۴-۲- یافته‌های استنباطی
در این بخش با بهره گرفتن از مدل معادلات ساختاری و آزمون تی تک نمونهای و تحلیل واریانس اندازه‌گیری‌های مکرر به سؤالات پژوهش حاضر پاسخ داده شد.
۴-۲-۱-مدل معادلات ساختاری
به‌منظور بررسی نقش واسطه ای جوسازمانی در رابطه بین فرهنگ‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی از مدل معادلات ساختاری با روش بارون و کنی استفاده شد. در این روش چهار مرحله وجود دارد که در زیر به ترتیب این مراحل با بهره گرفتن از مدل معادلات ساختاری آورده شده است.
۴-۲-۱-۱- آیا بین فرهنگ‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه کابل رابطه معناداری وجود دارد؟
اولین مرحله در بررسی نقش واسطه ای به روش بارون و کنی بررسی رابطه متغیر برونزای اولیه (فرهنگ‌سازمانی) با متغیر درونزای نهایی (رفتار شهروندی سازمانی) است. بدین منظور برای بررسی اینکه آیا بین فرهنگ‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه معنادار وجود دارد یا نه، از مدل معادلات ساختاری استفاده شد. بدین منظور مؤلفه های متغیر فرهنگ‌سازمانی به‌عنوان نشانگر آن و مؤلفه های متغیر رفتار شهروندی به‌عنوان نشانگر وارد مدل شدند. نتایج نشان داد که بین متغیر فرهنگ‌سازمانی و متغیر رفتار شهروندی در سطح (۰۱/۰>p ،۵۰/۰=β) رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. ازاین‌رو، فرض وجود رابطه معنادار بین متغیر درونزای نهایی و متغیر برونزای اولیه در مرحلهی نخست از مراحل چهارگانهی بارون و کنی تأیید میشود.

۴-۲-۱-۲- آیا بین فرهنگ‌سازمانی و جوسازمانی دانشگاه کابل رابطه معناداری وجود دارد؟
دومین مرحله در بررسی نقش واسطه ای به روش بارون و کنی بررسی رابطه متغیر برونزای اولیه (فرهنگ‌سازمانی) با متغیر واسطهای (جوسازمانی) است. بدین منظور برای بررسی اینکه آیا بین فرهنگ‌سازمانی و جوسازمانی رابطه‌ای معناداری وجود دارد یا نه، از مدل معادلات ساختاری استفاده شد. برای این کار، مؤلفه های متغیر فرهنگ‌سازمانی به‌عنوان نشانگر آن و مؤلفه های متغیر جوسازمانی به‌عنوان نشانگر آن وارد مدل شدند. نتایج نشان داد که بین متغیر فرهنگ‌سازمانی و متغیر جوسازمانی در سطح (۰۱/۰>p ،۷۰/۰ =β) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. درنتیجه فرض مرحله دوم از مراحل چهارگانهی بارون و کنی یعنی رابطه مثبت و معنادار بین متغیر واسطهای و متغیر برونزای اولیه تأیید میشود.
۴-۲-۱-۳- آیا بین جوسازمانی و رفتار شهروندی سازمانی با کنترل متغیر فرهنگ‌سازمانی رابطه معناداری وجود دارد؟
سومین مرحله در بررسی نقش واسطه ای به روش بارون و کنی بررسی رابطه متغیر واسطهای (جوسازمانی) با متغیر درونزای نهایی (رفتار شهروندی) با کنترل متغیر برونزای اولیه (فرهنگ‌سازمانی) است. به‌منظور بررسی اینکه آیا بین جوسازمانی و رفتار شهروندی سازمانی با کنترل فرهنگ‌سازمانی رابطه وجود دارد یا نه، از مدل معادلات ساختاری استفاده شد. نتایج مدل معادلات ساختاری نشان داد که، بین متغیر جوسازمانی و متغیر رفتار شهروندی با کنترل متغیر فرهنگ‌سازمانی به‌طور معنادار و مثبت در سطح (۰۵/۰>p ،۲۹/۰ =β) رابطه وجود دارد. ازاین‌رو، فرض وجود رابطه بین متغیر درونزای نهایی و متغیر واسطهای با کنترل متغیر برونزای اولیه در سومین مرحلهی از مراحل چهارگانهی بارون و کنی تأیید میشود. همچنین نتایج دیگر مدل نشان داد که بین فرهنگ‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در سطح (۰۱/۰>p ،۳۱/۰ =β) رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
۴-۲-۱-۴- آیا جوسازمانی در رابطه بین فرهنگ‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی نقش واسطه‌گری را ایفا می‌کند؟
در چهارمین مرحله از مراحل روش بارون و کنی برای بررسی نقش واسطه ای، مقدار ضریب همبستگی متغیر برون‌زا (فرهنگ‌سازمانی) از مرحله یک به مرحله سه بر روی متغیر درونزای نهایی (رفتار شهروندی سازمانی) بررسی شد. ازآنجایی‌که مقدار بتای فرهنگ‌سازمانی بر روی رفتار شهروندی سازمانی از مرحله یک (۰۱/۰>p ،۵۰/۰=β) به مرحله سه (۰۱/۰>p ،۳۱/۰=β) معنادار باقی ماند، میتوان نتیجه گرفت که واسطه‌گری کامل صورت نگرفته است، امّا ازآنجایی‌که مقدار بتای فرهنگ‌سازمانی بر روی رفتار شهروندی سازمانی کاهش قابل‌توجهی یافت، میتوان احتمال واسطهای نسبی را اگر مقدار بتا بهطور معناداری کاهش یابد، مطرح کرد. به‌منظور بررسی معناداری نقش واسطهگری جوسازمانی در رابطه بین فرهنگ‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی یا معناداری اثر غیرمستقیم فرهنگ‌سازمانی بر روی رفتار شهروندی سازمانی از روی جوسازمانی از آزمون سابل^[۱۸۶] استفاده شد.
۴-۲-۱-۵- سهم واسطه گری
برای محاسبه میزان واسطه‌گری جوسازمانی از روش و فرمول مک کنیون (۱۹۹۹) و کنی (۲۰۰۱) استفاده شد، در این روش مجموع اثرات غیرمستقیم بر مجموع کل اثرات تقسیم می‌شود.

