این امر مورد تحقیق و بررسی  بیشتر قرار گیرد و جهت شفاف‌سازی موضوع مسئولیت کیفری علاوه بر نظریه‌های حقوقی و بررسی قوانین موضوعه  دیدگاه‌های فقهی علمای اسلام و فقهای امامیه مورد تحقیق و پژوهش قرار داده شود تا حقیقت بلوغ کیفری و معیارهای حقیقی آن مشخص گردد که در این رابطه گرچه موضوع سن مسئولیت کیفری در ادوار تاریخی قوانین کیفری و نیز در قوانین و مقررات داخلی ایران هم مطرح گردیده و نظریه های متعددی نیز ذکر گردیده لکن نوآوری این تحقیق در بررسی نظریات متعدد حقوقی و تطبیق آن با مبانی فقهی و نظریه فقهاء عظام می‌باشد که نگارنده در حدّ توان تلاش خویش را در این باب انجام داده است و سعی گردیده که ابهامات این موضوع برطرف گردد. ان‌شاء‌الله

 

واژگان کلیدی: مسئولیت،  کیفر و مجازات،  مسئولیت کیفری،  بلوغ،   سن مسئولیت کیفری

 

 

 

فهرست مطالب

 

کلیات

 

مقدمه. 1

 

مبحث اول: جرم و گناه 7

 

گفتار اول : ضرورت شناخت جرم از نظر مبانی حقوقی 7

 

گفتار دوم : تعاریف جرم و گناه. 8

 

الف: مفهوم لغوی جرم 8

 

ب: جرم در علم جرم شناسی 10

 

ج: تعریف جرم از دیدگاه حقوقدانان و قوانین موضوعه 11

 

د: تعریف جرم در فقه اسلامی . 17

 

هـ : مفهوم جرم در قرآن کریم 24

 

و : مصادیق جرم در سنّت 26

 

ز : سخنان فقها درباره­ی تعریف جرم و گناه 28

 

مبحث دوم: اقسام جرم در آئینه فقه 32

 

الف-مفهوم فقهی عام جرم 32

 

ب-مفهوم فقهی خاص جرم 32

 

مبحث سوم: مسئولیت از دیدگاه مبانی فقهی و حقوقی 34

 

گفتار اول : تعریف فقهی و حقوقی مسئولیت 34

 

گفتار دوم : وجود افتراق بین مسئولیت و جرم جزائی و مسئولیت یا شبه جرم مدنی 36

 

الف- از نظر تعریف 36

 

ب- از نظر هدف 37

 

ج- از نظر قلمرو 38

 

د – از نظر ارزیابی رفتار مرتکب جرم و عامل زیان   39

 

و- از نظر مطالبه ضرر و زیان 39

 

مبحث چهارم: تعریف مسئولیت کیفری. 41

 

مبحث پنجم: ارکان مسئولیت کیفری 44

 

1- قدرت تشخیص. 44

 

2- آزادی اراده 44

 

مبحث ششم: مبانی مسئولیت کیفری. 52

 

گفتار اول : نظریه های اصلی راجع به اراده ی ارتکاب جرم 52

 

1-1- نظریه آزادی اراده و اختیار 52

 

2-1- نظریه نفی اراده و اختیار 55

 

3-1- نظریه مختلط. 56

 

4-1- تقصیر و خطا. 59

 

گفتار دوم : تقصیر چیست؟. 59

 

گفتار سوم : اقسام تقصیر. 61

 

الف- بی احتیاطی 61

 

ب- بی مبادلاتی 62

 

ج- عدم مهارت. 63

 

د- عدم رعایت نظامات دولتی 63

 

مبحث هفتم : سیر تحولات مسئولیت کیفری در ادوار مختلف تاریخ 65

 

گفتار اول : نگرشی بر نظام های دادگستری در ادوار تاریخی 65

 

1- دوره انتقام فردی 66

 

خصوصیات نظام انتقام فردی. 67

 

الف- موضوعی بودن مسئولیت. 67

 

ب- جمعی بودن مسئولیت. 68

 

ج- نامعین بودن نوع و میزان مجازات 69

 

