است)

 

 

 

در تحقیق حاضر تاثیر نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود و ارزش شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفته است. اهداف این تحقیق: 1) تبیین تاثیر نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و 2) تبیین تاثیر نوسانات جریان نقدی برارزش شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.

 

در این پایان نامه از روش های آمار استنباطی نظیر رگرسیون براساس اقتصادسنجی داده های تابلویی و تحلیل همبستگی استفاده شده است. از این رو تعداد 75 شرکت طی 375 بار مشاهده در دوره زمانی 1386 تا 1390 مورد بررسی قرار گرفتند. رویکرد انتخابی برای آزمون فرضیه ها در ابتدا، تخمین مدل با استقاده از آزمون های چاو و هاسمن[1] جهت تعیین مدل اثرات مشترک یا مدلی با اثر ثابت و یا مدلی با اثر تصادفی و سپس تفسیر نتایج با هدف بررسی تایید یا رد فرضیات تحقیق می باشد. تجزیه و تحلیل فرضیه ها با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون صورت گرفته و نتایج حاکی از آن است که نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود و ارزش شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر منفی و معناداری دارد. بدین طریق که با افزایش نوسانات جریان نقدی، کیفیت سود و ارزش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران کاهش می یابد.                         .

 

واژه های کلیدی: جریان نقدی، نوسانات جریان نقدی، کیفیت سود، ارزش شرکت

 

1-1  مقدمه

 

امروزه سازمان های اقتصادی در جهت پیشبرد اهداف خود به شناسایی تک تک عوامل تاثیرگذار بر توسعه آن سازمان می پردازند. یکی از عواملی که می تواند تاثیر بسزایی در دست یابی به این اهداف داشته باشد، وجه نقد است و عدم برنامه‌ریزی در رابطه با آن می تواند مشکلات عدیده‌ای را برای یک سازمان به وجود آورد. نه تنها آگاهی از وجه نقد و میزان آن در هر سال برای یک سازمان مفید می باشد، بلکه پیش بینی آن نیز می تواند به برنامه‌ریزی صحیح در ارتباط با منابع و مصارف سازمان در سا‌ل‌های آتی منجر شود. در حقیقت بنگاهی موفق‌تر است که نیاز به منابع خود را از زمان حال پیش بینی کرده و در جهت تامین آن گام بردارد.

 

سرمایه گذاران نسبت به خرید سهام واحدهای انتفاعی که جریان نقد سرشاری دارند علاقه نشان می دهند و از سرمایه گذاری در واحدهای فاقد وجه نقد آزاد می پرهیزند. جریان های ورود و خروج وجه نقد و توان دسترسی واحدهای انتفاعی به آن شالوده و مبنای بسیاری از تصمیم گیری ها و قضاوت های گروه های عمده استفاده کنندگان از اطلاعات مالی واحدهای انتفاعی را تشکیل می دهد ( ثقفی و فدایی، 1386 ، 4 ).

 

سود حسابداری نیز از جمله تاثیرگذارترین و مهمترین بخش از محصول گزارشگری مالی است که نه تنها مورد توجه مدیران و سهامداران می باشد، بلکه می توان گفت که کل افراد جامعه را که چه به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم در بازار سرمایه گذاری کرده و یا خواستار سرمایه گذاری هستند، تحت تاثیر خود قرار داده و با توجه به اینکه یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر تصمیمات اشخاص می باشد می توان نتیجه گرفت که نه تنها کمیت سود بلکه از آن مهمتر کیفیت سود است که مخصوصا در درازمدت می تواند بازار سرمایه را تحت تاثیر خود قرار داده و موجب تخصیص بهینه منابع گردد (کنان[2]، 2001 ، 106 ).

 

1-2  بیان مساله

 

وجوه نقد از منابع مهم و حیاتی هر واحد اقتصادی است و ایجاد توازن بین وجوه نقد موجود و نیازهای نقدی یکی از مهمترین عوامل سیاست اقتصادی و تداوم فعالیت آنها است و در بسیاری از تصمیمات مالی و مدلهای ارزیابی اوراق بهادار، روش های ارزیابی طرح های سرمایه ای و برخی تجزیه و تحلیل های سنتی و جدید مدیریت مالی جریان های نقدی نقش محوری دارند. به این ترتیب از دید درون سازمانی، توانایی پیش بینی نتایج فعالیت های آتی، خصوصا جریانهای نقدی، اداره امور را در کاراترین شکل خود ممکن می سازد و به اتخاذ تصمیمات بهینه عملیاتی، سرمایه گذاری و تامین مالی منجر می شود ( عرب مازار یزدی، صفرزاده، 1386، 112 ).

 

به عبارتی وجوه نقد، اصلی ترین عنصر از گروه دارایی های جاری و مهمترین مولفه سرمایه در گردش واحدهای انتفاعی است به نحوی که تداوم فعالیت و تحقق اهداف واحدها را تسهیل نموده و امکان پذیر می سازد ( نیکومرام و همکاران، 1386، 277 ).

 

تاثیر وجوه نقد در اداره واحدهای انتفاعی بدان اندازه است که، آگاهی روزانه از وضعیت نقد در تصمیم گیری مالی و اساسی واحد انتفاعی امری ضروری است. اغلب تصمیمات مدیران به گونه ای با وجوه نقد ارتباط دارد. بنابراین ضروری است که به عنوان یکی از سه رکن برنامه ریزی مالی همواره مد نظر مدیران مالی قرار گیرد و به صورت کارا و اثربخش در خصوص وجوه نقد، اعمال مدیریت شود (نیکومرام و همکاران، 1386، 278 ).

 

طبق تحقیقات انجام گرفته، جریان های نقدی عملیاتی همواره یکی از مهمترین بخش صورت جریان وجوه نقد بوده است. سود حسابداری به تنهایی نمی‌تواند اطلاعات مناسبی را در اختیار سرمایه گذاران قرار دهد. زیرا سود حسابداری مبتنی بر روش تعهدی بوده و از اصول و مفروضات حسابداری پیروی می کند، بنابراین به سادگی می تواند تحت تاثیر اعمال و انتخاب های مدیران قرار گیرد. در مقابل جریان های نقدی از عینیت بالاتری برخوردار بوده و کمتر تحت تاثیر اعمال نظر مدیران قرار می گیرد. نتایج تحقیقات مختلف حاکی از آن است که جریان های نقدی دارای محتوای اطلاعاتی می باشد بنابراین توانایی اثرگذاری بر تصمیمات سرمایه گذاران را دارد. از این رو، هرچه سود به جریان های نقدی نزدیک باشد، اقلام تعهدی آن کمتر و کیفیت سود بالاتر است. صورت جریان وجوه نقد به دلیل عدم اتکا به اصول و روش های حسابداری تعهدی، عاری از نارسایی های مذکور است و به همین دلیل اطلاعات جریان های نقدی مورد توجه خاص استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری می باشد.

 

در تحقیقات اخیر، تحلیلگران دریافته اند که در تعیین ارزش شرکت نه تنها به کمیت سود بلکه باید به کیفیت آن نیز توجه شود. محققان براین باورند که کیفیت سود هنگامی بالا است که کیفیت اقلام تعهدی بالا باشد یکی از مهمترین شاخص های کیفیت سود، سطح جریان نقدی تعیین شده توسط شرکت می باشد. به عبارتی با اینکه می توان سود را دستکاری نمود اما غیر ممکن است که بتوان جریان نقدی را مورد دستکاری قرار داد. لذا تجزیه سود خالص به جریان نقدی عملیاتی و اقلام تعهدی نشانگر اهمیت جریان نقدی می باشد.

 

مقایسه نوسانات جریان نقدی با سود حسابداری، می تواند به سرمایه گذار اطلاعاتی راجع به کیفیت سود ارائه دهد. از سوی دیگر نوسانات جریان نقدی می تواند اطلاعات مناسبی در مورد میزان تحقق اقلام تعهدی، جریان سود و جریان های نقدی عملیاتی در اختیار سرمایه گذار قرار دهد. نتایج تحقیقات هوگن و بیکر[3] (1996)، هانت و دیگران[4] (2000)، ویجه[5] (2004) و هانگ[6] (2009) مؤید این امر می باشد.

 

نوسانات بالای جریان نقدی منجر به کمبود وجه نقد برای سرمایه گذاری در پروژه های سودآور می شود. به عبارتی نوسانات زیاد جریان نقدی منجر به یک الگوی سرمایه گذاری کمتر می شود که ارزش شرکت را کاهش می دهد (نیکوس و دیگران[7]، 2008 ، 3).

 

با توجه به موارد بیان شده، آیا می توان نوسانات جریان نقدی را به عنوان معیاری در نظر گرفت که بر کیفیت سود و ارزش شرکت تاثیرگذار باشد؟ به عبارت دیگر آیا نوسانات جریان نقدی  می تواند به عنوان شاخصی برای تغییر کیفیت سود و ارزش شرکت در نظر گرفته شود؟ برای دستیابی به پاسخ سوالات فوق این تحقیق درصدد است تاثیر نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود و ارزش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را مورد بررسی قرار دهد.

 

 

 

1-3  ضرورت تحقیق

 

از مهمترین معیارهای تصمیم گیری و قضاوت سرمایه گذاران در ارتباط با شرکت جریان نقد عملیاتی، کیفیت سود و ارزش آن شرکت می باشد. اطلاعات وجوه نقد بیانگر چگونگی ارتباط بین سودآوری واحد تجاری و توان آن جهت ایجاد وجه نقد و در نتیجه مشخص کننده کیفیت سود تحصیل شده توسط واحد تجاری است. مسلماً هر چقدر همبستگی بین سود و جریان وجوه نقد مرتبط با آن بیشتر باشد کیفیت سودآوری بالاتر خواهد بود. از طرفی میزان افزایش ارزش بازار شرکت از دید سرمایه‌گذاران نشانه توانایی سودآوری آتی شرکت بوده و به عنوان یک خبر خوب مبنی بر روشن بودن افق آینده شرکت از دید مدیریت است.

 

بازار سرمایه در سالهای اخیر مورد توجه افراد زیادی قرار گرفته است. بازار سهام نقش مهمی در تخصیص بهینه منابع اقتصادی جامعه دارد. گزارشگری مالی با کیفیت بالا اتخاذ تصمیمات آگاهانه سرمایه گذاران را تسهیل می کند و در هدایت این سرمایه ها به فرآیند تخصیص بهینه منابع کمک می کند. جریان وجه نقد و کیفیت سود به عنوان اقلام اطلاعاتی مهم و مورد توجه سرمایه گذاران بخشی از کیفیت گزارشگری مالی است که در تحلیل ارتباط ارزش شرکت، قیمت سهام و سود باید مورد توجه سرمایه گذاران قرار گیرد.

 

 

 

1-4  اهداف تحقیق

 

هر تحقیقی برای دستیابی به اهداف خاصی صورت می گیرد، این هدف خود را در قالب مساله تحقیق نمودار می‌سازد و از طریق بیان آن آشکار می شود ( خاکی، 1388، 29 ).

 

اهداف این تحقیق ، شامل اهداف علمی و کاربردی به شرح زیر می باشد:

 

اهداف علمی:

 

اهداف علمی پژوهش که از سوال اصلی پژوهش منتج گردیده و فرضیه های پژوهش نیز در آن راستا تدوین می‌گردند، به شرح زیر است:

 

 

 

تبیین تاثیر نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.
 

تبیین تاثیر کیفیت سود بر ارزش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.
 

تبیین تاثیر نوسانات جریان نقدی بر ارزش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.
 

 

اهداف کاربردی:

 

تحلیلگران دریافته اند که در تعیین ارزش شرکت نه تنها به کمیت سود بلکه باید به کیفیت آن نیز توجه شود. محققان براین باورند که کیفیت سود هنگامی بالا است که کیفیت اقلام تعهدی بالا باشد و از آنجا که کیفیت اقلام تعهدی میزان ارتباط اقلام تعهدی با تحقق جریان های نقدی می باشد، لذا این تحقیق سعی دارد تاثیر نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود و ارزش شرکت را بررسی نماید. نتیجه حاصل از این تحقیق می تواند مورد استفاده کلیه ذینفعان از قبیل اعتباردهندگان، سرمایه گذاران بالقوه و بالفعل و مدیران شرکتها از جمله شرکتهای سرمایه گذاری قرار بگیرد و آنها را در اتخاذ تصمیمات مناسب یاری نماید. همچنین اساتید و دانشجویان دانشگاهها می توانند از نتایج حاصل از این تحقیق در پژوهشهای آتی خود بهره گیرند.