پس از محاسبه واسطه گری با بهره گرفتن از آزمون سابل، سطح معناداری متغیر واسطه جوسازمانی در سطح ۰۵/۰ و ۰۱/۰ سنجیده شده است.
جدول شماره (۴-۵): سهم واسطه گری جوسازمانی در رابطه بین فرهنگ
‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی

برای تعیین برازش مدل، با بهره گرفتن از نرم‌افزار ۸.۵۴ lisREL،‌ مقادیر مختلف برازش محاسبه شد(جدول شماره۴-۴). طبق جدول می‌توان دریافت که با توجه به بالا بودن شاخص‌های برازش NFI (شاخص برازش هنجار شده)، CFI ( شاخص برازش تطبیقی)، IFI (شاخص برازش افزایش) ، NNFI (شاخص نرم نشده برازندگی) و GFI(شاخص نیکویی برازش) و پایین بودن شاخص خطای RMSEA ( ریشه میانگین مجذورات تقریب) و نسبت( x²/df ) می‌توان دریافت که مدل مذکور از برازش مناسبی برخوردار می‌باشد.
جدول شماره(۴-۶): شاخص های برازش مدل نهایی

نوشی آب حیات ازاین ابیات زنده مانی چو خضرا ز آب حیات
باز نظامی در شرفنامه می گوید:
زهی خضرو اسکندر کائنات که هم ملک داری هم آب حیات
چو سکندری شاه کشور گشای چو خضرا زره افتاده را رهنمای
چو همخوان خضری براین طرف جوی به هفتاد و هفت آب لب را بشوی

هارون و موسی
هارون نخست زاده ی عمران و برادر موسی از یک پدر و از یک مادر است، نام وی بیست بار در قرآن مجید ذکر گردیده و از جمله ی انبیا به شمار رفته است. هارون به واسطه ی فصاحتی که داشته به درخواست حضرت موسی از طرف خدا به یاری و همکاری با موسی مأمور گردیده است. هر دو با هم فرعون را به یکتا پرستی دعوت کردند و بنی اسرائیل را از مصر نجات بخشیدند و به جانب سرزمین مقدس سوق داد. هارون هنگامی که برای گرفتن احکام به طور سینا رفته بود بر بنی اسرائیل خلافت می کرد. حادثه ی سامری در آن زمان اتفاق افتاد واز آن جهت هارون مورد عتاب موسی قرار گرفت۱٫
انعکاس آن در آثار شاعران چنین است که :
انوری می گوید:
مشتری را از شرف دولت سرای طالعش چون کلیم الله را خلوت سرای طور باد
نه کلیمی تو برین کوه که گیری کم تپه نه عزیزی تو درین مصر که گیری کم چاه
زهی دست وزارت از تو معمور چنان کزپای موسی پایه ی طور
من اثرها کز سنانت یاد دارد روزگار چو موسی ره طور سینا گرفته
ز برهان جیب تو و معجزاتت سواد زمین دست بیضا گرفته
ناصر خسرو قبادیانی می گوید:
نیکو نگر درین که نکو ناید از کوه قاف جغدی را بالین
چو هارون ز موسی علی بود در دین هم انباز و هم همنشین محمّد
به محشر ببوسد هارون موسی ردای علی و آستین محمّد
واندر حریر سبز و ستبرقها سیب وبهی چو موسی وهارونست
ای یار سرود و آب انگور نه یار منی به حقّ والطوّر
پیغمبر میرست پور او را برمرکب میرست طور سینا
برزگران را نگر چگونه زمستی بهره ی هارون همی دهند به هامان
به راه چشم شنود از درخت قول خدای که « من خدای جهانم» به طور بر موسی
چون باز نگردی به سوی موسی و هارون یک ره نشوی سیر زفرعون وز هامان
حجّت و برها ن مجوی جز که ز حجّت تا بنما ید ت را ه موسی وها رون
ظهیرا لد ین فا ریا بی می گوید :
ها رون د رگه توا م آ خر روا مدار اسب مرا بر آ خور غم چون خرعزیر
عهد ها رون د رگهت د ا یم حسد روزگا رمأ مون با د
ید بیضا ی موسویت به جود کیسه پرد ا زگنج قا رون با د
ا میر معزّ ی می گوید :
کرد ند آ شکا را معجز به عا لم اندر عیسی به بیت مقد س موسی به طور سینا
دوش آن نگارین روی من آمد به مستی سوی من تا شد رویش کوی من چون طور سینا پرضیا
ر ضوا ن تویی وبزم ترا سا یه ی طوبی موسی تویی وتخت ترا پا یگه طور
وگر بنا ی زبید هگشت خراب حصا رد ولت ها رون بلند با د وحصین
گه ابراهیم بن آ زر میا ن توشده ا یمن گهی جسته ترا موسی میا ن وا دی ا یمن
همیشه تا که نشا ن نبوّ ت موسی زآ تشست ود رخت وزوا د ی ا یمن
سنایی غزنوی د رمثنوی عشق نا مه می گوید :
تا بود طورنشأ ه ی اولی روح را ذا ت گفتنست اولی
طورا قبا ل عشق گیرد نام عا قبت تا کجا رسد انجا م
طور اقبا ل عشق تا با قیست عا شق اندرنیا زومشتا قیست
چون بود طور عشق را ادبار عاشقان را به عکس گرد د کا ر
سنایی در مثنوی سنا یی آباد می گوید :
ای دلت بی خبر زآتش و نور چه شناسی حدیث موسی و طور
آتش ازکوه طورپیدا شد موسی ازشوق یارشیدا شد
سنایی درمثنوی طریق ا لتحقیق می گوید :
حضرتی بینی ا زورا ی مکان فارغ ازاستحا لت دورا ن
عاشقانی چوآدم وچوکلیم چون حبیب ومسیح وا برا هیم
سنا یی د رمثنوی کا رنا مه ی بلخ می گو ید :
شعر اورا تجلّی طورا ست زانکه منشور خوا جه منشور ا ست

• در محیط کشت جامد، توده کالوس در سطح محدودی با محیط کشت در تماس است، در نتیجه مواد کمتری از محیط کشت جذب می کند و تعادلی در رشد در اثر مواد غذایی جذب شده، گازهای تبادل شده و فرآورده های پس مانده سمی بین کالوسو محیط کشت وجود ندارد.

• در محیط کشت جامد تأمین اکسیژن کمتر از محیط کشت مایع است.

• توده های کالوس در محیط کشت مایع به قطعاتی تقسیم می شوند و در سطح بیشتری تولید می شوند، در نتیجه جذب مواد غذایی از محیط کشت افزایش می یابد که در محیط کشت جامد چنین نیست.

• در محیط کشت جامد، افزودنیهایی وجود دارد که باعث تسریع در تمایز می شوند و از رشد کالوس جلوگیری می کنند.

واکشت کالوس یعنی انتقال کالوس از یک محیط کشت به محیط کشت دیگر که به دلایل زیر صورت می گیرد:

• تجمع مواد زائد در محیط کشت.

• تخلیه مواد غذایی محیط کشت.

• خشک شدن محیط کشت.

