1-3 – اهمیت و ضرورت انجام پژوهش. 6
1-4- مدل مفهومی تحقیق 7
1-5- اهداف پژوهش. 8
1-5-1- هدف اصلی 8
1-5-2- اهداف فرعی 8
1-6- فرضیه های پژوهش. 8
1-6-1 فرضیه اصلی پژوهش. 8
1-6-2 فرضیات فرعی پژوهش. 8
1-7 روش شناسی تحقیق 9
1-7-1 نوع روش تحقیق 9
1-7-2 روش های گردآوری داده ها 9
1-7-3 روش تجزیه تحلیل اطلاعات 9
1-8- تعریف واژه‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی پژوهش. 10
1-9- قلمرو پژوهش. 12
1-10 جمع بندی فصل اول. 13
فصل دوم. 14
مبانی نظری و پیشینه پژوهش. 14
2-1- مقدمه. 15
2-2- مفهوم مدیریت دانش و برخی تعاریف ارائه شده 16
2-2-1- تاریخچه مدیریت دانش. 17
2-2-2- دانش. 18
2-2-3- مفهوم داده، اطلاعات و دانش. 19
2-2-3-1- داده 19
2-2-3-2- اطلاعات 20
2-2-3-3- دانش. 20
2-2-4- دانش سازمانی 21
2-2-4-1- دانش صریح 22
2-2-4-2- دانش ضمنی 23
2-2-5- دانش شخصی در مقابل دانش سازمانی 24
2-2-6- سیر مراحل تبدیل داده به دانش و خرد سازمانی 26
2-2-7- سلسله مراتب کارکردی دانش. 26
2-2-8- جریان دانش. 28
2-2-9- خصوصیات دانش. 28
2-2-10- طبقه بندی انواع دانش. 29
2-2-10-1- انواع دانش از نظر نوناکا 29
2-2-10-2- انواع دانش از نظر نوناکا و تاکه اوچی 30
2-2-10-3- انواع دانش از نظر وارنک و دیگران. 31
2-2-10-4- طبقه بندی انواع دانش از نظر فایراستون. 31
2-2-10-5- انواع دانش از نظر جورنا 32
2-2-10-6- انواع دانش از نظر بلاکلر. 32
2-2-11- منابع دانش. 33
2-2-12- تعاریف و مفاهیم مدیریت دانش. 34
2-2-13- اهداف مدیریت دانش. 35
2-2-14- موانع مدیریت دانش. 36
2-2-15- عناصر و ابعاد مدیریت دانش در سازمان های خصوصی 38
2-2-16- عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش. 39
2-2-17- چارچوب مفهومی استقرار سیستم یکپارچه مدیریت دانش( CKMS ) 41
2-2-17-1- سنجش آمادگی سازمان جهت پذیرش مدیریت دانش. 41
2-2-17-2-1- ساختار سازمانی دانش مدار. 42
2-2-17-2-2- آموزش و تربیت نیروی انسانی دانش مدار. 42
2-2-17-2-3- فرهنگ سازمانی دانش محور. 43
2-2-17-2-4- فناوری اطلاعات 43
2-2-17-3- هدف گذاری در سطح کسب و کار. 44
2-2-17-4- مهندسی مجدد فرآیندهای کسب و کار. 44
2-2-17-5- اقدامات مدیریت دانش. 44
2-2-17-6- ارزیابی اثر بخشی مدیریت دانش. 45
2-2-18- تئوریهای مدیریت دانش. 45
2-2-18-1- تئوری مدیریت دانش جامع ( CKMT ) 45
2-2-18-2- تئوری مدیریت دانش تیمی ( ‏‏‏TKMT ) 46
2-2-18-3- تئوری مدیریت دانش جامعه گرا 47
2-2-19- مدل های مدیریت دانش. 47
2-2-19-1- مدل عمومی دانش در سازمان. 47
2-2-19-2- مدل هیسیگ. 48
2-2-19-3- مدل نوناکا و تاکوچی 49
2-2-19-4- مدل پایه های ساختمان دانش. 51
2-2-19-5- مدل مارک 54
2-2-20- چرخه مدیریت دانش. 54
