داده کاوی دسترسی به داده‌ها ی است خصوصی است و تنهااجازه داده دسترسی کاربر در پایگاه داده باشد.

وب‌کاوی دسترسی به داده‌های عمومی است . در این نمی توان داده‌هایی که دسترسی به پایگاه داده وب دارند را مخفی کرد . امااجازه دسترسی به وبلاگ master و دسترسی به داده را دارد .

دسترسی(access)

در داده کاوی دریافت اطلاعات ازساختار صریح و روشن است . داده کاوی واکشی اطلاعات از پایگاه داده گسترده ای در مقایسه با پایگاه داده وب‌کاوی
نیست .

در وب کاوی دریافت اطلاعات ازساختار، بدون ساختار و نیمه ساخت یافته ازصفحات وب است. داده کاوی واکشی اطلاعات از پایگاه داده گسترده است

ساختار(strucrure)

۲-۶ الگوریتم های وب‌کاوی
در وب‌کاوی الگوریتم های زیادی استفاده می‌شود ازجمله:

• • درخت تصمیم :یکی از الگوریتم های یادگیری ماشین است. در این الگوریتم نمونه های اشیاء و رکوردها، بر اساس مقادیر برخی صفات به گروه هایی تقسیم می شوند و این روند ادامه می یابد تا یک ساختار درختی شکل گیرد. این درخت مورد آموزش قرار می گیرد و برای دسته بندی داده‌های جدید به کار می رود.

• شبکه عصبی :مجموعه ای از سیگنال های ورودی، گره ها و سیگنال های خروجی است. شبکه های عصبی ابتدا با داده‌ها و مثال های آموزشی، آموزش داده می شوند. سپس داده‌های جدید به شبکه ارائه می شوند و شبکه به تحلیل آن‌ها می پردازد. شبکه های عصبی در کاوش محتوای وب، برای خوشه بندی، تشخیص موجودیت ها، تحلیل انحرافات و سایر کاربردهای وب کاوی وهمچنین برای کشف الگوهای غیرعادی در تصاویر به کار می‌روند.

• نزدیکترین همسایه:به تحلیل داده‌های جدید بر اساس همسایه های آن‌ها می پردازند. در این روش اگر داده ی جدیدی باید تحلیل شود، داده‌های موجود بررسی می‌شوند تا داده‌هایی که ویژگی هایی مشابه داده جدید دارند، تشخیص داده شوند. سپس بر اساس این داده‌ها در مورد داده جدید، تصمیم گیری می شود. برای تشخیص داده‌های مشابه از توابع فاصله استفاده می‌شود.

• جریان بیشینه:در یک گراف که به یال های آن ظرفیت جریانی مثبت اختصاص داده شده‌است، هدف، محاسبه ی بیشینه جریانی که قابل انتقال از گره s به گره t است می‌باشد.

• Average Click:فاصله بین دو صفحه وب را اندازه گیری می کند. تعداد پیوندهایی که از یک صفحه برای رسیدن به صفحه دیگر باید پیموده شود، معیار مناسبی برای اندازه گیری فاصله دو صفحه نمی باشد. چرا که احتمال این که کاربران پیوندی از صفحه ای با تعداد کمتری پیوند را دنبال کنند بیشتر از احتمال پیمودن این پیوند در صفحه ای با تعداد بیشتری پیوند است. به همین دلیل Average Clicks فاصله بین صفحات را بر اساس احتمال کلیک کردن یک پیوند در قدم زدن تصادفی محاسبه می کند[۴۱,۶۳].

۲-۷ دسته بندی وب‌کاوی
وب‌کاوی همانطور که در شکل ۲-۲ نشان داده شده‌است شامل سه زیر مجموعه ی محتواکاوی، ساختار کاوی و کاربرد کاوی است[۳۹,۴۱].
شکل۲-۲. دسته بندی وب‌کاوی[۴۱]
۲-۷-۱محتوا کاوی وب
محتواکاوی وب اولین گروه از طبقه بندی ارائه شده در وب کاوی می باشد. وب‌کاوی اساسا فرایند استخراج اطلاعات مانند متن، تصویر، ویدئو، صدا و یا رکوردهای ساخت یافته مانند لیست ها و جداول مفید از محتوای مستندات وب است. بسیاری از صفحات برای دسترسی به اطلاعات در وب باز هستند. همچنین جستجوی اطلاعات و باز کردن صفحات جستجو، محتوای وب است . آخرین نتیجه دقیق یا صحیح ،نتیجه محتواکاوی وب را تعریف می‌کند[۵۱,۶۰] .
۲-۷-۱-۱دیدگاه های محتوا کاوی وب
محتواکاوی در وب را می توان از دو دید بررسی کرد:

• از دید بازیابی اطلاعات: هدف محتواکاوی در وب از نقطه نظر بازیابی اطلاعات تسهیل یا بهبود فرایند جستجوی اطلاعات یا فیلتر کردن اطلاعات برای کاربران است

• از دید پایگاه داده‌ها:از دید پایگاه داده‌ها هدف محتواکاوی، ارائه مدلی از داده‌های وب و یکپارچه سازی آن‌ها است به طوی که پرس‌و‌جوهای پیچیده تر از پرس‌و‌جوهای مبتنی بر کلمات کلیدی قابل پردازش باشند. محتواکاوی از دید پایگاه داده‌ها سعی در بدست آوردن ساختار سایت وب و یا تبدیل سایت وب به یک پایگاه داده دارد تا بتواند مدیریت و پرس‌و‌جوی اطلاعات موجود در وب را کاراتر انجام دهد. این کار با کشف شمای^[۱۹] اسناد موجود در وب یا ساخت یک پایگاه داده مجازی قابل انجام است[۴۴,۶۰].