معمولاً اگر دمای اتاق رشد حدود ۲۵ درجه سانتیگراد باشد هر ۶-۴ هفته یکبار لازم است کالوس به محیط جدید منتقل شود. کالوس ها پس از واکشتهای مکرر قادر به تأمین اکسین و سیتوکنین بوده و از این نظر خودکفا می شوند که به آن عادت کردن می گویند.
کالوسها از نظر رنگ و برخی صفات دیگر می توانند متفاوت باشند.کالوس ها از نظر رنگ به دو دسته تقسیم می شود: کالوس های تیره که دارای سایه های کرم، زرد، بژ یا قهوه ای می باشند و کالوسهای روشن که گاهی اوقات (نه همیشه) سبز هستند و ممکن است دارای رنگدانه های قرمز (آنتوسیانین) یا تیره (ترکیبات فنولی) باشند.
از نظر بافت نیز کالوس ها متفاوت بوده و برخی نرم و براحتی قابل جدا کردن هستند (کالوس هویج) و برخی سفت و محکم هستند (کالوس آنتوریوم). از نظرسرعت رشد نیز، کالوس ها متفاوتند و معمولاً بعد از گذشت یک تا چند هفته مقدار کالوس قابل مشاهده است. معمولاً مدت زمان دوبرابر شدن یک توده کالوس مستقر شده یک هفته یا بیشتر می باشد.
شاخص های متعددی برای ارزیابی کالوس ها وجود دارندکه از جمله آنها می توان به وزن تر، درصد وزن خشک، شمارش تعداد سلول، شاخص میتوزی کالوس و شاخص تنفس کالوس اشاره کرد.

۲-۴-۴- هورمونهای گیاهی
۲-۴-۴-۱- اکسین ها
اکسین برای القای رشد و طویل شدن در سلول و به شکل متداول برای ریشه زایی مورد استفاده قرار می گیرد.متداول ترین اکسین ها عبارتند از ۴،۲ دی کلرو فنوکسی استیک اسید (۲,۴-D)، نفتالین استیک اسید (NAA)، ایندول استیک اسید (IAA)، ایندول ۳- بوتیریک اسید (IBA).
IAA نوعی اکسین طبیعی است در حالی که ۲,۴-D، NAA و IBA اکسین های مصنوعی هستند.IAA در حضور نور به شدت تجزیه می شود در حالی که اکسین های مصنوعی به شدت پایدارند. دایکامبا^[۴۹]و پیکلورام^[۵۰] نیز اکسین های مصنوعی هستند. دایکامبا برای تک لپه ایها و پیکلورام برای بقولات استفاده می شود.
۲-۴-۴-۲- سیتوکنین ها
ترکیبات اکسین به طور متداول در ترکیب با سیتوکنین، یعنی گروهی از تنظیم کننده های رشد که تقسیم سلولی و ساقه زایی را تشدید می کنند، مورد استفاده قرار می گیرند. ایزوپنتیل آدنین، ۶ فوروفوریل آدنین که کینتین نیز نامیده می شود و بنزیل آدنین (BA) متداول ترین سیتوکنین ها در محیط کشت بافت گیاهی هستند. زئاتین و زئاتین ریبوزید دو سیتوکنین گران قیمت بوده و برای کشت های بافت گیاهی و سلولهای ویژه ای کاربرد دارند. تیدیازورون اخیراٌ با موفقیت برای پیشبرد باززایی گونه های چوبی مورد استفاده قرار گرفته است. با اعمال تغییراتی در نوع و غلظت نسبی اکسین ها و سیتوکنین ها در محیط کشت، امکان القای رشدهای تمایز نیافته و با ریخت زایی فراهم می گردد (Archana, G. 2002).
۲-۴-۴-۳- جیبرلین ها
جیبرلین ها طویل شدن ساقه را در چند گونه گیاهی تشدید می کنند و برای طویل شدن ساقه، پس از تشکیل جوانه در کشت بافت بعضی از گونه ها کاربرد دارد.
۲-۴-۴-۵- اسید آبسیزیک
اسید آبسیزیک بازدارنده رشد سلولی و القاگر خواب است اما احتمالاٌ تنظیم الگوی نموی را بر عهده دارد و نقش ویژه ای را در خلال مراحل اولیه جنین زایی رویشی ایفا می کند.
۲-۴-۴-۶- اتیلن
اتیلن ممکن است مانع رشد سلولی شود (Beyer, E. 1976) و روند پیری را در برخی کشت ها تسریع (Chen, D. 2000) و از تشکیل رویان جلوگیری می کند (Frame, B. 2000).
۲-۴-۵- اسیدهای آمینه، آگار، pHو منبع انرژی
در بین ترکیبات آلی که در محیط کشت به طور اختیاری اضافه می شوند اسیدهای آمینه برای افزایش رشد سلول و باززایی گیاه مورد استفاده قرار می گیرند (Beyer, E. 1976). محیط کشت MS می تواند حاوی گلایسین به عنوان یک منبع نیتروژنی احیایی باشد. گلوتامین نیز به عنوان تنها منبع نیتروژنی برای چند گونه گیاهی قابل استفاده است (Ghosh, B. 1997). آگار در غلظت های ۶/۰ تا ۸/۰ درصد به کار می رود و غلظت های بالاتر موجب کاهش وزن تر و خشک و میزان ساقه زایی در محیط های کشت می شود (Grant, J. 1991). تفاوت هایی که در جنین زایی مشاهده می شود می تواند ناشی از عوامل ژلاتینی و محیط مایع باشد. pH محیط معمولاٌ با HCl یا KOH تنظیم می گردد. اتوکلاو محیط عموماٌ آزادسازی قندهای اسیدی را در پی دارد که سبب نزول اندکی در pH محیط می شود (Hadarami, I. 1993).
متداول ترین منبع انرژی کربنی مورد استفاده در محیط های کشت سلول گیاهی ساکارز است اما گلوکز و فروکتوز هم مورد استفاده قرار می گیرند (Frame, et.al 2000).
۲-۴-۶- تمایز سلولی(Cytodifferentation)
سلولهای بافت کالوس طبیعت پارانشیمی دارند. در طی تمایز مجدد به یک گیاه کامل، این سلول ها بایستی به انواع مختلفی از سلول ها تمایز یابند. این تمایز مجدد در سلول ها به تمایز سلولی معروف است. در گیاه سالم تمایز بافت ها به روش ثابتی از خصوصیات اندام و گونه گیاه تداوم می یابد. معذالک کشت های کالوس از آنجا که فاقد عناصر آوندی هستند، برای مطالعه تأثیر انواع مواد شیمیایی و عوامل فیزیکی در تمایز بافت آوندی، سیستمی ارزشمند است. اکسین و ساکارز تأثیر عمده ای بر تمایز بافت های آوندی دارند، درحالیکه سیتوکنین ها و جیبرلین ها تمایز بافت آوند چوبی (Xylogenesis) را سرعت می بخشند. عموماٌ اکسین در غلظت پائین (۵/. میلی گرم در لیتر) تولید آوند چوبی را تحریک نموده و ارتباط معکوسی بین غلظت اکسین و میزان تمایز بافت آوند چوبی دارد. بعلاوه مشاهده شده است که تأثیر اکسیژن بر تمایز بافت آوندی به نحو تنگاتنگی به حضور قندها بستگی دارد. همچنین فاکتورهای فیزیکی نظیر دما و درجه حرارت تأثیر شناخته شده ای بر تمایز بافت آوندی دارد (فارسی، م. ج. ذولعلی. ۱۳۸۴).
۲-۴-۷- تمایز اندام
در طبیعت خاصیت توتی پوتنسی سلول های سوماتیکی در گیاهان مختلف دیده شده است. به طوریکه قطعات بزرگ ساقه و ریشه قادرند در اثر تمایز ساقه و ریشه تولید کنند. مطالعات در شرایط درون شیشه ای نشان داده است که خاصیت توتی پوتنسی به چند گونه اندک محدود نمی باشد و اغلب گونه های گیاهی اگر در شرایط مناسب قرار گیرند، تمایز نشان خواهند داد. برای باززایی یک گیاه کامل از یک سلول یا بافت کالوس، تمایز سلولی کفایت نمی کند و تمایز بایستی به شکل گیری جوانه ساقه یا جنین منجر شود. این امر با اندام زایی (Organogenesis) یا جنین زایی سوماتیکی تحقق می یابد. در اندام زایی، یک ساختار تک قطبی که متصل به بافت آوندی اولیه در درون کالوس است تشکیل می شود ولی در جنین زایی یک ساختار دو قطبی بدون هیچ گونه اتصال آوندی با بافتکالوس مادری یا ریزنمونه شکل می گیرد (فارسی، م. ج. ذولعلی. ۱۳۸۴).
۲-۴-۷-۱- اندام زایی
در کشت بافت گیاهی اندام زایی فرایندی است که طی آن اندام های گیاهی نظیر ساقه، ریشه، جوانه گل و غیره تولید می شوند. این فرایند عبارت است از تولید اندام ها و جنین گیاهی (ساختارهای شبه جنین) از نقاطی غیرعادی نسبت به بافت مادری بر روی یک ریزنمونه سازمان یافته که فاقد هر سیستم از قبل تشکیل شده می باشد. ساقه ها و ریشه
های نابه جا از بافت هایی منشاء می گیرد که در حالت طبیعی این اندام ها را تولید نمی نمایند. ساقه های نابه جا ساختارهایی متشکل از ساقه و برگ هستند که از بافت های گیاهی در مکان هایی غیر از زاویه برگ منشاء می گیرند. نمو گیاه از طریق اندام زایی عبارت از تشکیل اندام ها با منشاء نابه جا یا منشاء مجدد می باشد. گیاه کامل باززایی شده با این روش، یک ساختار یک قطبی می باشد. این گیاه یک سری رشته های پروکامبیومی تولید می نماید که این رشته ها با شبکه آوندی موجود از قبل و گسترش یافته در بافت کالوس یا ریزنمونه کشت شده ارتباط برقرار می نماید.
فرایند اندام زایی از جنین زایی سوماتیکی متداول تر است و در تکثیر کلون به صورت انبوه پتانسیل خیلی بیشتری دارد و تولید گیاه به روش اندام زایی به دو طریق امکان پذیر است:

