این امر مورد تحقیق و بررسی بیشتر قرار گیرد و جهت شفاف‌سازی موضوع مسئولیت کیفری علاوه بر نظریه‌های حقوقی و بررسی قوانین موضوعه دیدگاه‌های فقهی علمای اسلام و فقهای امامیه مورد تحقیق و پژوهش قرار داده شود تا حقیقت بلوغ کیفری و معیارهای حقیقی آن مشخص گردد که در این رابطه گرچه موضوع سن مسئولیت کیفری در ادوار تاریخی قوانین کیفری و نیز در قوانین و مقررات داخلی ایران هم مطرح گردیده و نظریه های متعددی نیز ذکر گردیده لکن نوآوری این تحقیق در بررسی نظریات متعدد حقوقی و تطبیق آن با مبانی فقهی و نظریه فقهاء عظام می‌باشد که نگارنده در حدّ توان تلاش خویش را در این باب انجام داده است و سعی گردیده که ابهامات این موضوع برطرف گردد. ان‌شاء‌الله
واژگان کلیدی: مسئولیت، کیفر و مجازات، مسئولیت کیفری، بلوغ، سن مسئولیت کیفری
فهرست مطالب
کلیات
مقدمه. 1
مبحث اول: جرم و گناه 7
گفتار اول : ضرورت شناخت جرم از نظر مبانی حقوقی 7
گفتار دوم : تعاریف جرم و گناه. 8
الف: مفهوم لغوی جرم 8
ب: جرم در علم جرم شناسی 10
ج: تعریف جرم از دیدگاه حقوقدانان و قوانین موضوعه 11
د: تعریف جرم در فقه اسلامی . 17
هـ : مفهوم جرم در قرآن کریم 24
و : مصادیق جرم در سنّت 26
ز : سخنان فقها دربارهی تعریف جرم و گناه 28
مبحث دوم: اقسام جرم در آئینه فقه 32
الف-مفهوم فقهی عام جرم 32
ب-مفهوم فقهی خاص جرم 32
مبحث سوم: مسئولیت از دیدگاه مبانی فقهی و حقوقی 34
گفتار اول : تعریف فقهی و حقوقی مسئولیت 34
گفتار دوم : وجود افتراق بین مسئولیت و جرم جزائی و مسئولیت یا شبه جرم مدنی 36
الف- از نظر تعریف 36
ب- از نظر هدف 37
ج- از نظر قلمرو 38
د – از نظر ارزیابی رفتار مرتکب جرم و عامل زیان 39
و- از نظر مطالبه ضرر و زیان 39
مبحث چهارم: تعریف مسئولیت کیفری. 41
مبحث پنجم: ارکان مسئولیت کیفری 44
1- قدرت تشخیص. 44
2- آزادی اراده 44
مبحث ششم: مبانی مسئولیت کیفری. 52
گفتار اول : نظریه های اصلی راجع به اراده ی ارتکاب جرم 52
1-1- نظریه آزادی اراده و اختیار 52
2-1- نظریه نفی اراده و اختیار 55
3-1- نظریه مختلط. 56
4-1- تقصیر و خطا. 59
گفتار دوم : تقصیر چیست؟. 59
گفتار سوم : اقسام تقصیر. 61
الف- بی احتیاطی 61
ب- بی مبادلاتی 62
ج- عدم مهارت. 63
د- عدم رعایت نظامات دولتی 63
مبحث هفتم : سیر تحولات مسئولیت کیفری در ادوار مختلف تاریخ 65
گفتار اول : نگرشی بر نظام های دادگستری در ادوار تاریخی 65
1- دوره انتقام فردی 66
خصوصیات نظام انتقام فردی. 67
الف- موضوعی بودن مسئولیت. 67
ب- جمعی بودن مسئولیت. 68
ج- نامعین بودن نوع و میزان مجازات 69
2- دوره ی نظام دادگستری خصوصی با ویژگی های ذیل 69
الف- تبدیل مسئولیت کیفری جمعی به مسئولیت فردی 69
ب- برقراری مجازات قصاص. 70
ج- برقراری نظام سازش. 61
3- نظام دادگستری عمومی. 71
مبحث هشتم: دوره های محدودیت سنی مسئولیت کیفری از نظر جرم شناسی 74
دوره طفولیت 74
دوره نوجوانی. 76
دوره جوانی. 79
دوره بزرگسالی 81
دوره کهنسالی. 82
مبحث نهم : نگرشی بر شرایط مسئولیت کیفری گذر تاریخ 85
گفتار اول : شرایط مسئولیت کیفری در مکتبهای مختلف تاریخی 85
1- شرایط مسئولیت کیفری در دوران باستان. 85
2- شرایط مسئولیت کیفری در مکتب کلاسیک. 88
3- شرایط مسئولیت کیفری در مکتب نئوکلاسیک 91
4-شرایط مسئولیت کیفری در مکتب تحققی 93
5-شرایط سن مسئولیت کیفری در مذاهب و ادیان 95
6- شرایط مسئولیت کیفری در قانون مجازات اسلامی. 99
الف:شرایط عامه تکلیف. 99
ب:اصل شخصی بودن مسئوولیت کیفری. 101
ج:مسئوولیت ناشی از فعل دیگری. 101
د:مسئوولیت کیفری اشخاص حقوقی. 101
هـ:عنصر روانی در جرائم عمدی 103
و:عنصرروانی در جرائم غیر عمدی 104
مبحث دهم: ضرورت تفکیک بین مسئولیت کیفری و سن بلوغ کیفری 105
فصل اول – دین و مسئولیت کیفری. 108
مبحث اول : مبانی شرعی سن مسئولیت کیفری از نظر اسلام 108
1- سن مسئولیت کیفری از منظر قرآن کریم. 109
2- سن مسئولیت کیفری در سنت نبوی. 112
3- سن مسئولیت کیفری در احادیث امامان معصوم علیهم السلام 113
بلوغ جنسی 114
بلوغ سنی. 115
روایات صرفاً مبتنی بر سن 116
4- سن مسئولیت کیفری از منظر فقهای عظام شیعه. 120
الف: نظریه‌ی مشهور فقهای امامیه 120
ب: نظریه و اقوال مخالف مشهور فقهای امامیه. 121
فصل دوم : محدوده سنی مسئولیت کیفری از نظر مقررات قانونی 124
مبحث اول : محدوده سنی مسئولیت کیفری از نظر مقررات داخلی 124
رژیم قانون مجازات عمومی سال 1304هـ ش. 126
1- اطفال کمتر از 12سال 126
2- اطفال بین 12 تا 15 سال. 127
3- اطفال بین 15 تا 18 سال. 128
ب- محدوده سنّی مسئولیت کیفری در قانون مجازات اسلامی. 129
مبحث دوم: عوامل رافع مسئولیت کیفری در قوانین داخلی ایران 130
1- طفولیت یا صغر سنی. 130
1-دوره کودکی و عدم تمیز مطلق. 133
2-طفولیت و عدم تمیز نسبی. 133
3-دوره خاصی از بلوغ و سن قانونی 134
مبحث سوم :محدوده سنی مسئولیت کیفری از نظر مقررات بین المللی و یا سن مسئولیت کیفری از نظر اسناد بین المللی و قوانین کشورهای مختلف 135
فصل سوم : بلوغ شرعی یا بلوغ کیفری. 136
مبحث اول : بلوغ شرعی و رابطه آن با مسئولیت کیفری 136
مبحث دوم: نگرشی بر موضوعیت یا طریقیت سن در تحقق مسئولیت کیفری ودر مبانی فقهی مسلمین و منظرروایات 145