۲-۷-۱-۲ داده‌های محتوا کاوی وب
داده‌های محتوا کاوی وب در شکل ۲-۳ نشان داده شده‌است[۴۶,۵۳].
شکل۲-۳.داده‌های محتواکاوی وب[۴۶,۵۳]
۲-۷-۱-۳ رویکردها و تکنیک های محتواکاوی وب
به طور کلی برای انجام کاوش محتوا برای یک کاربرد خاص، ابتدا باید نوع نتیجه مورد انتظار تعیین شود. سپس بر اساس آن تکنیکی که برای کاوش و به‌دست‌آوردن آن نتیجه به کار می رود، انتخاب می گردد. در پایان نوع رویکرد مشخص می شود تا تعیین گردد، فرایند چگونه انجام شود. سه رویکرد^[۲۰] یا متدولوژی اصلی برای کاوش محتوا وجود داردکه در شکل۲-۴ نشان داده شده‌است[۱۸,۱۲].
شکل۲-۴.رویکردهای محتواکاوی وب[۱۸,۱۲]
این متدولوژی ها می توانند مستقیم یا غیر مستقیم باشند. به متدولوژی های مستقیم، یادگیری بانظارت و به متدولوژی های غیر مستقیم، یادگیری بدون نظارت نیز گفته می شود. در رویکرد بالا به پایین کار از یک فرضیه، ایده یا الگوی مشخص آغاز می شود. سپس با بهره گرفتن از داده‌های موجود، این فرضیه ارزیابی می شود. اگر برخی از داده‌ها، فرضیه مورد بررسی را تایید نکنند، فرضیه اصلاح می شود. برای این منظور بسیاری از تکنیک های استدلال آماری استفاده می شوند. به طور کلی ارزیابی فرضیه شامل تولید مدلی برای فرضیه و ارزیابی مدل برای تعیین صحت یا عدم صحت فرضیه می باشد. توسعه مدل چالش اصلی این فرایند می باشد. یک مدل می تواند مجموعه ای از قوانین باشد. برای ارزیابی مدل از داده‌های موجود استفاده می شود[۱۸,۱۲,۲۷].
در رویکرد پایین به بالا، فرضیه ای برای ارزیابی وجود ندارد. این رویکرد دشوارتر از رویکرد بالا به پایین است، چرا که باید داده‌ها بررسی شده و از آن‌ها الگویی استخراج شود. رویکرد پایین به بالا می تواند مستقیم یا غیر مستقیم باشد. در روش مستقیم که به آن یادگیری با نظارت نیز گفته می شود، ایده ای در مورد آنچه به دنبال آن هستیم، وجود دارد. در این حالت، مشابه رویکرد بالا به پایین، به توسعه مدل ها و ارزیابی آن‌ها بر اساس داده‌ها پرداخته می شود. در روش غیر مستقیم که به آن یادگیری بدون نظارت نیز گفته می شود، ایده ای در مورد آنچه به دنبال آن هستیم، وجود ندارد. بلکه از ابزار موجود برای کاوش خواسته می شود که الگوهایی کشف کند. به عنوان مثال در کاوش تصویر، ابزار کاوش می تواند به جستجوی الگوهای غیر معمول بپردازد. پس از آن که الگوهای مورد نظر کشف شد، می توان از روش‌های یادگیری مستقیم استفاده کرد.ودر رویکرد ترکیبی، از هر دو رویکرد بالا به پایین و پایین به بالا استفاده می شود. برای مثال می توان کار را با رویکرد پایین به بالا آغاز کرد و با تحلیل داده‌ها یک یا چند الگو را کشف نمود. این الگو می تواند فرضیه ای باشد که با بهره گرفتن از رویکرد بالا به پایین مورد ارزیابی قرار گیرد[۱۸,۱۲,۲۷].
۲-۷-۱-۴ انواع محتواکاوی وب
منظور از انواع محتواکاوی وب، انواع نتایج مختلفی است که پس از فرایند کاوش تولید می شود.که درجدول ۲-۳ آمده است[۳۲,۴۷,۴۱].
جدول۲-۳.انواع محتواکاوی وب[۳۲,۴۷,۴۱]

طبقه‌بندی^[۲۱]

هدف از طبقه بندی مستندات، یافتن طبقه موضوعی مناسبی است که با کمترین خطا موضوع بحث یک سند را نشان می دهد. جزء روش‌های یادگیری با نظارت به شمار می آید. یعنی ابتدا مجموعه اسنادی به سیستم داده می شود که طبقه آن‌ها مشخص شده‌است. سپس سیستم با دیدن این نمونه ها ، نمونه های جدید را طبقه بندی می‌کند.هدف طبقه بندی، تحلیل نمونه های آموزشی و ساخت مدل دقیقی برای هر طبقه با بهره گرفتن از ویژگیهای موجود در داده‌ها و سپس استفاده از این مدلها برای طبقه بندی داده‌های آتی است.

بررسی نقاط گلوگاه
بررسی کارایی تولید
پیش ­بینی نتیجه تولید

تعریف دستورالعمل تولید، تعریف نمودارها، تعریف صورتحساب­ها، تعریف متمم­ها­ی محصول، تعریف نوع محصول جدید، تعریف قوانین تولید، تغییر تعریف، نگهداری اثر، تغییر در تعاریف، مدیریت تبادل تعاریف با لایه بالاتر، مدیریت تعاریف فاکتورهای کلیدی کیفیت، تعریف دستورالعمل­های نگهداری، تعریف ورژن­سازی محصول، بهینه کردن تعاریف کارایی ، تعریف تست کیفیت، مدیریت تعریف صورت موجودی
فراهم آوردن اطلاعات در مورد وضعیت مواد اولیه، تضمین اینکه منابع برای به­ کارگیری تا چه حد کافی هستند.، تامین اطلاعات در مورد محل منابع، هماهنگی اطلاعات مرتبط با داده ­های نگهداری منابع و کیفیت منابع، جمع­آوری داده ­ها در مورد نیازهای آتی منابع، نگهداری اطلاعات تست صلاحیت پرسنل، نگهداری تست قابلیت تجهیزات، نگهداری اطلاعات رزرو منابع، تضمین اینکه منابع لازم برای تست وجود دارد.، ارائه اطلاعات از تولید فعلی و استفاده فعلی از منابع،مدیریت لیست کالاهای مورد نیاز برای تامین نیازمندی

مقایسه تولید واقعی و زمانبندی صورت گرفته، تعیین دقیق اینکه چه منبعی دقیقآً برای چه تولیدی مورد استفاده قرار می­گیرد، اجرای شبیه­سازی اگر-آنگاه، مرور زمانبندی نگهداری، تایید و یا رد درخواست نگهداری، اولویت­دهی به زمانبندی­های نگهداری
هماهنگ کردن برنامه با لایه پایین، تعریف و نگهداری زمانبندی دقیقی از تست
مقایسه تست زمانبندی شده با تستی که در عمل انجام شده است.
انتساب منابع محلی در حین توزیع سفارش کاری- مکمل زمانبند،تخصیص منابع محلی برای شروع به کار سفارش، انتشار بازخورد به سرویس­های دیگر و به روز رسانی از جزئیات کار و شرایط پیش بینی نشده، نگهداری وضعیت سفارش کاری،تضمین اینکه تخصیص منابعی که توسط زمانبند صورت نگرفته ، در عمل لحاظ شود.،اطلاع­رسانی به زمانبند برای به روزرسانی،دریافت اطلاعات از مدیر منابع برای شرایط پیش ­بینی نشده، انتشار ریز فعالیت­ها ی توزیع کار
تضمین اینکه کار بر اساس استانداردهای کیفی درست انجام شده است.، گزارش از فعالیت­های نگهداری و جزئی حین اجرای کار، اطلاع رسانی شرایط پیش ­بینی­نشده
پی­گیری جابه جایی مواد اولیه به ایستگاه­های کاری، ثبت زمان آغاز و پایان جا به ­جایی، حمل و نقل و به روز رسانی آنها،ترجمه عمل انجام شده به اطلاعات ردگیری
ارائه گزارش از هزینه کارایی، ارزیابی محدودیت­ها برای تولید، اجرای تست کارایی در زمان لازم، مقایسه خط تولید های مختلف، اعلان نیاز به تغییر رویه تولید،مقایسه نتایج با پیش ­بینی­های قبلی،تعیین دقت کیفیت سرویس،تعیین فاکتورهای کلیدی کیفیت

