نمودار ۳-۱۲ مقایسه میانگین غلظت آنزیم آلکالن فسفاتاز (ALP)
داده ها به صورت S.E±Mean نشان داده شده است. در نمودار فوق افزایش معنی داری در میانگین غلظت آنزیم آلکالن فسفاتاز (ALP)در گروه های دریافت کننده استامینوفن و استامینوفن+ آرتیشو mg/kg 800 و۶۰۰ نسبت به گروه کنترل وجود دارد همچنین کاهش معنی داری بین میانگین غلظت آنزیم ALP در گروه دریافت کننده استامینوفن+ آرتیشو mg/k1000 نسبت به گروه دریافت کننده استامینوفن وجود دارد به طوری که علامت * نشان دهنده تفاوت معنی دار نسبت به گروه کنترل و علامت # نشان دهنده تفاوت معنی دار نسبت به گروه استامینوفن می باشد.
فصل چهارم
بحث و نتیجه‌گیری
استامینوفن پرمصرف ترین داروی ضد درد و تب است که به آسانی و بدون نسخه پزشک در دسترس عموم قرار دارد. بنابراین احتمال مسمومیت با آن زیاد است(۶۰) این دارو از دهه ۱۹۵۰ به عنوان یک داروی ضد درد و تب در مصرف جهانی حضور پیدا کرد ولی اثرات سوء ناشی از مصرف بیش از حد آن تا سال ۱۹۶۶ ناشناخته بود(۶۷) مسمومیت ناشی از استامینوفن معمولا با کسالت، استفراغ، اسهال و گاهی شوک شروع شده و در عرض چند روز به زردی (در مصارف بیش از حد)، نارسایی کبدی و در مواردی به آسیب همزمان میوکارد و کلیه منجر خواهد شد(۶۷).

از ابتدای تاریخ منبع اصلی درمان بیماران، گیاهان دارویی بوده است. پیشرفت علم شیمی و ساخت داروهای شیمیایی در قرن اخیر و دوران معاصر، موجب شد برای مدتی پزشکان و بیماران، از این منابع دور شوند. بخاطر عوارض جانبی زیاد داروهای شیمیایی، استقبال مجدد مردم و پزشکان به گیاهان دارویی در سال های اخیر را موجب شده است. در پژوهش های متعدد مشخص شده که ارتباط تنگاتنگی بین مصرف میوه و سبزی و کاهش ابتلا به بیماری های قلبی، عروقی، دیابت، پیری و سرطان وجود دارد (۷۰).
بر همین اساس استفاده از گیاهان دارویی پیوسته مورد توجه بوده است و از آنجایی که کبد یکی از ارگان‌های کلیدی در اعمال متابولیکی و ترشحی است و باید مخلوط مناسبی را از گردش خون برای تمام اعضاء فراهم سازد و همچنین خارج کردن تمام سموم از بدن نیز بر عهده کبد می باشد، همواره با مواد سمی و متابولیت های فراوانی مواجه هست و اختلالاتی که در کبد ممکن است پیش آید فراوان و متنوع است و در حال حاضر، تعداد داروهای شیمیایی که برای درمان اختلالات کبدی استفاده می شوند بسیار کم هستند که عوارض زیادی نیز از خود برجای می گذارند. لذا این موضوع بر اهمیت استفاده از گیاهان دارویی در درمان کبد می افزاید (۱۶). یکی از مهمترین منابع آنتی اکسیدان های طبیعی، ترکیبات فنلی موجود درگیاهان می باشند. ترکیبات فنلی یا پلی فنلی که به طور گسترده در گیاهان وجود دارند، بالغ بر ۸۰۰۰ نوع گزارش شده است (۲۶،۳۸).این ترکیبات دارای خاصیت ضد اکسیدانی، ضد التهابی، ضد ترومبوز، ضد میکروبی، ضد آلرژی و دارای پتانسیل محافظت قلبی و گشاد کنندگی عروق می‌باشند(۲۶،۳۰،۸۵).