 

است)

 

فهرست مطالب

 

چکیده 1

 

فصل اول:کلیات پژوهش 2

 

1- 1 مقدمه 3

 

1-2 بیان مساله و علل برگزیدن موضوع پژوهش 5

 

1-3  پرسش های پژوهش 5

 

1-4 اهداف پژوهش 5

 

1-5  اهمیت و ضرورت انجام پژوهش 5

 

1-6 فرضیه های پژوهش 6

 

1-7 روش شناسی پژوهش 6

 

1-7-1 شکل گیری پرتفوی 7

 

1-7-2 روش گرد آوری اطلاعات 7

 

1-8  متغیر های پژوهش 8

 

1-9 کاربران پژوهش 8

 

1-10 قلمرو پژوهش 9

 

1-10-1 قلمرو مکانی پژوهش 9

 

1-10-2 قلمرو زمانی پژوهش 9

 

1-10-3  قلمرو موضوعی پژوهش 9

 

1-11 ساختار پژوهش 9

 

فصل دوم: چارچوب نظری و پیشینه پژوهش 10

 

2-1 مقدمه 11

 

2-2 مروری بر ادبیات موضوع 11

 

2-3 تعاریف عملیاتی و مفهومی واژه‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی 13

 

2-4 مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای Capital Asset Pricing Model(CAPM) 13

 

5-2 مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای سه عامله فاما و فرنچ (TFPM) Fama–French three-factor model 14

 

2-6 مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای چهار عامله کارهارت(FFPM) 15

 

2-7  بازده مورد انتظار بازار(Rm) 15

 

2-8  نرخ بازده بدون ریسک(Rf) 16

 

2-9 بتای بازار ( ): ضریب ریسک سیستماتیک سهم در بازار بورس 16

 

2-10 نسبت شارپ 16

 

2-11HML(High minus Low) 16

 

2-12 SMB(Small minus Big) 17

 

2-13 WML (Winner minus loser) 17

 

2-14 میانه (Median) 17

 

2-15 مفهوم چولگی (Skewness) 18

 

2-16 کشیدگی (Kurtosis) 18

 

2-17 انحراف معیار (Standard deviation) (SD) 18

 

2-18 چارچوب اصلی تحقیق به صورت ترسیمی 19

 

2-19پیشینه پژوهش 19

 

2-19-1پژوهش های انجام شده در خارج از کشور 19

 

2-19-2تحقیقات انجام شده در داخل کشور 28

 

فصل سوم: روش شناسی پژوهش 32

 

3-1 مقدمه 33

 

3-2 جامعه آماری 33

 

3-3 حجم نمونه و روش نمونه گیری: 34

 

3-4 شکل گیری پرتفوی 35

 

3-5  پرسش های پژوهش 35

 

3-6 متغیر های عملیاتی پژوهش 35

 

3-6-1 متغیر وابسته پژوهش 36

 

3-6-2 متغیرهای مستقل و نحوه اندازه گیری آنها 36

 

3-6-2-1عامل بتا ( ) 36

 

3-6-2-2 عامل نسبت ارزش دفتری به بازار HML (High Minus Low) 37

 

3-6-2-3 عامل اندازه شرکت SMB (Small Minus Big) 38

 

3-6-2-4 عامل گشتاوری WML (Winner minus loser) 38

 

3-7 معادلات نرخ بازده مورد انتظارپرتفوی  : 38

 

3-7-1 معادله (SCAPM) 38

 

3-7-2 معادله(KCAPM) 39

 

3-7-3 معادله) ( TFPM. 39

 

3-7-4 معادله (STFPM) 40

 

3-7-5 معادله (KTFPM) 40

 

3-7-6 معادله(FFPM) 41

 

3-7-7 معادله (SFFPM) 41

 

3-7-8 معادله (KFFPM) 42

 

3-8 فرضیه های پژوهش 43

 

3-9 مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای 43

 

3-10مدل فاما و فرنچ 44

 

3-11 مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای چهار عامله(FFPM) 44

 

3-12 بورس اوراق بهادار 44

 

3-13 بازارهای کارا، نیمه کارا و ضعیف 44

 

3-14 رگرسیون(regression) 45

 

3-15 همبستگی(Correlation) 46

 

3-15-1 ضریب همبستگی(correlation coefficient) 46

 

3-15-2 ضریب تعیین (Determination coefficient) 47

 

3-16 آزمون معنی دار بودن r 47

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل و آزمون مدل ها 48

 

4-1 مقدمه 49

 

4-2 آمار توصیفی متغیر های پژوهش 50

 

4-3 آزمون فرضیه 55

 

4-4 آزمون بررسی معنی داری ضرایب همبستگی 56

 

4-5 آزمون دوربین واتسون 57

 

4-6 آزمون معنی دار بودن R2 برای مدل ها 58

 

4-7 آزمون نرمال بودن متغیر وابسته و جمله خطا 66

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری 67

 

5-1 مقدمه 68

 

5-2 نتیجه گیری 68

 

5- 3 پیشنهادات برای تحقیقات آتی 70

 

5-4 محدودیتهای پژوهش 70

 

پیوستها 72

 

1. آماره های توصیفی 72
 

جدول ضرایب همبستگی 72
نمودارها 73

 

نمودار پراکندگی مشاهدات 73
 

نمودار توزیع فراوانی مشاهدات 74
 

نمودار چارک-چارک مشاهدات 75
 

نتایج برآورد مدل (3-1) 76
 

نتایج برآورد مدل (3-2) 77
8.. نتایج برآورد مدل (3-3) 78

 

نتایج برآورد مدل (3-4) 79
 

نتایج برآورد مدل (3-5) 80
 

نتایج برآورد مدل (3-6) 81
 

نتایج برآورد مدل (3-8) 83
 

نتایج برآورد مدل (3-9) 84
منابع و ماخذ 87

 

منابع فارسی 87

 

منابع خارجی 89

 

چکیده انگلیسی(مقاله رفرنس): 91

 

فهرست نگاره ها

 

نگاره3-1 متغیرهای عملیاتی پژوهش  .35

 

نگاره 4-1 فهرست شرکتهای برتر بورس توراق بهادار تهران نمونه پژوهش48

 

نگاره 4-2 آمار توصیفی متغیرهای پژوهش.49

 

نگاره 4-3 جدول ضرایب همبستگی.55

 

نگاره4-4 سطح معنی داری ضرایب همبستگی 56

 

نگاره4-5 آزمون دوربین واتسون.57

 

نگاره 4-6 معنی داری R2 برای مدل ها.58

 

نگاره 4-7 مدل CAPM60

 

نگاره 4-8 مدل SCAPM 60

 

نگاره4-9 مدل KCAPM.61

 

نگاره 4-10 مدل TFPM.61

 

نگاره 4-11 مدل STFPM 62

 

نگاره 4-12 مدل KTFPM.62

 

نگاره 4-13 مدل FFPM.63

 

نگاره 4-14 مدل  SFFPM.63

 

نگاره 4-15 مدل KFFPM.64

 

نگاره 4-16سطح معنی داری آزمون نرمال بودن جمله خطا65

 

نگاره 5-1 نتایج مدل ها بر اساس ضریب تعیین.67

 

 

 

عنوان تحقیق

 

تبیین تغییرات بازده در سه مدل CAPM، TFPM، FFPM در بورس اوراق بهادارتهران

 

چکیده

 

مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای([1]CAPM)  به مدت سی سال بر نظریه مالی حاکم بوده است. مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای یکی از مدل های تعادلی است که علت متفاوت بودن نرخ های بازدهی مورد انتظار اوراق بهادر مختلف را تشریح می کند. این مدل اظهار می کند که بتای  بازار به تنهایی برای توضیح بازده سهام کافی است. با این وجود شواهد نشان می دهد که روند بازده سهام نمی تواند صرفاً با مدل قیمت گذارایی دارایی سرمایه ای یک عامله توصیف شود. بنابراین، یک نظر آن است که  عوامل دیگر برای توضیح تغییرات قیمت در بازار بورس سهام به منظور کامل کردن بتا اضافه شوند. سهم اصلی این تحقیق مقایسه ی بین CAPM، مدل قیمت گذاریی دارایی فاما و فرنچ([2]TFPM)و مدل قیمت گذاری چهار عامله (FFPM[3]) با اضافه کردن گشتاور سوم و چهارم[4] برای توضیح تغییرات بازده مورد انتظار سهام شرکت های عضو بورس تهران است. جامعه­ی آماری تحقیق حاضر، شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از سال 1386 تا پایان سال 1389 به مدت 4 سال  می باشد. حجم نمونه شامل33 شرکت از بین100 شرکت  برتر شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تهران است.  در تحقیق حاضر بررسی می شود آیا با افزودن چولگی و کشیدگی در شاخص مدل قیمت گذاری دارایی  چهار عامله(FFPM) در یک دوره ی کوتاه مدت این مدل قابلیت و توانایی بالاتری برای توضیح تغییرات بازده سهام نسبت به سایر مدل های قیمت گذاری دارایی دارد.

 

انتخاب بهترین مدل بر مبنای بالاترین ضریب تعیین خواهد بود. مدل قیمت گذاری چهار عامله (FFPM ) با افزودن عامل کشیدگی این نتیجه را می رساند که خود بهترین مدل باشد.

 

کلید واژه ها: بازده  سهم مورد انتظار، مدل قیمت گذاریی دارایی سرمایه ای، مدل قیمت گذاری دارایی فاما و فرنچ،  مدل قیمت گذاری چهار عامله،  چولگی، کشیدگی و ضریب تعیین

 

 1- 1 مقدمه

 

مدل های قیمت گذاری سرمایه گذاری با افزایش عاملهای موثر بر بازده سهام برای بسیاری از تصمیمات مالی همچون پیش بینی هزینه سرمایه برای تصمیمات سرمایه گذاری، برگزیدن پورتفوی،  بودجه بندی سرمایه ای و ارزیابی عملکرد مهم و با اهمیت است. این مدل ها توسط پژوهشگران مختلف به تدریج تکامل یافته و مدلهای کاملتری برای توضیح بهتر تغییرات بازده سهام بوده اند در این تحقیق نیز سعی شده است که این مدلها با هم مقایسه و تببین گشته و بهترین مدل برای توضیح تغییرات بازده سهام مشخص شود.

 

   مدل هایی که اغلب برای برآورد هزینه سرمایه استفاده می شوند نسخه کلاسیک CAPM شارپ(1964)، لینتر(1965) وموسسین(1966) هستند که توسط گراهام وهاروی (2001) گزارش شده اند. مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای این محققان نشان می دهد روند تغییر در بازده سهام  می تواند فقط با بتای بازار  توضیح داده شود. در حالی که در تحقیقات (فاما و فرنچ(1992)؛ استرانگ وایکس یو(1997)؛ جاگانتان وونگ (1996)؛ لتتو و لودویگسون[5](2001) شواهد بیشتری  بوده که نشان می دهد روند بازده سهام نمی تواند کاملاً با عامل بتا شرح داده شود. مطالعات  فاما و فرنچ و سایرین نشان می دهدکه متوسط نرخ بازده سهام علاوه بر بتای بازار،  با اندازه ی شرکت(بنز[6]1981)، نرخ سود به قیمت[7](بسو 1983[8]) نسبت ارزش دفتری به سرمایه بازار (روسن برگ[9]1985)و رشد فروش گذشته(لکونیشوک و همکاران[10]1994) مرتبط است.

 

محققان عملکرد  مدل های جایگزین را که  بازده سهام را بهتر می تواند توضیح دهد، بررسی کرده اند. در ادبیات قیمت گذاری دارایی،  این مدل سه مسیر جداگانه می گرفت 1: مدل چند عامله، که  تعدادی عامل به نرخ بازده بازار از قبیل حجم[11] بین مدل قیمت گذارایی دارایی سرمایه مرتون[12] (1973) و مدل فاما و فرنچ اضافه می کند.2: نظریه قیمت گذاری آربیتراژ راس (1997)[13] و3: مدل ناپارامتری که از ادبیات CAPM انتقاد می کند و مشمول گشتاور اضافی توصیف شده توسط هاروی و سیدیک(2000) ودیتمار(2002)[14]است

 

فاما و فرنچ (1992) بیان می کنند که دو متغیر  یعنی، اندازه شرکت و نسبت ارزش دفتری به بازار توضیح بهتری درباره ی مقدار میانگین روند بازده سهام نسبت بهCAPM فراهم می آورد. در نتیجه، فاما و فرنچ (1993) با اضافه کردن حساسیت های متوسط بازده سهام به اندازه شرکت  و نسبت  ارزش دفتری به بازار، مدل تک عامله را به مدل سه عامله گسترش می دهند. این نشان می دهد که مدل قیمت گذاری سه عامله(TFPM) می تواند  نابه هنجاری های[15] بزرگتر بازار را به جز گشتاور نابهنجار[16] نشان دهد. (فاما و فرنچ 1996؛اسنس 1997[17]). یک سؤال جالب این است که آیا رابطه‌ای بین بازده و نسبت سهام شرکت‌ها وجود دارد؟ فاما و فرنچ(1992) این‌ مسئله را مورد بررسی قرار دادند و متوجه شدند که چنین رابطه‌ای وجود دارد بویژه اینکه دریافتند که به‌طور میانگین هرچه‌ مقدار نسبت BE/ME بزرگتر باشد، نرخ بازده نیز بیشتر خواهد بود.