جدول۳٫۲ تجزیه دامنه

۳٫۵ ماژول­­های اصلی سیستم­های اجرایی تولید تحت عنوان برنامه ­های کاربردی سرویس­گرا

پس از تحلیل هدف- سرویس و تجزیه دامنه، حوزه ­های اصلی سیستم­های اجرایی تولید مشخص شد، این حوزه ها متشکل از سرویس­های دانه­ریزتر هستند که با توجه به رویکردهای کنترلی که در معماری سرویس­گرا مورد استفاده قرار می­گیرند با هم تعامل دارند، رویکرد ارکسترازیسیون و چیروگرافی که هر دو بنا بر شرایط کسب و کار و حتی به صورت ترکیبی کاربردی است. در این چارچوب سفارش­های مختلف و برنامه ­های کاربردی مختلف تشکیل دهنده آن با رویکرد اورکسترازیسیون با هم در ارتباطند(الگوی راه­حل ESB)، به دنبال آن سفارش­های مختلف و سرویس­های آن بایستی با چیروگرافی با هم در ارتباط باشند( الگوی طراحی میانجی). در ادامه ماژول­های اصلی تحت عنوان برنامه ­های کاربردی سرویس­گرا معرفی می­ شود.
شمای سرویس: مدیریت تعاریف
شرح سرویس:
این سرویس بایستی به نحوی تعریف شود که توانایی تعریف موجودیت­های مختلف که در فرایند تولید یک محصول در حین اجرا لازم است، محقق شود. این تعاریف، شامل قوانین تولید محصول، نقشه­های طراحی­شده توسط طراحان در لایه بالاتر، لیست مواد اولیه، لیست پرسنل مورد نیاز، لیست تجهیزاتی که برای تولید به کار می­رود، گام­های تولید، استاندارد­های تولید می­باشد.
سرویسهای دانه ریز:
یک موجودیت بایستی تعریف شود که ساختار تعاریف را بر اساس موارد مشخص­شده در شرح سرویس را مشخص می­ کند.
یک موجودیت بایستی تعریف شود تا اطلاعات را از واحد تحقیق و توسعه و سایرین دریافت کند.
یک موجودیت بایستی نوع سفارش را دریافت کرده و آن را برای تعاریف موردنظر ترجمه کند.
یک موجودیت بایستی تعاریف را برای توابع سطح۲ ترجمه کند.
نقش سرویس:
مفسر، مترجم، تفکیک­کننده، متمایز­کننده
هدف سرویس:
رسیدن به پی­گیری دقیق، مدیریت استشنا، مدیریت جزئی­شده برنامه
وظایف سرویس:
تعریف دستورالعمل تولید برای لایه۲
تعریف ساختار مواد اولیه، پرسنل، تجهیزات موردنیاز
تعریف قوانین تولیدبرای پرسنل
تعریف متمم برای دستورالعمل
تبادل تعاریف با توابع لایه­ برنامه­ ریزی معماری سازمان
تعریف دستورالعمل نگهداری و تست
اصلاح تعاریف
پیغام­ها:
درخواست و دریافت از تحلیلگر به عنوان سرویس، تعاریفی را که نیاز به تغییر دارند.
درخواست و دریافت از مدیر منابع، تغییراتی که برای تعاریف منابع لازم است.
درخواست و دریافت از مدیر سفارش، موجودیت­هایی که نیاز دارد برای آن­ها تعریف صورت گیرد.
واسط: لایه۴و ۵/ لایه ۱و۲
شکل ۳٫۹ جستجوی سرویس
شکل ۳٫۱۰ اطلاع رسانی از تغییر سرویس
شکل ۳٫۱۱ ثبت سرویس
شکل ۳٫۱۲ شبه کد ثبت سرویس
شمای سرویس: مدیریت منابع
شرح سرویس:
مدیریت منابع، مسئول نگهداری و مدیریت بر تمامی منابع تولید، شامل منابع تولیدی، منابع انسانی، منابع حمل و نقل، منابع مواد اولیه است. این سرویس بایستی اطلاعات دقیق و درستی از نحوه استفاده سفارش از منابع، منابع در دسترس، جایگزین­ها برای منابع و … را داشته باشد.
مدیریت منابع همچنین بایستی شامل فعالیت­های مرتبط با رزرو منابع و مدیریت اطلاعات مرتبط با رزرو کردن آن­ها و در دسترس بودن آن­ها باشد.

«پرستش الهه- مادر یکی از ریشه دارترین اعتقادات مذهبی در طول حیات بشر میباشد که قدیمی تر از ظهور خدایان متعدد و قبل از تجسم خدایی در مظاهر مذکور و پدر خدایی بوده و در نخستین مراحل تمدن بشر یعنی دوران کهن سنگی گسترش یافته است.^[۳۲]»
«زن در نظر مردم ایران قدیم، مظهر حیات و آفرینش بوده و بدین مناسبت مجسمه های زیادی از این مظهر آفرینش و بقا که در طول این دوران مظهر فراوانی و باروری و گاهی قهر و غضب نیز بوده، در نقاط مختلف از تپههای ما قبل تاریخ به دست آمده است^[۳۳].» «هر نوع تقدس و الوهیت، منهای عنصر زنانه، قادر نیست انسان را به سرچشمه زلال رضایت و خرسندی برساند^[۳۴].»
۲-۴-۱- اسطورههای اهورایی
در ایران باستان سه الهه به صورت ممتاز مورد پرستش قرار میگرفت: ۱٫ الهه مادر که «دئنا» نامیده میشد. ۲٫ الهه همسر که «آرمیتی» نامیده میشد. ۳٫ الهه دختر که معروف به «آناهیتا» بود^[۳۵].
«دئنا» یکی از بانو خدایان زرتشتی، همسان ساخته «چیستی» بانو خدای دانایی و آگاهی آیین میثره است.^[۳۶]»
«سپند آرمئتی، بانو خدای طبقه شبانان است. زمین با چراگاههای فراوان و آن چه از زمین به دست میآید در حیطه نگهبانی اوست او مظهر فرمانبرداری مؤمنان است.^[۳۷]»
«آناهیتا» یا «ناهید» فرشتهی نگاهبان عنصر آب است اسم کامل او «اردوی سور آناهیتا» به معنی رود قوی پاک، آب توانای بی آلایش است^[۳۸]. «در ایران باستان مقام الوهیت آناهیتا از سایر خدایان دیگر بالاتر بوده و در حقیقت او هم شان اهورا مزدا، بزرگترین خدا بوده و برایش در سراسر ایران و کشورهای هم جوار عظیم ترین پرستشگاه برپا شده است. و جشن مهرگان برای آناهیتا برپا میداشتهاند»^[۳۹].