• اندام زایی از بافت کالوس با منشاء مجدد

• خروج اندام های نابه جا به طور مستقیم از ریزنمونه (فارسی، م. ج. ذولعلی. ۱۳۸۴).

۲-۴-۷-۲- اندام زایی از بافت کالوس
باززایی گیاه از ریزنمونه های کشت شده، مستلزم تولید کالوس های پایه و سپس تمایز جوانه ساقه از این بافت است. ایجاد ساقه، ریشه، گل آذین جوان، گلبرگ، جنین و … در شرایط درون شیشه ای صورت گرفته است. برای باززایی موفق گیاه در هر گونه و یا واریته معین ممکن است به ریزنمونه خاصی نیاز باشد. ریزنمونه های حاصل از اندام های بالغ و نابالغ را می توان در تهیه کالوس و سپس باززایی گیاه مورد استفاده قرار داد. با این حال معمولاٌ ریزنمونه های دارای سلول های فعال میتوزی، برای تولید کالوس مناسب تر هستند.
بافت ها و اندام های نابالغ در کشت درون شیشه ای از نظر مورفولوژیکی نسبت به بافت های بالغ انعطاف پذیرترند. اندازه و شکل ریزنمونه نیز مهم است.تعداد زیاد سلول در ریزنمونه های بزرگ تر، احتمال بدست آوردن یک کشت بادوام را افزایش می دهد. درصد کمی از سلول های ریزنمونه در تشکیل کالوس شرکت می نمایند. محل تشکیل کالوس معمولاٌ در سطح پیرامون ریزنمونه و یا در سطح بریده شده است. بافت کالوس در اثر ایجاد زخم و یا در پاسخ به هورمون های اضافه شده در محیط کشت ایجاد می شود.برای انتخاب ریزنمونه بایستی اندام های مریستمی نظیر نوک ساقه، جوانه جانبی، گل آذین، ساقه، برگ، دمبرگ و ریشه، بر سایر بافتها ترجیح داده می شود. چرا که این بافت ها دارای خصوصیات نظیر خصوصیات کلونی، بقاء کشت، سرعت رشد و خاصیت توتی پوتنسی در کشت های درون شیشه می باشد.مریستم ها، نوک ساقه و جوانه های جانبی، برگ ها و جنین های نابالغ، بویژه در غلات نیز ریز نمونه های خوبی هستند. ریزنمونه هایی نظیر برگ های بالغ، ریشه، ساقه، دمبرگ و اجزای گل، می توانند با موفقیت برای تولید گیاهچه به روش اندام زایی مورد استفاده قرار گیرند. فصل سال، سن و وضعیت فیزیولوژیکی گیاه والد نیز در موفقیت اندام زایی از کشت های سلولی سهیم اند. محیط کشت های مختلفی از جمله MS، B₅، وایت و محیط کشت SH برای اندام زایی مورد استفاده قرار می گیرند. محیط کشت MS بر خلاف محیط های دیگر، محتوی مقادیر زیادی نیتروژن آمونیومی می باشد.
در روش اندام زایی معمولاٌ از دو نوع کشت سلولی استفاده می شود:

• کشت توده های سلولی در سطح محیط کشت جامد

• کشت سوسپانسیون سلولی در محیط کشت مایع

آراستگی وپاکیزگی
عدالت(منصف)

قابلیت اعتبار
مناسبت(بجابودن)
در دسترس بودن
انسانی(خوشایند برای استفاده)

