استاد مشاور
دکتر رضا رنجپور
مرداد ماه1393
چکیده
بهرهوری کل عوامل تولید به عنوان منبع پویا و دائمی رشد اقتصادی تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. که بر اساس نظریات موجود، سرمایه انسانی به عنوان یکی از مهمترین عوامل اثرگذار شناخته میشود. آموزش، به عنوان یکی از مفاهیم سرمایه انسانی، تواناییهای متعددی را به نیرویکار انتقال میدهد و موجب افزایش قدرت تولید و بازدهی کار میشود.
هدف این مطالعه بررسی کاهش نابرابریهای آموزشی بر بهرهوری کل عوامل تولید در ایران است. در این راستا ضریب جینی آموزش به عنوان شاخصی برای بیان نابرابری آموزشی، برای افراد 15 سال به بالا، با بهره گرفتن از مطالعه توماس و همکاران (2001)، محاسبه شده است. در ادامه، با بهره گیری از دادههای سری زمانی ایران طی دوره 1390-1349 و رهیافت اقتصاد سنجی ARDL، میزان نابرابری آموزشی و رابطه تجربی آن با بهرهوری کل عوامل تولید مورد آزمون قرار گرفته است.
بر اساس نتایج به دستآمده رابطه منفی و معنیداری بین ضریب جینی آموزشی و بهرهوری کل عوامل تولید در کوتاهمدت و بلندمدت وجود دارد. همچنین بین بازبودن تجاری و بهرهوری کل عوامل تولید رابطه مثبت وجود دارد.
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- مقدمه 2
1-2- بیان مساله 2
1-3- اهمیت و ضرورت مطالعه 4
1-4- اهداف تحقیق 5
1-5- فرضیه ها 6
1-6- روش تحقیق 6
1-7- تعریف مفاهیم .7
1-7-1- بهرهوری کل عوامل تولید7
1-7-2- ضریب جینی آموزش8
1-8- محدودیتهای تحقیق 9
1-9- سازماندهی تحقیق 9
فصل دوم: مروری بر ادبیات موضوع
2-1- مقدمه 11
2-2- مبانی نظری 11
2-2-1- دیدگاههای اقتصاددانان مختلف در مورد اهمیت اقتصادی آموزش و سرمایه انسانی 13
2-2-1-1- دیدگاه اقتصاددانان کلاسیک 13
2-2-1-2- دیدگاه اقتصاددانان نئوکلاسیک 15
2-2-1-3- دیدگاه اقتصاددانان معاصر 15
2-2-2- سرمایهگذاری در آموزش و بهرهوری 17
2-2-3- اهمیت توزیع آموزش 18
2-2-4- اهمیت و جایگاه بهرهوری 19
2-2-5- عوامل مؤثر بر بهرهوری نیروی کار، سرمایه و کل عوامل تولید 20
2-2-5-1- برخی عوامل مؤثر بر بهرهوری نیروی کار 20
2-2-5-2- برخی عوامل مؤثر بر بهرهوری سرمایه 21
2-2-5-3- برخی عوامل مؤثر بر بهرهوری کل عوامل تولید 22
2-3- مروری بر مطالعات تجربی 24
2-3-1- مطالعات خارجی 24
2-3-2- مطالعات داخلی 28
2-4- جمعبندی 34
فصل سوم: روند بهرهوری کل عوامل تولید و ضریب جینی آموزش در ایران
3-1- مقدمه 36
3-2- بهرهوری کل عوامل تولید 36
3-2-1- جایگاه بهرهوری در برنامه های توسعه اقتصادی کشور 37
3-3- ضریب جینی آموزش 39
3-3-1- محاسبه ضریب جینی آموزش 41
3-4- جمعبندی 45
فصل چهارم: روششناسی تحقیق
4-1- مقدمه 47
4-2- مدل تحقیق 47
4-3- معرفی روش تحقیق 48
4-4- آزمون پایایی 49
4-5- روش ARDL 49
4-5-1- الگوهای پویا 49
4-5-2- آزمون همانباشتگی روش بنرجی، دولادو و مستر (1992) 52
4-5-3- مدل تصحیح خطا (ECM) 52
4-5-4- آزمون ثبات ساختاری (آماره CUSUM و CUSUMSQ) 53
4-6- جمعبندی 54
فصل پنجم: یافته های تحقیق
5-1-مقدمه 56
5-2- بررسی پایایی متغیرها 56
5-3- برآورد مدل با بهره گرفتن از الگوی ARDL 58
5-3-1- برآورد مدل کوتاهمدت 59
5-3-2- بررسی وجود رابطه تعادلی بلندمدت 63
5-3-3- برآورد مدل بلندمدت 63
5-3-4- برآورد مدل تصحیح خطا (ECM) 65
5-4- نتایج آزمون فرضیه 66
5-5- جمعبندی 67
فصل ششم: جمعبندی، نتیجهگیری و پیشنهادها
6-1- مقدمه 70
6-2- مروری بر خطوط کلی تحقیق 70
6-3- نتیجه آزمون فرضیه های تحقیق 72
6-4- توصیههای سیاستی 74
6-5- پیشنهادهایی برای پژوهشهای آتی 75
منابع و مآخذ
الف) منابع فارسی 76
ب) منابع انگلیسی 78
پیوست.81
مقدمه
بر اساس رویکرد اصلی مطالعه که بررسی اثر کاهش نابرابری آموزشی بر بهرهوری کل عوامل تولید طی دوره 1390-1349 است، در این فصل کلیات تحقیق در نه بخش بیان شده است. در بخش دوم و سوم بیان مسئله و ضرورت و اهمیت موضوع بیان شده است. بخش چهارم و پنجم به اهداف و فرضیه های تحقیق اختصاص دارد. در بخش ششم به روش تحقیق اشاره شده است. بخشهای هفتم و هشتم به ترتیب به تعریف مفاهیم و محدودیتهای تحقیق اختصاص دارد. در بخش پایانی نیز سازماندهی تحقیق صورت گرفته است.
