چکیده

 

هدف از این پژوهش بررسی تاثیر ویژگی های فردی و سازمانی کارکنان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران برمهارتهای ارتباطی آنان با ارباب رجوع است. به این ترتیب جهت ارزیابی و تحلیل سطح مهارتهای ارتباطی، آگاهی از مفهوم دقیق ویژگی های فردی، ویژگی های سازمانی و مهارتهای ارتباطی ضروری  است.  ویژگی های شخصیتی بررسی شده در پژوهش حاضر شامل ( برون گرا، درون گرا، سوداگرا، اجتماعی، هنرمند،) ویژگی های سازمانی شامل ( اعتماد و عدالت سازمانی) و مهارتهای ارتباطی کارکنان شامل (مهارتهای کلامی، غیرکلامی، سازگاری با دیگران و روابط صمیمانه با دیگران ) است که هرکدام از این ویژگی ها بر اساس شاخص های اصلی سنجیده شده و با برخی از شاخص های مهارتهای ارتباطی رابطه دارند.  روش پژوهش پیمایشی و ابزارگردآوری اطلاعات، پرسشنامه می باشد.  در این تحقیق ویژگی های  فردی و سازمانی متغیر مستقل و مهارتهای ارتباطی کارکنان “هما” با ارباب رجوع متغیر وابسته می باشد.  الگوی تحقیق شبه تجربی است و روش تعیین حجم نمونه در مورد کارکنان از طریق فرمول کوکران 133 نفر بدست آمد. روش نمونه گیری از مراجعین تصادفی ساده است و در مورد هرکارمند حداقل 3 ارباب رجوع یعنی 399 نفر راجع به مهارتهای ارتباطی کارکنان نظر داده اند . نتایج بدست آمده از این پژوهش بیانگر آنست که از دیدگاه مراجعین مهارتهای ارتباطی کارکنان “هما” در سطح متوسطی قرار دارد.  شایان ذکر است تحلیل های آماری نشان دهنده تأثیر قابل توجه ویژگی های فردی و سازمانی بر مهارتهای ارتباطی است .

 

واژه های کلیدی: مهارت های ارتباطی،  ویژگی های شخصیتی، ویژگی های سازمانی

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

چکیده1

 

فصل اول : کلیات تحقیق

 

1-1 بیان مسئله3

 

1-2 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق.4

 

1-3 اهداف تحقیق4

 

1-4 سوالات تحقیق.5

 

1-5 فرضیات تحقیق5

 

1-6 قلمرو تحقیق.5

 

1-7 پیشینه تحقیق5

 

1-8 تعریف مفاهیم ( نظری و عملیاتی ).17

 

2-1 مقدمه.23

 

2-2 تعریف مهارت.25

 

2-3 مهارتهای ارتباطی.25

 

2-4 تعاریف ارائه شده از مهارتهای ارتباطی25

 

2-5 تعریف ارتباطات27

 

2-6 انواع مختلف ارتباطات انسانی29

 

2-7 اصول اساسی در مهارتهای ارتباطی33

 

2-8 مهارتهای ارتباطی ، چه وظیفه ای بر عهده دارند.36

 

2-9 الگوی فرایند اداراکی ارتباطات.38

 

2-10ویژگی مهارتهای ارتباطی موثر.40

 

2-11چگونه تأثیر مهارتهای ارتباطی را ارزیابی کنیم.44

 

2-12مهارتهای ارتباطی و ایفای نقش افراد45

 

2-13وجود موانع ارتباطی.46

 

2-14مهارتهای ارتباطی و ویژگیهای شخصیتی.48

 

 

الف
 فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                      صفحه

 

2-15 انواع مهارتهای ارتباطی48

 

2-16 قالبهای پیام49

 

2-17 روش های ارتباطات موثر53

 

2-18 انواع مهارتهای ارتباطی بر حسب نوع و چگونگی ارسال پیام و رمز54

 

2-19 تعریف انواع مهارتهای ارتباطی.55

 

2-20 تعریف ارتباطات کلامی55

 

2-21 تعریف ارتباطات غیرکلامی57

 

2-22 انواع ارتباطات غیرکلامی.58

 

2-23 بهبود مهارت شنود.61

 

2-24 نحوه ارائه پیام های غیرکلامی.62

 

2-25 نشانه های غیرکلامی.63

 

2-26 وظیفه اساسی پیام های غیر کلامی.65

 

2-27 سازگاری با دیگران.66

 

2-28روابط صمیمانه با دیگران68

 

2-29 تأیید و عدم تأیید70

 

2-30غلبه برتفاوتهای فردی جهت بالا بردن مهارتهای ارتباطی72

 

2-31 تفاوت در نحوه برقراری ارتباط.73

 

2-32 ارتباط بین ویژگی های فردی، شخصیتی با مهارتهای ارتباطی.75

 

2-33 شخصیت.76

 

2-34 تعریف شخصیت.77

 

2-35 عوامل تعیین کننده شخصیت.77

 

2-36 تغییر پذیری شخصیت79

 

2-37 نظریه ویژگی های شخصیت.80

 

2-38 نظریه گوردون آلپورت80

 

2-39 ویژگی شخصیت سالم.81

 

 

ب
2-40 مدل 3 عاملی شخصیت.81

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

2-41  نظریه پنج عاملی شخصیت.82

 

2-42 ویژگی های شخصیتی افراد بر اساس تحقیق BIG FIVE 84

 

2-43 ارتباطات و ویژگی های شخصیتی افراد.86

 

2-44 خصوصیات شخصیتی مهم و موثر بر رفتار کارکنان در سازمان.87

 

2-45 تئوری تناسب فرد – شغل.90

 

2-46 ماهیت مردم91

 

2-47 علل بروز رفتارهای غیر اخلاقی در سازمان.94

 

2-48 تشویق اخلاق در سازمان95

 

2-49 عوامل موثر بر رفتار اخلاقی95

 

2-50 ماهیت سازمانها و مهارتهای ارتباطی96

 

2-51 رسانه های ارتباطی و میزان غنای آنها در سازمان97

 

2-52 اهمیت مهارتهای ارتباطی در سازمانها98

 

2-53 هدف از مهارتهای ارتباطی در سازمان.99

 

2-54  ویژگی مهارتهای ارتباطی در سازمان99

 

2-55 مجاری ارتباطات در سازمان100

 

2-56 اهداف ارتباطات در محیط داخلی و خارجی سازمان.101

 

2-57 وظایف مدیریت در سازمان102

 

2-58 انواع ارتباط بین افراد و جریان ارتباط در سازمان105

 

2-59 عملکرد اصلی مهارت ارتباطی در یک گروه و سازمان.107

 

2-60 بهبود ارتباطات و مهارتهای ارتباطی در سازمان.108

 

2-61 راه های بهبود مهارتهای ارتباطی در سازمان110

 

2-62 تعریف اعتماد سازمانی111

 

2-63 اهداف  اعتماد به سازمان.113

 