2-2-20-1- چرخه مدیریت دانش ویگ. 54
2-2-20-2- چرخه مدیریت دانش پروست و همکاران. 57
2-2-21 ارتباط میان فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش. 60
2-2-22رابطه بین مدیریت دانش، یادگیری و نوآوری سازمان. 62
2-2-23 نوآوری سازمانی 65
2-2-24 اهمیت نوآوری سازمانی 67
2-2-25 مدل یادگیری یکپارچه در خلق نوآوری 67
2-2-26 عملکرد سازمانی 69
2-2-27 عوامل موثر بر عملکرد سازمانی 71
2-2-28 رابطه بین مدیریت دانش و عملکرد سازمانی 72
2-3 پیشینه تحقیقات 74
2-3-1 پیشینه تحقیقات داخلی 74
2-3-2 پیشینه تحقیقات خارجی 77
2-4 معرفی سازمان مورد مطالعه. 80
2-4-1 تاریخچه بانکداری ایرانی 80
2-4-2- مدیریت دانش در بانکداری 84
2-4-3- معرفی بانک انصار. 86
2-5 جمع بندی فصل دوم. 86
فصل سوم. 88
روش شناسی پژوهش. 88
1-3- مقدمه. 89
3-2- روش تحقیق 89
3-3- جامعه آماری 91
3-4- روش نمونه‌‌گیری و تعیین حجم نمونه. 91
3-5- ابزارهای گردآوری تحقیق 92
3-6- مقیاس و طیف ابزار اندازه‌گیری تحقیق 94
3-7- سنجش روایی پرسش‌نامه. 95
3-8- سنجش پایایی پرسشنامه. 96
3-8-2- ارزیابی میزان‌ اعتبار سئوالات پرسش نامه. 97
3-9- متغیرهای تحقیق 98
3-10- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 98
3-11- جمع بندی فصل سوم. 99
فصل چهارم: 100
تجزیه و تحلیل داده ها 100
4-1- آمار توصیفی 101
4-2- توزیع سابقه خدمت پاسخگویان. 102
4-3-توزیع جنسیت و تحصیلات پاسخگویان. 103
4-3-1 جنسیت پاسخگویان. 103
4-3-2 تحصیلات پاسخگویان. 104
4-4- آمار استنباطی 105
4-4-1 ارزیابی میزان اعتبار سئوالات پرسش نامه: 105
4-5- فرضیه اصلی : بین مدیریت دانش و عملکرد سازمان رابطه معناداری وجود دارد. 107
4-5-1 بین مدیریت دانش و نوآوری در ارائه خدمات بانک انصار رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. 107
4-5-2 بین مدیریت دانش و کیفیت ارائه خدمات بانک انصار رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. 112
4-5-3 بین مدیریت دانش و سودآوری بانک انصار رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. 115
4-5-4 بررسی فرضیه اصلی پژوهش. 118
4-6- جمع بندی فصل چهارم. 121
فصل پنجم. 122
استنتاج و نتیجه‌گیری 122
5-1- مقدمه. 123
5-2- بررسی یافته های فرضیات پژوهش. 123
5-2-1 فرضیه اول : بین مدیریت دانش و نوآوری در ارائه خدمات بانک انصار رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. 123
5-2-2 فرضیه دوم : بین مدیریت دانش و کیفیت ارائه خدمات بانک انصار در سطح غرب شهر تهران رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. 124
5-2-3 فرضیه سوم : بین مدیریت دانش و سودآوری بانک انصار در سطح غرب شهر تهران رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. 125