«میترا» یا «مهر» فرشتهی عهد و میثاق و فروغ و فرشتهی مهر و دوستی و روشنایی داشتهاند. مهر را نمایندهی جنگاوری و دلیری برای حمایت از صلح و صفا و دوستی و پیمان بود^[۴۰].»
۲-۴-۲- اسطورههای اهریمنی
از اسطورههای اهریمنی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
«اودگ» نام ماده دیوی است که «مردم را به گفتن سخنان بیهوده و نابجا وا میدارد»^[۴۱]. «پریان» «ماده دیوی است که در راستای خواستهای اهریمن کار میکند»^[۴۲] از مشهورترین زن دیوان اساطیری «جهی» و «خنه ئیتی» است. «جهی» ماده دیو اهریمنی، جادوگر شهوت انگیز، حامی گناه کاران و از یاران نزدیک اهریمن است^[۴۳].
در پهلوی به معنی روسپی است «چه اهریمن را بر آن داشت که در بدن کیومرث زهر پدید آرد و بار احتیاج و گرسنگی و رنج و جز آن را گریبانگیر کیومرث کند.^[۴۴]». «جهی یا جهیکا بسیار بد پندار و بسیار بدگفتار و بسیار بد کردار و بد آموخته در دوزخ است.^[۴۵]»
«از موجودات زیانکار در فرهنگ عامه نیز باید به «پریزاد» که دختری زیباروی با موهای بلند است و به کسی آزار نمیرساند مگر او را آزار دهند^[۴۶].» «و «ملمداس» که همتای جهی و زنی زیبا است که به قصد فریب جوانان پدیدار میشود^[۴۷].»
تردیدی نیست که در نظام دولتی ایران باستان جای زیادی برای زنان نبوده و آنان نمیتوانستهاند آزادانه به مقامات عالی برسند و این حقیقت در شاهنامه نیز انعکاس یافته و مقامات دولتی عمده در دست مردان است. اما هر بار که فرصت آن بوده است که زنی برای دفاع از عدالت وارد میدان شود، فردوسی از آن استقبال کرده است.
با توجه به داستانهای شاهنامه یکی از برجسته ترین خصوصیات زنان، پاکدامنی و آزادگی و فداکاری آنان است اینکه زنان در عشق پیشقدم میشوند و به همراه مرد محبوب خود فرار میکنند و به او وفادار میمانند نکته قابل توجه و مهم به حساب میآید.
بخش دوم:
جایگاه زن در اسلام
۲-۲-۱- جایگاه زن در اسلام
از دیدگاه اسلام، زن و مرد هر دو انسانند، هر دو را خدا آفریده است، هر دو برای دست یابی به کمال و معنویت انسانی، در تعبد الهی و رسیدن به کرامت انسانی برابرند. زن و مرد هر دو در بنیاد خانواده و بقای نسل به یک اندازه سهم دارند.
زن نشانهی عاطفه و مهر الهی است و بی تردید مورد لطف و توجه خداوندی است. تا قبل از ظهور اسلام زن موقعیتهای متفاوتی را، از خدایی تا بندگی، تجربه کرده بود.
قرآن کریم حقیقت هر انسانی را روح او دانسته و بدن را ابزار وی میداند و بدن را که فرع است به طبیعت خاک و گِل، نسبت میدهد و روح را که اصل است به خداوند نسبت میدهد و میفرماید: «قل الروح من امر ربی»^[۴۸] قهراً روح انسان منزه از ذکورت و اُنوثت میباشد.
به زن قبل از اسلام هیچ بهایی داده نمیشد و همیشه با چشم حقارت نگریسته میشد.
در جامعه عرب جاهلیت قبل از ظهور اسلام زن هیچ استقلالی نداشت، «حرمت و شرافتی جز حرمت و شرافت خانواده برای او نمیشناختند، به زنان ارث نمیدادند و تعدد زوجات را مانند یهود بدون هیچ تحدیدی جایز میدانستند و همچنین طلاق را بدون هیچ قید و شرطی تجویز میکردند و دختران را زنده به گور میکردند.^[۴۹]». همچنین کلمات زن و ناتوانی خواری با هم مترادف شده بود^[۵۰].
زنده به گور کردن دختران در میان گروهی از اعراب رواج داشت. آنها، به خاطر حماقت و جهل، دخترانشان را زنده به گور میکردند، قرآن کریم دلیل اصلی کشتن فرزندان را فقر و نداری و تنگدستی میداند. «وَ لاَ تَقْتُلُواْ أَوْلادَکُمْ خَشْیَهَ إِمْلاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُم (اسراء/۳۱)» فرزندانتان را از بیم تنگدستی مکشید. ما به آنان و به شما روزی میرسانیم.
قرآن کریم درباره وضع زن و جاهلیت و عکس العمل مرد نسبت به او چنین میفرماید: «وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالأُنثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ کَظِیمٌ (نحل ۵۸)» وقتی به مردی خبر داده میشد که دختری پیدا کرده، رنگش از خشم تیره میشد و از روی شرمندگی از انظار مردم پنهان میگشت. سپس با نهایت بی علاقگی از دختر نوزاد نگهداری میکرد و یا کودک بی گناه را زیر خاک پنهان مینمود.
یکی از شبهاتی که پیرامون موضوع زن همواره مطرح میشود. مضمون روایتی در نهج البلاغه است که در آن از زنها به بدی یاد کرده و فرموده است: «زن ایمانش ناقص است، عقلش کم است. زیرا شهادت دو زن معادل یک مرد است، و حظّ مالی او نیز نصف سهمیه مرد است مشابه این مضمون از رسول خدا (ص) نیز رسیده است. «نمیتوان حکم کلی داد که مردان دو برابر زنان ارث میبرند بلکه در بعضی موارد زنان ارث بیشتر میبرند (مادر)، در بعضی موارد مساویاند (خواهر و برادر ناتنی از یک مادر، از هم) و در بعضی موارد مرد از زن بیشتر ارث میبرد (رابطه فرزندی)^[۵۱].»
در مورد شهادت دو زن در حکم شهادت یک مرد است نه برای آن است که زن عقل و درکی ناقص دارد و در تشخیص اشتباه میکند بلکه، اگر یکی از این دو فراموش نمود دیگری او را تذکر دهد.
زیرا زن مشغول کارهای خانه و مشکلات مادری بوده و ممکن است صحنهای را که دیده فراموش کند.
آنچه در قرآن کریم راجع به تفاوت موجودات بیان شده این است که:
اولاً باید زندگی به احسن وجه اداره شود و ثانیاً تا تسخیر متقابل بین موجودات محقق نشود و هماهنگی بین طبقات متفاوت ایجاد نگردد نظام به احسن وجه اداره نمیشود.
اگر زن در مقابل مرد و مرد در مقابل زن به عنوان دو صنف مطرح است هرگز مرد قوام و قیّم زن نیست. و زن هم در تحت قیمومیت مرد نیست.
حضور زن در صحنه هر روز و همیشگی است و همین حیات اجتماعی زن است که میتواند در مسأله جهاد و دفاع سهم موثری را ایفا کند.
۲-۲-۲- زن در قرآن
اسلام ملاک فضیلت و برتری انسان را (چه مرد و چه زن) تقوا و پرهیزگاری میداند:
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَ أنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ» (حجرات/ ۱۳)
ای گروه مردم! ما شما را به صورت مرد و زن آفریدیم و شما را قبیلهها و ملتها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. به راستی، نزد خدای، گرامی ترین شما کسی است که پرهیزگارتر است.
خداوند متعال در این آیه شریفه فقط تقوا و پرهیزگاری را ملاک برتری انسان قرار داده است و از مفهوم آیه چنین استفاده میشود که زن و مرد از هر لحاظ برابر و مساویاند.
«مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أنثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» (نحل/ ۹۷)
هر مرد و زن با ایمان که کردار شایسته و نیک داشته باشد، هر آینه، او را به زندگی پاکیزه، زنده میداریم و به بهتر از آنچه که در دنیا انجام میدادند پاداششان میدهیم.
در این آیه شریفه، زن مانند مرد به حساب آمده است و در انجام دادن وظایف دینی با مردان، برابر و شریک است و اگر با ایمان بمیرد، در آخرت از نعمت بهشت و زندگی پاکیزه برخوردار میشود.
پس نوع دستورهایی که اسلام به زن و مرد میدهد در عین حال که یک راه مشترکی برای هر دو قائل است ولی راه مخصوص را هم از نظر دور نمیدارد. وقتی احترام به پدر و مادر را بازگو میکند برای گرامی داشت مقام زن، نام مادر را جداگانه و مستقل طرح میکند.
پس اگر انسانی وارسته شد الگوی دیگر انسانها است اگر مرد است الگوی مردم است نه مردان و اگر زن باشد باز الگوی مردم است نه زنان.
قرآن برای نمونه دو زن بد زن لوط و زن نوح را معرفی میکند و نمونه خوب از زنان زن فرعون است و مقام ویژه در قرآن برای حضرت مریم است.
در داستان حضرت ابراهیم همان گونه که خلیل الله با فرشتهها سخن میگوید و بشارت فرشتگان را دریافت میدارد همسر او نیز مژده ملائکه را دریافت میکند.
زنان در راه ذکر و مناجات که راه دل است و راه عاطفه و علاقه و محبت است اگر موفق تر از مردها نباشند یقیناً همتای مردها هستند.