 

 

 

علاوه بر این، جگادش و تیتمان[18](1993، 2001) استدلال می کنند شواهد مهمی وجود دارد که نشان می دهد عملکرد سهامی را می توان خوب یا بد در نظر گرفت که یک تا سه سال تغییرات قابل توجهی (خوب یا بد) را  برای دوره ی بعدتجربه نکند. در پاسخ به  این شرایط،  کارهارت (1997) [19] مدل قیمت گذاری چهار عامله(FFPM) را برای توضیح بازده متوسط سهام با اضافه کردن گشتاور کشیدگی و چولگی در مدل فاما و فرنچ پیشنهاد داد.

 

 

 

مطالعات جایگزین آمده اند تا پاسخی به عملکرد ضعیف مدل قیمت گذاری سرمایه ای بدهند آنها مدل قیمت گذاری سرمایه ای سه گشتاور را گسترش می دهند  که در آن سرمایه گذاران در انتخاب سبد سرمایه گذاری چولگی را به عنوان گشتاور اضافی در CAPM کلاسیک  در نظر بگیرند. دیتمار(2002) مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای سه عاملی را به صورت مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای چهار عاملی با اضافه کردن کشیدگی برای ترجیحات سرمایه گذاران توسعه می دهد.

 

هنوز به طور وسیع در ایران به مطالعه ای که به استفاده از گشتاورها  به عنوان عامل متفاوتی درمدل قیمت گذاری دارایی توجه کند، پرداخته نشده است. بنابراین برمبنای توصیف کوتاه بالا، این تحقیق تمایل دارد عامل گشتاوری در چندین مدل قیمت گذاری دارایی را بررسی کند.

 

   1-2 بیان مساله و علل برگزیدن موضوع پژوهش

 

 بازارهای سرمایه سازمان یافته و دارای نقدینگی زیاد عامل موثر  در توسعه کل اقتصاد از طریق  تخصیص سرمایه به پروژه  های  مهم  و ارزیابی سرمایه گذاری هستند. تحصیل  کلیه این منافع  مشروط به کارایی عملکرد بورس اوراق بهادار است. برای کمک به تحقق کارایی در بازار باید ابعاد مختلف بورس اوراق بهادار و مکانیزم های تاثیر گذار بر آن شناسایی شود وبه منظور افزایش  سطح آگاهی مشارکت کنندگان در بازار در اختیار  آنان قرار گیرد. یکی از عوامل تاثیر گذار بر کارایی عملکرد بورس اوراق بهادار ایجاد روش هایی برای اخذ تصمیمات مناسب سرمایه گذاری توسط سرمایه گذاران است به علت عوامل مختلف تاثیر گذار در تغییرات بازده سهام، سرمایه گذاران هنوز در انتخاب درست مدل تصمیم گیری و قیمت گذاری سهام مردد هستند. در این تحقیق با افزودن مدل چهار عامله ی قیمت گذاری علاوه بر مدل قیمت گذاری فاما و فرنچ و مدل  تک عامله ی قیمت گذاری دارایی تاثیر عوامل ریسک، اندازه شرکت، نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار و نرخ متوسط بازده سهام برنده وبازنده و بی طرف را بر تغییرات بازده سهام بررسی می کند.

 

    1-3  پرسش های پژوهش

 

این تحقیق این سوال را مطرح می کند که آیا افزودن چولگی و کشیدگی در شاخص مدل قیمت گذاری دارایی در دوره ی کوتاه مدت، قابلیت و توانایی بالاتری نسبت به سایر مدل های قیمت گذاری دارایی برای توضیح تغییرات بازده سهام مورد انتظار خواهد داشت؟

 

1-4 اهداف پژوهش

 

یکی از اهداف این تحقیق می تواند افزایش توانایی سرمایه گذاران در درک بهتر رابطه ی بین ریسک و بازده در مورد سهام باشد. در ضمن از نتایج این تحقیق می توان در انتخاب مدل های تصمیم گیری سرمایه گذاران و انتخاب پرتفوی مناسب جهت سرمایه گذاری استفاده کرد.

 

هدف اصلی این تحقیق تعیین بهترین مدل قیمت گذاری سهام به منظور توضیح تغییرات بازده سهام مورد انتظار  بازار بورس تهران در دوره ی زمانی چهار ساله

 

1-1 مقدمه. 2

 

1-2 بیان مساله. 3

 

1-3 ضرورت انجام تحقیق. 4

 

1-4 اهداف تحقیق. 5

 

1-5 فرضیه های تحقیق. 5

 

1-6 روش تحقیق. 6

 

1-7 روش و ابزار گردآوری داده ها. 6

 

1-8 قلمرو تحقیق. 6

 

1-9 جامعه و نمونه. 7

 

1-10 روش تحلیل داده ها. 7

 

1-11 تعریف نظری و عملیاتی متغیر ها. 8

 

فصل دوم:مبانی نظری و ادبیات تحقیق

 

2-1 مقدمه. 12

 

2-2 هزینه سرمایه. 13

 

2-3  اندازه گیری هزینه سرمایه. 15

 

2-3-1 هزینه بدهی 15

 

2-3-2 هزینه سهام ممتاز 16

 

2-3-3 هزینه سهام عادی 16

 

2-3-4 هزینه سود انباشته 17

 

2-3-5 هزینه موزون سرمایه 18

 

2-4 مفهوم ساختار سرمایه. 19

 

2-5 ساختار مطلوب سرمایه. 19

 

2-6 ویژگی های اوراق بهادار. 20

 

2-6-1 حقوق مالکانه 20

 

2-6-2 الزامات پرداخت 20

 

2-6-3 ادعا بر دارایی 21

 

2-6-4 ادعا بر سود 21

 

2-7 تاریخچه حسابرسی در ایران. 21

 

2-8 اهمیت حسابرسی در بازارهای سرمایه. 23

 

2-9 دوره تصدی حسابرس. 24

 

2-10 کیفیت حسابرسی. 26

 

2-10-1 تعریف کیفیت حسابرسی 26

 

2-10-2 درک کیفیت حسابرسی 27

 

2-10-3 کیفیت حسابرسی از دید سرمایه گذار: 28

 

2-10-4 کیفیت حسابرسی از دید اعضای کمیته حسابرسی: 29

 

2-11 رهنمودهای کیفیت حسابرسی. 29

 

2-12 عوامل موثر بر کیفیت حسابرسی. 31

 

2-13 نقش استانداردهای حسابرسی در کیفیت حسابرسی  33

 

2-14 تخصص حسابرس در صنعت. 35

 

2-14-1 رویکرد سهم بازار 35

 

2-14-2 رویکرد سهم پرتفوی 36

 

2-15 دوره تصدی. 37

 

2-16 پیشینه تحقیق. 37

 

2-16-1 تحقیقات صورت گرفته در زمینه هزینه سرمایه 37

 

2-16-2 تحقیقات صورت گرفته در زمینه کیفیت حسابرسی 40

 

2-16-3 تحقیقات صورت گرفته در زمینه تخصص حسابرس: 42

 

2-16-4 تحقیقات صورت گرفته در زمینه رابطه دوره تصدی: 43

 

2-16-5 تحقیقات صورت گرفته در زمینه دوره تصدی و استقلال حسابرس: 44

 

2-16-6 تحقیقات صورت گرفته در زمینه رابطه دوره تصدی حسابرس و هزینه های حسابرسی: 45

 

2-16-7 تحقیقات صورت گرفته در زمینه رابطه دوره تصدی حسابرس و محافظه کاری: 45

 

2-17 جمع بندی. 48

 

فصل سوم:روش تحقیق

 

3-1 مقدمه. 50

 

3-2 روش تحقیق. 50

 

3-3 فرضیه های تحقیق. 51

 

3-4 قلمرو تحقیق. 51

 

3-5 ابزار گردآوری اطلاعات. 52

 

3-6 روش های آماری مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده ها  52

 

3-7 جامعه آماری. 54

 

3-8 نمونه آماری. 54

 

3-9 تعریف عملیاتی متغیر ها. 55

 

3-9-1 متغیر های مستقل. 55

 

3-9-1-1 کیفیت حسابرسی 55

 

3-9-1-2 تخصص حسابرسی 55

 

3-9-1-3 دوره تصدی حسابرسی 56

 

3-9-2 متغیر وابسته 56

 

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

 

4-1 مقدمه. 59

 

4-2 جامعه آماری و ویژگی های آن. 59

 

4-3 بررسی فرضیه های پژوهشی:. 75

 

4-3-1 بررسی فرضیه اول: 75

 

4-3-2 بررسی فرضیه دوم: 75

 

4-3-3 بررسی فرضیه سوم: 76

 

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادات

 

5-1 مقدمه. 80

 

5-2 خلاصه تحقیق. 80

 

5-3 نتایج. 81

 

5-4 محدودیت های تحقیق. 85

 

5-6 پیشنهاد ها. 85

 

5-6-1 پیشنهاد های اصلی مبتنی بر نتایج تحقیق 85

 

5-6-2 پیشنهاد ها برای تحقیقات آتی 86

 

فهرست منابع و مآخذ. 87

 

مقدمه

 

هدف اصلی از انجام این پژوهش ارزیابی تغییرات ایجاد شده در هزینه سرمایه در شرکت هایی که از موسسات حسابرسی خوشنام و با کیفیت استفاده می کنند، در مقایسه با شرکت هایی که از این خدمات بی بهره هستند می باشد. هزینه سرمایه نشان دهنده فشار و ضعف مالی(اسکات[1]، 1976)، نماینده بدهی(مایرز[2]، 1977)، و تضاد نمایندگی بین مدیران و سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان یا بین گروه های مختلف سرمایه گذاران است.

 

هنگامی که سرمایه گذاران مشغول تصمیم گیری برای سرمایه گذاری در شرکت ها و مؤسسات هستند، اعتبار دهندگان منحنی ریسک شرکت را ارزیابی می کنند. این منحنی ریسک، بازده مورد انتظار سرمایه گذاران و اعتباردهندگان را تعیین می کند که این همان هزینه سرمایه شرکت است. مطالعات پیشین یک رابطه مستقیم بین ریسک عدم توانایی پرداخت و هزینه بدهی را نشان می دهد. به عبارت بهتر ریسک عدم پرداخت بالا، هزینه سرمایه بیشتری را به دنبال خواهد داشت. اما انجام حسابرسی شرکت توسط موسسات خوشنام و با کیفیت باعث کاهش این ریسک و به تبع آن کاهش هزینه سرمایه خواهد شد (احمد پور و کاشانی پور، 1389).

 

پیتمن و فورتین[3] (2004) تأثیر شهرت حسابرس را بر هزینه سرمایه شرکت های آمریکایی که درطی سال 1977 تا 1988 به شرکت سهامی عام تبدیل شده اند در طی 9 سال پس از پذیرفته شدن این شرکت ها در بورس، بررسی کردند. آن ها دریافتند شرکت هایی که مؤسسات بزرگ حسابرسی را به خدمت گرفته اند، میانگین هزینه سرمایه کمتری گزارش کرده اند. همچنین این یافته ها نشان می دهد، اعتبار دهندگان به شهرت و اعتبار حسابرس به عنوان معیاری از کیفیت حسابرسی و بنابراین به کیفیت صورتهای مالی منتشر شده به وسیله شرکت هایی که به تازگی سهامی شده اند، حساس هستند (پیتمن و فورتین، 2004).

 

از طرفی ازدیدگاه استفاده کنندگان خارجی کیفیت حسابرسی می تواند از طریق تعیین حسابرسان مستقل و شایسته حاصل شود. به طور معمول پذیرفته شده که، مؤسسات حسابرسی مشهور در اغلب موارد خدمات متنوع و با کیفیتی ارائه می کنند. این عامل می تواند فرآیند حسابرسی با کیفیت را به دنبال داشته باشد که در نهایت به ارائه اطلاعات و گزارشگری مالی با کیفیت بیشتر منجر شود. گزارشگری مالی با کیفیت موجب اطمینان خاطر اعتباردهندگان در تصمیم گیری و کاهش ریسک اطلاعاتی آنها می شود. بنابراین، حسابرسی با کیفیت بالا تر می تواند موجب کاهش هزینه سرمایه شود.