انتخاب، هزینه

(جوادین و کیماسی، ۱۳۹۰؛ به­نقل از (Ghobadian, et at,1994, 53-54
در تقسیم ­بندی دیگری (دهقانی، ۱۳۸۲)، شش مدل برای بهبود کیفیت خدمات مطرح نمودند که عبارتند از:
۱- مدل تجزیه و تحلیل شکاف کیفیت خدمات: به­ طور کلی این مدل یک ابزار تشخیصی مدیریت که تشخیص شکاف­های چندگانه مدیریت را آسـان می­نماید و برای تلاش­ های بهـبود کیفیت، ادامه خدمت مفید می­باشد.
۲- مدل بهبود کیفیت خدمات­رسانی: این مدل چارچوبی برای یک برنامه بهبود کیفیت ارائه می­دهد. این مدل گام­های فرایند تحقیق کیفیت سازمانی و عوامل مطرح در هر گام را مشخص می­نماید.
۳- مدل تبادلات کیفیت خدمت: به­ طور کلی این مدل تشخیص تبادلات کیفیت را در سه ویژگی مهم خدمت آسان می­نماید. این سه ویژگی عبارتند از: درجه سفارشی کردن، درجه انگیزه پرسنل، درجه ارتباط و تعامل.
۴- مدل سیاحت خدمت و پردازش مشتری: به­ طور کلی این دو مدل اساساً بر مسائل عملیات تأکید دارند. آنها مراحل ارائه یک خدمت را شرح می­ دهند. علاوه بر این آنها سعی می­ کنند که اثر تجربه در هر مرحله را در تشکیل انتظارات و کیفیت درک شده، نشان دهند. این دو مدل برای تشخیص اجزای یک سازمان خدماتی که بر کیفیت اثر دارند، مناسب می­باشند.
۵- مدل رفتاری کیفیت خدمت: این مدل اهمیت رفتار پرسنل ارائه­کننده خدمت را در کیفیت درک شده، بیان می­نماید. مطابق با این مدل عامل اساسی کیفیت، تعادل میان انتظارات مشتری و پرسنل است. این مدل همچنین اهمیت سیستم ارائه خدمت را نیز بیان می­ کند.
۶- مدل رضایت مشتری کانو^[۱۳۹]: این مدل به بررسی ویژگی­های کالا و خدمات می ­پردازد و آنها را به سه دسته الزامات اساسی، الزامات عملکرد و الزامات انگیزشی طبقه ­بندی می­ کند (دهقانی، ۱۳۸۲).
علاوه بر مدل­های ذکرشده مدل­های دیگری از کیفیت با تمرکز بر مشتریان مثل:(Citizen relationship management) ZRM، E–S-QUAL، e-recovery service quality scale (E-RecSQUAL) e- CRM (Customer Relation Management)، RecS-QUAL، مدل پوکا- یوکه شیگئو شینگو، رضایت مشتری فورنل، مدل گرونروز، مدل لهتینن و لهتینن^[۱۴۰]، مدل بهبود کیفیت خدمات سازمانی، مور^[۱۴۱]، مدل طیف مصالحه کیفیت خدمات و موقعیت­های پیشنهادشده هیوود فارمر، مدل گذر خدماتی تعدیل­شده^[۱۴۲]، مقیاسSYSTRA-SQ ، چارچوب عملیاتی پردازش مشتری^[۱۴۳] جانستون^[۱۴۴]، مدل رفتاری کیفیت خدمات^[۱۴۵]، مدل سلسله مراتب کیفیت خدمات و … می­باشند. در ادامه به اختصار به آنها اشاره می­ شود.
۱-۵-۱-۲ مقیاس SYSTRA-SQ
باس آلدلیگان و باتل^[۱۴۶] در پی یکسری تحقیقات در زمینه کیفیت خدمات بانکی، مقیاس جدیدی با­عنوان SYSTRA-SQ^[147] ارائه کرده ­اند که شامل۲۱ مؤلفه در چهار بعُد؛ کیفیت سیستم خدمات، کیفیت خدمات رفتاری^[۱۴۸]، صحت مبادلاتی خدمات^[۱۴۹] و کیفیت خدمات ماشینی^[۱۵۰] می­باشد.
- کیفیت سیستم خدمات
این بعُد قوی­ترین بعُد در میان چهار بعد ذکرشده می­باشد که بیان­گر ارزیابی کیفیت خدماتی است که به روشنی آن را می­توان به سازمان خدماتی به­عنوان یک سیستم، تا افراد درون سیستم نسبت داد. این بعُد شامل ترکیبی از مؤلفه ­هایی است که هم به عملکرد فنی و هم وظیفه ­ای در سطح سازمان مربوط هستند. کیفیت وظیفه ­ای شامل؛ گوش دادن به مشتریان، سهولت دسترسی، سرعت پاسخ­گویی و ظاهر سازمانی. ویژگی­های فنی سازمان شامل؛ کیفیت توصیه­ها، انعطاف­پذیری، مشخص بودن راه­ حل­های خدماتی، وفای به عهد، توانمندسازی کارکنان و به روزرسانی خدمات به مشتری می­باشد.
- کیفیت خدمات رفتاری
این بعد بیان­گر، ارزیابی از چگونگی خدمات ارائه ­شده بوسیله کارکنان است و شامل؛ صفات رفتاری نظیر ادب، تواضع و روابط دوستانه کارکنان می­باشد.
- کیفیت خدمات ماشینی
این عامل بر کیفیت ماشین و تجهیزات تأکید دارد و به قابلیت اعتماد ماشین­ها و نیز عملکردشان برحسب رضایت­بخش بودن نتایج، زمانی که بوسیله مشتریان مورد استفاده قرار می­گیرند، مربوط است.
- صحت مبادلاتی خدمات
این عامل بر کیفیت خدمات فنی، دقت سیستم و کارکنان تأکید دارد. این بعد از تجربه مشتریان از فراوانی خطا در تراکنش­ها و اشتباهات کارکنان در هنگام ارائه خدمات به مشتریان نشأت می­گیرد.
در مجموع، باس آلدلیگان و باتل در تحقیقات بود به این نتیجه رسیدند که مشتریان کیفیت خدمات را در دو سطح سازمانی و مبادلاتی^[۱۵۱] ارزیابی می­ کنند (جوادین و کیماسی، ۱۳۹۰؛ به­نقل از Aldigan and Buttle, 2002, 362-363).
۲-۵-۱-۲ مدل کیفیت خدمات پاراسورامن
مکتب شکاف آمریکای شمالی- مدل کیفیت خدمات پاراسورامن، زیتهامل و بری (۱۹۸۵)، سه نفر محققی بودند که در مفهوم کیفیت خدمات بطور علمی در ایالات متحده آمریکا مدل کیفیت خدمات آزمودند. آنها به­روش تحقیق کیفی اکتشافی، مصاحبه عمیق با گروهی از مصرف­ کنندگان و مدیران شرکت­ها مدل را انجام دادند. این توسعه بر اساس داده ­های جمع­آوری شده چهار سازمان خدماتی شامل؛ بانکداری جز، کارت­های اعتباری، کارگزاری اوراق بهادار و نگهداری تعمیر و کالا توسعه داده شد. یافته­های تحقیقات خود نشان داد که کیفیت خدمات به آنچه که توسط مشتریان درک شده است، در مقایسه با انتظارات مشتریان از عملکرد واقعی خدمات می­باشد.
عوامل مؤثر بر کیفیت خدمات عبارتند از:
۱) دسترسی
۲) ارتباط
۳) صلاحیت (شایستگی)
۴) ادب و مهربانی
۵) اعتبار
۶) قابلیت اطمینان
۷) پاسخ­گو بودن
۸) ایمنی
۹) ملموس بودن
۱۰) درک مشتری
این مدل برای اندازه ­گیری و ارزیـابی کیفیت خدمات، در بخش­های مختلف صنعتی- تجاری مثل؛ بیمارستان­ها و بخش مراقبت­های بهداشتی، بانک­داری و بخش خدمات مالی، فست­فودهای زنجیره­ای، صنعت ارتباط از راه دور، زنجیره­ای خرده­فروشی، سیستم­های اطلاعاتی، خدمات کتابخانه ­ها، هتل­ها و خدمات اوقات فراغت، سفر و گردشـگری، نگـهداری خودرو، آمـوزش عالی، مهمان­داری، شرکای کسب­وکار به کسب­وکار، شرکت­های حسابداری، خدمات معماری، خدمات تفریحی، پذیرایی هواپیمایی، خرده­فروشی پوشاک و دولت­های محلی و فرهنگ­ها و کشورهای مختلف از جمله به­عنوان مثـال؛ ایالات متحده آمریکا، چین، استرالیا، قبرس، هنگ­کنگ، کره­جنوبی، آفریقای جنوبی، هلند، امارات متحده عربی و انگلستان استفاده شده است.
مدل SERVQUAL برای اندازه ­گیری و ارزیابی کیفیت خدمات در بخش­های مختلف، صنعتی، تجاری، خدماتی، دولتی در فرهنگ­ها و کشورهای مختلف از جمله به­عنوان مثال؛ ایالات متحده آمریکا، چین، استرالیا، قبـرس، هنـگ­کنگ، کره­جنـوبی، آفریقـای جنوبی، هلند، امارات متحده عربی، و انگلستان استفاده شـده است (Al Bassam, 1998). در این بخش به تشریح مدل اصلاح­شده ۱۹۹۱پاراسورامان و همکاران می­پردازیم.
- سنجش کیفیت خدمات با مدل Servqual: (سورشچنرا و همکاران^[۱۵۲]، ۲۰۰۲؛ باتل^[۱۵۳]، ۱۹۹۶). تحقیقات فراوانی در رابطه با اندازه ­گیری کیفیت خدمات وجود دارد. ولی مدل SERVQUAL، مدل مهم عمومی است که برای اندازه ­گیری و مدیریت کیفیت خدمـات در بخـش­ها و فرهنگ­های مختلف مورد استفاده قرار می­گیرد (باتل، ۱۹۹۶). مدل کیفیت خدمات پاراسورامن، زیتهامل و بری (۱۹۸۵)، سه نفر محققی بودند که در مفهوم کیفیت خدمات بطور علمی در ایالات متحده آمریکا مدل کیفیت خدمات آزمودند. کیفیت خدمات بر اساس شاخص پنج بعدی اصلاح­شده کیفیت خدمات سروکوئال پاراساسورامان، ۱۹۹۱ شامل؛ جنبه ظاهری، قابلیت اعتماد، مسئولیت­ پذیری، اطمینان دادن، هم­دردی می­باشد. مشتریان از این پنج بعُد برای قضاوت درباره کیفیت خدمات استفاده می­ کنند. رضایت مشتری از یک خدمت را می­توان از طریق مقایسه انتظارات او از خدمات با برداشت او از خدمات ارائه ­شده، تعریف نمود. اگر خدمات ارائه ­شده از انتظارات مشتری فراتر باشـد، آن خدمات فرح­بخـش و فوق­العاده قلمداد می­ شود. وقتی انتظارات مشتری از خدمات با برداشت­های او از خدمات ارائه ­شده، منطبق شود؛ کیفیت خدمات رضایت­بخش است. وقتی انتظارات مشتری از خدمات با برداشت­های او از خدمات ارائه ­شده، پایین­تر از حد انتظار باشد، کیفیت خدمات غیرقابل پذیرش است. همان­طور که در شکل (۹-۲) نشان داده شده است، این انتظارات بر منابع متعدد و مختلفی شکل می­گیرد، مثل گفته­های دیگران، نیازهای فردی و تجربه قبلی (فیتزسیمونز و موناجی، ۲۰۰۱).