5-2-5 فرضیه اصلی : بین مدیریت دانش و عملکرد بانک انصار در سطح غرب شهر تهران رابطه معناداری وجود دارد. 125
چارچوب مفهومی: اثر مدیریت دانش بر عملکرد. 127
5-4 بحث درباره نتایج 127
5-5- پیشنهادات بر اساس فرضیات 128
5-6- محدودیت های تحقیق 130
5-7- پیشنهادات کلی 131
5-8- جمع بندی فصل پنجم. 132
فهرست منابع و مواخذ. 133
منابع فارسی 133
منابع انگلیسی 136
چکیده
امروزه دانش در سازمانها اهمیت ویژه ای یافته و مدیریت موفق دانش مشخصه اصلی بقای یک سازمان است. در اقتصادهای مبتنی بر دانش، سازمان ها نیازمند انطباق و به روز رسانی دانش خود برای حفظ قابلیت های نوآوری هستند. نوآوری، کیفیت ارائه خدمات، سود دهی و فرهنگ سازمانی به عنوان جنبه های متفاوت عملکرد سازمانی، عصاره و نتیجه مدیریت دانش اند و در مواجهه یا محیط متغیر، نوآوری ها سازمان را به انعطاف پذیری در برابر تغییر مجهز می کنند و کلید بقا و موفقیت اند. یادگیری عامل حیاتی برای رشد و توسعه دانش و نوآوری سازمانی است. سازمان ها دانش را از طریق یادگیری فردی، کاوش محیط داخلی و بیرونی و به کارگیری کارکنان جدید یا خرید سازمان هایی با دانش مورد نیاز از منابع بیرونی بدست می آورند. این تحقیق با هدف بررسی رابطه بین مدیریت دانش و عملکرد در شعب بانک انصار در غرب تهران صورت گرفته است و تاثیر سه بعد نوآوری در ارائه خدمات، کیفیت در ارائه خدمات، سود دهی بر مدیریت دانش در سازمان مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از تجزیه تحلیل داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار spss و آزمون کولموگروف – اسمیرنف بیانگر آن است که کلیه داده ها در هر 4 فرضیه از توزیع نرمال پیروی می کنند. نتایج آزمون پیرسون نشان می دهد که بین متغیر مدیریت دانش با هریک از متغیرهای عملکرد سازمانی که شامل: نوآوری در ارائه خدمات، کیفیت ارائه خدمات، سودآوری و در مجموع با عملکرد سازمانی رابطه ای مثبت و معنی دار وجود دارد.
کلمات کلیدی
مدیریت دانش، عملکرد سازمانی، متغیرهای نوآوری در ارائه خدمات، کیفیت ارائه خدمات، سودآوری
1-1- مقدمه
همگام با چرخش از سوی اقتصاد مبتنی بر صنعت به اقتصاد دانشی سازمانها نیز خود را بر آن داشته اند تا بر تکیه و دانش و اطلاعات و استفاده در فرآیند کسب و کار توان رقابتی خود را افزایش دهند. مدیریت دانش طیف وسیعی از فعالیت هاست که برای مدیریت ، مبادله ، خلق یا ارتقای سرما یه های فکری در سطح کلان بکار می رود. مدیریت دانش طراحی هوشمندانه فرآیندها ، ابزار، ساختار و غیره با قصد افزایش ، نوسازی، اشتراک یا بهبود استفاده از دانش است که هر کدام از سه عنصر سرمایه فکری یعنی ساختاری، انسانی و اجتماعی نمایان می شود (احمدیان و همکاران، 1390، ص131).