2-64 اعتمادسازمانی و رهنمودهایی برای توسعه اعتماد در سازمان.114

 

2-65 انواع اعتماد و شیوه های اعتماد سازی116

 

 

پ 

 

 
2-66 انواع اعتماد از دیدگاه زاکر.117

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                       صفحه

 

2-67 ویژگی شخصیتی و اعتماد سازمانی118

 

2-68 اعتماد سازمانی براساس نظر صاحبنظران.118

 

2-69 عدالت سازمانی.120

 

2-70 شکل گیری نگرش تاریخی  به مساله عدالت120

 

2-71 مطالعه عدالت در سازمانها.121

 

2-72 تعریف عدالت سازمانی.122

 

2-73 مفهوم عدالت سازمانی124

 

2-74 تئوری برابری آدامز.126

 

2-75 چارچوب نظری مهارتهای ارتباطی127

 

آن‌ها با اعتماد بین شخصی، اعتماد اقتصادی، اعتماد جنسی، متغیرهای زمینه‌ای و متغیرهای مداخله‌گر در رابطه میزان احساس امنیت همسران در زندگی مشترک، اولویت بندی و پیش بینی شده و در نهایت یک مدل ارائه شده است.

 

تحقیق حاضر از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش شامل مردان و زنان متاهل شهر تهران است.  تعداد 628180 زن و مرد متاهل  جامعه آماری را تشکیل می‌دهند و حجم نمونه شامل 383نفر است که از طریق نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای انتخاب شده‌اند. روایی ابزار پژوهش با محاسبه آلفای کرونباخ به تایید رسیده و برای گرد آوری داده ها از پرسشنامه و مصاحبه  استفاده شده است.

 

برای تجزیه و تحلیل داده‌ها  با بهره گرفتن از نرم افزار spss و جداول نمودارها آمارهای توصیفی (میانگین ، میانه و آمارهای استنباطی پیر سون ،تحلیل رگرسیون ساده و چندگانه آزمون T ، ANOVA ) استفاده گردید. یافته‌های حاکی از آن است که بین میزان احساس امنیت همسران در زندگی مشترک و اعتماد بین شخصی رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد، بین میزان احساس امنیت همسران در زندگی مشترک و اعتماد اقتصادی رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد.

 

بین متغیرهای زمینه‌ای مانند ( سن، سن همسر، محل تولد، مدت شهرنشینی، نوع فعالیت، تحصیلات، تحصیلات همسر، مدت ازدواج و نوع ازدواج) با  میزان احساس امنیت همسران در زندگی مشترک رابطه معنی داری وجود ندارد ، برعکس بین متغیرهای زمینه‌ای مانند جنس، محل تولد همسر، نوع فعالیت همسر، درآمد، تعداد ازدواج،با میزان احساس امنیت اجتماعی زنان رابطه معنادار وجود دارد . همچنین بین متغیرهای مداخله گر (داشتن بیماری خاص، داشتن بیماری خاص در همسر، وقوع حادثه خاص، وقوع شکست خاص در زندگی) و میزان احساس امنیت همسران نسبت به یکدیگر رابطه معناداری وجود دارد.

 

کلید واژگان: احساس امنیت، اعتماد، همسر

 

فهرست مطالب

 

 عنوان                                         صفحه

 

 فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1-مقدمه. .1

 

1-2- بیان مسئله. 2

 

1-3- اهداف تحقیق .5

 

1-4 اهمیت و ضرورت. 6

 

 1-5- تعریف نظری اصطلاحات و مفاهیم. . 8.

 

فصل دوم :مبانی نظری پژوهش

 

2-1-مقدمه.12

 

2-2- تحقیقات انجام شده در ایران. . 12

 

2-3-تحقیقات انجام شده در خارج از ایران 17

 

2-4-نظریه‌های مرتبط با موضوع . 18

 

2-5- نظریه های مرتبط با متغیر وابسته تحقیق: احساس امنیت همسران در زندگی مشترک.20

 

2-6- دیدگاه های مختلف  نظریه پردازان در مورد امنیت. 24

 

2-7-    احساس امنیت همسران      32                                            

 

2-8- بررسی ابعاد احساس امنیت همسران..33

 

2-9- نظریه های مرتبط با متغیر مستقل تحقیق: اعتماد بین همسران48

 

2-10- دیدگاه های صاحب‌نظران  در مورد اعتماد.. 58

 

2-11- اعتماد زناشویی. 68

 

2-12- چهارچوب نظری 74

 

2-13- مدل تحلیلی 80

 

2-14- فرضیه های تحقیق81

 

فصل سوم : مبانی روشی پژوهش

 

3-1-مقدمه83

 

3-2- روش پژوهش84

 

3-3- ابزار جمع آوری داده ها.85.

 

3-4- اعتبار .87

 

3-5- پایایی  .88

 

3-6- تعریف نظری و عملی متغیر های تحقیق.90

 

3-7- جامعه آماری و حجم نمونه.94

 

3-8- روش های تجزیه وتحلیل اطلاعات 96

 

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها

 

4-1-مقدمه99

 

4-2-آمار توصیفی 99

 

4-3-آمار استنباطی.144

 

4-4 محاسبه رگرسیون خطی چند متغیره .172

 

فصل پنجم : نتیجه گیری و تفسیر یافته ها

 

5-1-مقدمه176

 

5-2- خلاصه ای از توصیف داده‌ها  176

 

5-3- خلاصه‌ای از تبیین داده‌ها.177

 

5-4-بحث و تفسیر یافته های پژوهش .181

 

5-5-پیشنهاد ها و راهکارها183

 

5-6-محدودیت ها .185

 

5-5-منابع    .186

 

پیوست ها 194

 

پرسشنامه

 

 

 

 مقدمه

 

عزم بشر در ایجاد زندگی خانوادگی و تلاش برای حفظ آن را باید نشانه‌ای از مهمترین ویژگی حیات انسان دانست که همانا تمایل به زندگی اجتماعی است. از نظر بسیاری از مورخان و همچنین جامعه شناسان، خانواده نخستین نهادی است که کودک با آن آشنا و از طریق آن به دیگران معرفی می شود. همین اهمیت و مرکزیت زندگی خانوادگی در حیات اجتماعی انسان، لزوم مقدم داشتن نهاد خانواده بر سایر نهادها را آشکار می‌سازد. قسمت بزرگی از زندگیِ شهروندان، معطوف به ایفای نقش همسری و والدی است. (برناردز، 1384: 190)

 

عامل پیدایی خانواده، ازدواج است و خانواده از دیدگاهی، یک نشان یا نماد اجتماعی شمرده می شود و انعکاسی از کل جامعه است. در یک جامعه منحط، خانواده نیز به تبع آن منحط خواهد بود، حال آن که اگر جامعه از سلامت برخوردار باشد، نهادهای آن نیز -از جمله خانواده- در سلامت به سر خواهند برد. خانواده به محض تکوین -همچون دیگر نهادهای اجتماعی- بر زمینه اجتماعی خود اثر خواهد گذاشت. از آنجا که خانواده طبیعی‌ترین و مشروع‌ترین واحدی است که هر فرد می‌تواند نیازهای طبیعی خود (از جمله نیازهای جنسی) را برطرف کند، کم و کیف رفع این نیازها می‌تواند بر چگونگی انواع خانواده تأثیر بگذارد.