۳-۵. روایی ابزار
اعتبار یا روایی با این مساله سروکار دارد که یک ابزار اندازه گیری تا چه حد چیزی را اندازه می‌گیرد که ما فکر می‌کنیم. در این تحقیق برای تعیین روایی هم از روایی محتوایی و هم از روایی صوری استفاده کرده ایم. برای تعیین روایی محتوایی پرسشنامه نوآوری خدمات با نظرات اصلاحی استاد راهنما اعمال شده است. در واقع روایی محتوایی پرسشنامه‌ها توسط متخصصان و استاد راهنما مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین روایی صوری پرسشنامه‌ها نیز مورد تأیید استاد راهنما قرار گرفت ضریب پایایی پرسشنامه گرایش به نوآوری خدمات پس از اجرای مقدماتی بر روی ۳۰ نفر از افراد بر اساس آلفای کرونباخ ۸۲۲/۰ بوده است که نشان از پایایی مطلوب این پرسشنامه است.

جدول ۳-۲ پایایی خرده قیاس های گرایش به نوآوری خدمات

مقیاس
ضریب آلفای کرونباخ

نوآوری تولیدی
۶۹/۰

نوآوری فرایندی
۸۰/۰

نوآوری اداری
۸۳/۰

۳-۵-۱. روش بررسی اسناد و مدارک
از این روش برای جمع‌ آوری اطلاعات در زمینه ادبیات و سوابق موضوع تحقیق استفاده شده است. به این معنی که برای نگارش مبانی تئوری و جمع‌ آوری سوابق تحقیق از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است.علاوه بر این از طریق بررسی اسناد و مدارک بانک صادرات (شعب منطقه شرق تهران) اطلاعاتی در مورد تعدادمدیران و معاونان، ویژگیها و خصوصیات آنها از ابعاد مختلف ( از جمله سطح تحصیلات ، جنس ، سن ) جمع آوری گردیده است.
۳-۵-۲.روش میدانی
به منظور اجرای بررسی میدانی از پرسشنامه استفاده شده است. برای این منظور ابعاد و مولفه های اثرگذار در حوزه موفقیت مدیریت ارتباط با مشتری شناسایی گردید. این کار از طریق بررسی کتب، مقالات و سایر منابع انجام گرفت.
۳-۶.مقیاسهای اندازه‌گیری متغیرها
اندازه‌گیری متغیرها در چارچوب نظری تحقیق، بخش لاینفکی از پژوهش و جنبه مهمی از طرح پژوهش است و تا زمانی که متغیرها به راه های مختلفی اندازه‌گیری نشوند قادر نخواهیم بود فرضیه‌هایمان را بیازماییم و برای مسائل پیچیده پژوهش پاسخی بیابیم( دانائی فرد و دیگران، ۱۳۸۳: ۲۸۰).مقیاس مورد نظر در این تحقیق مقیاس فاصله‌ای است.
۳- ۷. مقیاس اندازه‌گیری نگرشها
مقیاسهایی که معمولاً در تحقیقات مدیریت استفاده می‌شوند، به طور کلی می‌توانند به مقیاسهای درجه‌بندی و نگرشی طبقه‌بندی شوند. مقیاس درجه‌بندی ترسیمی و درجه‌بندی طبقه‌ای از مقیاسهای درجه‌بندی متداول است و مقیاس لیکرت و مقیاسهای تفاوت معنایی از مقیاسهای نگرشی هستند که معمولا بیشتر استفاده می‌شوند. مقیاسی که در این تحقیق به کار برده می‌شود، مقیاس لیکرت است.
۳-۷-۱. مکان بررسی: طبیعی و ساختگی
پژوهش می‌تواند در محیطی طبیعی، که در آن رویدادها به صورت طبیعی رخ می‌دهند (یعنی محیط طرح‌ریزی نشده) یا در یک محیط ساختگی و طرح‌ریزی شده (غیرطبیعی) انجام شود. بررسی حاضر‌ در محیطی طبیعی انجام شده است. محل انجام این تحقیق بانک صادرات (شعب شهرستان کاشان) است.
۳-۷-۲. واحد تجزیه و تحلیل:‌افراد ، زوجها، گروه ها، سازمانها
واحد تجزیه و تحلیل، اشاره به سطح جمع‌ آوری داده‌های اطلاعاتی در طی تجزیه و تحلیل دارد. پرسش تحقیق، واحد تجزیه و تحلیل را تعیین خواهد کرد(دانایی فرد و دیگران ، ۱۳۸۳: ۲۱۲).
واحد تجزیه و تحلیل در پژوهش حاضر، فرد است و در جمع‌ آوری داده‌های پرسشنامه از افراد استفاده شده است. از جهت دیگر داده‌ها و اسناد سازمان نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
۳-۷-۳. افق زمانی: بررسی مقطعی در برابر بررسی دوره‌ای
تحقیق حاضر از نوع بررسی مقطعی است که جمع آوری داده های آن در مقطع زمانی خرداد و تیرماه ۱۳۹۳ انجام گرفته است. بررسی مقطعی نوعی بررسی است که در آن داده‌های اطلاعاتی یک باره در طی یک دوره چند روزه یا چند هفته یا چند ماه به منظور پاسخ به پرسش یک پژوهش جمع‌ آوری می‌شود.