از آن جایی که در کشورمان عوامل دارویی محافظت کننده کبدی کمتری در دسترس بوده و از طرفی بیمارهای کبدی ناشی از عواملی همچون هپاتیت ویروسی و داروها تا حدی شایع است، لازم است داروهای گیاهی موجود در کشور که به طریق سنتی برای این موارد مصرف می شوند بررسی گردند . با توجه به شواهدی که وجود دارد چه از نظر طب عامه وچه از نظر مقالات علمی در این زمینه، کنگر فرنگی سنتز کلسترول را در سلول های کبد مهار و همچنین کبد را از صدمات سموم شیمیایی حفاظت می کند(۴۷،۶۶). در اروپا برگ های کنگر فرنگی به عنوان یک داروی مدر به منظور تحریک ترشح صفرا از کبد استفاده می شود در اوایل قرن بیستم دانشمندان فرانسوی از این گیاه به عنوان محرک کبد و صفرا نام بردند. محققین ایتالیایی از سال ۱۹۵۰ تا ۱۹۸۰ ترکیب سینارین(ماده موثره کنگرفرنگی) را به عنوان محرک کبد و مثانه و کاهش غلظت کلسترول خون به بیماران تجویز می کردند(۳۷،۶۴) مطالعه بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده است که برگ کنگر فرنگی کبد را از صدمات مواد شیمیایی حفاظت
می کند(۶۶،۴۷).
در مطالعه ی حاضر افزایش معنی داری در میانگین غلظت آنزیم های ALT و AST و ALP در گروه دریافت کننده استامینوفن نسبت به گروه کنترل سالم مشاهده شد. مطالعات نشان می دهد که استامینوفن هنگامی که در مقادیر زیاد به قصد خودکشی یا به طور تصادفی توسط کودکان مصرف شود باعث نکروز شدید مرکز لوبولی در کبد می گردد. دریافت ۱۰ تا ۱۵ گرم از این دارو شواهد بالینی آسیب کبدی را آشکار می کند استامینوفن در کبد توسط آنزیم سیتوکروم P450 به یک متابولیت سمی به نام ان-استیل-پارابنزوکینون ایمین (N-Acetyle-P-benzo Quinoneimine (NAPQI)) تبدیل می گردد این متابولیت با اتصال به گلوتاتیون به اسید مرکاپتوریک محلول در آب تبدیل شده و از طریق کلیه دفع می شود. NAPQI به علت خاصیت نوکلئوفیلیک به عنوان یک اکسید کننده قوی عمل می کند و قادر است باعث پراکسیداسیون لیپیدها، آسیب به ماکرومولکول ها و اختلال در عملکرد میتوکندری ها و افزایش نفوذپذیری غشا گردد(۸۹) مطالعات انجام گرفته حاکی از اثرات سمی استامینوفن در انسان و حیوانات آزمایشگاهی در مصارف بیش از حد آن می باشد(۶۰) بنابراین علت افزایش آنزیم های فوق تخریب هپاتوسیت ها توسط دوز بالای استامینوفن و نشت این آنزیم ها به درون خون می باشد.
در مواردی که مقادیر زیادی از این دارو مصرف شود تولید بیش از حد متابولیت های سمی، سبب تمام شدن گلوتاتیون های در دسترس می شود و موجب نکروز می گردد(۸۷) مکانیسم نکروز کبدی ناشی از تشکیل NAPQI ، تمام شدن ذخایر گلوتاتیون و پیوند کووالان NAPQI با پروتئین های سلولی به درستی شناخته نشده است(۳۴) با این وجود مطالعات اخیر نشان می دهد که ماکروفاژها در پاسخ به آسیب بافتی، فعال شده و میانجی های سمی آزاد می کنند از جمله میانجی های سمی و بسیار فعال می توان به فاکتور نکروز دهنده تومور الفا و اینترلوکین۱ و اکسید نیتریک اشاره کرد(۷۸). ماکروفاژها در واقع همان سلول های کوپفر کبد است که در سینوزوئید های کبدی قرار دارد مطالعات نشان می دهند که تجمع این سلول ها و ترشح میانجی های سمی در مناطقی که هنوز نکروز نشده اند، در ایجاد سمیت کبدی نقش داشته و در واقع باعث تشدید نکروز کبدی می گردند(۵).
Cekmen و همکاران در سال۲۰۰۹ نشان دادند که مصرف استامینوفن در موش های صحرایی، فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز را کاهش می دهد و همچنین همزمان با آن فعالیت آنزیم کاتالاز، که در حذف پراکسیدهیدروژن شرکت می نماید را کاهش می دهد(۴۰) نتایج حاصل از مطالعات yousef و همکاران در سال ۲۰۱۰ و Ahmida در سال ۲۰۱۲ تاکیدی بر ایجاد استرس اکسیداتیو و کاهش فعالیت این آنزیم ها در زمان تجویز استامینوفن به شکل حاد دارد(۲۵،۱۰۱).