 

هرچند تمامی جامعه‌شناسان بر اهمیت خانواده در حیات اجتماعی تأکید دارند، اما این مفهوم هنوز هم یکی از پرابهام‌ترین مفاهیم این علم است.

 

در زندگی زناشویی، نوع روابط بین همسران -از جمله ایجاد یا طرد روابط جنسی، صمیمیت و محرمیت همسران با یکدیگر در همه مسائل زندگی- تعیین کننده نوع ارتباط آنها با یکدیگر در خانواده است.

 

بسیاری از روانشناسان و جامعه شناسان، رابطه زناشویی را فرایندی می دانند که طی آن،  زوجین سعی دارند به سوی تفاهمی هرچه کامل تر پیش بروند.

 

زندگی مشترک زناشویی لزوما به معنای وجود «عشق رمانتیک»، مهر و محبت یا حتی خشونت نکردن نیست. زندگی مشترک زناشویی به معنی اختصاصی و منحصربودن برخی از ابعاد زندگی بین افراد است. (برناردز، 1384: 232)

 

از طرفی چگونگی روابط میان افراد خانواده به عنوان “سرمایه اجتماعی داخل جامعه” اهمیت خاصی دارد. همانطور که جیمز کلمن (James Samuel Coleman)  وجود سرمایه اجتماعی را منبعی بالقوه برای افراد خانواده در بدست آوردن منافعشان می داند و اشکال سرمایه اجتماعی را شامل روابط اقتدار، اعتماد و هنجارها دانسته است (کلمن، 1377: 459)

 

بنابراین “اعتماد” به عنوان یک امر اجتماعی هم در سطح رابطه دو نفر (زن و شوهر) و ارتباطات و انتظارات آنها از یکدیگر (در سطح خرد)، و هم بر مبنای یک الگوی پذیرفته شده اجتماعی که دارای هنجارها و مجازاتهایی است، در سطح کلان قابل بررسی است. اعتماد به همسر از آن جهت که خارج از فرد بوده، دارای اجبارهای اجتماعی می‌باشد و عمومیت دارد و از طرف دیگر چون دارای معانی ذهنی بوده، در رابطه با دیگری (همسر) شکل گرفته و رفتار زوجین را تحت تأثیر قرار می‌دهد، امری اجتماعی است.

 

همچنین، بی تردید هیچ عنصری برای پیشرفت ، توسعه و تکامل یک جامعه و همچنین شکوفایی استعداد ها مهمتر از عنصر امنیت و تامین آرامش نبوده و توسعه اجتماعی، خلاقیت  و فعالیت ارزشمند بدون امنیت امکان پذیر نخواهد بود . نیاز به وجود احساس امنیت نه تنها در جامعه، بلکه در درون خانواده نیز ضروری به نظر می‌رسد. برای حفظ روابط چهره به چهره و محبت آمیز و پا برجا ماندن احساس، «مایی» لازم است خانواده به پشتوانه عینی و واقعی برای دفع خطرات و کسب فرصت ها مجهز شود که منظور همان احساس امنیت در بین همسران است.

 

بیان مساله:
    یکی از دغدغه‌های فیلسوفان و عالمان اجتماعی از زمان‌های دور تا به امروز ، موضوع ثبات و تغییر در جوامع بشری بوده است. ثبات هر جامعه رابطه تنگاتنگی با انسجام اجتماعی دارد و انسجام هر جامعه را می توان در رابطه با عوامل و مجاری تغییر درک کرد. از عوامل مهم و مؤثر در انسجام و یکپارچگی جامعه، وجود اعتماد بین افراد و گروه‌های مختلف اجتماعی است. زمانی‌که اعتماد اجتماعی، تحت تأثیر عوامل مختلف دچار فرسایش شود، نظم و انسجام اجتماعی نیز به چالش‌ کشیده می‌شود. زیمل جامعه‌شناس آلمانی معتقد است که بدون وجود اعتماد بین افراد     جامعه، آن جامعه فرو می‌پاشد؛ چرا که بسیاری از روابط میان آدمیان، بر عدم قطعیت بین آنها استوار است. به باور زیمل، تعاملات انسانی بیش از دلایل عقلانی و ملاحظات شخصی، از طریق اعتماد استمرار می‌یابد (Simmel, 2004: 178-9).

 

 یکی از اصول اولیه زندگی اجتماعی، اعتماد داشتن افراد به یکدیگر است. می‌توان گفت که چرخ‌های زندگی بر محور اعتماد و اطمینان افراد نسبت به همدیگر گردش می‌کند. توانایی شکل دادن به مناسبات مثبت اجتماعی، بستگی به اعتماد دارد. هنگامی که بین دو تن اعتماد برقرار باشد، آنها اجازه می‌یابند که با یکدیگر روابط همکاری برقرار کنند؛ هنگامی که انجام آن برای هر دو طرف سودمند باشد. کلمن، بر اعتماد به عنوان یک عامل سرمایه اجتماعی تأکید می‌کند؛ زیرا با اعتماد کردن، روابط اجتماعی نتیجه مطلوبی را حاصل می‌نمایند. در این راستا، وی برای چگونگی روابط میان افراد خانواده به عنوان «سرمایه اجتماعی داخل خانواده» اهمیت خاصی قائل است و موجودی سرمایه اجتماعی را منبعی بالقوه برای افراد خانواده در به دست آوردن منافعشان می‌داند و اَشکال سرمایه اجتماعی را شامل روابط اقتدار، اعتماد و هنجارها دانسته است (کلمن،459:1377)

 

منبع دیگر اعتماد، درک و فهم دو نفر از یکدیگر است. گزارش می‌دهند که مردان و زنانیکه سطح بالای اعتماد و صمیمیت و اطمینان را درباره ی ازدواجشان گزارش می‌دهند در پیش بینی احساسات، عقاید و باورهای همسرشان بسیارقوی  هستند.

 

با توجه به این تعاریف وقتی که بحث اعتماد را در محیط خانواده مطرح می کنیم، اهمیت آن دوچندان می‌شود. چون یکی از نهادهای اصیل اجتماعی کانون گرم خانوادگی است و اعتماد زوج ها نقش مهمی در حفظ و تداوم آن دارد. اصولا هدف اساسی از ازدواج وصول به سکون و آرامش است و بدیهی است که این هدف وقتی تحقق می یابد که زن ومرد نسبت به یکدیگر اعتماد داشته باشند. بحث در این است زن و شوهر باید در همه ابعاد زندگی خواه بعد مالی و یا بعد ناموسی به یکدیگر اعتماد داشته باشند تا بتوانند زندگی مشترک خانوادگی را اداره کنند (رشیدپور،1378 :102-3).

