ازار سودمند دیگری که در نیازسنجی بکار گرفته می شود،قیاس تاریخی است.این فن بویژه در پیش بینی های اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد.اگر این فن هم با وسعت دید و هم بادرک عمیق مورد استفاده قرار گیرد می تواند در پیش بینی نیازهای یک جامعه خاص موثر باشد.
فن جلسات جنجالی(همهمه ای)
این فن برای اولین بار توسط ((فیلیپس)) برای تشویق مشارکت افرا حاضر در یک جلسه در بحث ها مطرح شد.منظور وی از این فن آن بود که گروه های ۶ نفره یک مسئله را برای ۶ دقیقه مورد بحث قرار دهند.هدف اصلی این فن از تشویق،مشارکت و همراهی افراد است(هوستون،۲۰۱:۱۳۷۸)
۲-۵-روش دلفی:
در میان روش‌های مذکور، با توجه به اهمیت کاربردی، روش دلفی جایگاه خاص خود را دارد. این روش در عرصه‌هایی مانند سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلان و همچنین دستیابی به اجماع برای شناخت و حل مسایل پیچیده، ابزار دست سیاست‌گذاران و مدیران در کشورهای توسعه یافته است.
۲-۵-۱-پیشینه
قدیمی‌ترین ریشه روش دلفی به معبد آپولون در شهر دلفی در یونان باستان باز می‌گردد. شهر دلفی در دامنه جنوبی کوه پارناسوس و بر فراز یکی از دامنه‌های بزرگ خلیج کورنت قرار دارد.
پیروان این دیدگاه حداقل سه شیوه برای پالایش نیروی پرخاش‌جویانه پیشنهاد کرده‌اند:
از نظر جغرافیایی، سیمای شهر دلفی و پیرامون آن به گونه‌ای بود که یونانیان قدیم را به این اعتقاد واداشت که در آنجا خدایان زندگی می‌کنند. ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن مجلد مربوط به یونان باستان می‌نویسد: بالاتر از این صخره‌ها، قله‌های دوگانه کوه پارناسوس قرار دارد. یونانیان برای رسیدن به این قله‌ها صدها کیلومتر از روی صخره‌های دشوار بالا می‌رفتند. مه انبوه و دریایی که اشعه خورشید بر آن
می‌تابید، به آن نقطه منظره‌ای زیبا و خوف انگیز می‌داد. از این رو یونانیان باور داشتند که آنجا خدایی وحشتناک سکونت می‌کند. اینان زلزله‌های متعدد را که در آن نقطه رخ داده و باعث ترس مهاجمانی چون ایرانیان و مردم فوکیس و گل شده بود، دفاع خدایان از مقر خویش تلقی می‌کردند.
مومنانی از دیرباز به آنجا می‌رفتند تا از بادهایی که در میان دره‌ها می‌وزید، یا از گازهایی که از نهاد زمین بر می‌خیزد، آواز و اراده خدایان را بشنوند. سنگ بزرگی که کنار مخرج گازهای زمین قرار داشت، به نظر یونانیان مرکز یونان و ناف عالم بود. نزدیک این سنگ بود که یونانیان در آغاز برای گالایا، الهه زمین و بعدها برای آپولون معابدی ساختند.
حوادث جهانی که یونانیان در آن زندگی می‌کردند به اراده شیاطین، ارواح و خدایان بستگی داشت. پس لازم بود تا برای آگاهی از اراده خدایان، شیاطین و ارواح به سراغ غیبگویان، ستاره‌شماران و خواب‌گذاران و غیره رفت و درباره زندگی با آنان مشورت کرد. اهمیت ستاره‌شماران و غیبگویان تا اندازه‌ای بود که گاهی به خدمت خاندان‌ها، ارتش‌ها و دولت‌ها در می‌آمدند. در بسیاری از معابد یونان وخش‌های بسیار وجود داشتند. مشهورترین آن ها در روزگار قدیم وخش معبد زئوس در دودنا و در دوره بعد وخش معبد آپولون در دلفی بود. یونانیان زنان را برای پذیرش وحی و الهام آماده‌تر می‌دانستند. از این رو در معبد آپولونه سه پیر زن خدمت می‌کردند. در این معبد از شکافی که در کف معبد قرار داشت گازی مرموز بیرون می‌آمد. مردم می‌گفتند که این گاز از لاشه اژدهایی به نام پوتون، که به دست آپولون کشته شده است بر می‌خیزد. زن غیبگو که برای پذیرفتن وحی آمادگی داشت پشت میز بلند سه پایی می‌نشست و گاز مقدس را که بسیار بد بو بود استنشاق می‌کرد و برگ‌های تخدیرآوری می‌جوید و به حال بی‌خودی می‌افتاد. سپس بریده بریده سخنانی به زبان می‌آورد که به وسیله کاهنان برای حاضران ترجمه می‌شد. در تاریخ یونان آمده که اشخاص مشهوری مانند هراکلس و آریستو دموس شاه مسینا با وخش معبد دلفی به مشورت پرداخته‌اند.
