ب) پیشینه تحقیق 4
ج) اهداف تحقیق 4
د) نوآوری تحقیق 5
هـ) سوالات تحقیق 5
و) فرضیه تحقیق 6
ح) روش تحقیق 6
ت) روش گردآوری اطلاعات. 6
ی) ابزار گردآوری اطلاعات. 6
ک) روش تجزیه و تحلیل اطلاعات. 7
ل) ساماندهی تحقیق 7
 فصل اول: کلیات و مبانی 8
مبحث اول– مفاهیم 9
گفتار اول- تعریف طبابت. 9
گفتار دوم- مسئولیت پزشک 9
بند اول- تعریف مسئولیت پزشک 10
بند دوم- تعریف: مسئولیت کیفری پزشک 10
الف- معنای لغوی 11
ب-معانی اصطلاحی 12
گفتار سوم – تعریف بیمار. 14
مبحث دوم – مسئولیت کیفری پزشک 15
گفتار اول – مقایسه مسئولیت کیفری پزشک با سایر انواع مسئولیت ها 15
بند اول – مقایسه مسئولیت کیفری با مسئولیت مدنی 15
الف – تفاوت از نظر تعریف: 17
ب – تفاوت از نظر هدف. 17
ج – تفاوت از نظر منبع 17
و – تفاوت از نظر قلمرو. 18
ه – تفاوت از نظر آثار و نتایج عمل ارتکابی 18
ی – تفاوت از نظر آیین دادرسی 18
بند دوم – مقایسه مسئولیت کیفری با مسئولیت اخلاقی 19
الف- تفاوت از نظر تعریف 20
ب- تفاوت از نظر عناصر تشکیل دهنده. 20
ج- تفاوت از نظر ضمانت اجراء. 21
بند سوم – مقایسه مسئولیت کیفری با مسئولیت انتظامی 21
الف- تفاوت از نظر تعریف 23
ب- تفاوت از نظر منبع 23
ج- تفاوت از نظر آیین دادرسی 23
و- تفاوت از نظر ضمانت اجراء. 24
گفتار دوم – سابقه ی تاریخی مسئولیت کیفری پزشک 25
گفتار سوم- شرایط تحقق مسئولیت کیفری پزشک 27
 فصل دوم – مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران 31
مبحث اول – سابقه تاریخی مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران 31
گفتار اول – از ایران باستان تا دوران مشروطیت. 32
گفتار دوم – از مشروطیت تا تصویب قانون مجازات عمومی مصوب سال 1304 33
گفتار سوم – از تصویب قانون مجازات عمومی مصوب سال 1304 تا سال 1352 33
گفتار چهارم – از تصویب قانون مجازات عمومی سال 1352 تا سال 1361 33
گفتار پنجم – از تصویب قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب سال 1361تا 1392 34
گفتار ششم – تفاوت مسئولیت پزشک در قوانین 1370 و 1392 35
مبحث دوم – ارکان تحقق مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران 38
گفتار اول – بی احتیاطی در عمل جراحی یا طبی 41
گفتار دوم – بی مبالاتی در جریان عمل جراحی یا طبی 42
گفتار سوم – عدم مهارت در جریان عمل جراحی یا طبی 43
گفتار چهارم – عدم رعایت نظامات دولتی در جریان عمل جراحی یا طبی 44
گفتار پنجم – فقدان ضرورت درمان جراحی و طبی 46
گفتار ششم – مغایرت عمل جراحی طبی با موازین شرعی 51
گفتار هفتم – عدم رعایت شخص بیمار یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی آنها در عمل جراحی یا طبی 52
گفتار هشتم – عدم رعایت موازین فنی و عملی در جریان عمل جراحی یا طبی 53
 فصل سوم: شرایط فقدان مسئولیت کیفری پزشک 54
مبحث اول – شرایط زوال مسئولیت کیفری پزشک 54
گفتار اول- اجازه قانونی 54
گفتار دوم – قصد معالجه. 57
گفتار سوم – مشروع بودن عملیات پزشک 58
گفتار چهارم- رعایت موازین پزشکی 60
گفتار پنجم – برائت. 60
مبحث دوم – موارد و شرایط توجیه رفتار پزشک 63
گفتار اول– موارد و مصادیق توجیه رفتار پزشک 63
بند اول– موارد توجیه کننده رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1361 64
بند دوم– موارد توجیه کننده رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1370 64
بند سوم– موارد توجیه کننده ی رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 65
الف– اعمال جراحی پیوند اعضاء. 68
ب – سقط جنین درمانی 71
ج – قتل از روی ترحم (اوتانازی). 74
گفتار دوم – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در حقوق جزای ایران 75
بند اول – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب 1361 75
بند دوم – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 76
بند سوم – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 77
الف) مشروع بودن اعمال جراحی یا طبی 77
ب) اخذ برائت از بیمار یا ولی او. 78
ج ) رعایت موازین فنی و علمی در جریان جراحی یا طبی 79
و ) اخذ رضایت از شخص بیمار یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی آنها 80
ه ) رعایت نظامات دولتی در جریان عمل جراحی یا طبی 83
مبحث سوم – مسئولیت کیفری پزشک در فقه امامیه. 83
گفتار اول – ضمان طبیب در فقه امامیه. 85
بند اول – قاعده اتلاف. 85
بند دوم- قاعده لا ضرر. 86
گفتار دوم – عدم مهارت پزشک در درمان 86
گفتار سوم- حرمت شرعی عمل ارتکابی 88
گفتار چهارم – ضرورت. 88
گفتار پنجم – قاعده ی احسان 89
گفتار ششم – ابراء ذمه پزشک 89
نتیجه و پیشنهادها 93
الف – نتیجه. 93
ب – پیشنهادها 100
فهرست منابع و مآخذ 102