مدیریت دانش فرآیندی است که به سازمانها کمک می کند تا اطلاعات و مهارتهای مهم را که به عنوان حافظه سازمانی محسوب می شود و به طور معمول به صورت سازماندهی نشده وجود دارند ، شناسایی، انتخاب، سازماندهی و منتشر نمایند. این امر مدیریت سازمانها را برای حل مسائل یادگیری، برنامه ریزی راهبردی و تصمیم گیریهای پویا به صورت کارا و مؤثر قادر می سازد. به طور کلی سازمانها به دو دسته دارایی ها (سرمایه) تکیه می کنند: دارایی ملموس و دارایی ناملموس. آنچه تا چندی پیش مورد توجه سازمان ها بودکسب و بهینه سازی دارایی های ملموس مانند ماشین آلات و تجهیزات بود . اما امروزه سازمانها دریافته اند که دارایی ناملموس مانند سرمایه فکری، تجربیات، دانش سازمانی و اطلاعات موجب موفقیت و بقای آنها می شود و دارایی زیرساختاری است که سازمان را برای انجام فعالیت هایش توانمند می سازد (طالبی و همکاران، 1392، 21). به طور کلی می توان گفت سازمانهای آینده سازمانهای دانش محور خواهند بود. سرمایه دانشی دارایی نهفته و پنهانی سازمانها است که با مدیریت و اداره آن می توان به مزیتهای رقابتی دست یافت . در واقع دانش بعنوان منبعی برای بقای سازمانها ضروری به نظر می رسد. و شرط موفقیت سازمانها رسیدن به یک دانش و فهم عمیق در تمامی سطوح است به نحوی که پیتر دراکر راز موفقیت سازمانها را در قرن 21 مدیریت دانش می داند (دانش فرد و ذاکری، 1388).
در نهایت می توان گفت امروزه دانش به عنوان مهمترین سرمایه و دارایی یک سازمان و محرکی برای ایجاد مزیت رقابتی، تحول سازمانی، نوآوری و بهبود عملکرد در سازمان به شمار می رود و در مقایسه با انواع دیگر داراییها، دارای این طبیعت منحصربه فرد است؛ زیرا هر چه بیشتر استفاده شود به ارزش آن افزوده می شود
و به واسطه ی تغییرات محیطی از قبیل جهانی شدن روزافزون رقابت، سرعت افول یا پیرشوندگی دانش و اطلاعات، پویایی نوآوریهای محصول و فرایند و رقابت از طریق بازارهای خرید، یک امر ضروری برای سازمان ها به حساب می آید (الوانی و همکاران، 1393، ص8).
1-2- بیان مسأله
دنیای پویا و متغیر امروزی، در حال ورود به اقتصاد دانش محور است. در این اقتصاد، دانش و سرمایه­های فکری سازمان، جزء مهمترین دارایی­های سازمانی محسوب شده و یکی از منابع حیاتی برای کسب مزیت رقابتی در سازمان­ها هستند (فین و تورگیر[1]، 2008؛ اخوان و یزدی مقدم، 1392). علاوه بر این، دانش که به عنوان برترین و والاترین شکل اطلاعات شناخته می شود می­بایست به شیوه­ای مناسب مدیریت شده تا سازمان بتواند برای خود مزیت رقابتی پایدار ایجاد کند (لاکشمن[2]، 2009). سازمان های موفق و کامیاب امروزی، سازمان­هایی هستند که دانش جدید را خلق و یا کسب کرده و آن را به شیوه ­های کاربردی برای بهبود فعالیت هایشان تبدیل کرده­اند.
زمانی سازمان­ها به دنبال کسب و یافتن اطلاعات و دانش بودند، اما امروزه با حجم انبوهی از اطلاعات و داده­های گوناگون روبرو هستند که در بسیاری از این موارد، اداره و بهره ­برداری صحیح از آن خود مسئله دیگری است. در عصر حاضر، برخورداری از اطلاعات و مدیریت دانش، به موقعیتی استوار برای ادامه حیات در سازمان­های پویا و نوآور تبدیل شده و حتی توان رقابت در بازارها و تجارت منوط به کسب، توسعه و به­روز بودن دانش فردی و سازمانی است. تا حدی که دانش جزئی از سرمایه تلقی می­شود (صفرزاده و دیگران، 1391). از این­رو مدیریت هوشیار بر آن است که هر چه بیشتر و بهتر از ابزاری به­نام دانش برای رویارویی و مقابله با عوامل عدم اطمینان، حفظ موقعیت و ایجاد خلاقیت و نوآوری جهت گسترش عرضه رقابتی، استفاده نماید. این امر مستلزم این است که سازمان­ها با ارج نهادن به مدیریت دانش، آن­را به ­عنوان یک نیاز ضروری، جهت پیشگامی در عرصه رقابتی در زمره برنامه ­های الویت­دار خود قرار دهد. اما اینکه چطور سازمان ها پروژه های مدیریت دانش را اجرایی کنند و اینکه چطور فعالیتهای مدیریت دانش را در فرایندهای عملیاتی سازمان بکار گیرند هنوز خیلی واضح نمی باشد .در سالهای اخیر بسیاری از صاحبنظران به این موضوع توجه کرده اند که سازمانها به وسیله فعالیتهای مدیریت دانش به راندمان مدیریتی بهتری دست یابند و اطلاعات صحیح و به موقعی به افراد منتقل کنند و همچنین سطوح رضایت مدیریتی را افزایش دهند. موفقیت سازمانها به طور فزاینده ای به این موضوع وابسته است که چطور سازمان می تواند به طور موثر دانش را بین کارکنان سطوح مختلف سازمانها جمع آوری ، ذخیره بازیابی کند (مامفوورد و لیکانان، 2004، 74).