۳-۸ . روش تجزیه و تحلیل داده‌ها
در مدیریت ، تحقیقات اغلب با سؤال و فرضیه شروع می‌شوند. فنون آمار استنباطی برای پاسخ به سوالات تحقیق‌،‌ همان فنون تخمین آماری هستند. بسیاری از تحقیقات مدیریتی از مرحله سؤال گذر کرده، به مرحله فرضیه می‌رسند. فرضیه حدس زیرکانه در خصوص پارامتر جامعه است. فنون آماری مناسب برای بررسی صحت یا سقم فرضیه‌ها ، ‌فنون «آزمون فرض آماری » هستند.
۳- ۹. روشها و فنون آماری مورد استفاده برای تجزیه وتحلیل مشاهدات
پس از جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه و ورود داده های این پرسشنامه‌ها ،‌جهت تجزیه و تحلیل آنها از روش های مختلف آماری ، استفاده شده است. روش های آماری مورد استفاده در این تحقیق شامل فنون آمار توصیفی ( شامل جداول فراوانی ، مقیاس لیکرت و… ) و فنون آمار استنباطی شامل آزمون رگرسیون خطی استفاده شده است. نرم افزار مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز SPSS بوده است.
۳-۱۰. پایایی^[۶۳]
پایایی یک سنجه ، ثبات و سازگاری مفهوم مورد سنجش را نشان می‌دهد و به ارزیابی «درستی و خوب بودن » یک سنجه کمک می‌کند (دانایی فرد و دیگران ، ۱۳۸۳: ص ۳۱۶).
۳- ۱۰- ۱. ثبات سنجه‌ها
توانایی یک سنجه برای حفظ ثبات در طی زمان ( علی رغم شرایط غیر قابل کنترل آزمون و وضعیت پاسخ دهندگان ) شاخصی از اثبات و آسیب پذیری کم آن در برابر تغییرات است. این توانایی برازش ابزار اندازه گیری است زیرا هر زمان که اندازه گیری صورت گیرد نتایج امر حاصل می‌شود. برای آزمون پایایی سنجه‌ها دوراه وجود دارد: پایایی باز آزمون و پایایی به شکل موازی (همان، :۳۱۷).

عملیات اصلی شرکت اغلب توسط دارایی‌های ثابت مشهود انجام می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر رابطه بین درآمد عملیاتی و دارایی‌های ثابت مشهود، رابطه‌ای مستقیم و ملموس است. حال‌آنکه دارایی‌های نامشهود اغلب به‌صورت غیرمستقیم به ایجاد درآمد در یک واحد تجاری کمک می‌کند. دارایی‌های ثابت مشهود دربردارنده اقلامی مانند زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل نقلیه، اثاثه و مواردی از این قبیل است.
۲-۲-۳- بدهی^[۴۵]
۲-۲-۳-۱- تعریف بدهی
بدهی، تعهد فعلی واحد گزارشگر است که ایفای آن مستلزم خروج منابع از واحد گزارشگر خواهد شد.
تعریف بدهی تنها وجود یا عدم وجود یک بدهی را موردتوجه قرار می‌دهد و نحوه اندازه‌گیری و زمان شناسایی آن را مدنظر قرار نمی‌دهد.
۲-۲-۳-۲- ویژگی‌های ذاتی بدهی
تعریف بدهی از ویژگی‌های ذاتی آن ناشی می‌شود. بدهی واحد گزارشگر دارای دو ویژگی ذاتی است. اول اینکه، بدهی تعهد فعلی واحد گزارشگر می‌باشد. دوم اینکه، ایفای تعهد مستلزم خروج منابع از واحد گزارشگر است.
۲-۲-۳-۳- تعهد فعلی
تعهد، به معنای الزام به انجام‌وظیفه یا ایفای مسئولیت به شیوه‌ای مشخص است. داشتن تعهد فعلی بدین معناست که تعهد درنتیجه معاملات یا سایر رویدادهای گذشته ایجادشده و هنوز ایفا نگردیده است. لذا قصد انجام یک کار در آینده حتی در صورت تأمین اعتبار، تعهد فعلی محسوب نمی‌شود. تعهد فعلی، زمانی ایجاد می‌شود که واحد گزارشگر به‌واسطه انجام عملی خاص یا وقوع رویدادی مشخص، ملزم به انتقال منابع به دیگران شده باشد.
بسیاری از تعهدات واحد گزارشگر از قوانین و شرایط قراردادها و الزامات حاکم بر آن ناشی می‌شود که دارای پشتوانه قانونی است. به‌عنوان مثال؛ واحد گزارشگر بابت دریافت وام، خرید نسیه دارایی‌ها، استفاده از دانش و مهارت کارکنان و … ملزم به ایفای تعهدات می‌باشد. بااین‌حال، تعهد قانونی، شرط لازم برای وجود یک بدهی محسوب نمی‌شود بلکه سایر تعهدات نیز می‌تواند بیانگر وجود بدهی باشند.