کیفیت خدمات درک شد
فراتر از حد انتظار (کیفیت عالی)

در این مدل ساده، پیکان ورودی به متغیر حالت یک جریان ورودی^[۱۳۱] را نشان می‌دهد. در هنگامی که مورد نیاز باشد پیکان می‌تواند از هر دو جهت جریان داشته باشد بدین منظور بر روی دایره‌ای که به بردار چسبیده است دوبار کلیک کنید و در پنجره باز شده گزینه “Blflow” را انتخاب کنید خواهید دید که پیکان دارای دو طرف خواهد شد. ولی در مثال ما متغیر کنترل “Births” یک بردار “Uniflow” است که جمعیت اضافی سالانه را وارد متغیر “Population” می‌کند. شکل (٨-۵) شما را راهنمایی می‌کند.

انتخاب نوع متغیر جریان
قدم بعدی این است که بدانیم این افراد جدید چگونه و به چه اندازه‌ای بوجود می‌آیند، به جنبه واقعی موضوع توجه کنید که ما می‌خواهیم با دقت مورد نظر به میزان افراد متولد شده در سال دست یابیم. یک راه این است که به آمارهای سرشماری مراجعه کنیم. ممکن است به این رقم برسیم که ۳ نفر در سال به هر ۱۰۰ نفر اضافه شده‌اند. این عدد متغیر سوم ما یعنی متغیر انتقالی^[۱۳۲] یا مبدل^[۱۳۳] (یک دایره تنها) از نوار ابزار خواهد بود. مانند متغیر قبلی این متغیر را نیز که سومین شکل از نوار ابزار است انتخاب کنید و در صفحه مدل کلیک نمایید. روی آن دوباره کلیک کنید و عدد ۳% را وارد نمایید.
آخرین ابزار، بردار اطلاعات^[۱۳۴] یا ارتباط دهنده^[۱۳۵] است. این بردار اطلاعات را از یک دایره (متغیر کنترل) به یک مستطیل (متغیر حالت) یا بر عکس انتقال می‌دهد. در این مورد ما می‌خواهیم اطلاعات نرخ تولد “Birth Rate” را به متغیر تولد “Births” انتقال دهیم و همچنین اطلاعات سطح جمعیت “Population” را به متغیر تولد “Births” برسانیم. دو بردار باید اضافه شوند حال نمودارمان باید شبیه شکل (٨-۶) باشد.