مطالعات نشان داده است که دوز های حاد مواد سمی و برخی از داروها مانند استامینوفن یا مصرف طولانی مدت بعضی از مواد و داروها می تواند موجب تولید مقادیر بالایی از رادیکال های فعال شود که این رادیکال ها قادرند بر سیستم آنتی اکسیدانی غلبه نمایند و موجب آسیب های کبدی شوند که با نتایج این تحقیق همخوانی دارد (۴).
در مقابل تمام اثرات سمی و مخرب داروهایی مانند استامینوفن، ترکیباتی یافت می شوند که می تواند تا حدی مسمومیت های ناشی از سوء مصرف چنین ترکیباتی را مهار کنند. از جمله این ترکیبات ، مواد موثره عصاره های گیاهی می باشند. طی دهه ی اخیر تعداد زیادی از محصولات طبیعی و ترکیبات غذایی به عنوان محافظ کبدی مورد بررسی قرار گرفته اند مطالعات اخیر نشان داده اند که فاکتورهای غذایی نقش مهمی را در بالا بردن توانایی بدن برای سم زدایی مواد شیمیایی و داروها ایفا می نمایند(۸۳).
مطالعات نشان میدهند که فلاونوئید ها و ترکیبات فنولیک در گیاهان دارای اثرات بیولوژیکی متعددی از جمله خواص آنتی اکسیدانی، مهار کننده رادیکال های آزاد و اثرات ضد التهابی می باشند(۲۹) بنابراین گرایش به طب سنتی و داروهای گیاهی در سال های اخیر رواج یافته است(۸۱).
در این تحقیق برای بررسی بیوشیمیایی عملکرد کبد از آنزیم های آلانین آمینو ترانسفراز و آسپارتات آمینو ترانسفراز و آلکالن فسفاتاز سرمی استفاده شده است این آنزیم ها به طور طبیعی در سلول های کبدی وجود دارند و هنگام آسیب، این سلول ها به علت اختلال در غشای پلاسمایی و یا متلاشی شدن آن ها به درون خون تخلیه شده و باعث افزایش سطوح سرمی این آنزیم ها می شوند(۳۲). بنابراین افزایش غلظت این آنزیم معیار مناسبی برای ارزیابی میزان آسیب کبدی به شمار می رود.
در مطالعه ی حاضر کاهش معنی داری در میانگین غلظت آنزیمALT وAST در گروه تجربی ۲،۳ و ۴(گروه دریافت کننده استامینوفن + عصاره با دوز mg/kg 800 و ۱۰۰۰ و گروه دریافت کننده عصاره با دوز mg/kg1000) نسبت به گروه دریافت کننده استامینوفن وجود دارد اما تفاوت معنی داری در بین گروه دریافت کننده دوز mg/kg 600 از عصاره گیاه آرتیشو با گروه دریافت کننده استامینوفن وجود ندارد همچنین در میانگین غلظت آنزیم آلکالن فسفاتاز (ALP) کاهش معنی داری فقط در گروه های تجربی ۳ و ۴ (گروه دریافت کننده استامینوفن + عصاره با دوز mg/kg 1000 و گروهی که فقط عصاره با دوز mg/kg1000را دریافت کردند)در سطح (۰۰۱/۰P≤) نسبت به گروه دریافت کننده استامینوفن وجود دارد.
مطالعات نشان داده است که اسیدهای آلی و مشتقات کافئیک اسید مانند کلروژنیک اسید، نئوکلروژنیک اسید، کریپتوکلروژنیک اسید و سینارین ، اسیدهای آلی به ویژه اسید الکل ها از جمله ترکیبات موجود در آرتیشو می باشند که بنا به نظر برخی از متخصصین عمده ای از آثار فارماکولوژیک این گیاه را سبب
می شود (۱۳).