۲-۲-۳-۴- ایفای تعهد
یک تعهد در صورتی می‌تواند بدهی تلقی شود که واحد گزارشگر، هیچ راهی برای جلوگیری از خروج منابع برای ایفای آن ندارد. بااین‌وجود در مورد مبلغ و زمان ایفای تعهد ممکن است ابهام وجود داشته باشد. این ابهامات در اندازه‌گیری بدهی مدنظر قرار می‌گیرد. شرایط یا رویدادهای تعیین‌کننده زمان ایفای تعهد، طبق قانون یا قرارداد بین واحد گزارشگر و واحد دیگر مشخص می‌شود. در اغلب قراردادها، زمان ایفای تعهد مشخص است اما در برخی موارد، طرفین توافق می‌کنند که ایفای تعهد با وقوع رویدادی خاص یا بنا به درخواست دریافت‌کننده دارایی یا خدمات انجام شود که در این حالت زمان تسویه مشخص نیست. اگر در تاریخ گزارشگری، واحد گزارشگر و واحد دیگر، توافق یا تفاهمی در رابطه با تسویه تعهد نداشته باشند و واحد گزارشگر در تصمیم‌گیری پیرامون چگونگی تسویه تعهد آزادی عمل داشته باشد، این تعهد واجد شرایط تعریف بدهی نیست.
علاوه بر عدم اطمینان پیرامون زمان تسویه تعهد، در رابطه با مبلغ تسویه بسیاری از تعهدات نیز عدم اطمینان وجود دارد. به‌عنوان مثال، مبلغ موردنیاز برای تسویه تعهد، می‌تواند با توجه به وقوع یا عدم وقوع یک رویداد آتی (مانند کاهش در قیمت‌های بازار)، محتمل باشد. بااین‌وجود، واحد گزارشگر بر اساس تحلیل هرگونه عوامل احتمالی تأثیرگذار بر زمان و مبلغ تسویه، متعهد به ایفای تعهد خود است. عدم اطمینان در ارتباط با مبلغ یا زمان تسویه تعهد، در اندازه‌گیری بدهی موردتوجه قرار می‌گیرد.
غالباً هویت شخصی که واحد گزارشگر در قبال آن متعهد است، در زمان شناخت بدهی مشخص می‌باشد، اما آگاهی از هویت شخص ذینفع، ویژگی ذاتی یک بدهی تلقی نمی‌شود. به‌عنوان مثال، ممکن است دولت یک قرارداد بلندمدت ازکارافتادگی با کارکنان خود داشته باشد بدون اینکه از هویت هر یک از آن‌ها باخبر باشد.
۲-۲-۳-۵- بدهی بلندمدت
بدهی بلندمدت به بدهی‌ای که سررسیدش طولانی معمولاً بیش از یک سال باشد، بدهی بلندمدت یا بدهی ثابت گفته می‌شود. چنانچه سررسید بدهی‌های بلندمدت به یک سال یا کمتر کاهش یابد، به بدهی‌های جاری تبدیل می‌شوند.
۲-۲-۳-۶- بدهی جاری
بدهی‌های جاری، تعهداتی است که به‌طور معقول انتظار می‌رود در طی یک سال یا یک چرخه عملیاتی (هرکدام که طولانی‌تر باشد) از محل دارایی‌های جاری یا ایجاد بدهی‌های جاری بازپرداخت یا تسویه شود.
آن بخش از تعهدات که انتظار می‌رود در طی سال مالی آتی از محل دارایی‌های بلندمدت پرداخت گردد و یا با ایجاد یک بدهی بلندمدت، تسویه شود، قابل‌طبقه‌بندی به‌عنوان بدهی جاری نمی‌باشد.
۲-۲-۴- حقوق صاحبان سهام
به‌طورکلی واژه حق شامل حقوق صاحبان سهام و حقوق بستانکاران است. درواقع در معادله حسابداری، دارایی برابر است با حقوق نسبت به همان دارایی، که این حقوق شامل حقوق مالکانه و حقوق غیر مالکانه می‌باشد.
۲-۲-۴-۱- حقوق مالکانه^[۴۶]
حقوق مالکان برابر است با تفاوت بین دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت که اغلب خالص دارایی‌ها نیز نامیده می‌شود. برحسب سنت حقوق مالکان به دو گروه سرمایه پرداخت‌شده و سود انباشه طبقه‌بندی می‌شد. سرمایه پرداخت شده نیز متشکل از سهام (عادی و ممتاز) و صرف سهام می‌باشد؛ اما با وجود پدیدار شدن اوراق بهادار مختلط مانند اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام، طبقه‌بندی انواع مختلف اوراق بهادار بسیار مشکل شد.
۲-۲-۴-۲- تئوری مالکیت^[۴۷]
بر اساس تئوری مالکیت، دارایی تحت تملک مالک و بدهی تعهدات وی می‌باشد و در معادله حسابداری آن مالک در کانون توجه قرار می‌گیرد.
(۲-۱) بدهی- دارایی = سرمایه (ثروت مالک)
طبق این تئوری، درآمد موجب افزایش میزان مالکیت و هزینه‌های دوره موجب کاهش آن می‌شود. از این رو سود خالص به صورت مستقیم به مالکان تعلق می‌گیرد و هم چنین سود نقد پرداختی نشان دهنده برداشت از ثروت مالکان است.
تئوری مالکیت به بهترین شکل ممکن در واحدهای تجاری که به صورت مالکیت انفرادی هستند و شرکت‌های تضامنی کاربرد دارد.
هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB)^[48] با بهره گرفتن از این تئوری مفهوم سود جامع را تعریف کرد. مفهوم سود جامع در بر گیرنده همه اقلامی می‌شود که طی یک دوره بر میزان مالکیت اثر می‌گذارند، به استثنای سود تضمینی و رویدادهای که در بخش سرمایه انجام می‌شود. از دیگر کاربردهای دیگر تئوری مالکیت می‌توان به ثبت سرمایه‌گذاری‌ها در واحدهای فرعی که از نوع تلفیق نمی‌باشند، اشاره کرد. از دیدگاه این تئوری، سهم شرکت مادر یا واحد تجاری اصلی از سود هر سال به حساب سرمایه اضافه می‌شود.