عملکرد سازمانی مفهوم گسترده­ای است که آن­چه را شرکت تولید می­ کند، و نیز حوزه­هایی را که با آن­ها در تعامل است در بر می­گیرد. به­عبارت دیگر عملکرد سازمانی به چگونگی انجام ماموریت­ها و فعالیت­های سازمانی و نتایج حاصل از انجام آن اطلاق می­شود (حقیقی و دیگران، 2011؛ صفرزاده و دیگران، 1391). همواره در اکثر سازمان­ها مدیران و رهبران سازمانی در پی ارتقاء و بهبود عملکرد سازمان­های خود هستند. عملکرد سازمان ترکیب گسترده­ای هم از دریافتی­های غیر ملموس مثل افزایش دانش سازمانی و هم دریافتی­های ملموس مثل نتایج اقتصادی و مالی است. مدل­های گوناگونی تلاش کرده­اند عملکرد سازمانی را معرفی و ارزیابی کنند. علاقه سازمان­ها به مدیریت دانش به خاطر تاثیر مثبت آن بر نتایج و سودآوری است. همچنین شواهدی وجود دارد که شرکت با قابلیت مدیریت دانش نوآوری و عملکرد بیشتری دارد (صفرزاده و دیگران، 1391). در حقیقت تاثیر دانش از طریق ایجاد تفکرات جدید در تولید و نوآوری­های عمومی است. دانش برای سازمان به تنهایی منبع مهمی نیست بلکه دانش برای عمل و بهبود عملکرد مهم است. به این ترتیب در قلب مدیریت دانش باید بهبود عملکرد را جستجو کرد.
امروزه رمز بقا و موفقیت بسیاری از سازمان ها ، مدیریت دانش افرادی است که آن را در اختیار دارند در صورتیکه سازمان ها از دانش موجود برای فعالیت های روزانه خود برخوردار نباشند و خودرا با آن هماهنگ نکنند چندان بقای حیات و وجود نخواهند داشت. این مهم برای سازمان های خدماتی مانند بانک ها که در آن رقابت عنصر مهم و حیاتی محسوب می شود از اهمیت بسیاری برخوردار می شود. این امر در حالی است که در مطالعات صورت گرفته بر مبنای تئوری های موجود در این زمینه مباحث مدیریت دانش و خلاقیت سازمانی و یادگیری سازمانی در عملکرد کارکنان به طور جداگانه ای موردبحث قرار گرفته است (سیلویو و چان، 2006، 302). اما تحقیقات صورت گرفته در زمینه ارتباط بین مدیریت عملکرد سازمانی به طور مشخص و بخصوص در سازمانهای خصوصی محدود بوده که به منظور پر کردن این شکاف تحقیقاتی، انجام این پژوهش ضروری است.
بانک انصار از جمله بانک های خصوصی و تجاری در کشور است که ایجاد روش های نوین بانکداری و سرویس دهی به مشتریان مستلزم دانش نو و انتشار و توزیع آن