چکیده
 

پژوهش حاضر با عنوان «بررسی مسئولیت پزشک در حقوق کیفری ایران با نگاهی به قانون مجازات اسلامی مصوب 1392» با هدف مربوط به تغییرات مسئولیت کیفری پزشک و نارسایی های قوانین در مورد مسئولیت و رضایت بیمار به درمان و معالجه، حصول برائت توسط پزشک تا چه اندازه اعمال ارتکابی ناشی از حرفه پزشکی را توجیه می کند، در حقوق جزای ایران پزشکان مسئول تخلفات و صدمات جسمانی، روانی و نقص عضو ناشی از اقدامات خود هستند با توجه به اینکه رسالت عظیم طب و امر طبابت، جایگاه ویژه ای برای آنها در میان تمام جوامع بشری ایجاد نموده است. حفظ قداست علم طب و امر طبابت و سلامت جسمانی و روانی آحاد مردم، مستلزم رعایت اصول اخلاق و حقوق پزشکی از سوی صاحبان حرفه پزشکی است. با توجه به تغییرات مسئولیت کیفری پزشک که طبق قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 بر خلاف قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 مسئولیت پزشک تصریح شده و مواردی که پیش بینی شده قبلا ذکر نشده بود. بنابراین پزشک در صورت اتلاف مسئول است. در مورد تسبیب نیز احراز رابطه میان اقدام پزشک و ورود خسارت کافی است مگر این که پزشک ثابت کند علت ورود ضرر امری خارج از توان او بوده است. حصول برائت پیش از درمان نیز از مصادیق شرط عدم مسئولیت است و در صورتی موثر است که پزشک مرتکب تقصیر نشده باشد و لذا در موارد ضروری که تحصیل برائت ممکن نباشد و پزشک برای نجات مریض، طبق مقررات اقدام به معالجه نماید، کسی ضامن تلف یا صدمات وارده نیست و اخذ برائت به تنهایی رافع مسئولیت نیست بلکه پزشک باید رعایت نظامات و موازین فنی را نیز کرده باشد و همچنین طبیب برای انجام عمل جراحی باید اذن از بیمار یا ولی او دریافت کند مگر در موارد فوری که اجازه گرفتن ممکن نباشد و اگر اقدامات طبیب موجب صدمه بر مریض شود طبیب ضامن خواهد بود هرچند قصور یا تقصیری نداشته باشد مگر این که قبل از شروع به درمان از مریض یا ولی او برائت حاصل کرده باشد و موازین فنی و علمی را رعایت کرده باشد مسئول نیست. همچنین در قانون 1392 حکم مبتنی بر قاعده «سبب و مباشر» می باشد یعنی مریض یا پرستار، مباشر هستند و پزشک سبب محسوب می شود. هر کجا سبب و مباشر در ارتکاب جنایت نقش داشته باشند اصل بر مسئولیت مباشر می باشد مگر این که سبب قوی تر باشد و به عبارتی هرگاه مریض یا پرستار بداند که دستور اشتباه است و موجب تلف و صدمه می شود و با وجود این به دستور عمل کند، پزشک ضامن نیست بلکه صدمه و خسارت مستند به خود مریض یا پرستار است و در این تحقیق تفاوت قانون 1392 با قانون 1370 نیز در رابطه با مسئولیت کیفری پزشک مورد بررسی قرار گرفته است.
واژگان کلیدی : مسئولیت پزشک، بیمار، طبیب، برائت.
 مقدمه

الف) بیان مساله
 

دانش پزشکی دارای حوزه های وسیع، پیچیده و گوناگونی است که در دنیای امروز با توجه به پیشرفت های علمی و تکنولوژی به سرعت رو به گسترش است و با تمام دقت نظر و وسواس هایی که پزشکان در کار خود انجام می دهند گاهی اشتباهات و خطاهایی که لازمه طبیعت فعل بشری است در کار آنها حادث می شود. و آیا هر خطا و لغزشی که از سوی پزشکان صورت می گیرد قابلیت کیفری دارد یا شرایط و ارکان خاصی لازم است تا بتوان آنها را تحت تعقیب قرار داده و مسئول شناخت. بدین سبب اشخاصی که به امور پزشکی اشتغال دارند بایستی متعهد و متخصص بوده و تمامی تلاش خود را برای حراست از سلامت بیماران قرار دهند. در برخی مواقع خطای پزشکان سنگین و جبران ناپذیر است. بدین لحاظ در اکثر کشورها حساسیت خاصی در انتخاب دانش آموختگان در رشته های پزشکی وجود دارد و نظارت دقیق و مستمری نیز بر جامعه پزشکی و امر طبابت صورت می پذیرد، نظام کیفری ایران در زمینه مواجهه با این مسأله خصوصیات منحصر به فردی دارد و عمدتاً از پیشینه هایی که بر