 

    به درستی هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند ادعای سلامت کامل کند؛ چنانچه جامعه‌ای از خانواده‌های سالم برخوردار نباشد، بی هیچ شبهه‌ای می‌توان تمام آسیب‌های اجتماعی را متأثر از خانواده دانست (ساروخانی،1379: 7).

 

بهداشت روانی نسل‌های جامعه در گروی تأمین بهداشت روانی خانواده به عنوان یک کانون مملو از محبت و آرامش برای تحول در رشد استعدادهاست که هر گونه آسیبی به آن، نسل آینده را از آثار سوء خود مصون نخواهد گذاشت و سازمان‌های اجتماعی زیادی را درگیر خود خواهد ساخت. با وجود این، متأسفانه شاهد افزایش بیش از انتظار نرخ طلاق در جامعه هستیم.(کاملی،1381: 12)

 

اهمیت خانواده تا آنجاست که پرسال در کتاب «قدرت خانواده» نجات جهان را در گروی حفظ خانواده دانسته است: «وظیفه شما برای دور نگه داشتن خانواده کاری است برای نجات جهانمان.» (پرسال،1379: 666).

 

از طرفی زندگی خانوادگی یک نوع مشارکت است و اولین و اساسی ترین شرط در شرکتها اطمینان و اعتماد شرکاء نسبت به یکدیگر می‌باشد. یکی از نهادهای اصیل اجتماعی کانون گرم خانوادگی است. بحث در این است که زن و شوهر باید در همه ابعاد زندگی خواه بعد مالی و یا بعد ناموسی به یکدیگر اعتماد داشته باشند تا بتوانند زندگی مشترک خانوادگی را اداره کنند. معنای واقعی زندگی مشترک که سکون و آرامش است، در چنین محیطی ملموس خواهد بود. (رشیدپور، 1378 : 102-3)

 

در تحقیقی که در سال 1383 توسط مومنه میرزا محمدی در دانشگاه الزهرا انجام شده و صرفاً در مورد اعتماد جنسی زنان به همسرانشان در شهر تهران است، 47% درصد از پاسخگویان -یعنی کمتر از نیمی از آنها- به همسرشان اعتماد خیلی زیادی داشتند. بنابراین، این تحقیق خود برهانی بر نیاز تحقیقات بیشتر در زمینه اعتماد همسران به یکدیگر در انواع دیگر آن است.

 

از آنجا که وجود امنیت در خانواده یکی از مهمترین وجوه مهم امنیت اجتماعی است. رابطه بین اعتماد بین همسران و وجود امنیت در خانواده ها موضوع مورد مطالعه این تحقیق است.

 

معنای لغوی امنیت، «رهایی از خطر، تهدید، آسیب، اضطراب، هراس، ترس، نگرانی یا وجود آرامش، اطمینان، آسایش، اعتماد، تأمین، ضامن است» (ماندل،1379: 44) مفهوم امنیت اجتماعی همچون سایر مفاهیم، در حوزه علوم اجتماعی حالت گسترده‌ای دارد و روی نقطه خاصی متمرکز نیست. به همین جهت ارائه نظریات کلی و کالبدشکافیِ مفهوم امنیت اجتماعی، به تنهایی کافی نیست و غور و بررسی مفهوم امنیت اجتماعی نیازمند تحدید آن به حوزه‌ای خاص از شرایط واقعی است که برای این منظور، «خانواده» در نظر گرفته شده است؛ چرا که خانواده در بین تمامی نهادها، سازمان ها و گروه های اجتماعی نقش و اهمیتی خاص و بسزا دارد. چنان که هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامت کند اگر از خانواده هایی سالم برخوردار نباشد و هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای امنیت کند، اگر خانواده از امنیت بهره مند نباشد.( ساروخانی، 1375: 11)

 

    شهرنشینی، خطرات جانی بسیاری را رقم زده است؛ انواع بیماری ها، انواع تصادفات و صور گوناگون تجاوز به جان افراد، موجبات بروز نگرانی‌های بسیاری در حیات فراهم ساخته است. در حوزه اخلاق نیز چنین است؛ جامعه در حال گذار در برخورد با مدرنیته رسانه‌ای و ناقص، دچار عوارض شی سروری، لذت‌گرایی و اَشکال گوناگون

 

 

 

در این پایان نامه به بررسی ” رابطه الگوهای مصرف و رفاه ذهنی در بین ساکنین بالای 15 سال شهر تهران” پرداخته شده است. سوال اساسی پژوهش این است که الگوهای مصرف چه رابطه ای با میزان رفاه ذهنی جامعه آماری تحقیق دارند؟ به تعبیری آیا با تفاوت در الگوهای مصرف، رفاه ذهنی هم تغییر می کند؟ برای بررسی این پرسش ها از نوشته های مرتبط با رفاه ذهنی و الگوهای مصرف و پژوهش تجربی استفاده شده است. از متغیرهای شادکامی، تامین، استحقاق، ترجیحات ارزشی، رهایی،مقایسه نسبی و نیاز برای سنجش رفاه ذهنی و از متغیرهای مدیریت بدن، مصرف کالاهای فرهنگی و اوقات فراغت برای سنجش و طبقه بندی الگوهای مصرف( سنتی،ترکیبی و مدرن) استفاده شده است. به لحاظ مفهومی از روش مطالعۀ اسنادی و از حیث تجربی برای بررسی متغیرها و چگونگی توزیع آنها در جامعه از روش پیمایشی استفاده کرده­ایم. از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده ها، با نمونه آماری به حجم 384 نفر(که برای دقت بالاتر 400 نفر مد نظر قرار گرفته است) سود جسته ایم. از شیوه نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای در بین ساکنین بالای 15 سال شهر تهران استفاده و برای توصیف و تحلیل داده ها نیز از آماره های توزیع فراوانی مد، میانه و آزمون های دی سامرز،گاما، کای اسکوئر، همبستگی اسپیرمن و تحلیل رگرسیون که در نرم افزار   spss  تعبیه شده اند استفاده شده است.یافته های تحقیق نشان می دهد که بین الگوهای مصرف سنتی، مدرن و ترکیبی که با شاخص های اوقات فراغت،مدیریت بدن و مصرف کالاهای فرهنگی مورد سنجش قرار گرفته اند با رفاه ذهنی تفاوت معناداری وجود دارد. بدین معنا که، هر چقدر الگوی مصرف افراد از مصرف سنتی به سمت مدرن تغییر کند رفاه ذهنی آنها نیز دچار تغییر و نوسان می شود. اما بین رفاه ذهنی با متغیرهای زمینه ای( سن،جنس و تاهل) به غیر از پایگاه اجتماعی- اقتصادی، تفاوت معناداری وجود ندارد. یعنی هر گونه تغییر در سن،جنس و تأهل منجر به تغییر در رفاه ذهنی نمی شود. اما از بین متغیر های زمینه ای تنها متغیر پایگاه اجتماعی-اقتصادی با رفاه ذهنی تفاوت معناداری دارد، این بدین معناست که تغییر در پایگاه اجتماعی- اقتصادی افراد می تواند منجر به تغییر در میزان رفاه ذهنی افراد شود.

