دانشکده حقوق و علوم سیاسی
اشاعه هستهای و منازعه هند و پاکستان (۲۰۱۰- ۱۹۹۸)
استاد راهنما:
سرکار خانم دکتر حمیرا مشیرزاده
اساتید مشاور:
جناب آقای دکتر ابومحمد عسگرخانی
جناب آقای دکتر قاسم افتخاری
دانشجو:
سیداحمد فاطمینژاد
زمستان ۱۳۹۱
تقدیم به پدر مهربان و مادر عزیزم
چکیده
طی دهه های گذشته، روابط هند و پاکستان یکی از مهمترین مسائل جامعه بین المللی بوده است. اگر آزمایشهای هستهای این دو کشور در مه ۱۹۹۸ را واقعهای دورانساز برای دهلی نو و اسلامآباد بدانیم، میتوان روابط آنها را به دوره های قبل و بعد از این واقعه تقسیم کرد. دوره بعد از مه ۱۹۹۸ در روابط هند و پاکستان با تسلیح هستهای آنها شناخته میشود و منازعه آنها در دوره مورد بحث در سه نقطه اوج میگیرد. این نقاط عبارتند از: جنگ محدود کارگیل ۱۹۹۹، بنبست بزرگ ۲-۲۰۰۱ و مواجهه ناتمام ۲۰۰۸٫ این بحرانها در تمام دوران بعد از جنگ ۱۹۷۱ هند و پاکستان بیسابقه بودند. بنابراین، سؤال اصلی این است که چرا هند و پاکستان علیرغم بحرانهای متعدد در دوره پس از مه ۱۹۹۸ وارد جنگ تمامعیار با یکدیگر نشدند و منازعه خود را مدیریت کردند؟

در پاسخ به سؤال بالا و با تکیه بر رویکرد ساختاری، سه متغیر عمده اهمیت مییابند که نوعی الگوی سهبعدی را تشکیل میدهند. این متغیرها از عامل اقتصاد، ساختار بین المللی و بازدارندگی هستهای نشأت میگیرند. هرچند در این الگو، بازدارندگی هستهای از وزن بیشتری برخوردار است اما نهایتاً در پیوند با دو مورد دیگر در مدیریت منازعه هند و پاکستان طی دوره مورد بررسی نقش ایفا کرده است. به طور مشخص، مدیریت منازعه هند و پاکستان طی سه بحران جنگ محدود کارگیل ۱۹۹۹، بنبست بزرگ ۲- ۲۰۰۱ و مواجهه ناتمام ۲۰۰۸ به ترتیب متأثر از عوامل اقتصاد، ساختار بین المللی و اشاعه هستهای بوده است.
بدین ترتیب، مدیریت منازعه هند و پاکستان طی دوره ۲۰۱۰-۱۹۹۸ را میتوان در قالب الگویی سهبعدی تبیین کرد که در آن بعد اشاعه هستهای تا حدودی در دو بعد دیگر نیز تأثیر دارد؛ یعنی ترس از وقوع جنگ هستهای در آسیای جنوبی، هم هند و پاکستان را به تمرکز بر مسائل اقتصادی واداشته و هم حضور قدرتهای بزرگ را در مدیریت منازعه این دو کشور پررنگتر کرده است.
تقدیر و تشکر
بنده برای نگارش رساله حاضر از برخی راهنماییها و منابع استفاده کردهام، که بر خود فرض میدانم از عوامل آن تشکر کنم. در ابتدا از سرکار خانم دکتر مشیرزاده تشکر میکنم که هم در دوران تحصیل و هم در نگارش این پایان نامه درسهای فراوانی از ایشان آموختم و راهنمایی بنده را بر عهده داشتند. سپس از آقای دکتر عسگرخانی و آقای دکتر افتخاری تشکر میکنم که نقش مشاور را بر عهده داشتند و نکات ارزندهای را گوشزد فرمودند. سپس از آقای دکتر سجادپور، آقای دکتر شیرخانی، خانم دکتر لطفیان و خانم دکتر تیشهیار تشکر میکنم که این رساله را به دقت مطالعه فرموده و داوری آن را بر عهده گرفتند. همچنین لازم میدانم از دکتر ماریان هنسون و پروفسور رولاند بلیکر تشکر کنم که در نگارش این رساله از راهنماییها و کمکهای ارزندهشان بهرهمند شدم.
در پایان، لازم به ذکر است که بنده در نگارش این رساله از منابع کتابخانهای و الکترونیکی دانشگاه تهران و دانشگاه کوئینزلند استفاده کردهام و بابت این مسأله، از مسئولین امر تشکر میکنم.
فهرست مطالب
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱

 

• • بیان مسأله ……………………………………………………………………………………………………………………………….۱

 

• • سؤالهای رساله …………………………………………………………………………………………………………………… ۱۴

 

• • بررسی ادبیات و نظرات موجود………………………………………………………………………………………………..۱۴

 

• • هدف پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………….. ۳۵

 

• • نظرات مربوط به عوامل دخیل در منازعه هند و پاکستان …………………………………………………………… ۳۵

 

• • نظریهها ………………………………………………………………………………………………………………………………. ۳۷

 

• • فرضیه ها …………………………………………………………………………………………………………………………….. ۳۸

 

• • روش آزمون فرضیه ها …………………………………………………………………………………………………………… ۳۹

 

• • فرضیه اصلی و عملیاتی کردن آن ……………………………………………………………………………………………. ۴۰

 

• • پیامدهای تأیید فرضیه …………………………………………………………………………………………………………… ۴۲

 

• • نقطه تمرکز …………………………………………………………………………………………………………………………. ۴۲

 

• • سازماندهی پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………… ۴۲

 

بخش اول: کلیات……………………………………………………………………………………………………………………. ۴۵
* فصل اول: هند و پاکستان؛ مدیریت منازعه پس از ۱۹۹۸٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫ ۴۷

 

• • مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………… ۴۷

 

• • مدیریت منازعه و ابزارهای آن ………………………………………………………………………………………………. ۴۷

 

• • جنگ محدود کارگیل ۱۹۹۹ ………………………………………………………………………………………………….. ۵۱

 

• • بنبست بزرگ ۲-۲۰۰۱ ……………………………………………………………………………………………………….. ۵۵

 

• • مواجهه ناتمام ۲۰۰۸ ……………………………………………………………………………………………………………. ۶۴

 

• • جمعبندی ………………………………………………………………………………………………………………………….. ۶۹

 

بخش دوم: ملاحظات اقتصادی و ساختار بین المللی در روابط هند و پاکستان بعد از ۱۹۹۸٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۷۱
* فصل دوم: عامل اقتصاد و مدیریت منازعه هند و پاکستان…………………………………………………………. ۷۳