۲-۲-۴-۳- طبقه‌بندی حقوق صاحبان سهام
الف- طبقه‌بندی در شرکت‌های تضامنی و تک مالکی
در یک مالکیت انفرادی، همه حقوق مالکیت به صورت یک مبلغ (سرمایه) ارائه می‌شود و با توجه به تئوری مالکیت این حق نشان دهنده مالکیت شرکت است. در شرکت‌های تضامنی حقوق مالکان مشابه حقوق مالک شرکت‌های خصوصی است با این تفاوت که در شرکت‌های تضامنی سرمایه را بر حسب میزان مالکیت هر شریک گزارش می‌کنند. برای اعمال کنترل بر برداشت‌ها یا الزام به رعایت مفاد قرارداد مربوط به برداشت‌ها برای هر یک از شرکا یک حساب برداشت جداگانه در نظر می‌گیرند. ولی معمولاً در پایان دوره این حساب‌ها در حساب سرمایه می‌بندند، از این رو در مورد منبع تأمین سرمایه هیچ طبقه‌بندی به وجود نمی‌آید.
ب- طبقه‌بندی در شرکت‌های سهامی
روابط بین سهامداران و بستانکاران در شرکت‌های سهامی بیشتر از روابط موجود در یک واحد تجاری که به صورت مالکیت انفرادی یا شرکت تضامنی است. از این رو، صورت‌های مالی در مورد روابط مزبور باید اطلاعات بیشتری ارائه کند و می‌توان گفت برای حقوق صاحبان سهام طبقه‌بندی متفاوتی وجود دارد.
۲-۲-۵- سهام^[۴۹]
۲-۲-۵-۱- تعریف سهام
در تعریف سهام می‌توان گفت: سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی است که مشخص‌کننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی می‌باشد. ورقه سهم سند قابل معامله‌ای است که نماینده تعداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد. سهم ممکن است بانام و یا بی‌نام باشد. درصورتی‌که برای بعضی از سهام شرکت با رعایت مقررات قانون تجارت مزایایی قائل شوند این‌گونه سهام ممتاز نامیده می‌شود.
مجموع ارزش اسمی سهام سرمایه شرکت را تشکیل می‌دهد و پس از انحلال شرکت هر سهامداری حق دارد مبلغ اسمی سهام خود را دریافت نماید درصورتی‌که سهم انتفاعی جز سرمایه شرکت نبوده و صاحب آن حق مطالبه مبلغ اسمی آن را پس از انحلال شرکت ندارد.
اصولاً همه سهامداران در شرکت سهامی از تساوی حقوق برخوردارند و این حقوق شامل میزان مشارکت تعهدات و منافع صاحب‌سهم در شرت سهامی می‌باشد و برای استفاده از این حقوق دارنده سهم باید مبلغ اسمی سهمی را که پذیره‌نویسی نموده در مهلت قانون پرداخت نماید.
۲-۲-۵-۲- انواع سهام
الف- سهام عادی
دارنده سهام عادی، درواقع، صاحب کسری از مالکیت شرکت است و تمام نااطمینانی موجود در فعالیت اقتصادی شرکت را به میزان سهامی که در اختیار دارد، متقبل شده است. همچنین به سرمایه‌ای که از راه فروش سهام عادی شرکت تأمین می‌شود، سرمایه سهمی گفته می‌شود. هیچ شرکتی نمی‌تواند بیش از میزانی که در متن اساسنامه به نام سرمایه مجاز از آن یادشده است، از راه فروش سهام اضافی سرمایه موردنیاز خود را تأمین کند، مگر پس از طی تشریفات خاص قانونی.
ب- سهام ممتاز
سهام ممتاز، نوعی گواهی مالکیت قابل‌انتقال است که به دارنده آن، حقی محدود و ثابت از دارایی‌های شرکت می‌دهد. واژه ممتاز بدین معنی است که پرداخت سود این سهام، نسبت به سود سهام عادی، اولویت داشته و باید به‌طور کامل پرداخت شود، حتی اگر شرکت به هر دلیل ورشکسته شود.
در قانون تجارت فقط یک ماده چند سطری در مورد سهام ممتاز داریم. ماده ۴۵ قانون چنین می‌گوید: «هر شرکت سهامی‏ می‌تواند به‌موجب اساسنامه و همچنین تا مواقعی که شرکت منحل نشده است، طبق‏ تصویب مجمع عمومی فوق‌العاده صاحبان‏ سهام، سهام ممتاز ترتیب دهد. امتیازات‏ این‏گونه سهام و نحوه استفاده از آن باید به‌طور وضوح تعیین گردد. هرگونه تغییر در امتیازات وابسته به سهام ممتاز باید به‏ تصویب مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت با جلب موافقت دارندگان نصف به‌علاوه یک‏ این‏گونه سهام انجام گیرد.» امتیازاتی که به سهام ممتاز تعلق می‌گیرد عبارت‌اند:
- اختصاص سود بیشتر به مالکان سهام ممتاز نسبت به مالکان سهام عادی. مثلاً مقرر می‌شود که به سهام ممتاز نسبت به سهام عادی درصد بیشتری سود تعلق می‌گیرد.
- مالکان سهام ممتاز در دریافت سود اولویت‌دارند. مثلاً ممکن است زمانی پیش آید که به علت سود کم، سهامداران دیگر از بردن سود در زمان خاصی محروم شوند.
- اولویت مالکان سهام ممتاز در دریافت سود سال‌های آینده در صورت کافی نبودن سود سال مالی.
- اعطای امتیاز هنگام تقسیم دارایی شرکت در زمان تصفیه ترجیحاً مبلغ سهام ممتاز پرداخت شود، یا در تقسیم دارایی باقیمانده شرکت، پس از پرداخت بدهی‌های آن به اشخاص ثالث، سهم بیشتری به نسبت سهام عادی به صاحبان سهام ممتاز داده شود.
۲-۲-۶- سود انباشته