 

واژگان کلیدی: رفاه اجتماعی، رفاه ذهنی، الگوهای مصرف، الگوی مصرف سنتی، الگوی مصرف ترکیبی، الگوی مصرف مدرن.

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                            صفحه

 

فصل اول(کلیات تحقیق)1

 

1-1- مقدمه2 

 

1-2- بیان مسأله2

 

1-3- سوالات تحقیق5  

 

1-4- اهداف تحقیق5

 

1-5- ضرورت و اهمیت تحقیق.5

 

1-5-1- ضرورت نظری.6

 

1-5-2- ضرورت کاربردی.7

 

فصل دوم(مبانی نظری) 8

 

2-1-مقدمه 9

 

2-2- مبانی نظری 9

 

    2-2-1- رفاه اجتماعی.9

 

    2-2-2- شاخص های اجتماعی رفاه11

 

    2-2-3-رفاه ذهنی11

 

    2-2-3-1-نظریات مربوط به رفاه ذهنی11   

 

    2-2-3-2- شاخص های رفاه ذهنی16

 

    2-2-3-3- نظریه های جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی مرتبط با چشم اندازهای رفاهی منوط به رفاه ذهنی17

 

      2-2-3-3-1- شادکامی17

 

        2-2-3-3-1-1- نظریه آرزوها.19

 

        2-2-3-3-1-2-نظریه خوشبختی19

 

        2-2-3-3-1-3- رضایت از زندگی.19 

 

        2-2-3-3-1-4-دیدگاه اینگلهارت.20  

 

      2-2-3-3-2- تامین.21

 

        2-2-3-3-2-1- نظریه­ های تامین21

 

        2-2-3-3-2-2- مسعود چلبی.22

 

        2-2-3-3-2-3- مولار22

 

      2-2-3-3-3- ترجیحات.23

 

        2-2-3-3-3-1-نظریه ی مبادله.     .23.

 

      2-2-3-3-4- نیاز     25

 

        2-2-3-3-4-1- نظریه نیازها.   25

 

      2-2-3-3-5- استحقاق    27

 

        2-2-3-3-5-1- نظریه عدالت. 27

 

        2-2-3-3-5-2- نظریه برابری. 28

 

      2-2-3-3-6- مقایسه نسبی.  29

 

        2-2-3-3-6-1- نظریه محرومیت نسبی   30

 

      2-2-3-3-7- احساس رهایی(آزادی)    31  

 

        2-2-3-3-7-1- آمارتیاسن   31

 

    2-2-4- الگوی مصرف و رویکردهای نظری مربوط به آن.   32

 

     2-2-4-1-  تورستین وبلن 33

 

     2-2-4-2- جورج زیمل. 35   

 

     2-2-4-3- کولین کمپل   36

 

     2-2-4-4-پست مدرنیته و مصرف 37

 

     2-2-4-5- پیر بوردیو. 38

 

     2-2-4-6-الگویی بودن شیوه ی مصرف..   41

 

2-3-تلخیص نظریات مربوط به متغیر های رفاه ذهنی و الگوهای مصرف.42

 

2-4-چارچوب نظری.45

 

2-5-مدل مفهومی..47

 

2-6-فرضیه های پژوهش…48

 

 2-6-1-فرضیه اصلی..48

 

 2-6-2-سایر فرضیه ها..48

 

2-7-مروری بر پیشینه تحقیق. .48   

 

2-7-1 تحقیقات داخلی48

 

2-7-2 تحقیقات خارجی51

 

2-7-3 جمع بندی پیشینه تحقیق.53

 

فصل سوم (روش شناسی) 55

 

3-1- مقدمه 56

 

3-2-روش تحقیق. 56

 

3-3-جامعۀ آماری.    56

 

3-4- روش نمونه گیری   56

 

3-5-حجم نمونه. 57

 

3-6-واحد تحلیل    58

 

3-7-ابزار پژوهش.58

 

3-8- تعاریف نظری و عملی متغیرهای پژوهش..58

 

  3-8-1- الگوی مصرف58

 

    3-8-1-1-مدیریت بدن.59

 

    3-8-1-2-اوقات فراغت61

 

    3-8-1-3-کالاهای فرهنگی.63

 

    3-8-2-رفاه ذهنی.   64   

 

      3-8-2-1-شادکامی   65

 

      3-8-2-2- تامین(احساس امنیت)  67 

 

      3-8-2-3- ترجیحات ارزشی. 68

 

      3-8-2-4- استحقاق(احساس عدالت) 70

 

      3-8-2-5-  نیاز.  71

 

      3-8-2-6- مقایسه نسبی 72

 

      3-8-2-7– رهایی   73

 

   3-8-3-پایگاه اجتماعی – اقتصادی.75

 

     3-8-3-1- پایگاه اجتماعی- اقتصادی(ذهنی)75 

 

 3-9- روایی ابزار تحقیق     77

 

 3-10- پایایی ابزار تحقیق   77

 

 3-11- رویۀ جمع­آوری داده­ ها    78     

 

 3-12- فنون تحلیل داده­ ها    79

 

7-13- ملاحظات اخلاقی در زمان جمع­آوری پرسشنامه­ها   80

 

فصل چهارم(یافته های پژوهش) 81

 

4-1- مقدمه 82

 

4-2- بخش نخست: یافته­ های توصیفی.     83  

 

4-3- بخش دوم:آزمون فرضیه ها و یافته­ های تبیینی… 107

 

فصل پنجم(نتیجه گیری)  126

 

5-1- مقدمه.  127

 

5-2- یافته­ های توصیفی. 127

 

5-3- یافته­ های تبیینی. 130

 

5-4- تحلیل و نتیجه گیری تحقیق 132

 

5-5- پیشنهادهای تحقیق.. 135

 

5-6- محدودیت­ها و مشکلات پژوهش…. 136

 

منابع فارسی…    137

 

هابرماس درخصوص تعامل دین با مدرنیته  که به تمایز برداشت های متفاوت از دین در ارزیابی نگرش به ارزش های مدرن نیز توجه داشته است و همچنین نظریه جنگ های فرهنگی به عنوان نظریه مکمل ، انتخاب گردیده است. در خصوص انواع دینداری نیز نظریه قرائت های دینداری شپرد که به 5 نوع دینداری سکولار ، تجددگرایی اسلامی ، اسلام گرایی رادیکال ، سنت گرایی و سنت گرایی جدید قائل است استفاده شده است.