اما پیشینه روش دلفی به عنوان ابزاری علمی برای پیش بینی آینده به دهه ۱۹۵۰ میلادی برمی‌گردد و یکی از دستاوردهای جنگ سرد۱ است. آغاز کاربرد این روش به پژوهشی درباره مسایل پیچیده دفاعی برمی‌گردد که نورمن دالکی و اولاف هلمر۲ در شرکت رند۳ که به عنوان خزانه فکر۴ عمل می‌کرد، انجام دادند. روش دلفی از نیمه دهه ۱۹۶۰ به عنوان یک روش مهم در جوامع علمی شناخته شده است.
۲-۵-۲-تعاریف و برداشت‌ها
در منابع مختلف تعاریف و برداشت‌های متعددی از روش دلفی ارائه شده است. برخی از این تعاریف عبارتند از:
روشی برای توسعه و بهبود اجماع گروهی است.
در این روش ما به دنبال توافق گروهی هستیم زیرا این اعتقاد وجود دارد که چند کارشناس می‌توانند از یک نفر در امر پیش بینی صاحب‌نظرتر باشند.
فرآیندی ارتباطی است که اجازه می‌دهد تا گروه برای حل مساله‌ای پیچیده بدون کنش متقابل رو در رو یا مراجعه تک تک اعضای گروه، به توافق برسد.
روش دلفی برای حل مسایل و تصمیم‌گیری به کار می‌رود.
روش پیش‌بینی رویدادهای آتی است بر پایه نظرسنجی داوری های افراد متخصص درباره هر موضوع
۱ Cold War
۲ Norman Dalkey & Olaf Helmer
۳ RAND
۴ Think Tank
عناصر مشترک تعاریف گرد این موضوع است که دلفی:
روش۳ یا فنی۴ علمی است.
برای پیش بینی آینده
بر پایه اجماع نظرات متخصصانی که با یکدیگر تماس رو در رو نداشته‌اند.
از این‌‌رو مشخص می‌گردد که در روش دلفی همه افراد این شانس را ندارند تا در جریان تحقیق به عنوان پاسخگو وارد شوند و نیازی به نمونه‌گیری نیست. این موضوع از وجوه تمایز این روش با روش‌های مرسوم مانند پیمایش۳ می‌باشد. در این روش برحسب موضوع که می‌تواند سیاست، آموزش، محیط زیست و مانند آن باشد باید به سراغ متخصصان رفت. افرادی که دانش و آگاهی کافی درباره موضوع دارند و نظرات آنان به عنوان صاحبنظر و متخصص مورد پذیرش دیگران است (ایمانی جاجرمی، ۱۳۷۹: ۳۶-۳۵).
۲-۵-۳-اهداف و کاربردها
هدف اصلی روش دلفی را می‌توان پیش بینی آینده دانست که بر پایه هم‌گرایی اندیشه‌های متخصصان حاصل شده است. در این روش حدسیات فردی در مورد تکامل آینده باید تصحیح شود. پیدایش هنجار گروهی تخصصی نتیجه مورد نظر است. اهداف مهم دیگر این روش عبارتند از حل مسایل پیچیده و کمک به تصمیم‌گیری در مورد مسایل بغرنج. این روش با این هدف طراحی شده که برای حل مسایل پیچیده و مهمی به کار رود که پرداختن به آن از توانایی‌های یک نفر فراتر می‌رود. این روش در امور برنامه‌ریزی، مدیریت و مسایل اجرایی کاربرد دارد و رشته‌های متعدد دانش مانند بازرگانی، سیاست، صنایع پزشکی، برنامه‌ریزی آموزشی، برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای می‌توانند استفاده نمایند.