فلاونوئیدهای موجود در گیاه آرتیشو از جمله دی هیدروسیناروپیکرین و سیناراتریول می باشند که تحقیقات نشان داده است که ترکیبات این گیاه دارای اثرات محافظتی بر آسیب ناشی از مواد زیان بخش بر روی کبد می باشد. بر اساس این مطالعات سینارین تنها ترکیبی است که فعالیت محافظت کنندگی سلولی و کبدی برجسته ای از خود نشان داده است اثرات آنتی اکسیدانی این گیاه در محیط کشت نشانگر اثر محافظت کنندگی شدید عصاره این گیاه در مقابل اثر اکسیدکنندگی برخی از واسطه های التهابی در عروق خونی می باشد به طوری که خاصیت آنتی اکسیدانی این عصاره مانع پراکسیداسیون چربی در کبد گردیده و در نتیجه از انبار شدن چربی در سلول های کبدی جلوگیری می کند به همین ترتیب این گیاه ذخایر چربی کبد و بافت ها را کاهش می دهد. عصاره کنگر فرنگی و یا مشتقات اسید کافئیک دارای اثرات افزایش ترشح و دفع صفرا می باشد که تحقیقات نشان داده است که اسید کافئیک به همان اندازه سینارین موثر بوده و مسئول این خاصیت می باشد(۱۳).
آرتیشو شامل سینارین و دیگر ترکیبات فلاونوئیدی و پلی فنلی با خواص آنتی اکسیدانی و اثرات حفاظت کبدی می باشد (۷۴،۹۷) مطالعات قبلی نشان می دهد که اثرات محافظت کبدی گیاه آرتیشو ناشی از محتوای کلروژنیک اسید و سینارین می باشد(۴۷).
آرتیشو با دارا بودن مواد مختلف با ماهیت آنتی اکسیدانتی موجب کاهش پراکسیداسیون لیپیدی می گردد و سطح پارامترهای مربوطه را کاهش می دهد(۳۱،۴۴).
لذا بخشی از اثرات سودمند این گیاه در تحقیق حاضر را می توان به کاهش دادن پراکسیداسیون لیپیدی و استرس اکسیداتیو نسبت داد که این با نتایج تحقیقات قبلی در مورد اثرات سودمند این گیاه تا حدودی همخوانی دارد(۴۴،۷۵). از طرف دیگر بخشی از اثرات مشاهده شده مصرف این گیاه در بررسی حاضر را می توان به درصد بالای پلی فنل ها با خواص محافظت کننده نسبت داد(۸۶) در مطالعه ای که توسط Gamal el-din و همکاران در سال ۲۰۰۳ انجام شد مشخص گردید که تجویز صمغ عربی دارای اثرات حفاظت کبدی می باشد و افزایش ترانس آمینازهای سرمی ناشی از استامینوفن را به طور معنی داری کاهش می دهد(۴۶).
در مطالعه ای مشخص شده است که عصاره ریشه گیاه موتان می تواند از آسیب سلولی توسط دوز توکسیک استامینوفن جلوگیری به عمل آورد. مطالعات نشان داد که این اثر رفع مسمومیتی عصاره ریشه موتان ناشی از جلوگیری از تخلیه ذخایر گلوتاتیون توسط استامینوفن و مهار فعالیت هیدروکسیلازهای وابسته به سیتوکروم P450 سلول های کبدی است بنابراین در این تحقیق با توجه به اثرات قوی، مهار اثر سمی استامینوفن توسط عصاره گیاه آرتیشو در دوز های بالا میتوان عنوان کرد که احتمالا این اثر مربوط به ترکیبات آنتی اکسیدانی پلی فنلی و فلاونوئید، آلکالوئیدها، گلوکوزیدها و استرول های موجود در عصاره گیاه آرتیشو می باشد که قادر به افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی سلول ها می باشد.
علاوه بر این، در رابطه با عصاره گیاهان دارویی دیگر در پیشگیری از آسیب های کبدی اثبات شده که بذر گیاه خار مریم که حاوی فلاونوئیدهای سیلی بین، سیلی کریستین، سیلی دیانین و ایزوسیلی بین است دارای اثر مهاری بر روی سیستم سم زدایی سیتوکروم P450 است که می تواند از متابولیسم ترکیبات سمی مانند تیواستامید، استامینوفن و تتراکلرید کربن جلوگیری کند که با نتایج تحقیق حاضر همخوانی دارد(۹۵).