1-2- بیان مساله
بهرهوری[1] مفهومی است جامع و کلی که افزایش آن به عنوان یک ضرورت، جهت ارتقاء سطح زندگی، رفاه بیشتر، آرامش و آسایش انسانها، که هدفی اساسی برای همه کشورهای جهان محسوب میشود، همواره مدنظر دستاندرکاران سیاست، اقتصاد و برنامهریزان بوده است. بهرهوری به عنوان یکی از شاخصهای مهم کارآمدی بخشها و فعالیتهای مختلف اقتصادی محسوب میشود و معیاری مناسب برای ارزیابی عملکرد بنگاهها، سازمانها و تعیین میزان موفقیت در رسیدن به اهداف میباشد. بهرهوری به دلیل ماهیت اندیشه و دانش محوری که دارد در سایر ابعاد شکوفایی اقتصادی نظیر نوآوری، کیفیت، مدیریت و حتی اقتصاد کلان آثار مثبت و غیر قابل انکاری را به دنبال خواهد داشت (ابطحی وکاظمی،1378).
در واقع، بهرهوری چگونگی و میزان استفاده از عوامل تولید را در تولید محصول نشان میدهد که در صورت استفاده بهینه از عوامل تولید، بهرهوری آنها افزایش خواهد یافت. بهرهوری کل عوامل تولید[2]، به افزایش تولید ناشی از افزایش در کارایی[3]– افزایش سطح مهارتها، تحصیلات نیروی کار، تکنولوژی و غیره- دلالت دارد. بهرهوری کل عوامل تولید به عنوان منبع پویا و دائمی رشد اقتصادی تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد؛ که بر اساس نظریات موجود، سرمایه انسانی[4] به عنوان یکی از مهمترین عوامل اثرگذار شناخته میشود (امینی و حجازی،1386).
سرمایه انسانی مفهومی گسترده و پیچیده است که شامل انواع مختلفی از سرمایهگذاری بر روی مردم میشود. مفهوم سرمایه انسانی در ادبیات اقتصادی شامل آموزش (تحصیلات)، سلامت، مهارت، تجربه، مهاجرت و دیگر سرمایهگذاریهایی میباشد که رشد آن باعث افزایش بهرهوری نیروی کار و در نتیجه افزایش رشد اقتصادی میشود.
آموزش، به عنوان یکی از مفاهیم سرمایه انسانی، تواناییهای متعددی را به نیرویکار انتقال میدهد و موجب افزایش قدرت تولید و بازدهی کار میشود. آموزش از یک سو قابلیتهای نیروی انسانی را ارتقاء میبخشد و در شکوفا ساختن استعدادها نقش مؤثری دارد و از سوی دیگر نیروی کار را برای استفاده بهتر از تکنولوژی برتر تولید آماده و مهیا میسازد. این دو نقش آموزش هر دو در رشد و توسعه اقتصادی سهم مهمی دارد. دسترسی عادلانه و برابر به آموزش، تحرک اجتماعی و اقتصادی فقرا را ممکن میسازد و سهمبری آنان را از تولید افزایش میدهد. فواید آموزش از سطح فردی فراتر میرود. شرکتها، صنایع و به طورکلّی اقتصاد از بهبود کیفیت سرمایه انسانی که از طریق آموزش به دست میآید بهرهمند میشوند. آگاهی از میزان نابرابری آموزش و ریشه های آن در کشور مهم است؛ زیرا توزیع نابرابر فرصتهای آموزشی، زیانهای رفاهی قابل ملاحظهای برای جامعه دارد. آموزش ناکافی یا نامطلوب، انسان را از شکوفا شدن استعدادها و قابلیتها محروم میسازد، درحالی که بهبود در توزیع فرصتهای آموزش، بهرهوری و خلاقیت را افزایش میدهد، دسترسی نابرابر به فرصتهای تحصیلی می تواند به نابرابریهای بیشتر منتهی شود (ایرن[5]، 2007).
تاکنون، تمرکز اصلی بحث روی اندازه گیری سطح متوسط آموزش بوده است و توجه زیادی به ابعاد توزیعی آن نشده است. بررسی چگونگی توزیع آموزش درک ما از پویاییهای جمعیت و مکانیزمها و کانالهای ارتباطی میان آموزش و متغیرهای اقتصادی، نه فقط رشد اقتصادی بلکه کاهش نابرابری[6]، کاهش فقر[7]، دموکراسی و بیثباتی سیاسی[8] را بهبود میبخشد. از این رو مسئله اصلی پیش روی تحقیق حاضر این است که نابرابری آموزشی به عنوان یکی از عوامل موثر بر سرمایه انسانی چه ارتباطی با بهرهوری کل عوامل تولید دارد؟
1-3- اهمیت و ضرورت مطالعه
برای معرفی سرمایه انسانی به عنوان یک عامل مهم بهرهوری در هر دو سطح فردی و اجتماعی دلایل خوبی وجود دارد. همچنین دلایل کافی وجود دارد تا نقش سرمایه