اگر چه فن دلفی در کاربردهای آغازین خود عمدتاً ابزار پیش بینی بود، در حال حاضر بیشتر به
عنوان فرآیندی۴ برای بهبود ارتباطات و ایجاد توافق در حل هر مساله پیچیده به کار می‌رود.
۱ Method
۲ Technique
۳ Survey
۴ Process
۲-۶- پیشینه تجربی موضوع
از بررسی‌هایی که با بهره گرفتن از روش دلفی انجام شده می‌توان به پژوهش اهل۱ در سال ۱۹۷۱ درباره اهداف سازمانی و تحقیقات هلمر و گوردون۲ درباره پیش بینی رویدادهای پنجاه سال آینده اشاره کرد.
در سال ۱۹۶۳ گوردون و هلمر در مرحله اول تحقیق خود از متخصصان خواستند تا بر اساس پرسشنامه کتبی که برای آن ها ارسال شده بود رویدادهای پنجاه سال آینده را پیش بینی کنند. بر اساس پاسخ‌های دریافتی، فهرستی مشتمل بر ۴۹ مسئله و رویداد تهیه شد. در مرحله دوم این فهرست بار دیگر برای متخصصان ارسال شد و آنان از نظرات دیگران آگاه شدند. در این مرحله از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا بنویسند هر یک از رویدادها و مسائل با چه احتمالی به وقوع خواهد پیوست. پس از دریافت پاسخ‌ها مشخص شد که شرکت‌کنندگان در مورد چند مسئله ( ۱۰ مورد از ۴۹ مسئله ) اتفاق نظر دارند.
در مرحله سوم نتایج دور دوم یعنی توافق نظر درباره ۱۰ رویداد بار دیگر برای شرکت‌کنندگان ارسال شد، از ۳۹ رویداد باقی مانده که در مورد آن ها اختلاف‌نظر وجود داشت محققان ۱۷ رویداد مهم را انتخاب کردند و برای شرکت‌کنندگان ارسال شد. از متخصصان خواسته شد که توضیح دهند چرا نظر آنان با نظرات اکثریت در مورد این ۱۷ رویداد فرق دارد. این اقدام سبب شد تا شرکت‌کنندگان در مورد این ۱۷ مورد تعمق بیشتری به عمل آورده و آن ها را به صورت جدی‌تری بازگو نمایند. از این طریق آنان نظرات خود را با نظرات میانه۳ تطبیق دادند. در پایان مرحله سوم تفاوت نظرها بسیار کاهش یافت و از نظر آماری پراکندگی چارک‌ها۴ محدودتر شد.
۱ Uhl
۲ Helmer & Gordon
۳Median
۴ Quartile
در مرحله چهارم نتایج دور سوم برای شرکت‌کنندگان ارسال شد و تلاش شد تا مانند گذشته اتفاق نظر بیشتری به دست آید. همچنین از شرکت‌کنندگان پرسیده شد که آیا آنان تک تک این رویدادها را قابل تحقیق و مفید می‌دانند؟ نتایج این کار در تصاویر و متون مختلف بازگو شد ( رفیع پور، ۱۳۶۴: ۱۱۰ ).
در کشور ما نیز در زمینه نیازسنجی آموزشی مطالعاتی انجام گرفته است. از جمله بررسی‌های انجام شده تحقیقی است تحت عنوان “بررسی نیازهای آموزشی پنج سال آینده کارمندان صنعت نفت” که با بهره گرفتن از روش دلفی دورههای آموزشی مربوط به نیازهای آموزشی اصلی کارمندان را شناسایی و اولویت‌بندی کرده است و نتایج بدست آمده حاکی از آنست که بطور کلی دیدگاه‌ها و نظرات مسئولین با کارمندان در اغلب زمینه‌ها با هم منطبق بوده است.