 

1-2 بیان مساله

 

اعتبار دهندگان توجه خاصی به کیفیت اطلاعات مالی دارند. یافته های گذشته نشان می دهد که شرکت هایی که از خدمات موسسات حسابرسی خوشنام و با کیفیت استفاده می کنند میانگین هزینه بدهی کمتری گزارش کرده اند. همچنین این یافته ها نشان می دهند که، اعتبار دهندگان به شهرت و اعتبار حسابرس به عنوان معیاری از کیفیت حسابرسی و بنابراین به کیفیت صورتهای مالی منتشر شده به وسیله شرکت هایی که به تازگی سهامی شده اند، حساس هستند. از طرفی از دیدگاه استفاده کنندگان خارجی کیفیت حسابرسی می تواند از طریق تعیین حسابرسان مستقل و شایسته حاصل شود.

 

با توجه به این که مؤسسات حسابرسی خوشنام و با کیفیت، خدمات حسابرسی با کیفیت بیشتری ارائه می دهند، (دی آنجلو[4]، 1981) که این امر می تواند منجر به ارائه اطلاعات و گزارشگری مالی با کیفیت بیشتر می انجامد، در نتیجه استفاده کنندگان از این اطلاعات با اطمینان خاطر بیشتری به اطلاعات تکیه کرده و از آنها برای تصمیم گیری های مهم استفاده می کند و این امر (ارائه گزارشات با کیفیت بالاتر) موجب کاهش ریسک اطلاعاتی سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان خواهد شد بنابراین ارائه گزارشات با کیفیت بیشتر باعث کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و هزینه سرمایه می گردد.

 

با توجه به مطالب فوق می توان نتیجه گرفت، مقوله کیفیت حسابرسی با هزینه بهره و نیز ریسک اعتباردهندگان رابطه معکوس دارد. به عبارتی اعتبار دهندگان با توجه به کیفیت این دو عامل در  مورد اعطاء یا عدم اعطای اعتبارات به شرکت ها تصمیم گیری می کنند.

 

مدت زمانی است که حسابرسی با کیفیت به طور قابل ملاحظه ای مورد علاقه و توجه شرکا و تدوین کنندگان مقررات و دانشگاهیان است. مطالعات در حرفه حسابرسی در آمریکا نشان می دهد که چهار موسسه بزرگ بین المللی حسابرسی، خدمات حسابرسی با کیفیتی فراهم می کنند که اعتبار و آگاهی بخشی       صورت های مالی را افزایش می دهد (بیکر[5]، 1998).

 

مطالعات ته و وانگ تاثیر کیفیت حسابرسی و دوره تصدی بر اعتبار صورت های مالی گزارش شده در سراسر شرکت های آمریکایی را نشان می دهد. طبیعتا کیفیت حسابرسی به وسیله اطمینان بخشی به اعتبار دهندگان و سرمایه گذاران، ریسک اطلاعاتی آنان را کاهش داده و هزینه بهره و هزینه سرمایه شرکت ها را تحت تاثیر قرار می دهد (ته[6] و وانگ[7]، 1993).

 

در ایران سیستم تامین مالی بیشتر به سمت دریافت اعتبار از بانک ها متمایل است، با این حال بانک ها و سایر مؤسسات مالی سهم کمی در ساختار مدیریت شرکت ها دارند. بنابراین، آن ها ممکن است به شیوه های کنترلی و کیفی اعمال شده در داخل شرکت و نیز کیفیت گزارشگری مالی توجه کنند. از این رو انتظار می رود یک رابطه معکوس بین هزینه کیفیت حسابرسی و تأمین بدهی وجود داشته باشد (احمد پور، 1389).

 

با توجه به مطالب پیش گفته هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال اصلی است که آیا بین تخصص، دوره تصدی و کیفیت حسابرسی با هزینه سرمایه شرکت های پذیرفته در بورس اوراق بهادار تهران رابطه وجود دارد یا خیر؟

 

1-3 ضرورت انجام تحقیق

 

مطالعات پیشین یک رابطه مستقیم بین ریسک عدم توانایی پرداخت[8]  و هزینه سرمایه نشان می دهد. به عبارت بهتر عدم انجام حسابرسی واحد تجاری توسط موسسات حسابرسی خوشنام و با کیفیت موجب افزایش ریسک عدم پرداخت[9]  و در نتیجه هزینه بهره بالایی را برای شرکت به دنبال خواهد داشت (فیشر[10] و زچنر[11]، 1989).

 

از طرف دیگر اعتبار دهندگان در برآورد ریسک عدم پرداخت، کیفیت حسابرسی صورت های مالی شرکت ها  را مد نظر قرار می دهند. بنابراین، انجام تحقیقاتی در راستای ارزیابی ارتباط این عوامل  با هزینه سرمایه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ضروری به نظر می رسد(احمد پور، 1389).

 

بنابراین با توجه به مطالب پیش گفته تحقیق حاظر در پی پاسخ به این سوال اساسی است که آیا رابطه ای بین تخصص، دوره تصدی و کیفیت حسابرسی با هزینه سرمایه وجود دارد؟

 

1-4 اهداف تحقیق

 

تحقیق حاضر دارای سه هدف اساسی بشرح زیر است:

 

الف) تعیین رابطه بین کیفیت حسابرسی و هزینه سرمایه.

 

ب) تعیین رابطه بین تخصص حسابرس و هزینه سرمایه.

 

ج) تعیین رابطه بین دوره تصدی حسابرس و هزینه سرمایه.

 

1-5 فرضیه های تحقیق

 

الف)کیفیت حسابرسی با هزینه سرمایه رابطه دارد.

 

ب) تخصص حسابرس با هزینه سرمایه رابطه دارد.

 

ج) دوره تصدی حسابرس با هزینه سرمایه رابطه دارد.

 

1-6 روش تحقیق

 

این تحقیق از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی است. تحقیقات کاربردی تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانون مندی ها،اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می شوند را برای مسایل اجرایی و واقعی بکار می برند.

 

همچنین تحقیق حاضر از نظر شیوه اجرا توصیفی – همبستگی است زیرا ضمن توصیف وضع فعلی جامعه مورد بررسی بدون دخل و تصرف، در بررسی رابطه متغیر ها از تکنیک رگرسیون و همبستگی استفاده می نماید. به لحاظ ماهیت داده ها نیز این تحقیق یک پژوهش پس رویدادی است زیرا از اطلاعات گذشته شرکت ها برای بررسی فرضیه ها استفاده می شود.

 

1-7 روش و ابزار گردآوری داده ها

 

در رابطه با روش گردآوری اطلاعات باید عنوان شود که اطلاعات مربوط به مسائل تئوریک از منابع کتابخانه ای نظیر مجلات، مقالات، گزارش های علمی و پایان نامه های تخصصی تهیه شده است. جهت جمع آوری اطلاعات و داده های مالی از گزارش های منتشره سایت سازمان بورس اوراق بهادار و نرم افزار های اطلاعات مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس و نرم افزار ره آورد نوین استفاده شده است. ابزار گردآوری داده ها نیز، صورت های مالی و گزارش های حسابرسی است.

 

1-8 قلمرو تحقیق

 

قلمرو موضوعی: موضوع تحقیق در حوزه رابطه حسابرسی و ویژگی های آن بر هزینه سرمایه شرکت هاست.
 

قلمرو زمانی: شامل دوره 5 ساله از سال 86 لغایت 90 است.
 

قلمرو مکانی: شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.
 1-9 جامعه و نمونه

 

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. به علت گستردگی حجم جامعه آماری و وجود برخی نا هماهنگی ها میان اعضای جامعه، با بهره گرفتن از روش حذفی و در نظرگرفتن شرایط زیر انتخاب نمونه آماری صورت گرفته است:

 

به منظور همسانی تاریخ گزارشگری، حذف تأثیرات فصلی و افزایش قابلیت مقایسه اطلاعات، سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفندماه هر سال باشد.
 

شرکت طی سال های 1386 تا 1390، تغییر سال مالی نداده باشد.
 

شرکت تا پایان سال مالی 1385 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد.
 

با عنایت به ماهیت و طبقه بندی متفاوت اقلام صورت های مالی شرکت های سرمایه گذاری و واسطه گری مالی نسبت به شرکت های تولیدی، جزء شرکت های سرمایه گذاری، بانک و مؤسسات تأمین مالی نباشد.
 

به دلیل لزوم محاسبه متغیر های تحقیق و انجام آزمون فرضیات در مورد هر شرکت، اطلاعات مورد نیاز در رابطه با شرکت ها، در دسترس باشد.
با توجه خصوصیات جامعه آماری و محدودیت های موجود در جمع آوری داده ها تعداد جامعه برابر با تعداد شرکت های موجود در بورس اوراق بهادار است که شرایط فوق را دارا باشند. بنابراین در نهایت 120 شرکت از شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در 10 صنعت به عنوان نمونه انتخاب شده است.

 

1-10 روش تحلیل داده ها

 

به منظور تجزیه و تحلیل داده های آماری پژوهش، ابتدا اطلاعات حاصل از صورت های مالی شرکت ها استخراج و در جدول های excel تنظیم شد، سپس کلیه اطلاعات با بهره گرفتن از رایانه و از طریق نرم افزارهای آماری Spss و از دو روش آماری توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در روش آمار توصیفی، با بهره گرفتن از شاخص های آماری مانند میانگین، انحراف معیار و ترسیم نمودار، متغیر های تحقیق توصیف گردید، در بخش روش های استنباطی به منظور آزمون فرضیه ها از رگرسیون استفاده شده است.

 

1-11 تعریف نظری و عملیاتی متغیر ها

 

کیفیت حسابرسی[12]

 

در گذشته تلاش های زیادی برای تعریف کیفیت حسابرسی شده است؛ هر چند هیچ کدام از آن ها مقبولیت عمومی پیدا نکرده اند. کیفیت حسابرسی به طور خاص یک مفهوم پیچیده و چند وجهی است. برخی از این تعریف ها در زیر بیان شده است؛

 

دی انجلو (1981) دیویدسون[13] و نئو[14] (1993) در تعریفی، کیفیت حسابرسی را توانایی حسابرس در کشف و بر طرف نمودن تحریف های با اهمیت و دستکاری های

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                            صفحه

 

 

 

کیده . 1

 

 فصل اول: کلیات پژوهش

 

1-1- مقدمه 3

 

1-2- بیان مسئله . 3

 

1-3- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق 4

 

1-4- اهداف پژوهش . 6

 

1-5- سوال‌ها و فرضیه‌های پژوهش . 6

 

1-5-1- سوال پژوهش 6

 

1-5-2- فرضیه‌های پژوهش . 7

 

1-6- قلمرو پژوهش . 8

 

1-7- روش‌شناسی پژوهش 8

 

1-8- واژگان تخصصی . 8

 

 

 

فصل دوم: پیشینه تحقیق

 

2-1- مقدمه 12

 

2-2- مبانی نظری پژوهش . 13

 

2-2-1- سود . 13

 

2-2-1-1- دیدگاه‌های مختلف در مورد سود 15

 

2-2-1-2- سود حسابداری در مقایسه با سود اقتصادی 16

 

2-2-2- سود هر سهم (EPS) . 19

 

2-2-2-1- اهمیت EPS و کاربردهای آن 19

 

2-2-3- پایداری سود . 21

 

2-2-3-1- ارتباط کیفیت سود با پایداری سود 24

 

2-2-3-2- روش‌های ارزیابی کیفیت سود 24

 

2-2-4- جریان‌های نقدی . 25

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                            صفحه

 

 

 

 

 

2-2-4-1- انواع جریان‌های نقدی . 27

 

2-2-4-2- طبقه‌بندی جریان‌های نقدی . 28

 

2-2-5- تمرکز بازار یا صنعت 32

 

2-2-5-1- معیارهای سنجش تمرکز . 34

 

2-2-6- سرمایه‌بری (شدت سرمایه) . 41

 

2-3- پیشینه تحقیق 42

 

2-3-1- مطالعات داخلی . 42

 

2-3-1-1- پایداری سود . 42

 

2-3-1-2- نسبت تمرکز و سرمایه‌بری 49

 

2-3-2- مطالعات خارجی . 53

 

2-3-2-1- پایداری سود . 53

 

2-3-2-2- سطح تمرکز و سرمایه‌بری . 58

 