ابزار مبدل و ابزار ارتباط دهنده
آخرین قدم مدل‌سازی این است که متغیر “Births” را تعیین کنیم. آن را باز کنید و به فهرست نهاده‌های آن توجه کنید. هر متغیری که با بردار به این متغیر وصل شده باشد در این فهرست نشان داده شده‌اند. لذا متغیرهایی که نشان داده شده‌اند عبارتند از “Population” و “Birth Rate” به معنی و واحد این در متغیر توجه کنید:
‌ Births= Birth Rate*Population (2)
قدم بعدی در ساخت مدل این است که بازه‌های زمانی DT را مشخص کنیم. متغیرهای حالت در این زمانها تغییر می‌کنند. در مثال خودمان DT را برابر یک سال و طول زمان مدل را ۱۰۰ سال تعیین می‌کنیم. جهت انجام این کار از منوی Run گزینه Run Specs را انتخاب کنید. در پنجره گفتگوی باز شده می‌توانید بازه‌های زمانی و تعداد آنها را انتخاب کنید.

بازه‌های زمانی جهت اجرای مدل
به منظور نمایش نتایج مدلتان بصورت نموداری بر روی نماد نمودار کلیک کنید و آن را به صفحه مدل بکشید. به همین شکل می‌توانید نتایج کارتان را بصورت یک جدول بیان نمایید. نمادهای نمودار و جدول در شکل (٨-٨) نشان داده شده‌اند.

نمادهای نمودار و جدول
با دوبار کلیک کردن بر روی نماد گرافیکی نمودار، پنجره گفتگوی آن باز می‌شود. که در آن فهرستی از متغیرهای جریان و کنترل و سایر پارامترها دیده می‌شوند.
تنها Population را انتخاب کنید تا در نمودار نمایش داده شود. بازه متغیر را بین ۰ و ۲۰۰ قرار داده و OK را فشار دهید. یک لحظه صبر کنید و از خود سؤال کنید: نتیجه مورد نظر مدل من چیست؟ حالا Run را از منوی Run انتخاب کنید یا Ctrl+r را با هم بگیرید. نتیجه کارتان در نمودار نمایش داده خواهد شد. که در نمودار (٨-٢) نشان داده شده است.

نمودار رشد جمعیت
نمودار رشد بالایی را نشان خواهد داد، همانطور که انتظار داشتیم. همیشه باید قبل از Run شدن مدل، نظرتان را در مورد نتایج مدل بگویید. این نوع گمانه‌زنی‌ها بینش شما را در مورد نحوه رفتار مدل تقویت می‌کند و کمک می‌کند تا خطاهای برنامه‌ریزی را اصلاح کنید. وقتی برخی چیزها برخلاف انتظار شما رفتار کند، نشانه آن است که چیزی اشتباه بوده است و شما باید آن را اصلاح کنید.
ithink چگونه این کار را انجام می‌دهد؟ ساده است، در ابتدای هر بازه زمانی، ithink با توجه به دایره‌ها و مستطیل‌ها محاسبات را انجام می‌دهد. لذا برای آنکه مقدار صحیح تولد‌ها محاسبه شود ithink 3% را در مقدار اولیه جمعیت Population که ۱۰ است ضرب می‌کند که مقدار ۳% بدست خواهد آمد. در قدم بعد مقدار ۳/۰ که مقدار جدید تولدها است را با مقدار جمعیت جمع می‌کند و مقدار جدید جمعیت که عدد ۳/۱۰ است در Population قرار می‌دهد. در بازه زمانی بعدی که زمان از ۱ به ۲ منتقل می‌شود همین روال و محاسبات انجام خواهد گردید و تا زمان نهایی ادامه خواهد یافت.

شما باید به نقش مهم متغیر حالت دقت کنید. این تنها اطلاعاتی است که رایانه از انتهای یک بازه زمانی تا شروع بازه زمانی بعدی داراست، به همین خاطر است که معتقدیم متغیر حالت شرایط^[۱۳۶] سیستم را بیان می‌کند.
مدلی که بیان شد آنقدر ساده بود که می‌شد با قلم و کاغذ آن را انجام داد. یک مدل خطی و غیر واقعی. لذا برای آنکه یک جنبه واقعی دیگر به مدل اضافه کنیم و قابلیت ithink را بیشتر نشان دهیم، یک ارتباط در جهت عکس^[۱۳۷] از جمعیت به نرخ تولد می‌دهیم. وقتی این ارتباط داده شد یک علامت سؤال بر روی دایره نرخ تولد ظاهر می‌شود ـ شکل(٨-٩) ـ چون جمعیت به عنوان یک نهاده برای نرخ تولد اضافه شده است.

ارتباط در جهت عکس
حال متغیر نرخ تولد را باز کنید. رابطه این دو یا بصورت ریاضی مشخص است یا اینکه می‌توانیم یک حدس کارشناسانه در مورد رابطه این دو متغیر بزنیم. حدس کارشناسانه برای فهم رابطه بین دو متغیر ممکن است چنین تعیین شود که روند یکی از متغیرها را بصورت گرافیکی (که در این مورد نرخ تولد است) با توجه به ارزش متغیر دیگر بیان می‌کنیم. این خصوصیت را تابع گرافیکی^[۱۳۸] می‌نامند. (یعنی یک متغیر را وابسته و دیگری را متغیر توصیفی قرار می‌دهیم.)
پس از آنکه متغیر نرخ تولد را دوبار کلیک کردید و Population را انتخاب کردید. گزینه‌"Become Graphical Function” را انتخاب کنید تا بصورت گرافیکی رابطه بین نرخ تولد و جمعیت را بیان کنید، جمعیت را بین ۲ و ۲۰۰ تعیین کنید و نرخ تولد را بین صفر و ۰۶/۰. حال با بهره گرفتن از ماوس یک محنی بکشید که از (۰۶/۰ و ۲) شروع شود و به (۰و۲۰۰) برسد.
اگر تصور کنید ما اطلاعاتی داریم که سه نقطه را برای ما بیان می‌کند می‌توانیم روند نمودار را حدس زده و آن را بصورت ملایم رسم کنیم نمودار (٨-٣) این اطلاعات برای ما کافی هستند روی OK کلیک کنید.