 

نتایج بدست آمده نشان می دهند میان انواع دینداری و نگرش به جامعه مدنی رابطه وجود دارد به نحوی که هرچه دینداری سکولارتر می گردد نگرش به جامعه مدنی نیز مثبت تر می شود. و همچنین در میان متغیرهای زمینه ای در نظر گرفته شده در این پژوهش تنها دو متغیر سن و وضعیت تأهل بر نگرش افراد به جامعه مدنی موثر نمی باشند.

 

کلیدواژه : انواع دینداری ، نگرش به جامعه مدنی ، دینداری سکولار ، تکثرگرایی بنیادی ، تساهل ، قانون گرایی ، دموکراسی

 

 فهرست مطالب

 

فصل اول : کلیات

 

1-1  بیان مسئله . 1

 

1-2  اهدف پژوهش 3

 

1-2-1 اهداف فرعی . 3

 

1-2-2 اهداف اصلی 3

 

1-3  اهمیت و ضرورت تحقیق 4

 

1-3-1 ضرورت نظری 4

 

1-3-2 ضرورت عملی 4

 

فصل دوم : مرور ادبیات و پیشینه پژوهش

 

2-1 مبانی نظری . 6

 

2-1-1 تعریف مفاهیم 6

 

2-1-1-1 دینداری ( متغیر مستقل) 6

 

الف ) دین . 6

 

ب ) تعریف دینداری 6

 

2-1-1-2 برخی انواع دینداری یا قرائت های دینی در ایران . 7

 

1)عبدالکریم سروش 7

 

2)مصطفی ملکیان 8

 

3)محمد مجتهد شبستری 9

 

4)محسن کدیور . 10

 

5)محمد میرسندسی 10

 

الف) دینداری متعادل . 10

 

ب) دینداری مناسک گرا 11

 

ج) دینداری باورگرا 11

 

د) دینداری تجربه گرا 11

 

ه) دینداری اخلاقگرا 11

 

انواع دینداری مبتنی بر لایه پیرامونی دین 12

 

الف) دینداری رسمی – غیر رسمی 12

 

ب) دینداری ایدئولوژیک – غیر ایدئولوژیک 12

 

ج) دینداری سنتی – پویا . 12

 

د) دینداری باواسطه – بی واسطه 13

 

6)مجید محمدی 13

 

الف) دین آئینی 13

 

ب) دین فقهی 14

 

ج) دینداری ایدئولوژیک . 14

 

د) دینداری فرافقهی – فرا ایدئولوژیک 15

 

ه) دینداری مدنی 16

 

8)نوع شناسی قرائت های دینی ویلیام شپرد 17

 

الف) تمامیت گرایی اسلامی 18

 

ب) تجدد . 18

 

ج) سکولاریسم 19

 

1) تجددگرایی اسلامی . 19

 

2) اسلام گرایی رادیکال . 20

 

3) سنت گرایی 22

 

4) سنت گرایی جدید 24

 

2-1-1-3 نقد و بررسی 25

 

2-1-2-1 تعریف نگرش 26

 

2-1-2-2 تعریف سه عنصر نگرش 27

 

الف ) نگرش مبتنی بر شناخت . 27

 

ب) نگرش مبتنی بر عواطف . 27

 

ج) نگرش مبتنی بر رفتار 27

 

2-1-2-3 جامعه مدنی . 28

 

الف ) تاریخچه مفهومی جامعه مدنی . 28

 

ب) معانی جامعه مدنی . 34

 

1- تکثرگرایی بنیادی . 36

 

2- حاکمیت روح تسالم و تسامح 36

 

3- قانون گرایی و نهادینه شدن قانون . 37

 

4- دموکراسی . 37

 

5- غیر مطلق بودن حکومت . 38

 

6- عقل گرایی . 39

 

7- اصالت فرد . 39

 

8- گفتمان . 40

 

9- تشکل . 40

 

ج) جامعه مدنی در ایران . 42

 

1- انقلاب اسلامی و نهادهای غیر دولتی . 44

 

2- دوران جنگ ( 1359-1367) . 45

 

3- دوران سازندگی ( 1368-1376 ) . 45

 

4- دوران اصلاحات (1376-1384) 47

 

5- دولت های نهم و دهم (1384-1392) 50

 

د) دین و جامعه مدنی . 51

 

ه) جامعه دینی مدنی در ایران 55

 

1- نقش دوگانه روحانیت به عنوان حزب و پدر در جامعه مدنی 55

 

2- بازار سیاست و اجتماع 55

 

3- انتخابات و جامعه مدنی . 56

 

4- جامعه دینی غیر توده وار . 56

 

5- تقاضای سامانمندی 56

 

6- پیش بینی ناپذیری . 57

 

7- عقلانیت 57

 

8- جمهوریت نظام سیاسی 57

 

2-1-3 نظریات . 58

 

2-1-3-1 نظریات مربوط به ناسازگاری دین و پدیده های مدرن 58

 

الف) ساموئل هانتینگتون . 58

 

ب) موریس باربیه 60

 

ج) ارنست گلنر 61

 

2-1-3-2 نظریات سازگاری دین با پدیده های مدرن . 61

 

الف) آلکسیس دوتوکویل 61

 

ب) یورگن هابرماس 63

 

ج) آلفرد استفان 63

 

2-1-3-3 نظریات مرتبط با ارتباط میان دین و پدیده های سیاسی و اجتماعی . 65

 

الف) مارکس وبر . 65

 

ب) رابرت بلا . 66

 

ج) نظریه جنگ های فرهنگی 66

 

2-1-3-4 نظریات رابطه دین و معنا 67

 

الف) کلیفورد گیرتس . 67

 

ب) برگر . 68

 

ج) تامس لاکمن . 69

 

2-1-4 چارچوب نظری . 70

 

2-2 مبانی تجربی 72

 

2-2-1 پیشینه تحقیقات 72

 

1-تحقیقات داخلی 72

 

 مقدمه

 