2-4- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری 60

 

 

 

فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق

 

3-1- مقدمه 62

 

3-2- اهداف تحقیق . 63

 

3-3- جامعه و نمونه آماری 63

 

3-4- ابزارها و روش‌های جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها 64

 

3-5- روش تحقیق . 65

 

3-6- فرضیات تحقیق 65

 

3-7- متغیرهای تحقیق . 66

 

3-7-1- متغیر مستقل 66

 

3-7-2- متغیر وابسته 67

 

3-8- مدل‌های تحقیق 67

 

3-9- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها . 71

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                            صفحه

 

 

 

 

 

3-9-1- تخمین مدل‌های رگرسیون با داده‌های پانل . 71

 

3-9-2- آزمون‌های انتخاب مدل در پنل دیتا 72

 

3-9-3- آزمون معنی‌دار بودن مدل مربوط به فرضیه‌ها . 74

 

3-9-4- آزمون فرضیه‌ها . 76

 

3-10- نتیجه‌گیری 79

 

 

 

فصل چهارم: نتایج و بحث

 

4-1- مقدمه 81

 

4-2- تجزیه و تحلیل نتایج 81

 

4-2-1- تجزیه و تحلیل فرضیه اول . 82

 

4-2-2- تجزیه و تحلیل فرضیه دوم . 88

 

4-2-3- تجزیه و تحلیل فرضیه سوم 91

 

4-2-4- تجزیه و تحلیل فرضیه چهارم . 96

 

4-3- نتیجه‌گیری 99

 

 

 

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها

 

5-1- مقدمه 101

 

5-2- نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌ها 101

 

5-2-1- نتایج حاصل از آزمون فرضیه اول . 101

 

5-2-2- نتایج حاصل از آزمون فرضیه دوم 101

 

5-2-3- نتایج حاصل از آزمون فرضیه سوم . 102

 

5-2-4- نتایج حاصل از آزمون فرضیه چهارم 102

 

5-3- تحلیل و بررسی نتایج . 103

 

5-4- پیشنهادها 104

 

5-4-1- پیشنهادهای مبتنی بر نتایج تحقیق . 104

 

5-4-2- پیشنهادهای تحقیقات آتی . 105

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                            صفحه

 

5-5- محدودیت‌های پژوهش 105

 

 

 

منابع فارسی 107

 

منابع لاتین . 112

 

چکیده انگلیسی . 116

 

چکیده

 

این پژوهش عوامل موثر بر پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی را بررسی می‌کند. هدف تحقیق بررسی ارتباط سطح تمرکز[1] صنعت و سرمایه‌بری[2] شرکت با پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی است. نمونه تحقیق که با بهره گرفتن از روش حذفی و با اعمال شرایط انتخاب نمونه تعیین گردید شامل 120 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و دوره تحقیق طی سال‌های 1388 تا 1392 می‌باشد. برای بررسی سطح تمرکز صنایع، 6 صنعت “خودرو و قطعات”، “سیمان، آهک، گچ”، “شیمیایی”، “غذایی به‌جز قند و شکر”، “فلزات اساسی” و “مواد دارویی” را با بهره گرفتن از شاخص هرفیندال – هیرشمن[3] مورد بررسی قرار گرفته است. برای محاسبه میزان سرمایه‌بری شرکت‌ها نیز از نسبت مجموع خالص اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات [4](PPE) تقسیم بر مجموع دارایی‌های آن شرکت استفاده شده است. جهت آزمون فرضیه‌های تحقیق از روش همبستگی بین متغیرها و معادلات رگرسیون چند متغیره از طریق روش پانل دیتا و برای مقایسه مدل‌ها از آزمون Z وونگ استفاده می‌شود. نتایج نشان می‌دهد که سطح تمرکز صنعت و سرمایه‌بری (شدت سرمایه) شرکت بر پایداری رشد سود تاثیرگذار است، ولی بر پایداری رشد جریان‌های نقدی تاثیرگذار نیست.

 

واژه‌های کلیدی: پایداری[5]، رشد سود، جریان‌های نقدی، سطح تمرکز، سرمایه‌بری

 

 

 

 

فصل اول
 

 

کلیات پژوهش
1-1- مقدمه

 

در دنیای رقابتی امروز که تنوع تقاضا و نیازهای مشتریان از یک‌سو و کمیابی و محدودیت منابع و امکانات از سوی دیگر وجود دارد، بنگاه‌های اقتصادی چاره‌ای جز تلاش و استفاده از استراتژی‌های مناسب جهت رشد پایدار ندارند و همین عامل مهم است که باعث حفظ بقا و ترقی آن‌ها می‌شود.

 

علاوه بر معیار رشد پایدار و مداوم، با توجه به نیازهای اطلاعاتی سرمایه‌گذاران و سهامداران برای تصمیمات سرمایه‌گذاری و اعتبار دهی، ارائه اطلاعات حسابداری و گزارشات دارای بار مالی مثبت و پایدار نیز جزو موارد مهم و حیاتی می‌باشد.

 

با توجه به اهمیت مبحث رشد پایدار سود و جریان‌های نقدی برای بقا و پیشرفت موسسات مالی، در تحقیق حاضر به بررسی پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی شرکت‌های منتخب بورس اوراق بهادار تهران با توجه به دو مورد از ویژگی‌های صنعت شامل سطح تمرکز و سرمایه‌بری (شدت سرمایه) پرداخته شده است.

 

1-2- بیان مسئله

 

تقریبا همه استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی در تلاشند به کمک اطلاعات مالی گزارش شده، سود را در چند دوره آتی پیش‌بینی کنند. بنابر این سرمایه‌گذاران با بهره گرفتن از اطلاعات مالی شرکت‌ها، بازده مورد انتظار خود را برآورده می‌کنند. در ضمن سرمایه‌گذاران در مقایسه با سایر شاخص‌های عملکرد از قبیل سود نقدی و جریان‌های نقدی اتکای بیشتری بر روی اطلاعات مربوط به سود دارند، از این رو سود گزارش شده یکی از معیارهای تعیین بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران است. علاوه بر این‌که رقم سود گزارش شده برای سرمایه‌گذاران مهم است و بر تصمیم‌گیری‌های آنها تاثیر دارد، ویژگی‌های کیفی سود نیز به‌عنوان یکی از ابعاد اطلاعات سود مورد توجه خاص سرمایه‌گذاران است. یکی از ویژگی‌های کیفی سود، پایداری سود است. تحلیلگران مالی و سرمایه‌گذاران در تعیین جریان‌های نقدی آتی به رقم سود حسابداری به‌عنوان تنها شاخص تعیین‌کننده توجه نمی‌کنند، بلکه برای آنها پایداری و تکرارپذیر بودن سود گزارش شده بسیار مهم است. آنها بیشتر از رقم نهایی سود به اقلام تشکیل‌دهنده آن توجه می‌کنند (کردستانی و مجدی، 1386).

 

کیفیت سود از عوامل کیفیت گزارشگری مالی است. ساختارهای مورد استفاده برای بررسی کیفیت سود از خواص سری‌های زمانی سود یعنی پایداری سود استفاده می‌کنند. پایداری سود از جمله ویژگی‌های کیفی سود حسابداری به شمار می‌آید که بر اساس اطلاعات حسابداری است و سرمایه‌گذاران را در ارزیابی سودهای آتی و جریان‌های نقدی شرکت کمک می‌کند (فرانسیس و همکاران[6]، 2004).

 

مبحث تمرکز صنعتی نیز از موضوعات پر اهمیت در زمینه سازمان و اقتصاد صنعتی محسوب می‌گردد. تمرکز یکی از مهم‌ترین متغیرهای ساختاری بازار شمرده می‌شود. ساختار بازار ترتیب قرار گرفتن اجزای مختلف بازار است که خصوصیات سازمانی بازار را معرفی می‌کند؛ به‌طوری که به کمک این خصوصیات می‌توان رابطه اجزای بازار را مشخص نمود. کمّی‌کردن این متغیرهای ساختاری، درک مناسبی از خصوصیات ساختاری بازارها را محقق می‌سازد؛ به‌طوری‌که بسیاری از دانشمندان و محققین در کارهای تجربی خود از این متغیرها برای شناسایی ساختار بازار استفاده نموده‌اند. با محاسبه میزان تمرکز می‌توان درخصوص ساختار بازار و سنجش قدرت انحصاری در بازارها نظر داد (صدرایی جواهری و منوچهری، 1391).

 

سرمایه‌بری یا شدت سرمایه، میزان سرمایه‌بر بودن یک شرکت را نشان می‌دهد. می‌توان گفت که سرمایه‌بری در مقابل کاربری قرار دارد؛ به‌طوریکه هر میزان در شرکتی میزان ماشین‌آلات و تجهیزات بیشتر باشد و اصطلاحا شرکت سرمایه‌برتر باشد، نیاز به نیروی انسانی در آن شرکت کمتر می‌شود، چرا که ماشین‌آلات اغلب به تنهایی قادر به انجام بسیاری از کارهای نیروی انسانی در سطحی گسترده‌تر و دقیق‌تر می باشند.

 

با توجه به مباحث مطروحه، در تحقیق حاضر به بررسی ارتباط پایداری رشد سود و همچنین جریان‌های نقدی شرکت‌ها با دو مورد از ویژگی‌های صنعت یعنی سطح تمرکز و سرمایه‌بری پرداخته شده است.

 

 

 

1-3- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق

 

سود در زمره مهم‌ترین اطلاعات حسابداری است که تحقیقات وسیعی در مورد تاثیر آن بر رفتار قیمت سهام انجام شده و سودمندی آن از جهات مختلف مورد تایید واقع گردیده است. سرمایه‌گذاران برای سود حسابداری به‌عنوان ابزار پیش‌بینی جایگاه خاصی در نظر دارند. بهای جاری هر واحد تجاری (قیمت سهام) با جریان سود مورد انتظار پیوند خورده است و سرمایه‌گذار معمولا بر مبنای انتظاراتش از سود آتی به نگهداری یا فروش سهام تصمیم می‌گیرد (آقائی، 1373).

 

مدیران، تحلیل‌گران مالی و سرمایه‌گذاران بیشترین توجه را به سود گزارش شده شرکت‌ها دارند. مدیران از حفظ روند رو به رشد سود منتفع می‌شوند، زیرا پاداش آن‌ها به میزان سود شرکت‌ها بستگی دارد. تحلیل‌گران مالی به پردازش و تفسیر اطلاعات می‌پردازند و درک صحیح کیفیت سود یک بخش اساسی از این رویه می‌باشد. ارزیابی کیفیت سود به استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی کمک خواهد کرد که ارزیابی درستی از سود دوره جاری و برآورد سودهای آتی داشته باشند (کریمی احمدآبادی، 1378).

 

درک بهتر از رشد در مجموع سودها، اتکا به تحلیل‌گران یا پیش‌بینی‌های مدیریت را در پیش‌بینی‌های نرخ رشد کاهش می‌دهد. چون ادبیات موجود نشان می‌دهد که چنین پیش‌بینی‌هایی از تعصبات نظام‌مند در سطوح گوناگون رنج می‌برند (به عنوان مثال، چن[7]، لین[8]، وانگ[9] و وو[10]، 2010؛ لا پورتا[11]، 1996) که برای محیط‌های اقتصادی مختلف متفاوتند (آگاروال و همکاران[12]، 2007).

 

علاوه بر معیار رشد سود، پایداری و تداوم رشد سود شرکت‌ها نیز همواره مورد توجه تحلیل‌گران مالی و سرمایه‌گذاران بوده است. زیرا رشد مداوم و پایدار سود یک شرکت نشان‌دهنده این موضوع است که شرکت مزبور در طی فعالیت خود از پیشرفت و رشد با ثبات و پایدار برخوردار بوده است که این ویژگی برای سرمایه‌گذاران مهم بوده و برای تصمیمات سرمایه‌گذاری آن‌ها امری تاثیرگذار به حساب آمده و ریسک سرمایه‌گذاری آن‌ها را کاهش می‌دهد. همین موضوع اهمیت و ضرورت انجام مطالعات بیشتر در مورد رشد سود و پایداری آن را نشان می‌دهد.

 

نتایج این تحقیق مورد استفاده تحلیل‌گران و فعالان حوزه مالی، مدیران شرکت‌ها و به‌خصوص سرمایه‌گذاران خواهد بود تا راهگشای اخذ تصمیمات مالی و پیش‌بینی‌های بهتر از روند تداوم و پایداری رشد سود شرکت‌های موردنظرشان باشد.