تشکیل یک تابع گرافیکی
حال شما آماده هستید تا مدل را دوباره اجرا (Run) کنید اما ابتدا شکل کلی نمودار متغیر جمعیت را در طول زمان حدس بزنید. در درجه اول باید صعودی باشد. همچنین ابتدا باید سریع رشد کند چون جمعیت کم است و در نتیجه نرخ تولد اولیه بسیار بالا است، بعد جمعیت با سرعت کمتری رشد خواهد کرد. نهایتاً در نقطه‌ای که جمعیت برابر ۲۰۰ می‌شود بعلت تراکم بالا، نرخ تولد صفر می‌شود. حال مدل را اجرا کنید خواهید دید که درست پیش‌بینی کرده‌اید. نمودار (٨-۴)

رشد جمعیت پس از اعمال ارتباط در جهت عکس
هیچ راه‌ حلی تحلیلی برای تعیین رابطه بین حجم جمعیت و نرخ تولد وجود ندارد. این مشکل با تنها روش موجود حل شده است. که به آن روش حل عددی^[۱۳۹] می‌گویند. ما باید آزمایش کنیم که مدل چقدر نسبت به تغییرات در نمودار ساخته شده و تغییرات در بازه‌های زمانی DT حساس است. بازه‌های زمانی نباید یک سال باشند. معمولاً هر چه بازه‌های زمانی کوچکتر باشند روش حل عددی در تجدید کردن مقادیر متغیر حالت دقیق‌تر خواهد شد و در نتیجه پاسخ مدل نیز دقیق‌تر می‌شود. بازه‌های زمانی را همواره کوچکتر کنید تا وقتی که تغییرات در متغیرهای حیاتی^[۱۴۰] اندک شوند.
بطور کلی سعی کنید مدلتان را ساده طراحی کنید، مخصوصاً در اوایل کارتان. تا جایی که امکان دارد نتایج کارتان را با مقادیر اندازه‌گیری شده مقایسه کنید. تنها وقتی مدلتان را پیچیده کنید که نتایج مورد انتظار و تجربه شده را در حیطه مورد نظرتان ارائه نکند.
همانطور که مدلتان پیچیده‌تر می‌شود، شما باید تلاش کنید تا ساختاری را در ithink بدست آورید که استقلال قسمتهای مختلف مدل را حفظ کند. رویکرد تصویری نرم‌افزار ithink قدرت زیادی در مدل سازی به آن داده است. اجزای مدل را با بهره گرفتن از ابزار خاصی که به شکل دست است جابجا کنید یا رنگ شکلها را با ابزار فرچه رنگ عوض کنید. شکل (٨-١٠) کافی است روی این شکلها کلیک کنید تا آنها را فعال کنید. از دینامیت وقتی استفاده کنید که می‌خواهید اجزای غیر مفید را منفجر کنید.

نمادهای جابجایی، تغییر رنگ و پاک کردناجزای مدل
وقتی مدل بزرگتر شد و شامل تعدادی ماجول^[۱۴۱] یا زیر مدل شد، شما ممکن است تصمیم بگیرید. از تغییر در برخی از قسمتهای مدلتان جلوگیری کنید. روی ابزار بخش^[۱۴۲] کلیک کنید (شکل سمت چپ شکل (٨-١١)) و آن را دور قسمتی از مدل که می‌خواهید بکشید. این قسمت مجزا شده است. حال اگر منوی Run را باز کنید خواهید دید که می‌توانید بخشها را مجزا اجرا کنید یا آنکه همه را با هم اجرا نمایید. اجرای یک بخش مجزا تغییری در ارزش متغیرهای سایر بخشها ایجاد نمی‌کند.
حاشیه نویس مدل به شما و سایرین این امکان را می‌دهد که فروض مدل را در خاطر داشته باشند و یا زیر مدل‌ها و بخشها را بشناسند. برای آنکه این کار را انجام دهید روی نماد متن^[۱۴۳] که با حرف A نمایش داده شده است کلیک کنید و آن را به صفحه مدل‌سازی بکشید و متن مورد نظرتان را بنویسید.

نماد ابزارهای متن و بخش
وقتی مدل توسعه یافت یا وقتی بخواهید مدل‌هایتان و نتایج مدل‌ها را به دیگران ارائه دهید. این ابزارها بسیار مفید خواهند بود. ما شما را تشویق می‌کنیم تا هر آنچه می‌توانید از ابزارهایی که ithink در اختیارتان قرار می‌دهد استفاده کنید.
ithink مراحل تحلیل حساسیت بسیار خوبی دارد. شما باید از اول به آخر مدلتان تمرین کنید، بارها با بصیرت خود نتایج را بررسی کنید. بارها مدل را اجرا کنید و شرایط اولیه را تغییر دهید.

بیان ریاضی مدل رشد جمعیت

اصول مدل‌سازی

در این قسمت حاصل تجربه چند ساله مدل‌سازی را بصورت اصولی کلی ارائه می‌نماییم. در اینجا ۱۰ قدم برای روند مدل‌سازی ارائه می‌کنیم. بهترین کار این است که شما هر چند وقت یکبار در طول مدل‌سازی این اصول را مرور کنید و آنها را در ذهن خود بپرورانید.
مسأله و اهداف مدل را تعریف کنید. سؤالاتی را که با مدل‌سازی می‌خواهید پاسخ دهید تعیین کنید اگر مسأله بزرگ است، زیر بخشهای مدل و اهداف هر یک از‌ آن زیر بخشها را مشخص کنید. حال فکر کنید آیا مدل من توصیفی است یا پیشگویی خواهد کرد.
متغیرهای حالت را مشخص کنید (این متغیرها حالت سیستم را مشخص خواهند کرد) مدل را ساده طراحی کنید. علی‌الخصوص در ابتدای کار آن را پیچیده نکنید. به واحد متغیرهای حالت توجه داشته باشید.
متغیرهای کنترل را انتخاب کنید، متغیرهای جریان که وارد متغیرهای حالت می‌شوند یا از آنها خارج می‌گردند را تعیین نمایید. (متغیرهای کنترل از طریق متغیرهای حالت محاسبه می‌شوند و پس از گذشت هر بازه زمانی متغیر حالت را تغییر می‌دهند.) دقت کنید که متغیرهای حالت هم به متغیرهای کنترل مقداری را می‌دهند و هم از آنها مقدار جدید را می‌گیرند. همچنین به واحد متغیرهای کنترل توجه کنید. در ابتدا ساده بگیرید و سعی کنید قسمتهای اساسی را مورد توجه قرار دهید.
اجزای متغیرهای کنترل را انتخاب کنید، به واحد این اجزا و متغیر کنترل دقت کنید. از خود سؤال کنید: تابع این متغیر کنترل چیست؟
مدل را از جنبه اشتباهات احتمالی شکلی و اقتصادی و… آزمون کنید. همچنین سازگاری واحدها را آزمون کنید. احتمال تقسیم بر صفر را ملاحظه کنید. اعداد یا قیمت‌های منفی و… را آزمون کنید. از دستورهای شرطی در صورت لزوم استفاده کنید تا از این اشتباهات بپرهیزید.