سازمان مدیریت صنعتی در سال ۱۳۷۳ تحقیقی تحت عنوان “تعیین نیازهای آموزشی مدیران وزارت نیرو” با هدف بهبود عملکرد وزارت نیرو، طرحی برای تعیین نیازهای آموزشی آن ها تدوین و اجرا کرد. این طرح به منظور شناسایی وضع مطلوب، انتظار شغلی که از مدیران وجود دارد مورد تحلیل قرار گرفته است. درون داده‌های موجود از طریق نظرسنجی از مدیران شناسایی شده و تحولات آینده در ارتباط با شغل آنان پیش بینی شده است. سپس ویژگی‌ها و توانمندی‌های موجود مدیران شناسایی و در ارتباط با شغل آنان پیش‌بینی شده است (صیف، ۱۳۸۳ : ۸۷).
مطالعه دیگری در سال ۱۳۷۳ تحت عنوان “نیازسنجی مدیران مدارس متوسطه استان لرستان” بوسیله مرادی انجام گرفته و نتایج حاصل از این بررسی نشان داده که مدیران دبیرستان‌های مورد مشاهده بر اساس کارکردهای اساسی مدیریت آموزشی صورت نمی‌گیرد و مدیریت و اداره این دبیرستان‌ها بصورت سلیقه‌ای و نامنظم است فقط جهت حفظ وضع موجود و اجرای بخشنامه‌های ابلاغی صورت می‌گیرد.ترک‌زاده در سال ۱۳۷۸ طی پژوهشی به تعیین نیازهای آموزش مشاغل فنی گمرکات تجاری مسافری تهران اقدام نمود. این تحقیق با هدف اصلی شناسایی و اولویت‌بندی نیازهای آموزشی مشاغل فنی گمرکات شهر تهران برای ترسیم احسن وظایف هر یک از مشاغل صورت گرفته است. (همان منبع : ۸۸)
بررسی دیگری در سال ۱۳۷۳ تحت عنوان “نیازسنجی آموزشی مدیران سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور” بوسیله برخوردار انجام گرفته است. در این تحقیق به بررسی وضع موجود آموزش مدیران سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور از نظر چگونگی انتخاب داوطلبان، فضای آموزشی و چگونگی برگزاری دورههای آموزشی، ارزیابی شرکت‌کنندگان و اثرات حاصل از برگزاری دورههای آموزشی مورد مطالعه قرار گرفته است.
تحقیقی تحت عنوان “نیازسنجی آموزشی مدیران و ارائه الگوی آموزشی مناسب” در سال ۱۳۷۴ توسط آذر عادل انجام گرفته و علل عدم کارآیی دورههای مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بدست آمده از این مطالعه نشان می‌دهد که نداشتن شناخت کافی سازمان‌ها نسبت به نیازهای آموزشی مدیران عامل اصلی عدم کارآیی دورههای آموزشی می‌باشد. در این تحقیق الگوی مناسبی برای برنامه‌ریزی آموزشی مدیران ارائه شده است (صیف، ۱۳۸۳ : ۸۸).
بررسی دیگری توسط لطفی در سال ۱۳۷۹ تحت عنوان “تعیین نیازهای آموزشی کارکنان بانک ملی ایران در شهر اردبیل” با بهره گرفتن از روش نظرخواهی انجام گرفته است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که کارکنان مؤسسه یاد شده در زمینه‌های شغلی، اجتماعی و اقتصادی نیاز به افزایش دانش، مهارت و توانایی داشته و برای کسب مدارج تحصیلی عالی‌تر علاقه بیشتری از خود ابراز نموده‌اند.
مطالعه‌ای نیز تحت عنوان “نیازسنجی آموزشی مدیران شرکت‌های قطعه‌ساز ایران خودرو” توسط پورصفر در سال ۱۳۸۱ انجام گرفته و در این تحقیق با در نظر گرفتن مهارت‌های مدیران در اثربخشی و کارآیی، میزان آشنایی مدیران با مهارت‌ها و تشخیص نقاط ضعف آن ها در این مهارت‌ها مورد بررسی قرار گرفته است (صیف، ۱۳۸۳ : ۸۹ ).
۲-۷-نتیجه
نیازسنجی و تعین نیازهای فرهنگی ، ورزشی و تفریحی محلات منطقه ۱ تهران- قسمت ۷