 

1-4- اهداف پژوهش

 

در مطالعات انجام شده خارجی ارتباط سطح تمرکز صنایع با پایداری سود شرکت‌ها به اثبات رسیده است، از جمله لو[13] (1983) و باگینسکی و همکاران[14] (1999) نشان دادند که سودهای صنایع با رقابت پایین (سطح تمرکز بالا) پایدار می‌باشند. با توجه به مورد مذکور و اهمیت مطالعه این موضوع در کشور ایران یکی از اهداف این پژوهش بررسی ارتباط پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی شرکت‌ها با سطح تمرکز صنعت می‌باشد.

 

دیگر تحقیقات خارجی انجام شده در خصوص ویژگی سرمایه‌بری[15] (شدت سرمایه) شرکت نیز بیانگر ارتباط آن با پایداری سود شرکت‌ها می‌باشد. به‌عنوان مثال یافته‌های لو (1983)، اسماعیل و چوی[16] (1996) و باگینسکی و همکاران (1999) نشان‌دهنده پایداری پایین‌تر در سود شرکت‌های با سرمایه‌بری بالا می‌باشد؛ چون به‌عنوان نمونه نوسانات تقاضا دارای تاثیر بالاتری بر شرکت‌های با هزینه‌های ثابت بالاتر می‌باشد. بر این اساس، با توجه به فقدان مطالعات در این زمینه در سطح کشور، یکی دیگر از اهداف این تحقیق، بررسی ارتباط پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی شرکت‌ها با سرمایه‌بری (شدت سرمایه) آن‌ها می‌باشد.

 

هدف اصلی این پژوهش کمک به فعالان و علاقمندان حوزه‌های مالی و سرمایه‌گذاران برای نیل به درک و شناختی بهتر و پیش‌بینی صحیح‌تر از روند پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی شرکت‌ها با توجه به دو مورد از ویژگی‌های صنعت[17] یعنی سطح تمرکز و سرمایه‌بری می‌باشد.

 

1-5- سوال‌ها و فرضیه‌های پژوهش

 

1-5-1- سوال پژوهش

 

تمرکز یکی از جنبه‌ها و ابعاد مهم ساختار بازار است و شاید مهم‌ترین متغیر ساختاری باشد. در تعریف این واژه می‌توان گفت تمرکز، چگونگی و نحوه تقسیم بازار بین بنگاه‌ها را اندازه‌گیری می کند. در اندازه‌گیری تمرکز با اندازه نسبی بنگاه‌ها سروکار داریم و پژوهشگران علاقه‌مندند بدانند بازار چگونه بین بنگاه‌های موجود توزیع شده و سهم هر یک از آنها چقدر است. هر چه بازار ناعادلانه‌تر بین بنگاه‌ها توزیع شده باشد، تمرکز بیشتر و در صورت ثابت بودن تمامی شرایط هر چه تعداد بنگاه‌ها بیشتر باشد، تمرکز کمتر خواهد بود (ملکان، 1390).

 

همچنین سرمایه‌بری یا شدت سرمایه که از مجموع خالص اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات (PPE)، تقسیم بر کل دارایی‌ها به دست می‌آید و ملاکی از نسبت موجودی سرمایه فیزیکی شرکت به‌دست می‌دهد، امروزه مورد توجه محققان و فعالان عرصه بازار سرمایه قرار گرفته است.

 

از همین روی و با توجه به اهمیت رشد پایدار سود و جریان‌های نقدی برای تداوم پیشرفت شرکت و جلب توجه سرمایه‌گذاران برای جذب سرمایه‌های آن‌ها، این

 

چکیده:

 

با توجه به این موضوع که سود یکی از مهمترین عوامل در تصمیم گیری استفاده کنندگان از صورت های مالی می باشد، آگاهی آنها از قابل اتکا بودن سود می تواند در اتخاذ تصمیمات بهینه اقتصادی مفید باشد. با لحاظ تئوری تضاد منافع میان مدیران و مالکان، می توان چنین ادعا نمود که مدیران واحد های تجاری می توانند از انگیزه لازم برای دستکاری سود به منظور حداکثر کردن منافع خود برخوردار باشند. از اینرو در این تحقیق سعی شده است از طریق مقایسه توانایی تکنیک های شبکه های عصبی مصنوعی و ماشین بردار پشتیبان به عنوان تکنیک های داده کاوی و رگرسیون خطی در کشف مدیریت سود به بررسی عوامل موثر بر پیش بینی مدیریت سود پرداخته شود. جامعه­آماری مورد مطالعه در این تحقیق شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد که از ابتدای سال 1381 لغایت پایان سال 1391 فعالیت مستمر داشته باشند. نتایج به دست آمده از آزمون فرضیه های  تحقیق، بیانگر این موضوع است که دقت پیش بینی روش شبکه عصبی مصنوعی و الگوریتم بردار پشتبان در توجیه و پیش بینی مدیریت سود نسبت به روش رگرسیون خطی بیشتر است. در نهایت باید به این نکته اشاره نمود که استفاده از روش مبتنی بر تکنیک های داده کاوی به علت تشخیص بهتر رفتارهای انسانی (مدیریت سود)  نسبت به رگرسیون خطی از دقت بالاتری برخوردار است.

 

کلید واژه ها: مدیریت سود، داده کاوی، شبکه های عصبی مصنوعی

 

1-1)  مقدمه

 

مطالعات نشان می دهند که مدیران از طریق انتخاب سیاستهای خاص حسابداری، تغییر در برآوردهای حسابداری و مدیریت اقلام تعهدی، سودهای گزارش شده را تعدیل می کنند. یکی از اهداف اساسی وضع استانداردهای حسابداری این است که استفاده کنندگان بتوانند با اتکای بر صورتهای مالی تصمیمات نسبتاً مربوط و صحیحی اتخاذ کنند، پس نیاز حرفه حسابداری به آن شیوه از گزارشگری می باشد که منافع تمام استفاده کنندگان به صورتی مطلوب رعایت شود. از سوی دیگر، همان طور که از تعریف مدیریت سود برمی آید، مدیران برای رسیدن به اهداف خاصی که منطقاً  منافع عده ای خاص را تأمین می کند، سود را طوری گزارش می کنند که با هدف تأمین منافع عمومی استفاده کنندگان مغایرت دارد. حسابرسان وظیفه اعتباردهی به صورت های مالی تهیه شده براساس استانداردهای حسابداری را برعهده دارند، در حالی که استانداردهای حسابداری نیز در بعضی از موارد دست مدیران را برای انتخاب روش حسابداری باز می گذارد. در واقع مشکل از جایی ناشی می شود که مدیریت سود در بعضی مواقع باعث گمراه شدن صورتهای مالی می شود، در حالی که صورتهای مالی از نظر قرار گرفتن در چارچوب استانداردهای حسابداری مشکلی نداشته و حسابرسان از این نظر نمی توانند بر صورتهای مالی اشکالی بگیرند. پس با توجه به این موضوع که سود یکی از مهمترین عوامل در تصمیم گیری می باشد، آگاهی استفاده کنندگان از قابل اتکا بودن سود می تواند آنها را در اتخاذ تصمیمات بهتر یاری دهد.

 

در چند دهه اخیر، تعدادی از شرکت‌ها رو به اعمال مدیریت سود[1] آورده‌اند که بعضی از این اعمال با اصول پذیرفته شده حسابداری[2] تناقض ندارند. از سوی دیگر می دانیم هدف اصول پذیرفته شده حسابداری، شناسایی روش‌های قابل قبول حسابداری و گزارش‌ دادن آنها به تهیه کنندگان اطلاعات در شرکت‌هاست که انتظار می‌رود، موقع آماده سازی اطلاعات حسابداری برای افراد برون سازمانی، از آنها استفاده شود. انتظار می رود مدیریت شرکت در مواقع آزادی عمل با بصیرت و صداقت حرفه‌ای، اصول و استانداردهایی را انتخاب کند که شرایط مالی شرکت را دقیق منعکس ‌کند. مدیران معمولاً تصمیمات حسابداری می‌گیرند که بر سود تأثیرگذار هستند و با اصول پذیرفته شده حسابداری تناقض ندارند[3]. لذا جهت کمک هر چه بهتر به مدیران، سرمایه گذاران و سایر استفاده کنندگان از صورت های مالی،  در این تحقیق سعی شده است از طریق مقایسه توانایی تکنیک های شبکه های عصبی مصنوعی و ماشین بردار پشتیبان به عنوان تکنیک های داده کاوی و رگرسیون خطی در کشف مدیریت سود به بررسی عوامل موثر بر پیش بینی مدیریت سود پرداخته شود.

 

1-2)  بیان مسأله

 

یکی از بزرگترین تحولات اقتصادی و شاید مهمترین عامل پیشرفت صنعتی را می توان ظهور شرکت های سهامی عنوان نمود. از نتایج عمده این پدیده جدایی مالکیت از مدیریت، وجود تفاوت طبیعی در تابع مطلوبیت آنها و در نتیجه به وجود آمدن تضاد منافع و به دنبال آن شکل گیری رابطه مالک-نماینده و تئوری نمایندگی به شمار می ایند. از ابتدای شکل گیری این نوع رابطه، تداخل حقوق به صورت اعم و خطر سلب حقوق سهامدارن اقلیت توسط سهامداران بزرگ دارای نفوذ کنترلی به طور اخص از جمله مشکلات مهم مالک-نماینده در بیشتر کشورهای جهان بوده است. با لحاظ تئوری تضاد منافع میان مدیران و مالکان، می توان چنین ادعا نمود که مدیران واحد های تجاری می توانند از انگیزه لازم برای دستکاری سود به منظور حداکثر کردن منافع خود برخوردار باشند. از اینرو، آنها می توانند برای بهتر جلوه دادن عملکرد شرکت در اقلام تعهدی سود دست برده و اقدام به مدیریت سود نمایند. مدیریت سود به عنوان فرآیند برداشتن گام های آگاهانه در محدوده اصول پذیرفته شده حسابداری جهت رساندن سود گزارش شده به سطح مورد نظر تعریف شده است (چالاکی و یوسفی، 1391). مدیریت سود زمانی رخ می دهد که مدیر برای گزارشگری مالی از قضاوت شخصی خود استفاده می کند و این کار را با هدف گمراه کردن برخی از سهامداران درباره عملکرد واقعی اقتصادی و یا برای تاثیر در نتایج قراردادهایی که به ارقام حسابداری گزارش شده بستگی دارند انجام می دهد (هیلی و والن[4]، 1999).

 

شبکه های عصبی مصنوعی و درخت تصمیم از نسل جدید تکنیک های داده کاوی به شمار می آید که در دو دهه اخیر توسعه زیادی یافته است. از این تکنیک ها هم می توان برای کشف و استخراج دانش از یک پایگاه داده و هم برای ایجاد مدل های پیش بینی استفاده نمود (چیه و ین[5]، 2009). در تحقیق حاضر کشف مدیریت سود با بهره گرفتن از تکنیک های داده کاوی در مقایسه با مدل رگرسیون خطی مورد بررسی قرار می گیرد. به عبارت دیگر، تحقیق حاضر در جستجوی پاسخ به این سوال است که آیا عوامل موثر بر مدیریت سود را می توان در پیش بینی مدیریت سود به کار برد؟ آنچه که این تحقیق را از سایر تحقیقات انجام شده در داخل کشور متمایز می سازد این است که به جای بررسی عوامل تاثیر گذار بر مدیریت سود به پیش بینی مدیریت سود می پردازد. ضمن اینکه در این تحقیق برای پیش بینی مدیریت سود از تکنیک های داده کاوی در مقایسه با مدل رگرسیون خطی استفاده شده است.

 

1-3)  ضرورت انجام تحقیق

 

اصل اساسی مشارکت مردم در بازار سهام به درجه اعتماد آنان به گزارش­های صحیح و دقیق مالی بستگی کامل دارد. اعتماد مردم به صحت گزارش­های مالی  شرکت­ها و سازمان­های تولیدی و خدماتی که سهام آنان در بازار بورس معامله می­شوند، موجب افزایش قابل توجه حجم معاملات در بازار بورس خواهد شد. وقتی که این امر صورت گیرد، باعث افزایش رشد و شکوفایی اقتصاد کشور و جلب سرمایه های بلااستفاده بخش خصوصی می­شود.