همچنین اثر تعدادی از گیاهان دارویی به عنوان محافظ کبدی بررسی و مورد تایید قرارگرفته اند که در بین آنها می توان به رازیانه (Feniculum vulgare)، تاجریزی(Solanum nigrum)، زنیان (Carum copticum) و هلیله(Terminalia chebula) اشاره کرد که اثر حفاظتی در این گیاهان به وجود گلیکوزید، فلاونوئید، تریترپن و فنول آنها نسبت داده شده است(۲۳،۵۴).
در مطالعه ای مشخص شده است که عصاره گیاه زردچوبه با افزایش ذخایر گلوتاتیون کبدی و غیر فعال کردن متابولیت های سمی حاصل از استامینوفن سبب بالا بردن ظرفیت سم زدایی کبد می شود(۷۱).
نتایج تحقیقات متعدد نشان داده اند که غیر فعال کردن ماکروفاژها توسط دکستران سولفات و گادولنیوم منجر به کاهش سمیت استامینوفن بر روی کبد موش می گردد(۴۸،۶۹)
در مطالعه‌ای که توسط خرسندی و همکاران در سال ۱۳۸۹ بر روی اثر عصاره‌ی چای سبز (Camellia sinensis L) بر مسمومیت حاد کبدی ناشی از استامینوفن در موش سوری انجام داد مشخص گردید که سطوح سرمی آنزیم های ALT وAST در گروه آزمایش نسبت به گروه استامینوفن کاهش معنی داری پیدا کرده است به طوری که در مطالعات هیستوپاتولوژیک نیز نکروز کبدی، احتقان گلبول های قرمز و تجمع سلول های التهابی در گروه آزمایش نسبت به گروه استامینوفن کاهش نشان داد همچنین در پژوهش های دیگر نیز اثرات محافظت کبدی چای سبز به اثبات رسیده است(۵) در مطالعه ای که توسط Sai و همکاران در سال ۱۹۹۸ انجام شد مشخص گردید که عصاره چای سبز می تواند مسمومیت کبدی ناشی از نیتروپروپان را کاهش دهد(۸۴). در پژوهشی که توسط Sugiyama و همکارانش در سال ۱۹۹۹ انجام شد مشخص گردید که عصاره این گیاه مسمومیت کبدی ناشی از بتا-د-گالاکتوزآمین را بهبود
می بخشد(۹۰). Xu و همکاران در سال ۲۰۰۷ نیز نشان دادند که تجویز چای سبز باعث مهار پارامترهای بیوشیمیایی و تغییرات هیستوپاتولوژیکی ناشی از میکرومایسین می شود(۹۹). که همگی این خواص به دلیل اثرات آنتی اکسیدانی و ترکیبات فنولی می باشد(۹۱)از طرفی تجویز عصاره چای سبز سبب افزایش غلظت گلوتاتیون می شود(۲۸).
مطالعاتی که توسط shin و Gregory(88) در سال ۲۰۰۵ و Muto و همکاران در سال ۲۰۰۱ (۷۷)انجام شد مشخص گردید که چای سبز سبب مهار بیان سیتوکروم p450 می شود به عبارتی چای سبز با کاهش سیتوکروم p450 از تشکیل متابولیت سمی استامینوفن در کبد جلوگیری کرده و از طرفی با افزایش غلظت گلوتاتیون باعث افزایش ظرفیت سم زدایی کبد می شود بنابراین یکی از مکانیسم های احتمالی که برای عصاره گیاه آرتیشو میتوان در نظر گرفت مورد فوق می باشد.
نتیجه گیری
نتایج این پژوهش نشان داد که مصرف عصاره گیاه آرتیشو در دوز های بالا دارای اثرات حفاظتی بر کبد می باشد به طوری که سبب بهبود عوارض ناشی از استرس اکسیداتیو حاصل از استامینوفن، می شود بنابراین می تواند بر آنزیم های کبدی موثر باشد و سبب تعدیل آنها گردد.
پیشنهادها
مطالعه ی اثرات عصاره گیاه آرتیشو در مسمومیت کبدی ناشی از استامینوفن بر بافت کبد در موش های صحرایی
مطالعه ی اثرات عصاره گیاه آرتیشو بر میزان گلوتاتیون-s-ترانسفراز، کاتالاز، گلوتاتیون پراکسیداز و سوپراکسید دیسموتاز در مسمومیت کبدی ناشی از استامینوفن در موش های صحرایی
مطالعه ی اثرات عصاره گیاه آرتیشو بر بیان ژن های گلوتاتیون-s-