   دموکراسی زاییده اراده خود انسانها است و به رغم تلاشهای بسیار در جهت تأمین آزادی‌ها، برابری‌ها و انواع حقوق انسانها دیری نیست که به منصه ظهور رسیده است. دموکراسی از واقعیات پیش‌ روی جوامع امروزی است که از یک آرمان جذاب به سرنوشت مقدر همه ما انسان­ها مبدل شده و نه فقط در عرصه سیاست، که در کل حیات فکری و فرهنگی جوامع اجتناب ناپذیر می­نماید. در جهانی که عقلانیت و بوروکراسی از انسان مدرن امروز، انسان تک ساحتی می‌سازد،  می‌توان به قول مارکس الیناسیون و از خود بیگانگی انسان را به وضوح دید و با ماکس وبر به همگرایی پرداخت و مثل او با بدبینی تمام، انسان را در پشت میله‌های «قفس آهنین» دید که راه خلاص و گریز از آن وجود ندارد، اما می‌توان فریاد انتقادگرایان را نیز شنید که نه «باید راهی به خارج از این جا وجود داشته باشد»، که در پی آن یورگن هابرماس خبری فراتر از بازگشت به این«قفس بایگانی» می­دهد و تأیید می‌کند راهی برای برون رفت وجود ندارد. «اما دست کم می‌توانیم از نزدیک شدن دیوارها (یا در واقع تکه پاره شدن) جلوگیری کنیم». اما پاسخ قانع کننده­تر از آن وبر است که می­گوید: «دموکراسی تنها شیوه­ای است که به وسیله آن می­توان قدرت «قفس آهنین» بروکراتیک مدرن را در هم شکست». پاسخ مارکوزه که می­گوید: «دموکراسی بهتر از نظام فاشیستی است».  در جهان مدرن انسان با خود بیگانه که شیء وارگی و طلسم‌انگاری کالا و گسترش فرهنگی مصرفی و هژمونی «تفوق فرهنگی» را دید که چگونه انسان آزاد به دنیا آمده را از هر سو به زنجیر می‌کشند و او را در انزوای خویش انسانی مسخ شده تعریف می­ کنند که جز «خور و خواب و گشنی کردن» شخصیتی ندارد. دموکراسی در سایه برابری، آزادی و عدالت می­‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهد انسان را ارزشمند، دارای شخصیت و مشارکت­جو در حوزه زندگی خود کند. او را شهروندی بداند که می‌خواهد انتخاب کند و اجازه بدهد در سرنوشت خود و همنوعان خود دخالت کند. دموکراسی می‌خواهد انسان را از انزوای از خود بیگانه‌ای بیرون بکشاند. او را به تکاپو و تلاش وا دارد تا بهترین و معقولانه­ترین راه را برای خود انتخاب کند و بدین وسیله توده را از خطر عوام فریبی، عدالت را از خطر عقب­ماندگی و امنیت را از خطر سرکوب و تمامیت‌گرایی نجات دهد. دموکراسی در واقع وعده عدالت و امنیت دوباره به همه کسانی است که از قدرت محرومند، از امکانات بی‌بهره‌اند و از امنیت ساقط هستند. دموکراسی وعده امید به انسان نومید و مضطرب دنیای مدرن برای مشارکت در سرنوشت خویش و تفویض اختیار به این انسان جهت بهره‌بری از امکانات، فرصتها و مسئولیت‌ها می‌باشد. دموکراسی به عنوان روش حکومت و البته کم خطا ترین آن و نوعی فلسفه زندگی مبتنی بر مدارا، تساهل، تسامح، گفتگوی سازنده، تحمل نظر مخالف و همزیستی مسالمت آمیز، در جهان امروز ضرورتی اجتناب ناپذیر به شمار می‌رود. امروزه تمامی نظام‌های سیاسی دنیا خود را دموکراتیک می‌نامند، زیرا دموکراسی در حول و حوش زندگی سیاسی نوین، فضای از مشروعیت ایجاد می‌کند. دموکراسی رایج‌ترین نظام سیاسی است و اصطلاحی است که به تمام رژیم‌های سیاسی دنیا مشروعیت می بخشد تا آنجا که حکومتها حتی در بیان عقایدشان و انتقاد از مخالفانشان سعی می‌کنند به گونه‌ای دموکراتیک برخورد کنند. با پذیرش مشروع‌سازی یورگن هابرماس می‌توان گفت دموکراسی  نظامی است فکری که حکومت‌ها برای بحران مشروعیت خود از آن استفاده می‌کنند. تا به نوعی حکومت خود را حکومت مردم و بنا به خواسته مردم بدانند.

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                              صفحه

 

چکیده

 

مقدمه

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1-  بیان مسله 2

 

1-2- سوالات تحقیق 7

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق 7

 

1-4- اهداف تحقیق 12

 

فصل دوم: ادبیات تحقیق

 

2-1- تعریف دموکراسی 14

 

2-2- تشریح دموکراسی 18

 

2-3- گونه شناسی دموکراسی 20

 

2-3-1- از دیدگاه دیوید هلد 21

 

2-3-2- از دیدگاه بشیریه 27

 

2-4- گونه‌شناسی دموکراسی بر اساس ایدئولوژی 28

 

2-5- تعریف طبقه اجتماعی 29

 

2-6- معیار تشکیل طبقات اجتماعی از نظر اندشیمندان 29

 

2-7- طبقه از نظر اندیشمندان 31

 

2-8- تفکیک طبقات 37

 

2-9- چارچوب نظری تحقیق 40

 

2-9-1- نظریه کارل  مارکس 41

 

2-9-2- نظریه گوران تربورن 42

 

2-9-3- نظریه یورگن هابرماس 42

 

2-9-4- نظریه روشه میر 43

 

2-9-6- نظریه ساموئل هانتینگتون 44

 

2-9-7- نظریه سیمون مارتین لیپست 45

 

2-9-8- نظریه آدام پرزورسکی 45

 

2-9-10- نظریه گرام گیل 46

 

2-9-11- نظریه هارولد لاسول 46

 

2-10- جمع بندی چارچوب نظری 47

 

2-11- پیشینه تجری تحقیق 49

 

2-12- مدل تحلیلی تحقیق 53

 

2-13- فرضیه های تحقیق 54

 

فصل سوم: روش تحقیق

 

3-1- روش تحقیق 56

 

3-2- سطح تحلیل و واحد تحلیل 56

 

3-3- ابزار گردآوری اطلاعات 56

 

3-4- جامعه آماری 56

 

3-5- نمونه آماری و شیوه تعیین حجم نمونه 57

 

3-6- اعتبار و پایایی وسیله اندازه‌گیری 58

 

3-6-1- اعتبار وسیله اندازه‌گیری 58

 

3-6-2- پایایی وسیله اندازه‌گیری 58

 

3-7- پردازش و تجزیه و تحلیل داده‌ها 59

 

3-8- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 60

 

3-8-1- تعریف مفهومی ابعاد متغیر وابسته (دموکراسی) 60

 

3-8-2- تعریف عملیاتی ابعاد متغیر وابسته (دموکراسی) 63

 

3-8-3- تعریف عملیاتی ابعاد متغیر مستقل (طبقه) 68

 

 

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

 

مقدمه 71

 

آمار توصیفی 71

 

4-1 – توصیف روابط تک متغیره 71

 

4-2 توصیف روابط دو متغیره 92

 

4-3 آزمون فرضیه های تحقیق 105

 

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

 

5-1 نتیجه‌گیری 113

 

5-2 جمع‌بندی نتایج توصیفی تحقیق 114

 

5-3 جمع‌بندی نتایج استنباطی تحقیق 114

 

5-4 یافته‌های نظری تحقیق 115

 

5-5 پیشنهادهای کاربردی تحقیق 117

 

5-6 پیشنهاد‌های پژوهشی تحقیق 117

 

5-7 محدویت‌های تحقیق 118

 

منابع 119

 

–  بیان مسله

 