 

مطابق با مفاد چارچوب نظری استانداردهای حسابداری ایران، هدف صورت‌های مالی، ارائه اطلاعاتی درباره وضعیت، عملکرد و انعطاف پذیری مالی است که برای استفاده کنندگان صورت‌های مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی، مفید واقع شود. بنابراین می‌توان گفت در صورت دستکاری صورت‌های مالی، به هدف و فلسفه وجودی صورت‌های مالی خدشه وارد می‌شود. نقش عمده گزارشگری مالی انتقال اطلاعات به صورت اثربخش به استفاده­کنندگان برون سازمانی به شیوه­ای معتبر و به موقع می­باشد. برای تحقق این هدف، مدیران مجبورند قضاوت را در گزارشگری مالی وارد کنند. بنابراین، آنها فرصت انجام مدیریت سود را به دست می­آورند. وقتی مدیریت انگیزه­ای برای گمراه کردن استفاده­کنندگان صورت­های مالی از طریق وارد کردن اختیارات خود در رویه­های حسابداری در گزارشگری مالی را داشته باشد، مدیریت سود  ممکن است رخ دهد (تی سای و چی یو، 2009). به علاوه وجود بسترهایی چون تضاد منافع و عدم تقارن اطلاعاتی بین مالکیت و مدیریت از یک طرف و بروز رسوایی‌های مالی از طرف دیگر، بر اهمیت موضوع مدیریت سود افزوده‌اند. به اعتقاد اسکیپر[6](1989) مدیریت سود مداخله ی هدفمند در فرایند گزارشگری مالی برون سازمان شرکت به قصد کسب منافع شخصی است. چندین راه برای مدیران جهت مدیریت کردن سود وجود دارد، مانند تغییر در روش­های حسابداری، فروش دارایی­ها یا سرمایه گذاری­های بلند مدت، تغییر در عملیات تجاری، و به کارگیری اقلام تعهدی حسابداری. در بین این ابزار مدیریت سود، اقلام تعهدی حسابداری، به ویژه اقلام تعهدی اختیاری، ساده ترین راه برای دست­ کاری کردن و در عین حال سخت­ترین راه از نظر شناسایی است.

 

در ادبیات موضوع، مطالعات زیادی در زمینه مدیریت سود تنها بر شناسایی برخی عوامل مرتبط که می تواند به طور حائز اهمیتی بر مدیریت سود اثرگذار باشد، تمرکز دارد. بر آن اساس، ما تنها می­توانیم رابطه بین این عوامل و مدیریت سود را بسنجیم، اما این عوامل به طور مستقیم در پیش ­بینی میزان و سطح مدیریت سود استفاده نمی­ شود. به منظور کاهش ریسک بحران مالی ناشی از مدیریت سود و کمک به سهامداران برای حذف ابتلا به یک زیان بزرگ در بازار سهام، ایجاد یک مدل که قادر به پیش ­بینی میزان و سطح مدیریت سود باشد ضروری است. به علاوه، این موضوع برای تکنولوژی حسابرسی سنتی هم که از طریق زمان، منابع انسانی، هزینه و تاثیرگذاری در شناسایی رفتارهای غیرعادی در اطلاعات مالی حجیم و پیچیده محدود شده است، سخت می­باشد. بنابراین ایجاد یک مدل پیش بینی میزان و سطح مدیریت سود کمک زیادی به حسابرسان می­ کند تا از درجه و میزان دستکاری صورت­های مالی آگاهی یابند.

 

1-4)  اهداف تحقیق

 

هدف این پژوهش مقایسه دقت پیش بینی تکنیک شبکه عصبی مصنوعی و روش ماشین بردار پشتیبان در توجیه و پیش بینی مدیریت سود نسبت  به روش رگرسیون خطی است لذا اهداف پژوهش حاضر به شرح زیر مطرح می گردد:

 

مقایسه دقت پیش بینی تکنیک شبکه عصبی مصنوعی در توجیه و پیش بینی مدیریت سود نسبت به روش رگرسیون خطی
 

مقایسه دقت پیش بینی روش ماشین بردار پشتیبان در توجیه و پیش بینی سود نسبت به روش رگرسیون خطی
1-5)  فرضیه های تحقیق

 

فرضیه اول: دقت پیش بینی تکنیک شبکه عصبی مصنوعی در توجیه و پیش بینی مدیریت سودنسبت  به روش رگرسیون خطی بیشتر است .

 

فرضیه دوم: دقت پیش بینی روش ماشین بردار پشتیبان در توجیه و پیش بینی سود نسبت به روش رگرسیون خطی بیشتر است.

 

1-6)  روش تحقیق

 

1-6-1) جامعه آماری

 

جامعه آماری مورد نظر در این تحقیق، کلیه شرکت‌هایی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. دلیل انتخاب شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار این است که قابلیت دسترسی به اطلاعات مالی این شرکت‌ها بیشتر است. همچنین، به خاطر وجود مقررات و استانداردهای سازمان بورس اوراق بهادار تهران، اطلاعات گزارش‌های مالی این شرکت‌ها همگن‌تر است.

 

1-6-2) نمونه آماری

 

در این تحقیق، برای انتخاب نمونه، از کل داده‌های در دسترس استفاده شده است. نخست تمام شرکت‌هایی که می‌توانستند در نمونه‌گیری شرکت کنند، انتخاب شدند، سپس از بین کلیه شرکت‌های موجود، شرکت‌هایی که واجد هر یک از شرایط زیر نیستند، حذف شده و در نهایت از بین شرکت های مزبور تعدادی شرکت به صورت تصادفی انتخاب خواهند شد.

 

1) سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفند ماه هر سال باشد.

 

2) در طی دوره زمانی تحقیق تغییر سال مالی نداده باشد.

 

3) شرکت سرمایه گذاری و یا واسطه گری مالی نباشد.

 

4) اطلاعات مورد نظر برای استخراج داده‌ها در دسترس باشد.

 

دوره زمانی تحقیق نیز بازه زمانی 1391-1381 می‌باشد.

 

1-6-3) روش تجزیه و تحلیل داده ها

 

در تحقیق حاضر از رگرسیون خطی چندگانه با بهره گرفتن از داده های پانل و تکنیک های شبکه های عصبی مصنوعی و ماشین بردار پشتیبان از طریق فرآیند داده کاوی ستفاده شده است. برای داده کاوی الگوریتم ها و رویه های مختلفی توسعه داده شده است. یکی از این الگوریتم ها که به خوبی می تواند در استخراج دانش از داده ها یاری رساند الگوریتم استاندارد CRISP-DM[7] می باشد. از آنجاییکه متدلوژی مذکور مستقل از نوع داده ها بوده و به خوبی می تواند جهت آنالیز داده ها به صورت عام مورد استفاده قرار گیرد. لذا مراحل انجام تحقیق و مدل اجرایی آن متناسب با این الگوریتم استاندارد می باشد. این متدولوژی، یک مدل فرآیندی برای داده کاوی ارائه می دهد که مروری بر چرخه عمر هر پروژه داده کاوی بوده و شامل مراحل متناظر با یک پروژه، وظایف مربوطه و ارتباط بین این وظایف می باشد[8]. این متدولوژی چرخه عمر یک پروژه داده کاوی را به 6 مرحله انعطاف پذیر (1. شناخت کسب و کار، 2. شناخت داده ها، 3. آماده سازی داده ها، 4. مدلسازی، 5. ارزیابی مدل و 6. توسعه مدل) تقسیم بندی کرده است. در این تحقیق کار با داده ها شروع شده و سعی بر آن است تا مواردی را که قبلا آگاهی نسبت به آنها وجود نداشته است، کشف کرده و برای آنها قوانینی ساخته شود. در این فرآیند به منظور ساخت مدل از دو تکنیک شبکه های عصبی مصنوعی و ماشین بردار پشتیبان استفاده شده است. نرم افزار مورد استفاده، برای اجرای فرآیند داده کاوی Clementine 12.0 می باشد. متدلوژی استاندارد داده کاوی در شکل تعدیل شده شماره 1-1 نشان داده شده است.

 

شکل شماره 1-1

 

نتایج حاصل از تکنیک های داده کاوی مانند شبکه های عصبی مصنوعی و ماشین بردار پشتیبان به منظور آزمون فرضیه های تحقیق با نتایج حاصل از مدل رگرسیون خطی چندگانه مقایسه می شوند. رگرسیون بهترین مدلی است که می‌تواند متغیر های خروجی را با متغیرهای ورودی متعدد ارتباط دهد. ساده‌ترین حالت آن، مدل برازش خطی است یعنی ارتباط بین متغیرهای ورودی و خروجی را به صورت خطی برقرار می‌کند. فرمول زیر نشان دهنده این ارتباط می‌باشد. در فرمول زیر Y متغیر خروجی و وابسته است و x ها متغیرهای ورودی‌اند.a  و b هم ضرایب می‌باشند.

 

Y = a + x1 * b1 +x2 + + xn * bn

 

1-7)  استفاده کنندگان از تحقیق

 

شناخت بهتر مدیریت سود به کاهش می‌تواند مورد استفاده کلیه استفاده کنندگان صورت‌های مالی قرار گیرد. از جمله اشخاص و گروه‌های استفاده کننده عبارت است از:

 

1) سرمایه‌گذاران و سهامداران شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

 

2) مدیران و اعضای هیات مدیره شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

 

3)اعتبار‌دهندگان و تحلیل‌گران مالی بازار سرمایه.

 

4)کارگزاران، هیات نظارت و مسئولین بورس اوراق بهادار تهران.

 

5)دانش پژوهان و محققان حسابداری و مالی.

 

1-8)  روش‌های گردآوری اطلاعات

 

برای جمع‌آوری اطلاعات در زمینه‌های مبانی نظری و ادبیات تحقیق و پیشینه آن و اطلاعات مورد نیاز درباره شرکت‌ها از روش‌های ذیل استفاده شده است:

 

بررسی ومطالعه کتب فارسی ولاتین، مقالات، پایان‌نامه‌ها وتحقیقات انجام شده ی مرتبط باموضوع
 

بانک اطلاعات مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار
 

مطالعه و جستجو در سایت‌ها و پایگاه‌های اطلاعاتی
 

نرم افزارهای رایان هم افزا، تدبیر پرداز، صحرا و سیستم معاملات PAM
 

آرشیو آماری و تصویری بورس اوراق بهادار
 

کتابخانه مرکزی سازمان بورس اوراق بهادار
 

سایت‌های مرتبط با بورس اوراق بهادار همچون :
www.irbourse.com

 

www.tsetmc.com

 

www.seo.ir

 

www.codal.ir

 

1-9)  تعریف واژه‌های کلیدی

 

شبکه عصبی : یک شبکه عصبی مصنوعی، شامل مجموعه ای از نرون های به هم متصل شده می باشد که به هر مجموعه از این نرون ها یک لایه گفته می شود. در شبکه عصبی مصنوعی، شبکه قانون کار را یاد می گیرد و از یادگیری به ازای هر ورودی، خروجی مناسب را ارائه می دهد.

 

ماشین بردار پشتیبان: ماشین بردار پشتیبانی[9] الگوریتمی است که نوع خاصی از مدل های خطی را می یابد که حداکثر شدن  حاشیه این صفحه را حاصل می کند . حداکثر کردن حاشیه ابر صفحه منجر به حداکثر شدن تفکیک بین طبقات می شود. به نزدیک ترین نقاط آموزشی به حداکثر حاشیه ابر صفحه بردارهای پشتیبان اطلاق می گردد. تنها از این بردارها برای مشخص کردن مرز بین طبقات استفاده می­شود.

 

مدیریت سود: مدیریت سود زمانی رخ می دهد که مدیریت در تهیه گزارشات مالی قضاوت شخصی خود را اعمال و با انجام معاملات ساختگی سعی در گمراه کردن سهامداران شرکت داشته باشد .

 

رگرسیون:نمونه­ای از تکنیک­های آماری است که کاربرد­هایی نظیر هموارسازی منحنی،پیش ­بینی، مدل­یابی روابط علی و معلولی و آزمون آماری در روابط بین متغیر­هادارد و ابزار­های معمول آن رگرسیون خطی و لجستیک می­باشند.

 

1-10)           خلاصه و نحوه فصل بندی پایان نامه

 

در فصل اول به شرح مقدمه، بیان مسئله، اهمیت تحقیق، هدف تحقیق، سؤال تحقیق، فرضیه تحقیق، پرداخته شده است و شامل کلیاتی است که دربرگیرنده هدف از تحقیق حاضر می­باشد.

 

فصل دوم به بررسی مبانی نظری مدیریت سود، تکنیک های داده کاوی و نیز بررسی خلاصه­ای تحقیقات داخلی و خارجی انجام شده می پردازیم.

 

در فصل سوم سؤالها و فرضیه های مطرح شده در تحقیق، متغیرها و روش تحقیق، جامعه و نمونه آماری، قلمرو تحقیق، داده­های مورد نیاز و چگونگی محاسبه و استخراج آنها بیان خواهد شد.

