اسلام سیاسی و عناوین دیگر از جمله واژگانی هستند که کاربرد زیادی دارند. محققان جنبش های اسلامی از تعابیر مختلفی در بیان این پدیده استفاده کرده اند. در کل به نظر می رسد در بین واژگان موجود واژه هایی چون اسلام گرایی و اسلام سیاسی واژگان مناسب تری برای توصیف و نام گذاری کلان جریان اسلامی معاصر می باشند. می توان گفت، اسلام گرایی به مفهوم دفاع از هویت دینی مسلمانان،گسترش تفکر دینی در حوزه سیاست و اجتماع و بازخوانی و اصلاح اندیشه دینی است (بهروز لک،16:1386).
اسلام سیاسی: اسلام سیاسی اصطلاحی جدید است که در برابر اسلام سنتی پدید آمده است و به دنیای مدرن تعلق دارد (بهروز لک،14:1386). بر اساس نظریهی گفتمان، اسلام سیاسی گفتمانی است که هویت اسلامی را در کانون عمل سیاسی قرار میدهد. در گفتمان اسلام سیاسی، اسلام به یک دال برتر تبدیل میشود. بابی سعید معتقد است که مفهوم اسلام سیاسی بیشتر برای توصیف آن دسته از جریانهای سیاسی اسلام به کار میرود که خواستار ایجاد حکومتی بر مبنای اصول اسلامی هستند. بنابراین اسلام سیاسی را میتوان گفتمانی به حساب آورد که گرد مفهوم مرکزی حکومت اسلامی نظم یافته است. اسلامگرایی طیفی از رویدادها از پیدایش یک ذهنیت اسلامی گرفته تا تلاشی تمام عیار برای بازسازی جامعهی مطابق با اصول اسلامی را در بر می گیرد (سعید،20:1379).
ترکیه: آنچه که امروز ترکیه را شکل می دهد بقایای امپراطوری 600 ساله ی عثمانی است که پس از فروپاشی آن در سال 1923م، توسط مصطفی کمال آتاتورک شکل گرفت. پایتخت این کشور آنکارا می باشد. این کشور دارای سه قوه ی قضائیه، مقننه و مجریه است که طبق قانون، مستقل از یکدیگر عمل می کنند. حکومت این کشور از نوع ریاستی- پارلمانی است. رئیس جمهور، از طرف پارلمان برای یک دوره ی هفت ساله منصوب می شود. این کشور دارای احزاب سیاسی مختلف لائیک و اسلام گرا است. این کشور دارای آداب و رسوم و فرهنگ غنی است و در زمینه ی اعتقادات و باورهای دینی و مذهبی وحدتی وجود ندارد و اعتقاد به مذاهب مختلف در میان اقشار مردم یکی از ویژگی های ساختار مذهبی این جامعه محسوب می شود (فلاح زاده،6:1384 و23و34).
مالزی: کشوری است در خاور دور، پایتخت آن کوالالامپور است. ولی مرکز حکومت و وزارت‌خانه‌های این کشور در شهر جدید پوتراجایا واقع است. نام مالزی در سال 1963م، انتخاب شد زمانی که فدراسیون مالایا، سنگاپور، ساباح و ساراواک یک اتحادیه متشکل از 14 ایالت را تشکیل دادند. در سال 1965م، سنگاپور از مالزی خارج