   دموکراسی مسئله توازان اجتماعی(عالم، 298: 1388). و متضمن رضایت مردم و اجرای اراده عمومی است(راش، 90:1383). وجه مشخص دموکراسی این است که در آن همه تصمیمات بطور مستقیم و غیرمستقیم مبتنی به آرای مردم است(لاکومب،22:1382). گوهر دموکراسی همانا مشارکت اعضای اجتماع در حکومت است(کوهن، 391:1373). دموکراسی از انواع حکومت است و وجه مشخص آن اعلام رسمی تبعیت اقلیت از اکثریت و به رسمیت شناختن آزادی و حقوق مساوی افراد جامعه است. رژیم حکومتی که درآن قدرت ناشی از ملت است(آقا بخشی و افشاری راد،76:1377). از هنگام یونان باستان اجماع گسترده‌ای وجود داشته است، که دموکراسی نمایان‌گر حکومت به وسیله مردم و یا بطور دقیق‌تر، حکومت به وسیله اکثریت است(مکفرسون،9:1376). مکتب دموکراسی مبتنی بر فلسفه‌ای اخلاقی است که می‌خواهد زندگی اجتماعی افراد را تا آنجا که ممکن است به هماهنگی اراده‌های افراد مبتنی سازد و بدین طریق اراده‌های افراد را در جامعه بارور می کند(لاکومب،25:1382). دموکراسی الگویی نوین است که سازمان ملل متحد، دولتها و ملتها در دهه پایانی قرن بیستم  و آغاز سده جدید برای پرهیز از جنگ و خونریزی و استقرار صلح و امنیت بین المللی مورد توجه قرار داده‌اند(احتشامی،17:1388). و همچنین بارینگتن مور پیدایش و رشد دموکراسی را کشاکشی طولانی و ناتمام برای دستیابی به سه هدف می‌داند: 1- محدود کردن قدرت خودکامه 2- نهادن قوانین و مقررات عقلایی و عادلانه به جای مقررات خودسرانه 3- سهیم شدن طبقات پایین جامعه در تصمیم‌گیری‌ها(مور، 1375: 9).

 

دموکراسی واژه‌ای است یونانی که از قرن شانزدهم وارد زبان انگلیسی شد(هلد،14:1378). دموکراسی اصطلاحی است مشتق از واژه یونانی Demokratia که در آن پیشوند دموس به معنا و مفهوم  اداره داخلی کشوری در برابر پولیس اداره امور خارجی کشور به کار می­رود. دموس بعدها به معنای تهیدستان و روستائیان و سرانجام به معنای مردم استعمال شده است. کراسیا از ریشه کراتوس مشتق شده و به معنای اقتدار و اختیار و نیز حکومت و فرمانروایی می‌باشد(علی بابائی،1365: 113).

 

    تحقیقات تاریخی و باستان­شناسانه اخیر محققان نشان داده است که ریشه مفهومی و نهادی بعضی از ابداعات سیاسی که منجر به ایجاد نظام‌های مردم­سالار گردیده است. در تمدن‌های قدیمی‌تر از یونان باستان و در میان تمدن‌های شرقی وجود داشته است. این محققان سابقه اولین نظام‌های مردم سالار را به تاریخ کهن سومر، در نیمه هزاره چهارم قبل از میلاد باز می‌گردانند(کمالی اردکانی،1384 : 23).

 

   جاکوبسن در مقاله “دموکراسی اولیه در مزوپوتامیای باستان”، ریشه‌های اولیه و کهن دموکراسی را در مزوپوتامیا، یعنی میان رودان جستجو می‌کند. او استدلال می‌کند که دموکراسی‌ها در بین­النهرین(سومریها) تکوین و سپس به دیگر مناطق از جمله یونان گسترش یافته است(Jacobsen, 1943). او می‌گوید: «در دموکراسی بدوی سومر قدرت نهایی در دست مجمع عمومی شهر قرار داشت که از تمام مردان بالغ آزاد تشکیل می‌گشت. به طور متعارف امور روزمره جامعه را شورای معمرین شهر اداره می­کرد تمام کارهای بزرگ و تمام تصمیم‌های مهم از مجمع عمومی همه اتباع سرچشمه می‌گرفت». اسپیزر ( Speiser) می‌نویسد: «مقام  مجمع شهر، سرمومری بر پایه مشورت استوار بود و دلالت آن محدود کردن قدرت سیاسی حکمران بود». ساموئل کرامر می‌نویسد: «دموکراسی و مهمترین بنیاد آن یعنی «مجمع سیاسی» محصول تمدن غرب نیست و در انحصار آن نبوده، نخستین مجمع سیاسی تاریخ مدون بشر، در شهرهای مستقل سومر پدید آمده» (هانتینتگتون،26،1373). رابرت دال می­گوید: «دموکراسی نیز شبیه آتش، نقاشی و یا نوشتن، بیش از یکبار و در چند جا اختراع شده و علاوه بر یونان باستان در هر کجا که شرایط زمانی و مکانی مطلوب وجود داشته، دموکراسی از نو اختراع شده است» (کمالی اردکانی،24:1384). ریشه‌های دموکراسی مدرن ابتدا در انگلستان و در محتوای فرمان بزرگ در سال 1215 از سوی پادشاه وقت صادر شد جستجو نمود که در آن پادشاه اختیارات خود را به نفع زمینداران محدود می‌سازد و هسته پارلمان را بنا می­ کند(Hoit.1992). مفهوم دموکراسی به معنی شکل حکومت، سابقه­اش به فیلسوفان یونانی می­رسد، اما معنی جدید آن مربوط می­شود به قیام‌های انقلابی جامعه غربی اواخر سده هیجدهم(هانتینگتون،8:1373). امروزه در سده بیست و یکم میلادی، دموکراسی رایج‌ترین نظام سیاسی است. دموکراسی مدرن در آغاز پدیده‌ی بود که در کشورهای غربی گسترش یافت و جانشین نظام‌های سیاسی تک­حزبی، توتالیتر و فاشیستی گردید(بشیریه،15:1380). تا آنجا که برنده نوبل جایزه اقتصاد در سال1988، آمارتیا سن ظهور دموکراسی را بزرگترین رویداد قرن می‌داند(سن،100:1383).

 

   حکومت‌های امروزی برای مشروعیت خویش در سطح جهان تلاش می‌کنند با بکارگیری دموکراسی و اصول آن، حکومت خود را حکومت مردم و بنا به خواست و اجماع و رضایت مردم بدانند و قدرت خود را عملا  ناشی از خواست مردم بدانند(فلاحی،17:1389). تا آنجا که در واقع، رهبران و صاحب نظران سیاسی پیوسته «پیروزی دموکراسی» را گوشزد می‌کنند و می‌گویند به «پایان تاریخ» رسیده‌ایم(دال،1995). با فروپاشی کمونیسم اروپایی و تجزیه ابرقدرت آن اتحاد­جماهیر­­شوروی، فوکویاما، در