 

فصل چهارم به تشریح دقیق روش­های آزمون فرضیه ها و آنالیز داده­ ها با مدل­های مناسب خواهد پرداخت و نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها بیان خواهد شد.

 

در فصل پنجم نیز خلاصه­ای از تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها به همراه نتیجه­گیری بیان خواهد شد و همچنین پیشنهادهایی در مورد موضوعاتی که می ­تواند برای تحقیقات آتی مبنا قرار گیرد ارائه خواهد شد.

 

در پایان نیز فهرست منابع و مآخذ استفاده شده، ضمایم و نیز چکیده انگلیسی ارائه خواهد شد.

 

در این فصل ابتدا پس از تعریف مختصری از مدیریت سود به بیان فرضیه های مختلف، انگیزه ها، الگوها و ابزارهای مدیریت سود به بیان مفاهیم تکنیک های داده کاوی مورد استفاده در این تحقیق پرداخته شده است. همچنین، در قسمت پیشینه تحقیق مروری برمطالعات انجام شده در زمینه مدیریت سود و استفاده از تکنیک های داده کاوی در حوزه تحقیقات مالی در ایران و خارج از کشور ارائه شده است.

 

2-1) مقدمه
 

هدف صورت‌های مالی مطابق با بند 1-1 مفاهیم نظری استانداردهای حسابداری ایران، ارائه اطلاعاتی تخلیص و طبقه بندی شده درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری است که برای طیفی گسترده از استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع شود. همچنین بیانیه شماره پنج مفاهیم حسابداری مالی، نقش اصلی گزارش‌گری مالی را انتقال اثربخش اطلاعات به افراد برون‌سازمانی به روشی معتبر و به‌موقع می‌داند (هیأت استانداردهای حسابداری مالی، 1984). رقم سود نیز یکی از اجزای اطلاعات صورت‌های مالی است که در تصمیم‌گیری اشخاص برون‌سازمانی جهت برآورد ارزش سرمایه‌گذاری (از طریق برآورد وجوه نقد آتی دریافتی شرکت)، ارزیابی عملکرد شرکت، ارزیابی نقش حساب‌دهی مدیران و غیره موثر است. حال سوال این‌جاست که چه کسی این اطلاعات و صورت‌های مالی را تهیه می‌کند؟ و آیا امکان دارد این شخص یا اشخاص این اطلاعات را به صورت صادقانه و صحیح ارائه نکنند؟ مسئولیت تهیه صورت‌های مالی با مدیریت ارشد شرکت است (مفاهیم نظری بند 6-1) و مسلما با عنایت به بسترها و انگیزه‌هایی چون تضاد منافع مالکیت و مدیریت امکان تحریف و دست‌کاری اطلاعات توسط مدیریت وجود دارد. به‌علاوه در عمل نیز تحریف‌ها و رسوایی‌های مالی جهانی و نتایج اسف‌بار آن‌ها نظیر ورشکستگی شرکت‌هایی چون انرون[1] و ورلدکام[2] را نیز به چشم می‌بینیم. امکان و وجود چنین تحریف‌ها و دستکاری‌های سود در صورت‌های مالی و همچنین عواقب چنین کاری مانند ورشکستگی، ایجاد زیان‌های بزرگ برای اجتماع و سلب اعتماد عموم مردم از صحت رویه‌های حسابداری بر اهمیت موضوع مدیریت سود می‌افزاید.

 

در دهه‌های اخیر تحقیقات فراوانی در ارتباط با مدیریت سود انجام گرفته است. اکثر تحقیقات انجام گرفته در این خصوص به بررسی انگیزه‌ها، ابزارها، مدل‌های اندازه‌گیری و روش‌های محدودکننده مدیریت سود پرداخته‌اند. قبل از این‌که به بررسی ادبیات مدیریت سود بپردازیم، لازم است درک روشنی از مفهوم مدیریت سود داشته باشیم.

 

2-2) تعریف مدیریت سود
 

در ادبیات حسابداری تعریف‌های مختلفی در مورد مدیریت سود توسط محققین ارائه شده ‌‌است. برخی از آن‌ها به شرح ذیل می‌باشند.

 

اسکیپر[3]  (1989) مدیریت سود را دخالت عمدی در فرآیند گزارش‌گری مالی با قصد به دست آوردن سود تعریف کرده ‌‌است، وی اعتقاد داشت که مدیریت سود در واقع معنایی جز «مدیریت افشاء»  ندارد.

 

دی‌جورج وهمکاران[4] (1999) مدیریت سود را به عنوان نوعی دست‌کاری مصنوعی سود توسط مدیریت جهت حصول به سطح مورد انتظار سود برای برخی مقاصد خاص (از جمله حصول پیش‌بینی تحلیل‌گران و یا برآورد روند سودهای قبلی برای پیش‌بینی سودهای آتی) تعریف کرده‌اند.

 

هلی و والن (1999) معتقدند مدیریت سود هنگامی رخ می‌دهد که مدیران از قضاوت‌های شخصی خود در گزارش‌گری مالی استفاده کنند و ساختار معاملات را جهت تغییر گزارش‌گری مالی دست‌کاری می‌نمایند. این هدف یا به قصد گمراه نمودن برخی از صاحبان سهام در خصوص عملکرد اقتصادی شرکت صورت می‌گیرد، یا به منظور تاثیر بر نتایج قراردادهایی است که انعقاد آنها منوط به دست‌یابی به سود مشخصی می‌باشد.

 

در نهایت جونز و شارما [5] (2001) تعریف جامعی در خصوص مدیریت سود ارائه نمودند. به عقیده آنها مدیریت سود (دست‌کاری سود) زمانی اتفاق می‌افتد که مدیران با بهره گرفتن از قضاوت در گزارش‌گری مالی، ساختار مالی و ساختار مبادلات جهت گمراه نمودن بعضی از ذی‌نفعان (شامل سهام‌داران، اعتباردهندگان، دولت و غیره) درباره عملکرد اقتصادی شرکت یا تحت تاثیر قرار دادن نتایج قراردادی که به ارقام حسابداری گزارش شده وابسته است، در گزارش‌گری مالی تغییر ایجاد می‌کنند.

 

2-3) فرضیه های مختلف در مورد مدیریت سود
 

در ادبیات موجود، فرضیه‌‌ها و نظریه‌‌های متفاوتی برای توضیح مدیریت سود توسط مدیران و پیامدهای آن مورد استفاده قرار گرفته که عبارتند از: فرضیه مکانیکی، فرضیه بازار کارا، نظریه اثباتی و نظریه رفتار فرصت‌طلبانه  مدیران.

 

فرضیه مکانیکی: این فرضیه که در دهه 1960 مطرح گردید، بیانگر آن بود که استفاده‌‌کنندگان صورت‌های مالی، منابع اطلاعاتی به غیر از گزارش‌های مالی شرکت‌ها را مورد استفاده قرار نمی‌دهند و سرمایه‌‌گذاران صرفاً براساس ارزش‌های ظاهری منعکس در اطلاعات مالی شرکت‌ها تصمیم‌گیری می‌کنند. طبق این فرضیه، سرمایه‌‌گذاران ممکن است به طور سیستماتیک به وسیله گزینه‌‌ها و روش‌های حسابداری گمراه شوند(نوروش و حسینی، 1388).

 

فرضیه بازار کارا: رقیب فرضیه مکانیکی، فرضیه بازار کارا نامیده می‌شود. فرضیه بازار کارآ، (پارادایم حاکم بر تحقیقات حسابداری مالی در دهه 1970 (بیانگر آن است که قیمت‌های بازار تمام اطلاعات در دسترس را به طور کامل منعکس می‌نمایند. در شکل نیمه قوی فرضیه بازارکارآ گفته می‌شود که بازار می‌تواند اثر تغییرات حسابداری مصنوعی (مدیریت سود) را تشخیص دهد، لذا مدیریت نمی‌تواند با این نوع تغییرات به طور سیستماتیک بازار را گمراه و اعمال مدیریت سود نماید. مطالعات زیادی وجود دارد که در آنها از فرضیه‌های مکانیکی و بازارکارآ استفاده شده، لیکن محققین در تائید پیش‌بینی‌های هر یک با شکست مواجه شده‌‌اند. علاوه بر این، هم فرضیه مکانیکی و هم فرضیه بازارکارآ به دلیل ساده بودن مبانی که بر آنها استوار هستند، مورد انتقاد قرار گرفته‌‌اند(همان).

 

نظریه اثباتی: نظریه اثباتی انگیزه‌‌هایی به غیر از انگیزه‌‌های مرتبط با بازار سرمایه را برای توضیح مدیریت سود توسط مدیران مطرح می کند. برای این کار، نظریه اثباتی فرضیه‌‌های قبلی را نقض نمی‌کند، بلکه به جای آن، برای بکارگیری گزینه‌های متفاوت حسابداری، بر انگیزه‌‌های قراردادی داخلی شرکت و نظریه نمایندگی  تاکید می‌کند. مطابق نظریه اثباتی حسابداری، از آن جایی که متغیرهای حسابداری مبنایی را برای تصمیم‌گیری مربوط به تخصیص منابع، جبران خدمات مدیریت و اجتناب از نقض قراردادهای بدهی فراهم می‌کنند، مدیریت می‌تواند از طریق برآوردها و گزینش رویه‌‌های حسابداری سود را مدیریت نموده و بر نتایج و پیامدهای این تصمیمها تأثیر گذارد. بنابراین، نظریه اثباتی سمت و سوی تحقیقات مدیریت سود را از آزمون انگیزه‌‌های مبتنی بر بازار سرمایه به طرف دلایل قراردادی داخلی شرکت و نظریه نمایندگی برای مدیریت سود سوق داد(همان).

 

فرضیه رفتار فرصت‌طلبانه: مطالعات اخیر درباره مدیریت سود مجدداً تاکید خود را از نظریه اثباتی به سمت انگیزه‌‌های بازار سرمایه‌‌ای نظیر رفتار فرصت‌طلبانه مدیران تغییر داده‌‌اند. از جمله می‌توان به مطالعه درباره کوششهای مدیران برای تحت تأثیر قراردادن عرضه‌‌های سهام از طریق بیش از واقع نشان دادن سود و یا تحت تأثیر قراردادن عملکرد کوتاه‌‌مدت سهام از طریق مدیریت سود و با هدف تحقق بخشیدن به انتظارات تحلیل‌گران مالی اشاره کرد. در واقع فرضیه فرصت‌طلبانه نیز در راستای نظریه نمایندگی قرار گرفته ‌است (همان).

 

2-4) انگیزه‌های مدیریت سود
 

درگیر شدن با مسئله مدیریت سود برای شرکت­ها کاری خالی از مخاطره نیست. مخاطراتی چون مخدوش شدن اعتبار شرکت­ها و مدیران عامل و خطر دادخواهی از آن‌ها از این قبیل است.  بنابراین منطق حکم می‌کند تنها هنگامی اقدام به مدیریت سود شود که انگیزه کافی برای آن وجود داشته باشد و منافع این کار از هزینه­ها و مخاطرات آن بیشتر باشد. انگیزه‌‌های مدیریت سود را می‌توان در دو دسته کلی طبقه‌‌بندی کرد.

 

2-4-1) انگیزه‌های مربوط به منافع شرکت
 

آن‌چه در این نوع انگیزه‌ها دارای اهمیت است، خود شرکت می‌باشد. به عبارت دیگر هدف مدیریت سود در این نوع انگیزه‌ها عبارت است از بقای شرکت، ایجاد وضعیت نقدینگی و اعتباری مناسب‌تر شرکت، تحمل هزینه‌های کمتر و در یک کلام بهبود وضعیت شرکت. انواع مختلف این انگیزه‌ها عبارتند از :

 

2-4-1-1) افزایش بازده سهام
 

بیدلمن[6] (1973) معتقد است مدیران دو انگیزه برای هموارسازی سود دارند. اول ایجاد یک جریان با ثبات سود، به منظور تاثیرگذاری مساعد بر بازده سهام و کاهش ریسک شرکت؛ و دوم توانایی مقابله با ماهیت ادواری بودن سود و جلوگیری از کاهش احتمالی همبستگی بازده مورد انتظار شرکت با بازده مجموعه بازار. بارتو  و همکاران[7] (2002) به این نتیجه رسیدند که دستیابی به انتظارات تحلیل‌گران مهم است زیرا شرکت هایی که به این انتظارات دست می­یابند یا از آن فراتر میروند از بازده بالاتری بهره مند می شوند حتی اگر این احتمال وجود داشته باشد که این دستاورد از طریق مدیریت سود یا مدیریت انتظارات بدست آمده باشد. ماتسوناگا و