2- دوره ی نظام دادگستری خصوصی با ویژگی های ذیل   69

 

الف- تبدیل مسئولیت کیفری جمعی به مسئولیت فردی 69

 

ب- برقراری مجازات قصاص. 70

 

ج- برقراری نظام سازش. 61

 

3- نظام دادگستری عمومی. 71

 

مبحث هشتم: دوره های محدودیت سنی مسئولیت کیفری از نظر جرم شناسی   74

 

دوره طفولیت 74
 

دوره نوجوانی. 76
 

دوره جوانی. 79
 

دوره بزرگسالی 81
 

دوره کهنسالی. 82
مبحث نهم : نگرشی بر شرایط مسئولیت کیفری گذر تاریخ   85

 

گفتار اول : شرایط مسئولیت کیفری در مکتب­های مختلف تاریخی    85

 

1- شرایط مسئولیت کیفری در دوران باستان. 85

 

2- شرایط مسئولیت کیفری در مکتب کلاسیک. 88

 

3- شرایط مسئولیت کیفری در مکتب نئوکلاسیک 91

 

4-شرایط مسئولیت کیفری در مکتب تحققی 93

 

5-شرایط سن مسئولیت کیفری در مذاهب و ادیان 95

 

6- شرایط مسئولیت کیفری در قانون مجازات اسلامی. 99

 

الف:شرایط عامه تکلیف. 99

 

ب:اصل شخصی بودن مسئوولیت کیفری. 101

 

ج:مسئوولیت ناشی از فعل دیگری. 101

 

د:مسئوولیت کیفری اشخاص حقوقی. 101

 

هـ:عنصر روانی در جرائم عمدی 103

 

و:عنصرروانی در جرائم غیر عمدی 104

 

مبحث دهم: ضرورت تفکیک بین مسئولیت کیفری و سن بلوغ کیفری  105

 

فصل اول – دین و مسئولیت کیفری. 108

 

مبحث اول : مبانی شرعی سن مسئولیت کیفری از نظر اسلام  108

 

1- سن مسئولیت کیفری از منظر قرآن کریم. 109

 

2- سن مسئولیت کیفری در سنت نبوی. 112

 

3- سن مسئولیت کیفری در  احادیث امامان معصوم علیهم السلام    113

 

بلوغ جنسی 114
 

بلوغ سنی. 115
 

روایات صرفاً مبتنی بر سن 116
4- سن مسئولیت کیفری از منظر فقهای عظام شیعه. 120

 

الف: نظریه‌ی مشهور فقهای امامیه 120

 

ب: نظریه و اقوال مخالف مشهور فقهای امامیه. 121

 

فصل دوم : محدوده­ سنی مسئولیت کیفری از نظر مقررات قانونی 124

 

مبحث اول : محدوده­ سنی مسئولیت کیفری از نظر مقررات داخلی 124

 

رژیم قانون مجازات عمومی سال 1304هـ ش. 126

 

1- اطفال کمتر از 12سال 126

 

2- اطفال بین 12 تا 15 سال. 127

 

3- اطفال بین 15 تا 18 سال. 128

 

ب- محدوده­ سنّی مسئولیت کیفری در قانون مجازات اسلامی. 129

 

مبحث دوم: عوامل رافع مسئولیت کیفری در قوانین داخلی ایران 130

 

1- طفولیت یا صغر سنی. 130

 

1-دوره کودکی و عدم تمیز مطلق. 133

 

2-طفولیت و عدم تمیز نسبی. 133

 

3-دوره خاصی از بلوغ و سن قانونی 134

 

مبحث سوم :محدوده سنی مسئولیت کیفری از نظر مقررات بین المللی و یا سن مسئولیت کیفری از نظر اسناد بین المللی  و قوانین کشورهای مختلف 135

 

فصل سوم : بلوغ شرعی یا بلوغ کیفری. 136

 

مبحث اول : بلوغ شرعی و رابطه آن با مسئولیت کیفری 136

 

مبحث دوم: نگرشی بر موضوعیت یا طریقیت سن در تحقق مسئولیت کیفری ودر مبانی فقهی مسلمین و منظرروایات 145